Текст книги "Тарэадоры з Васюкоўкi (на белорусском языке)"

Автор книги: Всеволод Нестайко

сообщить о нарушении

Текущая страница: 7 (всего у книги 9 страниц)

Не, не магу я спакойна спаць, калi друг у бядзе. Не магу.

– Мама, – кажу, – я пайду на сена спаць. Горача вельмi.

– Iдзi, – спрасонку кажа мацi. – Толькi коўдру вазьмi, накрыйся добра.

Я бяру коўдру i выходжу з хаты. I адразу трапляю ў густую i нават, здаецца, лiпучую цемрадзь. Iду амаль што навобмацак, як сляпы. Каб неспадзеўку не рыпнуць форткай, крадуся ў сад i ўжо там перамахнуў цераз плот. Iду па вёсцы, як па лесе, – цемра i цiшыня. Толькi ў адным месцы блымае агеньчык. Гэта на слупе каля сельсавета гарыць лiхтар. Вецер гайдае яго, i круглая светлая пляма коўзаецца ўзад-уперад па зямлi. А далей зноў цемра. Я двойчы ўжо спатыкнуўся i ледзь не ўпаў. Але вось i рэчка. Тут трошкi святлей. Цьмяна блiшчыць вада. Я сядаю ў човен, асцярожна, каб не намачыць, кладу на нос коўдру (чаго я яе ўзяў, сам не ведаю) i адплываю. Рукi мае – як бы i не мае. Грабуць механiчна – я iх амаль не адчуваю. I ўсё цела не маё: нейкае драўлянае. I галава не мая. Нiбыта ўсё не ў сапраўднасцi адбываецца, а ў мроях. Шалясцяць чараты, нiбыта па спiне маёй шкрабаюць.

Толькi б не збiцца з дарогi, толькi б не заблудзiцца! Першы плёс. Струга. Другi плёс. Цяпер направа. Вунь той гнiлы астравок, каля якога тануў Кукуруза. Правiльна. Добра плыву. З-за хмар выглянуў месяц, i не толькi ў плаўнях, а i ў душы маёй адразу зрабiлася святлей i весялей. Яшчэ трохi, яшчэ... Ужо блiзка. Вунь яшчэ адна струга. Потым паварот i – нiбы з вузенькай вулiчкi выбраўся я на вялiзную плошчу. Шырокi роўны плёс пасерабрыўся рагатым месяцам. I раптам зялёная купiна вострава здалася гiганцкай казачнай гарой сярод бязмежнага мора, i да той гары далёка-далёка, а сам я маленькi-маленькi, як камар.

Здалося мне, што я нават бачу незвычайна прыгожыя гарады на схiлах гары, з палацамi, з высокiмi вежамi (гэта пераплялiся вербавыя галiны), i коннiкаў нават бачу, што iмчаць па горных павiлястых дарогах (цi не птушка паварушылася ў чаратах), i нават чую цокат капытоў (гэта звiнела ў вушах ад цiшынi). Вось як часам пераблытвае ўсё чараўнiк-месяц.

I тым больш невераемным i фантастычным здалося мне тое, што я раптам убачыў. А ўбачыў я велiчэзную шэрую постаць на чоўне каля самага берага – нiбы казачны волат Гулiвер трапiў у краiну лiлiпутаў. Я ўздрыгнуў ад нечаканасцi. Хто гэта? Кукуруза? Але ж у яго няма чоўна. Нейкi рыбак? Але ж рыбакi нiколi так далёка ў плаўнi не заплываюць, ды яшчэ ноччу. Рыба каля самай вёскi выдатна ловiцца...

Кныш? Бурмiла?

Сэрца ў мяне пакацiлася-пакацiлася некуды ўнiз... Тым часам той човен знiк за прыбярэжнымi чаратамi. Мне так захацелася павярнуць назад i штосiлы пусцiцца наўцёкi. Але я стрымаўся. Там жа на востраве Кукуруза, мой сябар, зусiм адзiн. Я плыву да яго на дапамогу. А можа, менавiта цяпер, у гэтую хвiлiну, мая дапамога вельмi-вельмi патрэбна. У мяне ж човен. I калi незнаёмы, якога я толькi што бачыў, сапраўды Кныш або Бурмiла, хоча нарабiць бяды майму сябру, я выратую яго – мы ўцячом на чоўне. Хутчэй, хутчэй! Я налёг на вясло i скiраваў човен да берага – вядома, з iншага боку. Прыстаў, вылез i асцярожна пачаў красцiся. Кукуруза, напэўна, у будане – можа, i спiць, бо не чутна нi гугу. Клiкаць яго небяспечна – адразу звернеш на сябе ўвагу таго тыпа.

Ох, як цёмна, якiя карчы. Нiчога не вiдна. Раптам там, дзе быў незнаёмы, нешта шубоўснула ў ваду. Сэрца ў мяне спынiлася. Што гэта?.. Што? Ой! А што, калi гэта... ён ужо ўтапiў майго сябра?! Халодны пот абсыпаў мой лоб. Мiнула хвiлiна, другая. Я стаяў у абсалютнай цемры, выцягнуўшы ўперад рукi, i не мог паварушыцца. I раптам... раптам на мае рукi нехта наткнуўся. Вялiзны, як мядзведзь. Рукi мае мiжволi канвульсiўна сцiснулiся, учапiлiся ў яго грудзi, адпiхваючы. У наступны момант я адчуў страшны ўдар па нагах i паляцеў на зямлю. Але чамусьцi не назад, а наперад, на яго. Мабыць, ён падбiў мяне i кiнуў на сябе. Я войкнуў i шалёна пачаў малацiць рукамi i нагамi, вырываючыся. Драпнуў па нечым мяккiм, здаецца, па аблiччы, штосiлы рвануўся, скочыў на ногi i кiнуўся наўцёкi. Я iмчаўся цераз карчы, ламаючы галiны, спатыкаючыся i налятаючы на дрэвы. Але я не адчуваў болю нi ад драпiн, нi ад удараў. З разгону ўскочыў я ў човен i, схапiўшы вясло, штосiлы пачаў грэбцi ад берага. Я нiколi не веславаў так шалёна, човен ляцеў, як ракета. Увесь час я ў панiцы азiраўся – цi не гонiцца ён за мной. Не! Пагонi не было. Апамятаўся я толькi тады, калi прыстаў да берага каля сяла. Я ўвесь час трымцеў ад напружання, стомы, перапалоху. Але, нягледзячы на стомленасць, па вёсцы я таксама не iшоў, а бег амаль што ўвесь час – у поўнай бяспецы я мог адчуць сябе толькi ў сваiм двары. Мокры канец коўдры (намачыўся ўсё ж такi) ляпаў мяне па спiне, нiбыта падганяў. Як палена, упаў я ў сена каля паветкi i доўга ляжаў зусiм нерухома аддыхваўся. У галаве, нiбыта ў сапсаваным тэлевiзары, мiльгалi адрывiстыя кадры толькi што перажытага. Што ж здарылася? Хто гэта быў? Няўжо Кукуруза загiнуў? Што рабiць? Можа, пабудзiць бацьку, усё расказаць, сабраць людзей i туды... А калi Кукуруза не загiнуў? Я ж не ўпэўнены ў гэтым. Тады яго таямнiца раскрыецца i атрымаецца, што я здраднiк. О не! Здрадзiць сябру – гэта жахлiва. Я нiколi не пайду на здраду. Усё, што хочаце, толькi не гэта. Што ж рабiць? Што рабiць? Доўга я мучыўся гэтым пытаннем, але так нiчога i не змог прыдумаць. Нарэшце стома i сон перамаглi, i я заснуў.

Начная прыгода была настолькi невераемнай, што калi я ранiцай прачнуўся, то нават падумаў спачатку, цi не прыснiлася мне гэта.

Ды вось да мяне падышла мацi, нахiлiлася:

– Ну, як спалася на вулiцы, сынок? О, чаму гэта коўдра мокрая? Хiба ноччу быў дождж? Цi, можа... – мацi ўсмiхнулася.

Я густа пачырванеў.

– Ды што ўжо... гэта... гэта... я... вады захацелася, кружку сюды ўзяў i разлiў выпадкова.

Добра, што мацi спяшалася даiць карову i не пачала распытваць.

Начная прыгода ўспомнiлася мне з усiмi падрабязнасцямi. Але цяпер яна не здавалася мне такой жахлiвай, як ноччу. Можа, таму, што ранiца была сонечнай i вясёлай, а, як вы ведаеце, усе начныя страхi ранiцай перайначваюцца. Ноччу ўсё здаецца яшчэ страшнейшым ад таго, што цёмна i цiха i людзi спяць. А ранiцай свецiць сонца, шчабечуць птушкi, бразгаюць вёдрамi жанкi каля калодзежа i навокал людзi. Я быў бадзёры i энергiчны. На востраў! Неадкладна трэба на востраў. Даведацца, як жа там сябар – цi жывы...

Хуценька памыўшыся, я пабег у хлеў. Мацi яшчэ даiла. Цялё таксама лезла да каровы. Мацi адганяла яго: "Пайшло! Пайшло!"

– Мама! – паклiкаў я. – Дайце малака хутчэй, калi ласка, бо я бягу.

– Куды гэта ты? Зараз снедаць будзем.

– Ды потым. Я не хачу. Я малака толькi. Я з хлопцамi дамовiўся на рыбу.

– Хоць хлеба вазьмi.

Выпiў я шклянку малака, схапiў вялiкi акраец хлеба – за пазуху – i на вулiцу з усiх ног. За вароты выбег i з разгону проста на дзеда Вараву наскочыў – не заўважыў. Аж пахiтнуўся ён.

– Цьфу на цябе! – буркнуў сярдзiта. – Бач, разагнаўся, як голы ў лазню!

– Прабачце! Добрай ранiцы, дзеду!

– Здароў! Куды гэта цябе нясе? Як, не раўнуючы, сабакi гоняцца ўслед. Людзей з ног збiваеш.

– Ды я на рэчку, на рыбалку з хлопцамi дамовiўся.

– Праспаў, гультай? – ужо спачувальна i дакорлiва запытаў дзед: сам жа рыбак – разумее.

– Ага! Дык я пабягу. Прабачайце! – А сам думаю: "Эх, не ведаеце вы, нiчога не ведаеце, куды я спяшаюся. Калi б зналi, не тое б заспявалi..."

РАЗДЗЕЛ XVI

"Сягоння ноччу..." Таямнiца вось-вось раскрыецца

З трапяткiм сэрцам даплываў я да вострава. I чым блiжэй падплываў, тым больш трапятала маё сэрца: жывы цi нежывы, жывы цi нежывы...

I раптам радасць шалёным крыкам вырвалася з маiх грудзей:

– Ого-го-го!

Я ўбачыў яго. Жывенечкi i цэленькi стаяў мой дружа Кукуруза на беразе, вытыркнуўшы з карчоў галаву, i радасна ўсмiхаўся мне. Толькi нос у яго быў аблуплены i на правай шчацэ наўскасяк ружавела свежая драпiна. Але што гэта значыць для такога геройскага хлопца, як Кукуруза? Так сабе!

Калi я прыстаў да берага, мне хацелася кiнуцца i абняць яго ад радасцi, але я стрымаўся. Я толькi штурхнуў яго ў плячо i запытаў:

– Ну як? Як ты тут?

– Нiчога, – ляснуў ён мяне па жываце i адразу дадаў, узяўшыся рукою за шчаку i хiтаючы галавой:

– Тут такое было-о-о...

– Што?! – запытаў я, нiбыта нiчога не падазраваў.

– Ты ўсё роўна не паверыш, падумаеш, што я зманiў.

– Ну?

– Шпiёны на мяне ноччу нападалi. От табе й ну! Бiўся я. Так бiўся, як нiколi ў жыццi. Думаў, што загiну. Вось бачыш, – ён ткнуў пальцам у падзёртую шчаку, тады задраў сарочку i паказаў сiняк на рэбрах.

– Ну? Ну? – нецярплiва запытаў я. – Як жа яно было?

– Чакай. Я ўсё па парадку. – I Кукуруза пачаў расказваць мне ўсё тое, пра што вы ўжо ведаеце.

Калi ён дайшоў да апiсання бойкi з незнаёмым – як ён убрыкнуў нагамi, як незнаёмы ўпаў на яго i пачаў драпацца, – у мяне ў жываце раптам нешта засмяялася, прабулькала ў горле i вырвалася кароткiм гiкам.

Кукуруза ад абразы толькi хмыкнуў.

– Ты што – дурны? Табе, вядома, смех. Паспрабаваў бы ты.

– Ану, паўтары яшчэ раз, як яно ўсё было, – папрасiў я.

Кукуруза паўтарыў. Я пахiтаў галавой, уздыхнуў i сказаў:

– Гэта быў я.

Кукуруза вылупiў на мяне вочы, потым моўчкi скруцiў дулю i паднёс да майго носа:

– На!

Я адвёў яго дулю сваёй дуляй i паўтарыў:

– Гэта точна быў я... Глядзi, – я закасаў калашыну i паказаў на назе вялiзны сiняк. – Твая работа.

I расказаў усё, што здарылася са мной гэтай ноччу. Кукуруза толькi лыпаў вачамi.

– Дык выходзiць, што гэта... што гэта... бiлiся мы з табой? А мне ж здавалася, што быў нехта такi вялiзны...

– А мне, думаеш, не? Проста волат.

Мы пераглянулiся i раптам як зарагаталi.

– Вось здорава!

– Вось гэта штука!

– I як я мог цябе не пазнаць?

– А я?

– Хоць бы слова сказаў.

– А ты чаго ж – як вады ў рот набраў?

– З перапуду.

– З перапуду!

– А незнаёмы, значыць, i не вылазiў з чоўна?

– Не вылазiў.

– А куды ж потым падзеўся?

– Знiк недзе. Паехаў. Я на дрэва з перапалоху залез – усю ноч на галiне, як малпа, прасядзеў, аж да свiтання. I вачэй не звёў. Толькi як развiднела, унiз спусцiўся i задрамаў трохi.

– А чаго ён прыязджаў, як ты думаеш?

– А я ведаю? Не ў госцi ж да мяне, напэўна.

– А ты чуў, як нешта ў ваду боўтнула?

– Чуў, вядома. У мяне аж у жываце нешта здрыганулася.

– Можа, кагосьцi ўтапiлi? Га?

– Хто яго ведае.

– Дык, можа...

– Цыць! – Кукуруза раптам схапiў мяне за руку. – Прыгнiся.

Яшчэ не ведаючы, у чым справа, я паслухмяна прыгнуўся.

– Глянь! – прашаптаў Кукуруза.

На плёс выплыў човен. У iм сядзеў Кныш.

Човен плыў тым самым "курсам", што i ноччу. Каля вострава. Потым знiк за карчамi. Мы кiнулiся ў траву i паўзком – туды.

За тымi карчамi востраў канчаўся. Там нiкога не было.

– У човен!

Мы кiнулiся да пласкадонкi.

Кукуруза спынiўся.

– Узяць ружжо?

– Не трэба! – запярэчыў я, потым дадаў: – Няма калi.

Мы селi ў човен i пачалi наблiжацца да таго месца, дзе ноччу знiк незнаёмы. I хоць была ранiца, свяцiла сонца, сэрцы ў нас бiлiся трывожна – мы не ведалi, што нас чакае там, за карчамi. А што, калi сапраўды нешта жахлiвае...

За карчамi пачыналася струга. А навокал – густыя чараты. Шлях быў адзiн. Мы ўплылi ў стругу. Яна была вузенькая, але роўная i амаль што нiкуды не паварочвала.

Неўзабаве мы выплылi на невялiкi плёс i ўбачылi востраў. Я здзiўлена глянуў на Кукурузу. Гэта быў Высокi востраў. Вунь i Бурмiлаў будан "прэзiдэнцыя" – якраз каля берага. Я i не ведаў, што па гэтай струзе можна трапiць на Высокi востраў.

Мы асцярожна падплывалi да берага. Каля яго стаялi два чоўны.

З будана даносiлiся галасы Бурмiлы i Кныша. Iх не было вiдаць. Мабыць, сядзелi каля вогнiшча – курыўся сiнi дымок.

– Нядобра гэта... – дакараў Бурмiла. – Нядобра.

– Хопiць ужо – "нядобра"! Маральны кодэкс мне знайшоўся. А жакi ноччу хто ставiць?

– Ды што ты! Пару паставiў, гнiлых нейкiх, маленькiх. Туды i рыба не iдзе. Каб я так бога бачыў!

– Нiчога-нiчога. За гэта Савецкая ўлада таксама па галоўцы не пагладзiць.

– Але ж... Дык гэта ж зусiм iншая справа.

– Ну, калi ты такая цаца, дык i кацiся адсюль, не ўмешвайся. Каб я цябе тут i не бачыў. Сёння ноччу сам усё зраблю – i ўсё тут! I глядзi мне!

– Ды добра ўжо! Толькi хоць цяпер iдзi адсюль, бо як прыедуць тыя юннаты... Каму гэта трэба!..

Я схапiўся за вясло.

– Давай адсюль, ён зараз паплыве.

Добра, што чоўны ў нас такiя, што можна i носам i кармою (яна таксама вострая) плысцi. А то не развярнулiся б – вузка. Ды i не паспелi б. А так мы як узялiся – заднiм ходам у стругу, да вострава Пераэкзаменоўкi.

I толькi калi добра замаскiравалi човен у чаратах каля свайго вострава аддыхалiся.

Дык вось яно што! Значыцца, ноччу Бурмiла жакi ставiў. А мы ледзь не пазабiвалi адзiн аднаго.

Але што сёння ноччу Кныш будзе рабiць на Высокiм востраве?! Нават Бурмiла яго адгаворваў. Пэўна ж, не ў цуркi-палкi гуляць!

– А можа, ён хоча глабулус украсцi i за мяжу перадаць? – кажа Кукуруза.

– А ён хiба сакрэтны?

– А што ты думаеш, можа, i сакрэтны. Ва ўсякiм выпадку, акрамя глабулуса, на гэтым востраве няма што красцi. Не жаб жа.

Няўжо глабулус?

I раптам я ўспомнiў.

Гэта было месяца паўтара таму. Я паехаў з мамай на рынак. Яна папрасiла дапамагчы падвезцi ёй кошыкi.

Рынак у нас у райцэнтры, дванаццаць кiламетраў ад вёскi. Раней туды на чоўнах ездзiлi. А цяпер часцей на роварах. Хутчэй.

Паехалi мы. Мама на "Украiне", я на сваiм "Арлёнку". Не люблю я рынкаў, ды што ж зробiш.

Адвёз я кошыкi, збiраюся назад ехаць. I тут бачу – Кнышыха. Гандлюе там, дзе прадаюць насенне, сухiя травы ды розныя "спецыi". На скрынi, за якой яна стаiць, прыклеены партрэт касманаўта Паповiча.

Спрактыкаваным рыначным голасам Кнышыха выкрыквае:

– А каму лябулi? А каму лябулi? Дваццаць капеек пучок! Каму лябуля? Чыстая лябуля! Сто працэнтаў вiтамiнаў. Усе вiтамiны! А! Б! В! Г! Д! Больш нiдзе не купiце! Навалiся, у каго грошы завялiся.

Яе абкружылi пакупцы. Гандаль iдзе поўным ходам.

– У чаёк заварыць, – паясняе Кнышыха нейкай маладзiцы. – Ад злога вока памагае... Ад прыстрэку... Ад... – шэпча нешта маладзiцы на вуха.

– Ну?! – радасна-здзiўлена кажа маладзiца. – Дайце тры пучкi.

– Саступiлi б трохi, цётка... Дорага, – дакарае каторая.

– Дорага – мiла, дзяшова – гнiла, мая даражэнькая. Не магу меней, – i Кнышыха зноў убiвае нешта ў галаву нейкай дачнiцы. – Можна i ў боршч... Смаката! Бярыце, дама, не пашкадуеце. Мужык вам ногi будзе цалаваць!

I зноў заводзiць сваё:

– Ану – водарасць! Лекавая водарасць для ўсяго! Смачная прыправа для халоднага i гарачага. Можна ў гарбату. Можна ў гарэлку. Можна сушыць. Можна варыць. Можна ў далёкую дарогу. Ежа касманаўтаў! – тыцнула пальцам у партрэт касманаўта Паповiча. – Трыццаць капеек пучок. Украiнскi жэньшэнь.

Пакупцы ўсмiхаюцца, але бяруць.

Прыгледзеўся я, чым яна гандлюе. Гэта былi пучочкi нейкай сушанай травы, а, можа, водарасцi сапраўды. Але тое, што гэта не глабулус, i сумнення не было. Глабулус жа, як гаварыў Фарадзеевiч, – мiкраскапiчная аднаклеткавая водарасць i такi выгляд мець не магла.

Расказаў я тады пра ўсё гэта Яву, здзiвiлiся мы рыначнаму таленту Кнышыхi ("Вось людзей абдурвае, змяя!"), а потым забылi. Чым толькi не гандлююць на тых рынках!

– Так цi iначай, – сказаў рашуча Кукуруза, – ты як хочаш, а я сёння ноччу...

Кукуруза не дагаварыў. Раптам з плёса даляцела звонкая песня:

Пусть всегда будет солнце,

Пусть всегда будет небо,

Пусть всегда будет мама,

Пусть всегда буду я!

РАЗДЗЕЛ XVII

Неспадзяваныя Iгар, Валька i iншыя

Галасы былi бадзёрыя, пiянерскiя. Здавалася, што проста па вадзе i балоце крочыць праз чараты вясёлы пiянерскi атрад. Мы здзiўлена пераглянулiся – што такое? Потым iрванулiся з месца i пабеглi на бераг – туды, адкуль было вiдаць. Але нiчога не ўбачылi. Перашкаджаў чарот.

Мы хутка ўзлезлi на старую вярбу, пад якой стаяў будан. Гэта было самае высокае дрэва на востраве. I тады ўбачылi – на плёс выплывалi белыя, як лебедзi, лодкi. У лодках сядзелi пiянеры – у белых майках, белых панамках, з чырвонымi гальштукамi.

У першай лодцы стаяў на поўны рост стройны высокi юнак у белых штанах, без майкi, але таксама з чырвоным гальштукам. Гэта быў, мабыць, важаты. Пад бронзавай скурай выпiналiся магутныя мускулы. Здавалася, гэты юнак – проста з фiзкультурнага плаката "Рыхтуйся да значка ГПА!".

Ды вось песня закончылася, i важаты гучна сказаў:

– Сябры, прапаную на гэтым востраве зрабiць прыпынак! Як вы думаеце, таварыш штурман? – нахiлiўся ён да маленькага галавастага хлопца з насупленымi бровамi, якi сядзеў на карме.

– Толькi так, – вельмi сур'ёзна адказаў хлопец. Усе чамусьцi засмяялiся.

– Тады трымайце курс на востраў, штурман! – у тон яму сказаў важаты.

– Толькi так! – паўтарыў хлопец, i зноў усе засмяялiся. Але хлопец не звярнуў на гэта ўвагi. Хоць бы хны!

Адна за адной лодкi падплывалi да берага. I адразу востраў ператварыўся ў пiянерскi лагер: смех, крыкi, бегатня. Хто гуляў у мячык, хто плёхаўся ў вадзе, хто лавiў сачком матылькоў. Сярод пiянераў мы пазналi некалькi васюкоўскiх юннатаў, але яны былi не з нашай вулiцы, мы iх дрэнна ведалi. Мы сядзелi на дрэве, не ведаючы, што нам рабiць – цi паказвацца, цi не. Але доўга раздумваць нам не давялося. Нейкая цыбатая дзяўчынка падбегла да будана i крыкнула:

– О! Глядзiце! Тут нехта жыве!

Усе збеглiся да яе. Падышоў i важаты. Смуглявы шустры хлопец з фотаапаратам на плячы шмыгнуў у будан i адразу ж выскачыў, трымаючы ў руках электрычны лiхтарык.

– Лiхтарык! – паяснiў ён. – Механiчны. Дае святло толькi тады, калi нацiскаеш на гэтую ручку.

I пачаў чвыркаць, паказваючы. Кукуруза неспакойна заёрзаў на галiне.

Цыбатая дзяўчынка таксама шмыгнула ў будан i выцягнула адтуль стрэльбу.

– Паглядзiце, сапраўдная, паляўнiчая...

– Ой, асцярожна, яна, можа, зараджаная! Яшчэ стрэльне, – войкнуў нехта з дзяўчат.

Тут Кукуруза ўжо не вытрымаў:

– Ану, не чапай!

Усе адразу паднялi галовы. Хавацца ўжо не трэба было. Мы злезлi з дрэва. I адразу ж нас акружылi пiянеры.

– Хто вы?

– Што вы тут робiце?

– Гэта ваш будан?

– I ружжо ваша?

– Вы паляўнiчыя?

– Вы тут жывяце?

Я разгублена паглядзеў на Кукурузу.

Ён насупiўся i маўчаў.

– Ды яны, пэўна, проста рыбу ловяць тут. Гэта нашыя, з Васюкоўкi, сказала васюкоўская юннатка, здаецца, з восьмага класа.

– Цi з дому ўцяклi, – дадала другая (мы пра яе ведалi толькi тое, што яна вельмi злая i дачка калгаснага бухгалтара).

– Цi ў iндзейцаў гуляюць. Як "Маленькiя дзiкуны" Сетана-Томпсана. Памятаеце? – улезла цыбатая.

– Цi ў Рабiнзонаў... Праўда ж? – сказаў важаты.

Я, зусiм аглушаны, глянуў на Кукурузу. Мой сябар густа-густа пачырванеў. I раптам сказаў:

– Нi ў што мы не гуляем. У нас тут справа ёсць... А вы хто такiя?

– А мы з Кiева. Юннаты мы, – засакатала вастраносенькая дзяўчынка ў акулярах.

– Прыехалi сёння, – перабiла яе цыбатая.

– От, Валька, не перабiвай! Дай я скажу! – зноў засакатала вастраносенькая. – Сёння прыехалi. Прыехалi сёння. Так... Пачулi, што ў вас глабулус вырошчваюць, i вось прыехалi. Наш кiраўнiк прафесар Дудка гаворыць, што... Вы ведаеце прафесара Дудку? О, гэта на ўвесь свет знакамiтасць. Гаворыць, што ваш глабулус незвычайны! Яны прыедуць заўтра – i прафесар, i карэспандэнт з "Зоркi". А мы сёння прыехалi. Прафесар i карэспандэнт таксама сёння прыехалi б, але ў прафесара сягоння тэрмiновы вучоны савет у акадэмii. Неспадзявана. А ў нас ужо бiлеты былi. Вось мы i прыехалi. А вашы не хочуць нам паказваць глабулус без прафесара. Кажуць: "Заўтра". Ну, мы разумеем людзi столькi старалiся. Iм хочацца, каб урачыста... Мы разумеем... А ў вас якая справа? Якая? Га?

Кукуруза нахнюпiўся:

– Справа... I ўсё тут...

– Сакрэт? Так? Сакрэт? – не хацела адчапiцца вастраносенькая.

– Вось яшчэ, Аксана! Прычапiлася як смала! – сказала цыбатая Валька. – Раз не гавораць, значыць, сакрэт.

– Ну добра, не кажыце, не кажыце, хай будзе сакрэт, – згадзiлася вастраносенькая Аксана.

– Дык мы вам, мабыць, перашкаджаем? – запытаў важаты.

– Не, аж да вечара можаце быць, – злiтасцiвiўся Кукуруза.

– Ды не, мы толькi на гадзiнку. Проста захацелася пакупацца i пасядзець на свежым паветры, каля вогнiшча. Дзяўчаты з самага Кiева пра гэта мараць. Вунь Аксана нi разу ў жыццi каля вогнiшча не снедала, – усмiхнуўся важаты.

– Яна i жывую карову нiколi не бачыла. Толькi на малюнку, – падмiргнуў важатаму хлапчына з фотаапаратам.

– Ты вельмi многа бачыў! Зараз як дам! – кiнулася на яго Аксана.

– Брэк! Бой закончаны! Перамога Аксаны! – весела сказаў важаты. – А цяпер – за справу! Памыйце прадукты. Распальвайце вогнiшча!

– Толькi так! – аўтарытэтна пацвердзiў маленькi "штурман".

Пiянеры адразу закрычалi i пабеглi да лодак.

– Ты, Iгар, распалi вогнiшча, – сказаў важаты хлапчыне з фотаапаратам. Ты ў нас майстар.

– Хадзiце, я пакажу, дзе ламачча, – па-гаспадарску прапанаваў Кукуруза.

I мы ўтрох пайшлi ў глыб вострава. Iшлi i, як гэта заўсёды бывае на пачатку знаёмства, нiякавата маўчалi – не ведалi, пра што гаварыць. I раптам Iгар, не адкрываючы рот (мы гэта добра бачылi), гучна не то бэкнуў, не то гаўкнуў. I адразу недзе ўнутры ў яго заiграла музыка. Сапраўдная музыка. Джаз. I потым нешта заспявала жаночым голасам па-нянашаму... Мы сталi i вылупiлiся на Iгара. Што такое?

Ён засмяяўся i перасунуў на грудзi тое, што нам здавалася фотаапаратам.

– Прыёмнiк! На транзiстарах, паўправаднiках. Толькi я яго ў футарале ад фотаапарата сабраў. Iншага не было. Ды i зручна. Цераз плячо насiць можна.

Вунь яно што. Дык гэта транзiстарны прыёмнiк, такi, як у дзеда Салiвона! I як мы адразу не здагадалiся?

– Добрая рэч, – апамятаўся Кукуруза. – Колькi аддаў?

– Што – аддаў?

– Заплацiў колькi?

– Нiколькi. Сам зрабiў.

– Што-што? – Кукуруза скрывiўся i прыклаў далонь да вуха, нiбыта не пачуў.

Я хiхiкнуў.

– Сам, кажу, зрабiў, – сур'ёзна паўтарыў Iгар.

– Ага, – крыва ўсмiхнуўся Кукуруза. – Я ж i пытаю: колькi заплацiў? У нашай краме "Турыст" прадаецца. Трыццаць пяць рублёў. Прыгожы, пад перламутр. Ну, а гэты, вядома, горшанькi.

– От дзiвак, не верыць. Ну, як хочаш.

З кустоў выйшаў важаты.

– Пра што гэта вы, хлопцы, спрачаецеся?

– Ды нiчога, проста так, – махнуў рукой Кукуруза, але потым, глянуўшы знiзу на важатага, запытаў яхiдна: – Дзядзька, а ў вас усе пiянеры такiя во... цi адзiн толькi?

– А што такое?

– Проста ён гаворыць, што сам гэты прыёмнiк зрабiў. Можа, тая ваша худая сама аўтамабiль зрабiла, а той "штурман" – у космас лятаў?

– Адносна аўтамабiля i космасу не скажу, а вось прыёмнiк ён сапраўды сам зрабiў. Гэта праўда. Ён у нас малайчына. У радыёгуртку ўжо трэцi год. Акадэмiкам будзе.

Важаты гаварыў сур'ёзна, без жартаў. Не верыць яму было немагчыма. Кукуруза адразу скiс – насмешлiвыя агеньчыкi ў вачах патухлi, куточкi вуснаў апусцiлiся.

Я таксама здзiвiўся. Мне чамусьцi заўсёды здавалася, што ўсе гэтыя разумненькiя вучнi, якiя майструюць дзеючыя мадэлi атамных ледаходаў i самалётаў, абавязкова павiнны быць хударлявымi, заморанымi, у акулярах. I абавязкова дзiкаватымi. А тут перад намi стаяў звычайны канапаты хлопец мускулiсты, загарэлы, вiдаць, фiзкультурнiк. Неяк ён больш уяўляўся на спартыўнай пляцоўцы, сярод гаманлiвай ватагi расхрыстаных хлопцаў, а не паглыбленым у пераблытаныя цельбухi радыёпрыёмнiка.

Мы маўчалi, разгубленыя, збiтыя з панталыку.

Важаты ўважлiва паглядзеў на нас i наўмысна сярдзiтым голасам сказаў:

– Ну што вы, браткi, разгульваеце тут, а ламачча не несяце. Людзi ж галодныя! Ану, хутчэй!

Гэта адразу вывела нас са здранцвення. Мы кiнулiся збiраць ламачча. I праз хвiлiну цягнулi ўжо цэлыя абярэмкi. Асаблiва стараўся Кукуруза. Ён столькi цягнуў, што я баяўся, каб у яго пуп не развязаўся.

Цыбатая Валька, убачыўшы, войкнула ад захаплення:

– Ого-го!

I я не ведаю, ад чаго быў такiм чырвоным Кукуруза, цi ад напружання, цi ад гэтага "ого-го". Ён наогул вельмi часта паглядваў на гэтую Вальку. Знайшоў на каго глядзець. Страшыдла нейкае! Лупатае, цыбатае! Цьфу!

Горшая за Грабянючку ў сто разоў!

Усе стаялi вакол i здзiўлялiся, як спрытна распальвае Iгар вогнiшча. Бач ты, гарадскi, а ўмее...

Неўзабаве пасярод паляны ўжо лiзала неба вялiзнае полымя.

– Ну, а чыя сёння чарга варыць?

– Сашкi! – радасна выкрыкнула цыбатая Валька.

– Сашкi! Сашкi! Правiльна! – закрычалi з усiх бакоў, i ўсе паглядзелi на "штурмана".

– Твая? – запытаў важаты.

– Толькi так, – адказаў той.

– Значыць, нам сёння шанцуе, – усмiхнуўся важаты.

– Шанцуе! Шанцуе! Юшку! Сашачка, абавязкова юшку! Юшку! – злiлiся ў адзiн дзесяткi крыкаў.

– Толькi так! – упершыню за ўвесь час усмiхнуўся, закiваў галавою Сашка.

Цяпер, калi ўсе стаялi вакол вогнiшча, было асаблiва добра вiдна, што Сашка вельмi маленькi, меншы за iншых. Можа, таму ён i трымаўся так сур'ёзна, каб здавацца больш салiдным. Але было прыкметна i тое, што яго ўсе любяць i калi нават смяюцца з ягонага "толькi так", дык зусiм не абразлiва, а хутчэй лагодна.

Сашка забегаў, рыхтуючы ежу. Дзяўчаткi дапамагалi яму, абiралi бульбу, чысцiлi рыбу, якую дасталi з сеткi, прывязанай да кармы аднаго з чоўнаў i апушчанай у ваду. Iншыя пiянеры разышлiся па востраве. Неяк само сабой атрымалася, што мы апынулiся каля Iгара. Iгар сядзеў на пяньку i стругаў сцiзорыкам кiёчак. Мы з Кукурузай сядзелi каля пянька, уткнуўшыся падбародкамi ў каленi, i задумлiва калупалiся ў зямлi. Потым Кукуруза кхыкнуў i, насупiўшыся (каб прыхаваць нiякаватасць), сказаў хрыпла:

– Дай паглядзець... Прыёмнiк... Можна?

Iгар адразу адклаў убок сцiзорык i палачку.

– А чаго ж... Вядома. Калi ласка.

Ён адкрыў футарал.

– Вось настройка, вось дыяпазоны, гэта гучнасць – паказаў, дзе што круцiць. Кукуруза схiлiўся над прыёмнiкам. Засоп.

I я свой нос усунуў. Кукуруза адпiхнуў мяне локцем.

– Не хукай туды. Запацее i сапсуецца.

Iгар усмiхнуўся.

– Ды нiчога. Ад гэтага не сапсуецца.

Доўга Кукуруза круцiў ручкi, i мы моўчкi, затаiўшы дыханне, слухалi галасы далёкiх краiн.

– Та-ак... Каштоўная рэч, – сказаў нарэшце Кукуруза i дабавiў: – Ну, па фiзiцы ў цябе, вядома, пяцёрка?

– Пяцёрка, – проста i без ганарлiвасцi адказаў Iгар.

– А двойкi калi-небудзь ты хапаў? – з надзеяй запытаў Кукуруза. – Хоць па паводзiнах, хоць бы па спевах? Цi круглы выдатнiк?

– Выдатнiк, – з прабачэннем у голасе сказаў Iгар. – Усе нашыя юннаты выдатнiкi. Такая ўмова.

Кукуруза цiха ўздыхнуў.

У гэты момант з кустоў выглянула Валька. Вiдаць, дзяўчаты ўжо закончылi чысцiць рыбу. Я яе бачыў, а Iгар, якi сядзеў да кустоў спiною, не. Валька цiхенька падкралася да яго, i я не паспеў нават раскрыць рот, як яна моцна штурхнула яго з пянька. Iгар нiчога не падазраваў i, вядома, паляцеў потырч.

– Дамам трэба заўсёды даваць месца, – сказала Валька, сядаючы на пянёк.

Iгар, устаючы i абцярушваючыся, толькi ўсмiхнуўся ў адказ.

Мы з Кукурузай здзiўлена пераглянулiся.

Вось дык справа! Талковага хлопца – фiзкультурнiка, якi змайстраваў во якi прыёмнiк, цыбатае дзяўчо штурхае сабе так, быццам гэта не хлопец, а нейкая мэбля.

I ён толькi ўсмiхаецца...

Калi б, напрыклад, са мной такое зрабiла ну хоць бы тая ж Грабянючка, я ёй так даў бы, так даў бы, што яна б доўга памятала.

Але што гэта з Кукурузай?!

– Ану, дай мне, – нахабна гаворыць Валька i працягвае руку да прыёмнiка, якi трымае Кукуруза. I Кукуруза, цяля, спакойненька аддае прыёмнiк. Цьфу, дурны! Што гэта – яе прыёмнiк, цi што?! Чаго яна распараджаецца! Бач, якая разумная!

Аднак усе гэтыя выкрыкi, вядома бязгучна, праносяцца толькi ў маёй галаве. Я маўчу. Гэта ж не мой прыёмнiк, i не ў мяне яго адбiраюць.

Валька пачала настройваць прыёмнiк, па-птушынаму нахiлiўшы галаву набок i пазiраючы ў неба. Натрапiла на нейкую цягучую мелодыю i раптам радасна ўскрыкнула:

– О! О!

Мы перапалохана глянулi на яе – што такое?

Мройна гледзячы на плёс i ўважлiва слухаючы музыку, яна цiха сказала:

– "Лебядзiнае возера"... Адажыо...

Я скрывiўся. Цьфу, задавака! Такое гаворыць, што й не ўцямiш!

А Кукуруза напусцiў на сябе сур'ёзнасць i, насупiўшы бровы, кажа:

– Не, гэтае возера хутчэй не Лебядзiнае, а Качынае, бо лебедзi ў нас не водзяцца. Затое качак – як той раскi.

Валька раптам як зарагоча:

– Ой, трымайце мяне! Ой, не магу! От дзiвак! Я ж не пра гэтае возера, а пра музыку. "Лебядзiнае возера". Балет кампазiтара Чайкоўскага. Якраз цяпер вось перадаюць.

Аблiчча Кукурузы быццам апарылi. Уся кроў, якая толькi была ў ягоным арганiзме, кiнулася ў твар.

– Можна падумаць, што я не знаю, – сярдзiта буркнуў ён. – Цудоўна знаю гэты вядомы балет. А пра нашае возера я проста так сказаў. Для iнтарэсу... Для смеху...

Я адвярнуўся. Не магу я глядзець чалавеку ў вочы, калi той манiць. А Кукуруза зараз хлусiў адчайна. Нiчога ён не ведаў, нiякага "Лебядзiнага возера". Бо слых у яго вельмi-вельмi дрэнны. Спяваць ён мог толькi са мною. Падцягваць. Я злаваў на Вальку, якая прымусiла майго сябра так iлгаць. I наогул, навошта яна прыехала да нас?

I раптам, нiбыта падслухаўшы мае думкi, Валька рэзкiм рухам выключыла прыёмнiк i сказала:

– Вы на мяне сярдуеце, хлопцы, так? Што я прычапiлася, так?.. Дык я зараз пайду. Вы не сярдуйце. Проста мне хацелася пазнаёмiцца з вамi.

I так проста яна гэта сказала, што мне зрабiлася нiякавата. I нi я, нi Кукуруза не знайшлi, што адказаць.

Валька паднялася, усунула Кукурузе ў рукi прыёмнiк i пабегла да вогнiшча.

– Дзiвачка нейкая. Праўда? – пацiснуўшы плячамi, нiякавата прамовiў Кукуруза.

– Яна харошы хлопец, – неспадзявана пачырванеўшы, сказаў Iгар. – У нас з ёй усе сябруюць. А чаго ты не ўключаеш прыёмнiк? Ты ўключай, не саромейся. Я нядаўна памяняў батарэйку.

Я ўважлiва глянуў на яго i зразумеў, што ён наўмысна мяняе тэму гаворкi, што болей пра Вальку гаварыць не варта. Я яго добра разумеў. Мне таксама было б непрыемна, калi б нехта пачаў гаварыць пра Грабянючку.

Не знаю, колькi мы прасядзелi на беразе, каля пянька, але неўзабаве ад вогнiшча даляцеў голас важатага:

– Iгар, хлопцы, iдзiце хутчэй! Юшка гатова!

– Пайшлi, – сказаў Iгар.

Як ранiцаю выпiў я шклянку малака, дык больш i крошкi ў роце не было – быў я цяпер галодны, як арыштант. I гэтая прапанова мне, вядома, вельмi спадабалася. Думаю, што Кукуруза хацеў есцi не менш за мяне, таму што пасля ўсiх начных перапалохаў зусiм не снедаў.

Але неспадзявана ён сказаў Iгару:

– Ты iдзi, а мы тут пасядзiм. Мы якраз перад вашым прыездам добра паснедалi.

Я залыпаў вачамi i разявiў рот, але прамаўчаў.

– Ды не выдумляйце, хлопцы, хадзем! Такой юшкi вы зроду не елi, угаворваў Iгар.

Кукуруза ўпарта адмаўляўся. Нарэшце Iгар махнуў рукою:

– Ды ну вас! Пачакайце, я зараз важатаму скажу! – i пабег да вогнiшча.

Але праз хвiлiну замест важатага прыбегла цыбатая Валька. I адразу накiнулася на нас:

– Гэта што такое? Ану, марш есцi юшку! Калi б вы мяне запрашалi, я хiба адмовiлася б? Я б адмовiлася, калi б вы мяне запрашалi?! Ану, хутчэй!