Текст книги "Блакит"
Автор книги: Автор Неизвестен
сообщить о нарушении
Текущая страница: 5 (всего у книги 21 страниц)
У памяці захавалася шмат розных гісторыяў з тых часоў. Прыгадаю толькі адну – вясёлую і адначасова сумную пра Папялушку, якая на нейкі час стала прынцэсай, да чаго меў непасрэднае спрычыненьне...
Неяк пазваніў з райкаму рэдактар і загадаў неадкладна прыбыць у кабінет першага сакратара Мікалаенкава. Падзівіўся: навошта спатрэбіўся першаму, калі там рэдактар? Але клічуць дык клічуць – завёў матацыкл і праз дзьве-тры хвіліны быў у райкаме.
У першага сядзелі заклапочана абодва сакратары Грыгор’еў і Нялюбін, старшыня райвыканкаму Апрышчанка са сваімі намесьнікамі, загадчыкі аддзелаў, інструктары, усе тры сакратары райкаму камсамолу на чале з Мішам Крупіцам ды Абрам Данілавіч.
– Такая справа... – зьвярнуўся першы, ледзьве я пераступіў парог. – Ты шастаеш па калгасах, то мо ведаеш сьвінараку альбо цялятніцу, каб была да дваццаці пяці гадоў, беларуска, беспартыйная і не камсамолка, з пачатковай адукацыяй і, вядома, мела добрыя паказчыкі?.. – Мусіць, заўважыў на маім твары пытаньне і патлумачыў: – Трэба знайсьці кандыдатуру з такімі параметрамі на вылучэньне дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР па Савеце нацыянальнасьцяў, гэта значыць – адна на пяць раёнаў. Нельга ўпусьціць, трэба знайсьці і тэрмінова – ужо заўтра-пасьлязаўтра жывую-здаровую даставіць у абкам партыі...
– Ведаю такую, – кажу не задумваючыся. – Тыдні два назад нарыс надрукаваў. Сьвінарка з калгасу імя Куйбышава Ліда Тупік. Рабацяга – пашукаць, і ўсё падходзіць: дваццаць два гады, не камсамолка і беспартыйная, два ці тры класы адукацыі, а па нацыянальнасьці – дык там, здаецца, усе беларусы...
– А як яна ўмудрылася і сямігодку не закончыць, і па-за камсамолам застацца? – падзівіўся першы сакратар. – Калі райана кантралюе абавязковую адукацыю, а ён, – кіўнуў на Мішу Крупіцу, – усіх гамузам у камсамол прымае…
– Яшчэ дзяўчынкай памагала хваравекай маці-сьвінарцы, а потым узяла ўсе клопаты на сябе. Во так і засталася... – патлумачыў я.
– Ну, слава Богу! – узрадаваўся першы і ўзяўся званіць старшыні калгасу Гузаву. – Хай дзеўка хоць сьвет пабачыць...
Гузаў нічога канкрэтнага ня мог сказаць, апроч таго, што насамрэч ёсьць такая вельмі харошая маладая сьвінарка, пра якую толькі што надрукаваны вялікі артыкул у “За Радзіму”. Мікалаенкаў тут жа падсыпаў яму на арэхі, што ня ведае сваіх лепшых людзей і строга загадаў неадкладна ўдакладніць усе анкетныя дадзеныя і праз хвілінаў пятнаццаць далажыць яму асабіста і чакаць далейшых указаньняў...
І пайшло-закруцілася. У абкаме ўзрадаваліся, што знайшлася такая, узгаднілі кандыдатуру вышэй, загадалі: калі ня будзе заўвагаў па лініі кампетэнтных органаў, то заўтра, у крайнім выпадку з самай раніцы пасьлязаўтра даставіць прэтэндэнтку з пісьмовай згодай балатавацца для гутаркі ў абкам партыі. Раённы гэбіст па сваёй лініі атрымаў звыштэрміновае заданьне, і ўжо вечарам далажыў Мікалаенкаву і, пэўна ж, свайму начальству: ніякага кампрамату на Ліду Тупік ня маецца. Тут жа ў калгас Гузаву паступіла строгае ўказаньне: заўтра а дзявятай даставіць Ліду Тупік у райкам партыі з гатовай пісьмовай згодай балатавацца. А позна ўвечары той страшэнна растроены апалым голасам пазваніў першаму на кватэру і паведаміў, што Ліда Тупік наадрэз адмаўляецца ад дэпутацтва. Разгневаны Мікалаенкаў на высокіх нотах загадаў Гузаву а палове дзявятай разам з прэтэндэнткай быць у райкаме…
Недзе пасьля дзесяці раніцы ў мяне зазваніў тэлефон. Мікалаенкаў злым голасам загадаў:
– Бягом сюды! Разьбірайся са сваёй Тупік. Зьявілася, як пудзіла гарохавае, ды сваёй адмовай устройвае нам палітычны скандал. Забясьпечвайце разам з Каралёвым, а я паклікаў Раева, каб тэрмінова апрануў...
Ліда ў паношанай фуфайцы і гумовіках разам з Гузавым была ў кабінеце Каралёва, вельмі ўзрадавалася, убачыўшы мяне, аднак цягнула сваю ранейшую песьню, шукаючы ў мяне падтрымкі:
– Ёсьць мне час па Масквах разьязджаць, а хто сьвіньні карміць будзе?..
Тыдні тры назад у нас з ёю была доўгая гаворка і на ферме, і ў ейнай маленькай скасабочанай хацінцы з глінянай падлогай, паўразваленай печчу, дзе жылі ўдваіх з нямоглай маці. Усё гэта я напісаў у нарысе, прысароміўшы калгаснае кіраўніцтва, і ў той жа дзень мне пазваніў Гузаў, пакляўся, што неадкладна пашле брыгаду, якая зробіць усё як трэба. І насамрэч калгасныя будаўнікі ўзяліся ладзіць печ, вокны, дзьверы, слаць падлогу, у чым я пераканаўся, заскочыўшы па дарозе праверыць, як трымае слова Гузаў. Ліда была страшэнна рада і цяпер Мікалаенкаву і Каралёву заявіла, што верыць толькі мне. Я “аўтарытэтна” пацьвердзіў, што будзе езьдзіць бясплатна ня толькі ў Маскву, а куды і дзе толькі захоча, хоць да Уладзівастоку, жыць і карміць у Маскве таксама будуць задарма ды яшчэ і грошы плаціць, сваімі вачамі, як тут кожнага з нас, будзе бачыць самога Хрушчова і ўсіх, чые партрэты вывешваюць на сьвяты. Яна паверыла, але страшэнна непакоілася, як даедзе да Масквы і ці ня згубіцца там, бо далей Жалудка нідзе не была. Я супакоіў, што ў Маскву дэпутаты ад вобласьці ды ад рэспублікі езьдзяць кампаніяй, не дадуць згубіцца-заблудзіцца, а як асвоіцца – пачувацца ў Крамлі і ў Маскве будзе, як у сваёй вёсцы. А пра сваіх сьвіней хай не хвалюецца – пакуль будзе ў Маскве на сесіях ці на сустрэчах з выбаршчыкамі, іх дагледзіць падменная сьвінарка, што тут жа пацьвердзіў Гузаў, заадно запэўніў, што санітарка і медсястра з фапа будуць штодня прыглядваць за хворай маці. Ліда верыла і ня верыла, аднак згоду балатавацца напісала, дакладней – перапісала з напісанага Каралёвым буйнымі літарамі, старанна і цяжка выводзячы кожную каракуліну. А на прысаромнае пытаньне, чаму, едучы ў людзі, не апранулася прыстойна, ніякавата разьвяла рукамі: няма нічога лепшага, бо і патрэбы нямашака – з відна да цямна на рабоце, не да гуляў...
Усе разам пайшлі ў кабінет да першага, дзе ўжо быў вялікі, мажны дырэктар райбыткамбінату Раеў. Мікалаенкаў быў задаволены нашай з Каралёвым агітацыяй, пахваліў Ліду і загадаў Раеву:
– Стаў на вушы ўсе свае службы, каб праз тры гадзіны была апранутая з іголачкі і выглядала, як артыстка…
Раеў памуляўся, але пакорна запрасіў Ліду ісьці з ім, а тая нечакана заўпарцілася: у мяне грошай няма на абноўкі...
– Ды не хвалюйся, Ліда, – супакоіў Мікалаенкаў. – За ўсё заплоціць ён, – паказаў на Гузава. – Калгас заплоціць…
Ліда зноў ударыла ў хамут, заявіўшы, што ня верыць. І зноў давялося ўмяшацца, каб пераканаць, што будзе так, як сказаў першы сакратар…
А праз гадзіны чатыры райбыткамбінатаўскія майстры і майстрыхі ў аўральным рэжыме адзелі, абулі, прычасалі Ліду – і яна насамрэч стала, калі і не прынцэсай, то вельмі зграбнай дзяўчынай – проста не пазнаць. Глядзела ў люстэрка, усьміхалася сама сабе і, адчувалася, абноўкі ёй вельмі і вельмі даспадобы…
Ну а далей ператварэньне Папялушкі ў прынцэсу пайшло, як па масьле, па абкатаным сцэнары. Паездка на райкамаўскім легкавіку ў суправаджэньні загадчыка аргаддзелу ў Гродню, арганізаваны ў калгасе сход па вылучэньні з зачытваньнем напісанай Каралёвым просьценькай кароценькай прамоўкі, затым яшчэ пяць-шэсьць раз на сустрэчах з выбаршчыкамі ў розных раёнах, куды яе вазілі і адвозілі на райкамаўскіх легкавіках, а потым выбары са звычайным 99,99 працэнта вынікам. І ўжо спакойна, бяз сьпешкі і аўралу з самага моднага і дэфіцытнага матэрыялу пашылі ёй за казённы кошт у райбыткамбінаце ўборы на ўсе сезоны і выпадкі. Ну і нарэшце – Масква, Крэмль, дэманстрацыя рэалізаванага ленінскага запавету – кухарка, тое ж самае і непісьменная сьвінарка, засядае ў вышэйшым органе, кіруе дзяржавай...
Сустрэліся з Лідай адразу ж пасьля ейнага вяртаньня з першай сесіі. Трымалася яна куды сьмялей і ўпэўненей, чым перад ад’ездам у Маскву. Дужа пасаваў, рабіў яе значнай салідны значок дэпутата Вярхоўнага Савету ў форме чырвонага сьцягу з пазалочанай аблямоўкай на шэраватага колеру блузцы, якая была ёй вельмі да твару. У Ліды было шмат назіраньняў і ўражаньняў, і бадай, самае важнае – спраўдзілася ўсё, што я гаварыў. Ліда была амаль шчасьлівая і на разьвітаньне сказала пра сваё галоўнае адкрыцьцё, зробленае ў Крамлі:
– Цяпер я знаю, за што начальнікам такія грошы плоцяць – гэта ж выседзець столькі, нічога ня робячы!..
Больш мы з ёй ніколі ня бачыліся – зьліквідавалі раён, падзяліўшы паміж Лідай і Шчучынам. Калгас Куйбышава адышоў пад Ліду, а я пераехаў у Шчучын. Праз колькі гадоў пры сустрэчы з лідскімі калегамі пацікавіўся, як там пачувае Ліда Тупік. Расказалі, што выдатна, вельмі прызвычаілася да свайго дэпутацтва, нават выступаць навучылася без паперкі. А старшыня калгасу Гузаў на сёмым небе ад радасьці: завалодаўшы Лідзіным дэпутацкім блакнотам з афіцыйным грыфам Вярхоўнага Савету СССР на кожным адрыўным лістку, ад ейнага імя штурмаваў запытамі і просьбамі высокія ўплывовыя кабінеты, і амаль заўсёды што-небудзь выцыганьваў: то новы трактар, камбайн ці аўтамашыну, то найдэфіцытнейшыя ліміты на будаўніцтва, то звышпланавыя мінеральныя тукі, то новую механізацыю на фермы – ніхто ў раёне столькі не паймеў. А за чаркай любіў прыгадваць, які колісь дурань быў, падбухторваючы Ліду не згаджацца, шкадуючы грошы на ўборы...
У казцы пра прынцэсу-Папялушку непазьбежна і нястрымна наступае поўнач, у Лідзіным выпадку – сканчэньне тэрміну дэпутацтва. Двойчы ж рабіць Папялушку прынцэсай не прынята было… Расказвалі, Ліда страшэнна пакрыўдзілася, што не вылучаюць зноў, была перакананая: яе ашукваюць, падманваюць, не хацела нікому даваць веры, усё мкнулася адшукаць “таго чалавека, які жыў у Жалудку і казаў праўду”, імя і прозьвішча якога, праўда, забыла...
(…)
Усе мы, жалудоцкія, і хто згадваецца, і хто ня згадваецца ў гэтым расповедзе, у сталічнараённай гісторыі Жалудка назаўжды засталіся апошнімі. Мікалаенкаў – апошні першы сакратар райкаму, Апрышчанка – апошні старшыня райвыканкаму, Каралёў – апошні загадчык аддзелу прапаганды, Змудзяк – апошні рэдактар раённай газеты “За Радзіму”, Фядотаў – апошні начальнік міліцыі, Андрэй Кляцкоў (малодшы брат Леаніда Герасімавіча, які праз дзесяць гадоў стане галоўным гаспадаром Гарадзеншчыны і пакіне тут добры сьлед і памяць) – апошні загадчык райана, дый ваш пакорны слуга быў апошнім намесьнікам рэдактара жалудоцкай раёнкі… Ці так ужо было наканавана лёсам, ці няўдалае – занадта блізкае геаграфічнае знаходжаньне Шчучына і Ліды, ці па віне вышэйшага раённага начальства, што мянялася практычна кожныя два гады – ад партканферэнцыі да партканферэнцыі, і пачувала сябе тут часовым, таму ня рупілася займець нейкую сур’ёзную прамысловасьць, разбудоўваць, дацягваць пасёлак да статусу гораду, як гэта рабілі іншыя, і неўзабаве над гэтым сімпатычным гарадком навісла небясьпека запусьценьня і заняпаду, а з ёй і рэальная пагроза скарачэньня, расфарміраваньня раёну. Так яно ў рэшце рэшт і сталася… Чуткі-пагалоскі то ўзьнікалі, то зноў улягаліся, а вясной 1962-га сталі спраўджвацца. У абкам пачалі клікаць розных жалудоцкіх кіраўнікоў і ўладкоўваць у іншых раёнах, хоць каманды спыніць ці згортваць дзейнасьць раённых установаў і арганізацыяў не паступала. Неўзабаве райкам застаўся без сакратароў, райвыканкам без старшыні і амаль усіх намесьнікаў, і тады пранёсься кінуты Міхаілам Фядотавым вясёлы кліч: вечная ганьба таму, каго ўказ аб скасаваньні раёну застане на рабоце! Словам, больш за месяц рабілі толькі нешта мінімальнае альбо нічога не рабілі, з самага ранку зьбіраючыся ў чайной ці, калі дазваляла надвор’е, выязджалі на прыроду, і не асабліва хваляваліся: была б шыя – хамут знойдзецца, без работы не пакінуць. Хвалявала толькі: каб жа пашчасьціла і дасталася прыстойнае месца, а не якая-небудзь Зэльва, Іўе ці Воранава, Астравец!.. А як і не пашчасьціць – такой бяды, чым яны горшыя за Жалудок? Аднак гэта было толькі самасупакаеньне. Штодня чуйна сачылі, каго клічуць, і што прапануюць, а тыя, хто нецярпліва і незапакоена чакаў сваю чаргу на прызначэньне, абачліва бралі ў меру, паколькі маглі паклікаць у любую хвіліну. Найбольш бедавалі мясцовыя маленькія чыноўнікі, абслугоўваючы персанал, простыя рабочыя, хто і не чакаў ніякага новага прызначэньня, па сутнасьці заставаўся кінутым на волю лёсу, без работы. Як у нас у друкарні сталага веку жанчыны-наборшчыцы. Вельмі шкада было Ганну Мікалаеўну Маркевіч, загадчыцу друкарні, клапатлівую, няўрымсьлівую, сьпецыялістку экстра-класа, прывязаную да сваёй хаты і гаспадаркі. Дзе і хто дасьць ёй кватэру, дый, пэўна, работу? Мы і зараз дурня валяем, а яны да апошняга працуюць, набіраючы ўручную заляжалыя белтаўскія матэрыялы, вярстаючы, друкуючы нешта падобнае на газету, бо каманды спыніць выпуск не паступала.
Толькі адзначылі выдатнае прызначэньне Міхаіла Фядотава начальнікам міліцыі ў Навагрудак, дзе была рэальная персьпектыва праз колькі год атрымаць палкоўніцкія пагоны, як у абкам паклікалі Змудзяка. Вярнуўся задаволены і нават радасны – прызначалі намесьнікам да Вераб’ёва ў Шчучын. І яшчэ прывёз важную для мяне вестку: нібыта дамовіўся з Русаковічам, каб і мяне разам з ім перакінулі ў Шчучын, пакуль што загадчыкам сельгасаддзелу, а там відно будзе. Мяне гэта вельмі задавальняла.
Тут трэба сказаць, што адначасова з ліквідацыяй нашага раёну ўсчыналася чарговая пературбацыя кадраў, якія так любіў ператасоўваць Мікіта Сяргеевіч Хрушчоў. На гэты раз яна не прамінула і раённы друк. Палавіна раёнак зьліквідоўвалася, а на іх базе з разьлікам адна на два раёны і персьпектывай далейшага скарачэньня арганізоўваліся міжраённыя са статусам газетаў абкаму партыі, непадуладныя мясцовым органам. Штаты міжраёнак павялічваліся зусім нязначна, і ледзь ці не палавіна газетчыкаў засталіся незапатрабаванымі. Пераважна гэта былі людзі ў перадпенсійным узросьце, хто пасьпеў ужо ладна выпісацца альбо ніколі не хапаў зорак з неба, але па-за рэдакцыямі апынулася нямала і таленавітых газетчыкаў, якія па розных сямейна-бытавых абставінах не маглі пакінуць наседжанае месца і ехаць некуды з амаль нулявой персьпектывай атрымаць кватэру і ўладкаваць на працу жонку-настаўніцу. Прыладжваліся дзе толькі хто мог. Паколькі міжраёнкі меліся быць прынцыпова новымі выданьнямі, ніводнай не пакідалі старую назву. Хросны бацька сядзеў у ЦК, відаць, ня надта вылучаўся густам і фантазіяй, таму добрая палавіна ягоных хрэсьнікаў вар’іравала “ленінскі”, “ільіча”, “камунізм”. Нашую ж шчучынскую дык і ўвогуле ахрысьціў па-дурному – “Савецкая вёска”, нібыта магла быць і не савецкая, быццам прызначаецца для начыста аграрнага рэгіёну. Шчучынская міжраёнка мела абслугоўваць свой і Радуньскі раёны. Ніхто толкам ня ведаў, як і што з гэтага атрымаецца, але мяркуючы па задуме, горш быць не магло. Забягаючы наперад, зазначу, што няпоўны год, які праіснавалі міжраёнкі, быў сапраўдным рэнесансам і зорным часам малой прэсы, вызваленай з-пад некваліфікаванай і дробязнай апекі мясцовага партыйнага і савецкага чынавенства. Канешне ж, цярпець такую прэсу яны доўга не маглі, неўзабаве істэрычна раздзьмулі дэмагагічнае кадзіла, эксплуатуючы правадыра сусьветнага пралетарыяту: маўляў, і дня ня можам жыць без уласнага “калектыўнага прапагандыста, агітатара і арганізатара”, у адсутнасьці якога ўсе нашы недахопы і пралікі…
Тым часам ці ня ўсе першыя і матэрыяльна адказныя асобы ўстановаў і арганізацыяў, за выключэньнем райкаму і райвыканкаму, маючы новыя прызначэньні, заставаліся ў Жалудку на ранейшых пасадах – чакалі ўказ, пасьля чаго можна афіцыйна спыніць дзейнасьць і пачаць перадачу маёмасьці, архіваў новым гаспадарам. І, канешне ж, усе як адзін трымаліся закліку, каб Указ не засьпеў на рабоце. Такой амаль двухмесячнай лафы ніхто ніколі ня меў. Мы вельмі спачувалі Міколу Каралёву, якога ўпраглі ў хамут загадчыка аддзелу прапаганды ў Шчучыне, і ён быў вымушаны штодня езьдзіць туды на работу. Праўда, з верасьня яго накіроўвалі на вучобу ў ВПШІ, і Мікола зрабіў свой звычайны Каралёўскі жэст: саступіў выдзеленую яму кватэру свайму інструктару Рыгору Кавальчуку, на жыльлё ў Шчучыне ў якога былі вельмі няпэўныя, ва ўсякім разе няблізкія персьпектывы, а сам рашыў колькі месяцаў дабірацца на работу з Жалудка, дзе намерыўся пакінуць сям’ю на час сваёй вучобы.
І нарэшце, для многіх ужо насамрэч доўгачаканы ўказ зьявіўся напярэдадні майскіх сьвятаў 1962 году...
Разгром райцэнтру ўступіў у сваю заключную і незваротную стадыю...
Потым, сустракаючыся на розных нарадах, семінарах у Гродне, Мінску ці выпадкова ў камандзіроўках, санаторыях і праз год, і праз пяць, і праз дзесяць, і праз дваццаць, і нават праз сорак, заўсёды адчувалі сябе ледзь ці не сваякамі, настальгічна прыгадвалі і сыходзіліся на думцы, што такой зычлівай, шчырай сяброўскай атмасферы, як колісь у Жалудку, больш ніхто нідзе ня зьведваў. Хто ж яго ведае, мо гэта і так, а мо час быў іншы і мы былі іншыя, ва ўсякім разе маладзейшыя, а маладосьць заўжды прыгадваецца сьветла...
Шмат хто пасьля ліквідацыі раёну так больш ніколі і не бываў у Жалудку, які ляжыць воддаль ад ажыўленых дарогаў. Нехта знарок рабіў кругаля, каб хоць адным вокам зірнуць, прыгадаць былое... А я дык бываў як мінімум два разы на год. Спачатку разам з жонкай наведвалі жывых цесьця і цешчу, а зараз – іхнія магілы на старых ліпічанскіх могілках.
Ах, я і не сказаў, што за няпоўных два месяцы да ўказу мне, як тут лічылі самаму прыкметнаму жаніху, наканавана было нечакана, нават на дзіва ўсім пакончыць з вольным халасьцяцкім жыцьцём, павязаўшыся вузамі Геменея з зусім непрыкметнай нявестай, але адчайна-рамантычнай і настолькі ж сімпатычнай студэнтачкай медвучылішча Ліляй, з якой пазнаёміўся пад Новы год у час ейнага прыезду да бацькоў на канікулы...
(…)
…Чэхаславацкія падзеі 1968 году крута павярнулі мой журналісцкі лёс. У першы ж трывожны дзень у Навагрудскі райкам пазванілі з абкама партыі і загадалі тэрмінова знайсьці і любым відам транспарту – аж да машыны першага сакратара, калі з-за туману не паляціць рэйсавы самалёт-кукурузьнік, даставіць мяне да сакратара Гарадзенскага абкаму Ульяновіча. Ехаў на райкамаўскай “Волзе” і ніяк ня мог уцяміць, навошта гэтак, у пажарным парадку спатрэбіўся Ульяновічу? Праходзіла мабілізацыя рэзервістаў, і быў амаль перакананы, што выклік зьвязаны з чэхаславацкімі падзеямі – няйнакш арганізоўваюць нейкую ваенную газету... Тое, што пачуў ад сустрэтага ў абкамаўскім калідоры загадчыка аддзелу прапаганды і агітацыі Грышкевіча, ледзь ня кінула ў шок: толькі што бюро зацьвердзіла мяне загадчыкам сектару друку, радыё і тэлебачаньня. Як так: не папытаўшы згоды, не пагутарыўшы?! З Грышкевічам пайшлі да Ульяновіча, дзе я рашуча ўдарыў у хамут, а потым павялі да першага сакратара Мікуловіча, які з парогу заявіў:
– Лічы сябе мабілізаваным. Бачыш, якая абстаноўка ў сьвеце... – І калі я ледзь ці не ўзмаліўся, каб пакінулі ў газеце, супакоіў: – Ладна, пабудзеш з годзік, а там паглядзім...
Загадчыку сектару друку, радыё і тэлебачаньня належала чытаць і аналізаваць раённыя газеты, абавязковыя экземпляры якіх паступалі ў абкам партыі, час ад часу рыхтаваць тэматычныя ці нейкія іншыя агляды і друкаваць у абласной газеце пад сваім прозьвішчам з абавязковым указаньнем пасады альбо бяз подпісу, што гэтаксама сьведчыла аб афіцыйнай пазіцыі абкаму, выяўляць і публічна ўхваляць нейкія журналісткія знаходкі ў раёнках, раніцой слухаць абласное радыё і выказваць свае заўвагі калектыву альбо старшыні радыёкамітэту Сінілаву, які чамусьці ўспрымаў іх заўсёды насьцярожана і балюча, нават калі тычылася абсалютна відавочных ляпаў. І яшчэ найважнейшай задачай было па публікацыях выяўляць таленавітых і персьпектыўных журналістаў, запрошваць на іх вусныя характарыстыкі ў рэдактараў, самаму бываць на месцах для знаёмства з калектывамі, вывучэньня ўзятых на прыкмету для вылучэньня работнікаў. Калі не было каго вылучаць на месцы, рэдактары званілі і прасілі прыслаць добрага хлопца. Пад рукой у мяне быў абноўлены сьпіс творчых работнікаў усіх газетаў. І яшчэ абавязкам загадчыка сектару было пісаць устаўкі ў даклады на пленумы, у выступленьні першага сакратара з ацэнкамі і ўстаноўкамі ў дачыненьні газетаў і радыё, а таксама пункты ў пастановы партканферэнцыяў, пленумаў, бюро абкаму. Ну і, вядома ж, разьбіраць і рабіць заключэньні па розных скаргах і ананімках, якія зрэдку паступалі ў абкам ці перасылаліся з менскіх альбо маскоўскіх высокіх інстанцыяў. Нават такія, як штогадовыя звароты ў перыяд абвастрэньня хваробы ціхага і сьціплага загадчыка аддзелу пісьмаў адной раённай газеты на імя Генеральнага сакратара ЦК КПСС і старшыні КДБ СССР аб тым, што Герынг уцёк з-пад вісельні і затаіўся на пасадзе рэдактара іхняй газеты пад прозьвішчам Шут, і для доказу прыкладваў фотакартку беднага рэдактара...
Але вернемся да маёй абкамаўскай адысеі. Адбылося нешта неверагоднае, чаго і ўявіць сабе ня мог – не прайшло і году, а я ўжо і думаць перастаў аб вяртаньні ў газету. Мусіць, заўсёды ў маладыя леты абвостранае амбітнае памкненьне самарэалізавацца, даказаць некаму, а найперш самому сабе, што ты ня лыкам шыты, а найперш – зьдзейсьніць нешта важнае, важкае, дамагчыся як мага большага грамадскага прызнаньня. Тут, у абкаме, – самай высокай і аўтарытэтнай уладнай установе, для таго былі, здавалася па маладосьці і наіўнасьці, найлепшыя ўмовы і магчымасьці. Займеўшы статус афіцыйнай асобы, а з ім – і пэўнае права выступаць ад імя абкаму, атрымаў магчымасьць непасрэдна ўзьдзейнічаць на стан і творчы ўзровень прэсы, перш за ўсё, канешне ж, раённай, бо ўжо твае вусныя ці выказаныя ў аглядах друку на старонках “Гродненской правды” думкі, ацэнкі, заўвагі, прапановы ўспрымаюцца як афіцыйныя, патрабуюць адпаведнага стаўленьня і рэагаваньня. А сваё бачаньне праблемаў, персьпектываў разьвіцьця прэсы, яе падыходаў да актуальных палітычна-гаспадарчых задачаў мог рэалізоўваць, укладваючы іх у даклады на абласных партканферэнцыях, пленумах абкаму і канцэнтравана ў пункты іхніх пастановаў, якія мелі абавязковы дырэктыўны характар. Канешне, усё гэта ўсьцешвала душу, надавала важнасьці рабоце, і толькі з гадамі прыходзіла разуменьне “суеты сует”, столькі марна патрачанага часу і нерваў!
Бадай, самай сур’ёзнай і важнай справай, якую ўдалося зрабіць тады, была арганізацыя абласнога тэлебачаньня. Мо калі землякі-гарадзенцы, сьвяткуючы нейкі надта ж круглы юбілей свайго мясцовага тэлебачаньня, прыгадаюць добрым словам, а не прыгадаюць – такой бяды, ня ў тым справа, галоўнае, што яно адбылося. Калі пачыналі, то ні я, каму па пасадзе належала займацца арганізацыяй тэлестудыі, ні мае начальнікі ня мелі ніякага ўяўленьня, што гэта такое. У Гародні быў, хіба, адзін больш-менш дасьведчаны ў тэхнічных праблемах тэлебачаньня чалавек – Валянцін Дзьмітрыевіч Лапін, якога і прызначылі дырэктарам неіснуючага тэлецэнтру. Яму давялося пачынаць з нуля – і будаваць памяшканьне, і даставаць-выбіваць у Менску, Маскве патрэбнае абсталяваньне, падбіраць, рыхтаваць тэхнічныя кадры. Гэта проста шчасьце, што знайшоўся такі няўрымсьлівы, улюбёны ў тэлебачаньне прабіўны арганізатар, высілкамі якога было зроблена амаль немагчымае. Каб займець адпаведную айчынную тэхніку, трэба было як мінімум за два гады патрапіць у сьпісы усясільнага і непрыступнага маскоўскага Дзяржплану, паколькі абсталяваньне выпускалася паштучна на заводах ваенна-прамысловага комплексу. Айчынная прамысловасьць тады не асвоіла і палавіны патрэбнай тэхнікі, а дэфіцытную валюту для закупу за мяжой трымаў у сваіх руках яшчэ больш непрыступны маскоўскі Мінфін, якому да лямпачкі нейкая двойчы перыферыйная тэлестудыя. Таму чакаць планавай камплектацыі тэлецэнтру раней, чым на пяцігодку – справа безнадзейная, і Лапін стаў дзейнічаць па прынцыпе: са сьвету па нітцы – і голаму кашуля. Праз дасьведчаных людзей у Маскве ён праўдамі-няпраўдамі выведваў, на якіх студыях маецца лішняе ці запасное абсталяваньне, узбройваўся абкамаўскімі і аблвыканкамаўскімі просьбамі-хадайніцтвамі і дапінаў аж да маскоўскага Лапіна – старшыні Дзяржтэлерадыё, чалавека інтэлігентнага, які ня мог адмовіць свайму цёзку, і падпісваў распараджэньні аб бясплатнай перадачы з балансу на баланс Гарадзенскага тэлецэнтру тэхнікі з маскоўскага Астанкіна, Рыгі, Кіева, Вільнюса і г.д.
Будаўніцтвам і тэхнікай пасьпяхова займаўся няўрымсьлівы Лапін, але ня меней складанай задачай было ствараць на голым месцы пры поўнай адсутнасьці кадраў дзеяздольны творчы калектыў. Дырэктарам тэлестудыі выбралі рэдактара ашмянскай раёнкі Якава Ільіча Карабка, які эмацыянальна рукамі-нагамі адбрыкваўся ад прапановы: ды не мая гэта справа, ніякага паняцьця ня маю аб тэлебачаньні, аднак яму нагадалі пра партыйны білет, партыйную дысцыпліну... Карабку далі карт-бланш: шукаць касьцяк кадраў тэлевізійнікаў дзе толькі можа пад гарантыю атрыманьня жыльля. Першым прывёз ён з Вільнюса рэжысёра Ёнаса Дзяргінчуса, які быў там ці не асістэнтам і завочна вучыўся ў інстытуце. Дзяргінчус усім нам спадабаўся, адразу ж атрымаў ордэр на кватэру і з імпэтам узяўся вучыць падабраных самім жа аператараў, асістэнтаў, гукааператараў, мастакоў-афармляльнікаў, настойліва авалодваў беларускай мовай, паколькі вяшчаньне меркавалася весьці па-беларуску. Ён быў неспакойны, творча неардынарны чалавек, мог запярэчыць, паспрачацца ня толькі з Карабком, але і са мной. Неўзабаве ён стаў галоўным рэжысёрам, з першага ж дня фактычна фарміраваў аблічча гарадзенскага тэлебачаньня, адпрацаваў тут ледзь ці ня трыццаць гадоў і зьехаў у Вільнюс, калі Літва стала незалежнай дзяржавай.
Першым тэлежурналістам, які самасеем прыбіўся ў Гародню, быў Іван Тарасюк. Яго пагналі, ці то толькі зьбіраліся пагнаць, за злоўжываньне сьпіртным з нейкай чарговай, здаецца, Брэсцкай тэлестудыі. Ды як кажуць, на бязрыб’і і рак – рыба. Іван кляўся-бажыўся, што больш і глядзець ня будзе ў бок чаркі, а Карабок умеў трымаць такіх у жорсткіх рукавіцах. Тарасюк быў класны тэлевізійны прафесіянал і стаў сапраўдным настаўнікам для маладых газетчыкаў, якія рабілі першыя крокі на ніве тэлежурналістыкі.
Але найбольшая праблема ўзьнікла з дыктарамі-вядучымі. Мужчынскую ролю мог выконваць Тарасюк, а на жаночую прагледзелі сотні пратэндэнтак – ніводная не падыходзіла. Нарэшце, удалося спакусіць добрай кватэрай у цэнтры гораду Веру Шэбеку з рэспубліканскага тэлерадыёкамітэту. Апроч кватэры, якой ёй і не сьвяціла ў сталіцы, у Веры былі складаныя стасункі з начальствам, якое не хацела выпускаць яе на тэлеэкран, трымаючы на радыё. Вера стала тварам гарадзенскага тэлебачаньня, а праз колькі гадоў напаткала суджанага, пераехала ў Маскву, дзе яе ахвотна ўзялі на ЦТ, і неўзабаве на многія гады, аж да ГКЧП, стала ў пары з Кірылавым весьці галоўную інфармацыйную праграму краіны “Время”.
Уся вобласьць з нецярпеньнем чакала разрэкламаванага выхаду ў эфір першай тэлеперадачы з прыгожай застаўкай “Гродна”. І яна зьявілася на экранах тэлевізараў напярэдадні Новага 1970 году. Гэта была прыкметная падзея ў інфармацыйным і культурным жыцьці Прынёманскага краю, творчым хростам і сапраўдным сьвятам для маладога калектыву і, канешне ж, для мяне, каму практычна штодня даводзілася займацца падрыхтоўкай гэтай падзеі. Ні пра які відэазапіс тады ніхто і ўяўленьня ня меў, дыфіцытная кінаплёнка практычна адсутнічала, працавалі толькі ў прамым эфіры. І цудам тэхнікі лічылася прыгнаная з Рыгі сьпісаная старая грувасткая ПТС (перасоўная тэлевізійная станцыя), з дапамогай якой можна было выдаваць у прамым эфіры перадачы з прылеглых да Гародні калгасаў, з вялікіх канцэртных пляцовак гораду. Памятаю, трансьлявалі з Дому палітасьветы канцэрт этнаграфічных самадзейных калектываў больш за сем гадзінаў бесьперапынку, і на дзіва не паступіла ніводнай скаргі на “закрыцьцё” важных маскоўскіх і менскіх перадачаў. Асабліва пацешыла мяне выступленьне кабет і мужыкоў з майго Вострава, якія прасьпявалі самімі ж падпраўленую песьню часоў культу асобы:
Прыязджай таварыш Брэжнеў,
Прыязджай, айцец радной...
З рэгулярным выхадам у эфір абласных тэлеперадачаў набыла свой паўнацэнны зьмест і мая пасада, якая ў штатным раскладзе значылася як “загадчык сектару друку, радыё і тэлебачаньня”, як і “старшыні камітэту па радыё і тэлебачаньні аблвыканкаму”, які ачольваў газетчык Сінілаў у пенсійным узросьце. Паколькі ён займаўся толькі радыё, а ў тэлебачаньне ўпрогся Карабок, старшынём радыётэлекамітэту рашылі прызначыць выпускніка ВПШ, былога сакратара па ідэалогіі са Смаргоні Яўгена Місарэвіча, што вельмі пакрыўдзіла Сінілава, і ён тут жа падаў заяву аб выхадзе, як казалі, на заслужаны адпачынак. Місарэвіч даволі хутка для нежурналіста ўвайшоў у курс справы і зусім не выглядаў у маладым, малавопытным калектыве белай варонай. На пасаду рэдактара грамадска-палітычных перадачаў з Магілёву вярнуўся з набытым вопытам радыйнай работы Мікола Каралёў, які без усялякіх цяжкасьцяў засвоіў тэлевізійную сьпецыфіку, стаў адным з найбольш папулярных тэлевядучых. А восеньню прыехалі тры выпускніцы аддзяленьня тэлебачаньня і радыё факультэту журналістыкі БДУ, дзьве з якіх – Надзея Сакалова і Каця Шрубейка і па сёньняшні дзень вызначаюць твар Гарадзенскага тэлебачаньня.
Праз месяцы тры-чатыры работы ў абкаме адбылася на першы погляд абсалютна непрыкметная, ардынарная падзея, якая, як потым высьветлілася, мела важнае значэньне ў маім далейшым лёсе. Ледзьве належным чынам асвоіўся на пасадзе загадчыка сектару, як ад Грышкевіча па строгім сакрэце даведаўся, што Мікуловіч паклаў на мяне вока і намераны зрабіць сваім памочнікам. Я заявіў, што нізашто не згаджуся, і Грышкевіч падтрымаў мяне. Сталі думаць, як прыстойна адмовіцца-адбрыкацца, не выклікаючы непатрэбнай злосьці і непрыязі ў першага. Вопытны Анатоль Аляксандравіч куды больш, чым я, ведаў характар, звычкі, Мікуловічаву ўчэпістасьць: калі нешта надумае – рэдка калі саступіць. Параіў настойліва трымацца трох пазіцыяў: педаляваць на поўнае няведаньне партыйнай работы – раз, тое, што не пасьпеў як сьлед увайсьці ў курс справы, а тут трэба пачынаць наноў, і такі аргумент на яго заўсёды дзейнічае – два. Па-трэцяе, як мага больш упэўнена і пераканана гаварыць пра сваю любоў да журналістыкі, з якою цяжка раставацца і патрэбен нейкі час, каб абарваць пупавіну... Ну, і мець на прыкмеце адну-дзьве кандыдатуры журналістаў, якіх можна парэкамендаваць – такое пытаньне абавязкова ўзьнікне, калі ён рашыцца адступіцца. Але Грышкевіч папярэдзіў, што з адказам ні ў якім разе сьпяшацца ня трэба, спасылаючыся: маўляў, надта ж сур’ёзная і адказная пасада, трэба падумаць, параіцца і папрасіць пару дзён на роздум – першаму такі сур’ёзны падыход падабаецца. А тут ёсьць на прыкмеце неблагі хлопец – загадчык аргаддзелу ў Сьвіслачскім райкаме партыі Жылінскі, журналіст, партыйную работу ведае. Якраз тое, што трэба. Во і падсунем праз пару дзён – і яму будзе добрае вылучэньне, і мы застанемся пры сваіх інтарэсах...
