Текст книги "Ogniem i mieczem, tom drugi"
Автор книги: Henryk Sienkiewicz
Жанр:
Историческая проза
сообщить о нарушении
Текущая страница: 29 (всего у книги 33 страниц)
Waładynka – rzeczka, dziś na terenie Mołdawii.
Don – rzeka w płd.-zach. części Rosji, wpada do Morza Azowskiego.
Jampol (w obwodzie winnickim) – miasto w płd.-zach. części Ukrainy, położone w jarze na lewym brzegu Dniestru (dziś przy granicy z Mołdawią), w XVII w. lokalny ośrodek handlowy.
mistrz – kat.
Taj hodi (ukr.) – i dosyć.
watażka – dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników.
Bar – miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na płn. wschód od Kamieńca Podolskiego, 60 km na zachód od Winnicy.
sobaczy (z ukr.) – psi.
Jahorlik – rzeka w płd.-zach. części Ukrainy, lewy dopływ Dniestru; miasteczko i stanica wojskowa u ujścia rzeki Jahorlik do Dniestru, ok. 150 km na płd. od Bracławia, wówczas przy granicy z Mołdawią i Turcją, dziś na terenie Mołdawii.
przyhołubić (z ukr.) – przytulić, przygarnąć.
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) – jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał udział w bitwach pod Korsuniem i pod Piławcami, zdobył Bar, Krzemieniec i Połonne oraz Wysoki Zamek we Lwowie, gdzie zmarł kilka dni po bitwie.
koły serdcie bołyt (z ukr.) – kiedy serce boli.
Spyt (z ukr.) – śpi.
sładko jak detyna (z ukr.) – słodko jak dziecko.
szczoby wy jej nie rozbudyły. Misiac jej prosto w łyczko zahladaje, serdeńku mojemu (z ukr.) – żebyście jej nie obudzili. Księżyc jej prosto w twarzyczkę zagląda, kochanej mojej.
Tycho śwityt, ne rozbudyt (z ukr.) – cicho świeci, nie obudzi.
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak.
Raszków – miasteczko nad Dniestrem, dziś na terenie płn. Mołdawii.
siromacha (daw. ukr.) – wilk.
esauł – oficer kozacki.
Hospody pomyłuj (ukr.) – Boże, bądź miłościw.
wid'ma (ukr.) – wiedźma.
i did'ka ne boitsia (z ukr.) – nawet diabła się nie boi.
mołodycia (daw. ukr.) – dziewczyna.
Hulajpole – dziś miasto w obwodzie zaporoskim w płd.-wsch. części Ukrainy.
baczu (ukr.) – widzę.
kulbaka – wysokie siodło.
jasyr – niewola tatarska.
Wołosz a. Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
gindżał a. kindżał – długi nóż, często zakrzywiony.
zazula (ukr.) – kukułeczka.
bat'ko (ukr.) – ojciec.
Bar – miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na płn. wschód od Kamieńca Podolskiego, 60 km na zachód od Winnicy.
Zołotaja Laszka (z daw. ukr.) – złota (tj. piękna) Polka.
Ubij, każe, ne huby, każe, neszczastływoj (ukr.) – zabij, mówi, nie gub, mówi, nieszczęśliwej.
chutor a. futor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.
krynica – źródełko, strumyczek.
worożycha (ukr.) – wróżka.
Myłeńka moja, zazula moja (ukr.) – mileńka moja, kukułeczka moja.
Bar – miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na płn. wschód od Kamieńca Podolskiego, 60 km na zachód od Winnicy.
opona (daw.) – tkanina, zasłona.
tok – podłoga, klepisko.
Bar – miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na płn. wschód od Kamieńca Podolskiego, 60 km na zachód od Winnicy.
teorban – lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
Oj, cei lubosti… Po wik ne zabudu (z ukr.) – Oj, ta miłość Gorsza od słabości! Słabość przetrzymam, Wyzdrowieję, A wiernej miłości Na wieki nie zapomnę.
watażka – dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników.
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna; zuch.
rab (daw.) – niewolnik, sługa.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich.
ordyniec – członek ordy tatarskiej.
zali (starop.) – czy.
Konaszewicz-Sahajdaczny, Petro herbu Pobóg (1570–1622) – hetman i wybitny wódz kozacki, walczył po stronie Rzeczypospolitej w wojnie polsko-rosyjskiej 1609–1618, organizował kozackie wyprawy łupieżcze do Stambułu, dowodził Kozakami w bitwie pod Chocimiem.
wola (z ukr.) – wolność, swoboda.
mołodycia (daw. ukr.) – dziewczyna.
braty (ukr.) – bracia.
cheruwym bożyj (ukr.: cherubin boży) – anioł.
hołubka (ukr.) – gołąbeczka.
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) – jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał udział w bitwach pod Korsuniem i pod Piławcami, zdobył Bar, Krzemieniec i Połonne oraz Wysoki Zamek we Lwowie, gdzie zmarł kilka dni po bitwie.
buńczuczny – dumny, sławny; od słowa buńczuk – symbol władzy wojskowej, drzewce, ozdobione końskim włosiem.
Raszków – miasteczko nad Dniestrem, dziś na terenie płn. Mołdawii.
bojary (ros., ukr.) – rycerz, szlachcic ruski.
hołubka (z ukr.) – gołąbka, ukochanego.
wraży (z ukr.) – wrogi, nienawistny.
kinę (z ukr.) – rzucę.
Wże po nej (z ukr.) – już po niej.
Szczo z toboju (ukr.) – co z tobą.
duszu moju, świtło moje (z ukr.) – duszę moją, światło moje.
Szczo ty, zduriw (z ukr.) – co ty, zgłupiałeś.
doniu (ukr.) – córeczko.
chutor a. futor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.
terem (z ros. tierem: poddasze) – część dworu lub pałacu, w której mieszkały kobiety; tu: elegancki pokoik, buduar damy.
worożycha (ukr.) – wróżka.
Bar – miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na płn. wschód od Kamieńca Podolskiego, 60 km na zachód od Winnicy.
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) – jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał udział w bitwach pod Korsuniem i pod Piławcami, zdobył Bar, Krzemieniec i Połonne oraz Wysoki Zamek we Lwowie, gdzie zmarł kilka dni po bitwie.
Ne znaju (ukr.) – nie wiem.
zazula (ukr.) – kukułeczka.
raz maty rodyła (ukr.) – raz matka rodziła; pierwsza część powiedzenia ”Raz matka rodziła i raz się umiera”.
watażka – dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników.
prostyła (ukr.) – przebaczyła.
newdiaczna (z ukr.) – niewdzięczna.
tużyła (ukr.) – tęskniła.
Ne choczu, ne mohu, ne smiju (z ukr.) – nie chcę, nie mogę, nie śmiem.
bodiak (ukr.) – oset.
buńczuk – symbol władzy wojskowej, drzewce, ozdobione końskim włosiem.
kołyby buw Lach, to by buw oreł (z ukr.) – gdyby był Polak, to by był orzeł.
żinku (ukr.) – żonę.
Jaże ne hirszy (z ukr.) – przecież nie jestem gorszy.
teorban – lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
siczowi – Kozacy z Siczy, z Zaporoża.
lacki (daw. ukr.) – polski.
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; Kozak.
kulbaka – wysokie siodło.
ne znaju (ukr.) – nie wiem.
czambuł (z tur. czapuł: zagon) – oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeciwnika, w celu odwrócenia jego uwagi od działań sił głównych.
ne mohu (z daw. ukr.) – nie mogę.
detyna (ukr.) – dziecko.
Bude sława… Do kińca wika (z ukr.) – Będzie sława sławna Między Kozakami, Między przyjaciółmi, Na długie lata, Do końca wieków.
sobaczy (z ukr.) – psi.
język – jeniec, zmuszony do zeznań.
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) – jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał udział w bitwach pod Korsuniem i pod Piławcami, zdobył Bar, Krzemieniec i Połonne oraz Wysoki Zamek we Lwowie, gdzie zmarł kilka dni po bitwie.
sprawić (daw.) – zarżnąć i oprawić; torturować.
Bar – miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na płn. wschód od Kamieńca Podolskiego, 60 km na zachód od Winnicy.
salwować (z łac.) – uratować.
desperacja (z łac.) – rozpacz.
maciora (starop.) – matka, kobieta rodząca dzieci.
zjałowieć – stać się bezpłodnym.
hadko (z białorus.) – przykro, obrzydliwie.
zali (starop.) – czy.
teorban – lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
abominacja (z łac.) – wstręt, odraza.
siła (starop.) – dużo, wiele.
Zasławski-Ostrogski, Władysław Dominik (1618–1656) – książę, koniuszy wielki koronny i starosta łucki, jeden z najbogatszych magnatów Korony.
mens (z łac.) – umysł, myśli.
robić jak wino – fermentować, psuć się.
eksperiencja (z łac.) – doświadczenie.
popsować (daw.) – popsuć.
nemine excepto (łac.) – bez wyjątku, niekogo nie wyłączając.
towarzysz – rycerz, szlachcic, służący w wojsku.
permisja (z łac.) – pozwolenie.
podczaszy koronny – Ostroróg, Mikołaj herbu Nałęcz (1593–1651), poseł sejmowy, marszałek sejmu koronacyjnego 1633, podczaszy wielki koronny od 1638, jeden z trzech regimentarzy wojsk koronnych 1648–1649.
wykować (daw.) – wykuć.
sekundować (z łac.) – pomagać, towarzyszyć.
Jarmolińce – miasteczko w zach. części Ukrainy, ok. 100 km na płd. wschód od Zbaraża.
Bar – miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na płn. wschód od Kamieńca Podolskiego, 60 km na zachód od Winnicy.
nemine excepto (łac.) – bez wyjątku, nikogo nie wyłączając.
ordynans (z łac.) – rozkaz.
wojewoda kijowski – Tyszkiewicz Łohojski, Janusz herbu Leliwa (1590–1649), magnat, polityk, wojewoda kijowski.
Łaszcz Tuczapski, Samuel herbu Prawdzic (1588–1649) – strażnik wielki koronny, awanturnik, 236 razy skazany na banicję za najazdy na sąsiadów, ułaskawiony za zasługi wojenne.
Konstantynów (dziś ukr.: Starokonstantyniw) – miasto w środkowo-zachodniej części Ukrainy, założone w XVI w. przez magnatów Ostrogskich, twierdza obronna przeciw najazdom tatarskim.
modlitew – dziś popr. forma D. lm: modlitw.
krotofila a. krotochwila (starop.) – żart.
kondemnata (z łac.) – wyrok skazujący.
Zbaraż – miasto w zach. części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola.
Bar – miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na płn. wschód od Kamieńca Podolskiego, 60 km na zachód od Winnicy.
gamratka (daw.) – panienka lekkich obyczajów.
moderacja (z łac.) – opanowanie, umiarkowanie.
de facto (łac.) – faktycznie.
sprawować – zarządzać.
Konstantynów (dziś ukr.: Starokonstantyniw) – miasto w środkowo-zachodniej części Ukrainy, założone w XVI w. przez magnatów Ostrogskich, twierdza obronna przeciw najazdom tatarskim.
siła (starop.) – dużo, wiele.
chorągiew wołoska – oddział lekkiej jazdy, sprawdzającej się dobrze w pościgach i zwiadach; w chorągwiach tych służyli często żołnierze z Wołoszczyzny, ale także Polacy i Ukraińcy; Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
periculosa (łac.) – niebezpieczna.
cechować – wypalać gorącym żelazem znak rozpoznawczy właściciela na skórze zwierzęcia.
nadziak – broń o kształcie zaostrzonego młotka, służąca w bitwie do rozbijania zbroi przeciwnika.
Zasławski-Ostrogski, Władysław Dominik (1618–1656) – książę, koniuszy wielki koronny i starosta łucki, jeden z najbogatszych magnatów Korony.
sub tutela (łac.) – pod opieką.
exemplum (łac.) – na przykład.
afekt (z łac.) – uczucie; tu: miłość.
pocztowy – członek pocztu, sługa.
dysymiluje (z łac.) – ukrywa, przemilcza.
negligenter (łac.) – niedbale, obojętnie.
mens, mentis (łac.) – umysł, rozsądek; zdrowie psychiczne, tu B. lp mentem.
wasze – skrót od: wasza miłość pan.
siła (daw.) – wiele, dużo.
g'rzeczy (starop.) – do rzeczy, rozsądnie, na temat.
o ryżą kosę – o rudy warkocz; tj. o ładną kobietę.
Zachciało się Chmielowi Czaplińskiej czy też Czaplińskiemu Chmielnickiej – powstanie Chmielnickiego poprzedził konflikt pomiędzy nim a Czaplińskim o nieznaną z imienia kobietę, zwaną „Heleną kresową” (w nawiązaniu do Heleny Trojańskiej), która najpierw była kochanką Chmielnickiego, a potem żoną Czaplińskiego.
chan – władca Tatarów, Islam III Girej (1606–1654).
zali (starop.) – czy.
niech ona znajdzie taki przytułek, jakiego i ja będę szukał – tj. klasztor.
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) – jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał udział w bitwach pod Korsuniem i pod Piławcami, zdobył Bar, Krzemieniec i Połonne oraz Wysoki Zamek we Lwowie, gdzie zmarł kilka dni po bitwie.
Kamieniec Podolski – miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarnopola i Zbaraża; naturalna twierdza w zakolu rzeki Smotrycz opierała się oblężeniom tureckim i kozackim aż do 1672 r.; po panowaniu tureckim (1672–1699) pozostał w Kamieńcu muzułmański minaret przy katedrze św. Piotra i Pawła.
dobrudzcy Tatarzy – orda tatarska z zachodu, terenów dzisiejszej Mołdawii i płd. Ukrainy.
białogrodzka orda – Tatarzy, mieszkający w Białogrodzie; Białogród a. Akerman (dziś ukr.: Biłhorod-Dnistrowskij) – miasto położone nad limanem Dniestru, ok. 20 km od Morza Czarnego, na terenie dzisiejszej płd. Ukrainy, ok. 50 km na płd. zach. od Odessy, założone w VI w. p.n.e. jako kolonia grecka, w XVII i XVIII w. w rękach tatarskich.
Zasławski-Ostrogski, Władysław Dominik (1618–1656) – książę, koniuszy wielki koronny i starosta łucki, jeden z najbogatszych magnatów Korony.
Konstantynów (dziś ukr.: Starokonstantyniw) – miasto w środkowo-zachodniej części Ukrainy, założone w XVI w. przez magnatów Ostrogskich, twierdza obronna przeciw najazdom tatarskim.
towarzyszów – dziś popr. forma D. lm: towarzyszy.
chutor a. futor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.
Zbrucz, Smotrycz, Studzienica, Uszka, Kałusik – rzeki w zach. części Ukrainy, w dorzeczu Dniestru.
Jahorlik – rzeka w płd.-zach. części Ukrainy, lewy dopływ Dniestru; miasteczko i stanica wojskowa u ujścia rzeki Jahorlik do Dniestru, ok. 150 km na płd. od Bracławia, wówczas przy granicy z Mołdawią i Turcją, dziś na terenie Mołdawii.
basza a. pasza (z tur.) – wysoki urzędnik turecki; pan.
Chocim (ukr. Chotyn) – miasto i twierdza nad Dniestrem, ok. 20 km na południe od Kamieńca Podolskiego, wówczas na granicy z podporządkowaną Turkom Mołdawią, dziś w płd.-zach. części Ukrainy.
Raszków – miasteczko nad Dniestrem, dziś na terenie płn. Mołdawii.
czerń – chłopstwo.
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak.
Bracław – miasto i stolica województwa, należącego do Rzeczypospolitej, dziś miasteczko w centralnej części Ukrainy, ok. 60 km na płd. wschód od Winnicy.
watażka – dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników.
bat'ku (ukr.) – ojcze.
Ne zderżymo (ukr.) – nie damy rady, nie wytrzymamy.
kiścień – rodzaj broni, złożonej z trzonka i kolczastej kuli na łańcuchu.
wraży (z ukr.) – wrogi, nienawistny.
hołowu spasajete (ukr.) – (własną) głowę ratujecie.
siła (starop.) – dużo, wiele.
komunik (daw.) – jeździec, kawalerzysta.
pocztowy – członek pocztu, sługa.
towarzyszów – dziś popr. forma B. lm: towarzyszy; towarzysz – rycerz, szlachcic.
na spasenie Lacham (z ukr.) – na ratunek Polakom.
na pohybel (ukr.) – na zgubę, na śmierć.
dziegieć – lepka, gorzka substancja pochodzenia roślinnego, używana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skóry i in.
altembas – kosztowna tkanina z wypukłymi wzorami, przetykana złotymi nićmi, rodzaj brokatu aksamitnego.
sajeta (daw.) – cienkie, kosztowne sukno.
lacki (z daw. ukr.) – polski.
Na sławu! Na szczastie (ukr.) – na sławę, na szczęście.
Jarmolińce – miasteczko w zach. części Ukrainy, ok. 100 km na płd. wschód od Zbaraża.
towarzyszów – dziś popr. forma B. lm: towarzyszy.
Konstantynów (dziś ukr.: Starokonstantyniw) – miasto w środkowo-zachodniej części Ukrainy, założone w XVI w. przez magnatów Ostrogskich, twierdza obronna przeciw najazdom tatarskim.
quo modo (łac.) – w jaki sposób.
Zinków – miasto (dziś wieś) w centralnej części Ukrainy, ok. 20 km na płd. wschód od Jarmoliniec.
Kupin – wieś w centralnej części Ukrainy, ok. 20 km na płd. zachód od Jarmolińców.
Zbrucz – rzeka w zach. części Ukrainy, dopływ Dniepru; w latach 1921–1939 rzeka stanowiła granicę państwową między Polską a Związkiem Radzieckim.
Satanowa – miasteczko w centralnej części Ukrainy, ok. 40 km na zachód od Jarmoliniec.
eksperiencja (z łac.) – doświadczenie.
bezoar – substancja powstała w żołądku zwierzęcym z niestrawionych włókien roślinnych i sierści, uważana w średniowieczu za odtrutkę na dolegliwości żołądkowe.
Galata – dziś dzielnica Stambułu, położona po europejskiej stronie cieśniny Bosfor, dawniej osobne miasto tureckie.
peregrynacja (z łac.) – podróż, pielgrzymka.
Płoskirów (dziś: Chmielnicki) – miasto w zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Boh, w połowie drogi między Tarnopolem a Winnicą, ok. 25 km na północ od Jarmoliniec.
bąk – duża mucha, żywiąca się krwią końską i bydlęcą; giez.
peritus (łac.) – doświadczony.
Konstantynów (dziś ukr.: Starokonstantyniw) – miasto w środkowo-zachodniej części Ukrainy, założone w XVI w. przez magnatów Ostrogskich, twierdza obronna przeciw najazdom tatarskim.
Kamieniec Podolski – miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarnopola i Zbaraża; naturalna twierdza w zakolu rzeki Smotrycz opierała się oblężeniom tureckim i kozackim aż do 1672 r.; po panowaniu tureckim (1672–1699) pozostał w Kamieńcu muzułmański minaret przy katedrze św. Piotra i Pawła.
ze stem ludzi (daw.) – ze stoma ludźmi.
dufać (daw.) – ufać, wierzyć, pokładać nadzieję.
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) – jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał udział w bitwach pod Korsuniem i pod Piławcami, zdobył Bar, Krzemieniec i Połonne oraz Wysoki Zamek we Lwowie, gdzie zmarł kilka dni po bitwie.
Jarmolińce – miasteczko w zach. części Ukrainy, ok. 100 km na płd. wschód od Zbaraża.
siła (starop.) – dużo, wiele.
teorbanista – muzyk grający na teorbanie; teorban – lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
dowbysz (daw. ukr.) – dobosz, bębnista.
spisa – rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końcach.
mołodycia (daw. ukr.) – dziewczyna.
chwost (starop., ukr.) – ogon.
wieńczyć (z ukr.) – żenić.
korowaj (z daw. ukr.) – poczęstunek weselny.
Kołyb jeho trastia mordowała (z ukr.) – żeby go cholera wzięła.
łycar (ukr.) – rycerz.
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna; zuch.
Skoro, chłopci, skoro! Diakujem, pane (z ukr.) – Szybko, chłopcy, szybko! Dziękujemy, panie.
Pomyłujte, pane (ukr.) – zmiłujcie się, panie.
Naści (daw.) – masz, trzymaj.
zołotyj Lach! Czerwinci daje, zła ne robyt, dobry pan! Na sławu, na szczastie (z ukr.) – złoty Polak! Czerwońce daje, zła nie robi, dobry pan! Na sławę, na szczęście.
bondar (ukr.) – bednarz.
chutor a. futor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.
A szczo? ne kazały (ukr.) – a co, nie mówiłyśmy.
dystyngwować (z łac.) – odróżniać, podkreślać różnicę.
hałłakować – wydawać dzikie okrzyki bojowe, wzywać Allaha.
bandolet (z fr: pasek, na którym jeździec wiesza broń) – tu: lekka strzelba, używana w XVII w. przez żołnierzy jazdy, strzelająca dość celnie kulami pistoletowymi; arkebuz lub muszkiet.
Stary bondar ściskał z radości kowalichę (… ) – Wesele chłopskie z owych czasów opisuje naoczny świadek Beauplan.
prysiud (ukr.) – przysiad, figura taneczna.
bodiak (ukr.) – oset.
Łaszcz Tuczapski, Samuel herbu Prawdzic (1588–1649) – strażnik wielki koronny, awanturnik, 236 razy skazany na banicję za najazdy na sąsiadów, ułaskawiony za zasługi wojenne.
zali (starop.) – czy.
in universo (łac.) – na całym świecie, w ogóle.
watażka – dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników.
karbunkuł (daw.) – czerwony kamień szlachetny, rubin lub granat.
mołodycia (daw. ukr.) – dziewczyna.
Bar – miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na płn. wschód od Kamieńca Podolskiego, 60 km na zachód od Winnicy.
rankor (daw.) – gniew, uraza.
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.
afekt (z łac.) – uczucie.
przecz (starop.) – dlaczego, z jakiej przyczyny.
zali (starop.) – czy.
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak.
lacki (daw. ukr.) – polski.
zakonserwować (z łac.) – zachować, zatrzymać.
pludry (daw., z niem.) – krótkie spodnie, często bufiaste, z rozcięciami, ukazującymi podszewkę.
dowcip (daw.) – umysł, mózg.
teorban – lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
Ne znaju (ukr.) – nie wiem.
Kamieniec Podolski – miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarnopola i Zbaraża; naturalna twierdza w zakolu rzeki Smotrycz opierała się oblężeniom tureckim i kozackim aż do 1672 r.; po panowaniu tureckim (1672–1699) pozostał w Kamieńcu muzułmański minaret przy katedrze św. Piotra i Pawła.
Hospody pomyłuj (ukr.) – Boże, zlituj się.
braty ridnyje (ukr.) – bracia kochani.
