Текст книги "Krzyżacy, tom pierwszy"
Автор книги: Henryk Sienkiewicz
Жанр:
Историческая проза
сообщить о нарушении
Текущая страница: 30 (всего у книги 31 страниц)
komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
zgoła (daw.) – nawet.
stropić się (daw.) – poczuć się zakłopotanym, zawstydzonym, stracić pewność siebie.
jedło a. jadło– jedzenie.
Brabancja – obecnie część Belgii i Holandii, w czasach opisywanych przez powieść była księstwem.
pax (łac.) – pokój, tu: „Spokój!”.
Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.
prawić (daw.) – mówić.
sędzielizna (daw.) – szron.
sadź – dziś: szadź, osad lodu powstały ze skroplonej mgły.
Bywały nawet i takie niewiasty w tym rodzie, które wychodząc za obcych książąt, zwijały w palcach przy weselnych ucztach szerokie tasaki żelazne – chodzi prawdopodobnie o Cymbarkę, córkę księcia Ziemowita IV.
krajka – skrawek tkaniny bądź jej pas przyszyty na brzegu sukni, także: chustka.
przecz (daw.) – czemu.
cnić się (daw.) – tęsknić za czymś, martwić się, nudzić.
krzyw (daw.) – niechętny.
zresztą – tu: poza tym.
boćkać (daw.) – całować.
Merlin – czarodziej z legend i romansów o królu Arturze.
zachorzał – dziś popr.: zachorował.
jeno (daw.) – tylko.
łowczy – urzędnik zajmujący się organizacją polowania.
otoka – nagonka, obława.
pomykać (daw.) – uciekać.
Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
tur – wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych.
lubo (daw.) – chociaż.
kurpieski – kurpiowski.
krzywuła – instrument dęty drewniany o zakrzywionej rurze.
kierz (daw.) – krzak.
barłóg – leże niedźwiedzia.
obierza – sieć myśliwska, tu przen.: obława.
wyboczyć (daw.) – zboczyć, skręcić.
ciżba (daw.) – mrowie, tłum.
bawić (daw.) – przebywać.
dufny – pewny siebie, zwł. nadmiernie.
pustać – pusty, niezalesiony teren.
przenosić (daw.) – przewyższać.
pacierze (daw.) – kręgosłup.
prawy (daw.) – prawdziwy.
łatwie – dziś popr.: łatwo.
Brabancja – obecnie część Belgii i Holandii, w czasach opisywanych przez powieść – księstwo.
Burgundia – region w centralnej Francji.
zawrzeć się (daw.) – zamknąć się.
międzyroże – głowa zwierzęcia między jego rogami.
do szczętu – doszczętnie, całkowicie.
Las Hercyński a. Góry Hercyńskie– górzysty i lesisty region nad rzeką Ren.
warzyć (daw.) – gotować.
driakiew – roślina lecznicza, tu przen. lekarstwo.
lubo (daw.) – chociaż.
włodyka – rycerz, zwłaszcza niemajętny lub bez pełni praw stanowych.
jeno (daw.) – tylko.
radzi (daw.) – chętnie.
nów – faza księżyca, gdy jest on niewidoczny z Ziemi.
stryk (daw.) – stryj.
ostawić (daw.) – zostawić.
Saraceni – Arabowie, muzułmanie, przen. poganie; w czasie opisywanym w powieści w Hiszpanii trwała rekonkwista, to jest odbijanie ziem zajętych przez Saracenów.
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
Władysław II Jagiełło – (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.
bawić (daw.) – przebywać.
patrzeć przez szpary – jak „patrzeć przez palce”.
knecht (daw.) – żołnierz piechoty niemieckiej.
lubo (daw.) – chociaż.
nastąpić na kogoś (daw.) – zaatakować kogoś.
zali (daw.) – czy.
w uściech – dziś popr.: w ustach.
czy był praw (daw.) – czy miał prawo, czy miał rację.
Bóg – stylizacja staropolska: mianownik w roli wołacza.
Siedmiogród a. Transylwania – kraina historyczna w centralnej Rumunii, zamieszkała między innymi przez liczną mniejszość węgierską. Król węgierski Andrzej Drugi sprowadził tam krzyżaków w r. 1212 dla obrony pogranicza przed koczownikami, lecz wygnał ich w 1225 za próbę zerwania zależności lennej.
drzewiej (daw.) – dawniej.
ninie (daw.) – teraz.
nasadzać – nasyłać, przygotowywać zasadzki.
następować (daw.) – atakować.
swywolnik a. swawolnik(daw.) – człowiek postępujący według własnej woli, nie podporządkowujący się autorytetom.
stropić się – wpaść w zakłopotanie, stracić pewność siebie.
samotrzeć – we trzech.
przystać (daw.) – zgodzić się.
zasię (daw.) – wara, precz.
cesarz rzymski – tytuł cesarza niemieckiego.
warować się (daw.) – strzec się, pilnować się.
naśli – dziś popr.: naszli.
Pax (łac.) – pokój; tu: Spokój!
tedy (daw.) – więc, zatem.
ziemia dobrzyńska – obszar na wschód od Torunia, zagarnięty przez krzyżaków wskutek bezprawnej umowy z księciem Władysławem Opolczykiem.
Władysław Opolczyk – (ok. 1330–1401), książę opolski, lennik czeski, stronnik dynastii Andegawenów, zastawił Krzyżakom zamek w Złotoryi, co stało się dla nich uzasadnieniem do zawłaszczania terytoriów Polski.
Markwart von Salzbach – komtur krzyżacki, ścięty przez wielkiego księcia Witolda po bitwie pod Grunwaldem, ponoć za krzywdę wyrządzoną Birucie. Pikanterii sprawie dodaje fakt, że Markwart von Salzbach był wieloletnim doradcą Witolda i współuczestnikiem bitwy nad Worsklą.
Szomberg – nazwisko to, jako zabójcy dzieci księcia Witolda, pojawia się w tekstach pisarza i historyka Karola Szajnochy (1818-1868).
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
Jagiełłów – dawna forma, zastępująca przymiotnik odosobowy „Jagiełłowy”.
zali (daw.) – czy.
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
Szomberg – nazwisko to, jako zabójcy dzieci księcia Witolda, pojawia się w tekstach pisarza i historyka Karola Szajnochy (1818-1868).
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
Władysław II Jagiełło – (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.
zali (daw.) – czy.
zachorzeć (daw.) – zachorować.
Markwart von Salzbach – komtur krzyżacki, ścięty przez wielkiego księcia Witolda po bitwie pod Grunwaldem, ponoć za krzywdę wyrządzoną Birucie. Pikanterii sprawie dodaje fakt, że Markwart von Salzbach był wieloletnim doradcą Witolda i współuczestnikiem bitwy nad Worsklą.
Szomberg – nazwisko to, jako zabójcy dzieci księcia Witolda, pojawia się w tekstach pisarza i historyka Karola Szajnochy (1818-1868).
Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.
Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.
błam – zszyte skóry zwierząt futerkowych.
grzywna – jako jednostka wagi: pół funta.
jeno (daw.) – tylko.
rakiem (daw.) – tyłem.
hercyński – pochodzący z Gór Hercyńskich.
tur – wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych.
zmówiony (daw.) – zaręczony.
jeno (daw.) – tylko.
knecht (daw.) – żołnierz piechoty niemieckiej.
łamanie kołem – forma śrdw. egzekucji.
ochędożny (daw.) – porządny.
prawy (daw.) – prawdziwy.
przygodzić się (daw.) – przydarzyć się.
szelma – osoba sprytna i nieuczciwa.
pójść na haki – forma śrdw. egzekucji.
wisielec – tu: osoba, która zasługuje na śmierć przez powieszenie.
Szomberg – nazwisko to, jako zabójcy dzieci księcia Witolda, pojawia się w tekstach pisarza i historyka Karola Szajnochy (1818-1868).
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
kopny – grząski lub sypki, trudny do przebycia.
okiść – przypominający liście śnieg przyrośnięty do gałęzi.
komandoria, komturia – jednostka administracyjna w zakonach rycerskich.
Ulrich von Jungingen – 1360-1410, wielki mistrz zakonu krzyżackiego, zginął w bitwie pod Grunwaldem. W momencie przedstawianym w książce wielkim mistrzem zakonu był jego brat, Konrad.
zakała – tu: wstyd, hańba.
św. Dionizy – (zm. ok. 250–258) – pierwszy biskup Paryża, męczennik, patron Francji, męczennik. Według legendy po egzekucji przez ścięcie św. Dionizy wstał i przeszedł przez kilka kilometrów z głową pod pachą, by oddać ją jakiejś pobożnej kobiecie.
żgać (daw.) – dźgać, kłuć.
uważcie – tu: patrzcie, zauważcie.
lubo (daw.) – chociaż.
krzyw (daw.) – niechętny, urażony.
krzypota (daw.) – kaszel, u Sienkiewicza konsekwentnie: choroba.
kulbaka – wysokie siodło, przeważnie wojskowe.
pilić – poganiać.
obzierać się – oglądać się za siebie.
Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.
zmiarkować (daw.) – zorientować się.
komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.
jeno (daw.) – tylko.
któren – dziś popr.: który.
chwacki (daw.) – odważny, śmiały i zaradny.
sierdzity, częściej sierdzisty – zapalczywy, skłonny do gniewu.
tur – wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych.
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
płochy (daw.) – niestały w uczuciach.
śluzy a. ślozy (daw.) – łzy.
rad (daw.) – chętnie.
krzypota (daw.) – kaszel, u Sienkiewicza konsekwentnie: choroba.
dwojaki – dwa połączone naczynia gliniane.
truchła (gw.) – trumna.
chybać (daw.) – lecieć, pędzić.
przepasan – pasowany na rycerza.
miles cinctus (łac.) – rycerz pasowany.
przeto (daw.) – więc.
one (daw.) – te.
starosta piekielny – Lucyfer jako zwierzchnik wszystkich diabłów.
pomazaniec ziemski – król (od użycia olejów świętych w ceremonii koronacji).
hercyński – pochodzący z Gór Hercyńskich.
jeno (daw.) – tylko.
prawy (daw.) – prawdziwy.
pątniczy (daw.) – pielgrzymi.
tykwa – naczynie wykonane z twardej skorupy rośliny nazywanej również tykwą.
róża jerychońska – roślina pustynna, w czasie suszy zwijająca się w kulkę toczoną przez wiatr po pustyni.
jeno (daw.) – tylko.
roków (gw.) – lat.
znacznie go popuściło – bardzo mu się poprawiło.
frasunek (daw.) – smutek.
przemóc (daw.) – pokonać.
rychło (daw.) – wkrótce.
krzypota (daw.) – kaszel, u Sienkiewicza konsekwentnie: choroba.
folgować (daw.) – traktować łagodniej.
zakon (daw.) – prawo.
sierdzić się (daw.) – złościć się.
opamiętać się – tu: zastanowić się.
krzyw (daw.) – niechętny.
dyspensa – wydawane w szczególnych przypadkach zwolnienie z obowiązku przestrzegania któregoś z przepisów prawa kościelnego.
bene (łac.) – dobrze.
in articulo mortis (łac.) – w obliczu śmierci.
uręczać – tu: zaręczać.
zaciąć się (daw.) – uprzeć się.
któren – dziś popr.: który.
synod – zebranie duchowieństwa i świeckich, podejmujące decyzje w sprawach kościelnych.
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
przeto (daw.) – więc.
ochędożnie (daw.) – porządnie.
łuby – kosze; tu: bagaż podróżny.
jaka (daw.) – rodzaj okrycia wierzchniego.
równianka (daw.) – wianek.
czeladna – izba, w której przebywała czeladź (służba).
zasuć (gw.) – zasypać, pokryć.
graba – własc. gruba: palenisko.
malowania na szybach – witraże.
Ecce Agnus Dei (łac.) – Oto Baranek Boży, słowa wypowiadane podczas Podniesienia.
Domine, non sum dignus (łac.) – Panie, nie jestem godzien.
akwizgrański – Akwizgran a. Aachen to miasto koronacyjne cesarzy niemieckich; w tamtejszej kaplicy cesarz Karol Wielki (ok. 747–814) zgromadził wiele ważnych relikwii.
tum (daw.) – świątynia.
graba – własc. gruba: palenisko.
przetowłosy (daw.) – jasnowłosy.
mizerykordia – (od łac. misericordia czyli miłosierdzie), krótki, wąski sztylet do dobijania rannych.
bierwiono – polano.
do rania – dziś popr.: do rana.
lutnia (muz.) – dawny instrument strunowy szarpany.
zabaczyć – zapomnieć.
śluzy a. ślozy (daw.) – łzy.
Za Jasiem do Śląska – pieśń ludowa spotykana w Wielkopolsce, Małopolsce, na Mazowszu i na Śląsku.
Ave Maria, gratia plena (łac.) – Zdrowaś Mario, łaskiś pełna.
zszerszeniały (daw.) – pokryty szronem.
zasuć (gw.) – zasypać.
szuba (daw.) – płaszcz podbity futrem.
popętać – spętać, związać.
ustalić – tu: utwardzić.
jąć (daw.) – zacząć.
dymna a. kurna chata – chata bez komina, w której dym wydostawał się przez dach.
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
tuszyć (daw.) – mieć nadzieję.
toporzysko – rękojeść topora lub siekiery.
pokulbaczyć (daw.) – osiodłać.
starunek (daw.) – opieka, staranie.
przeznać (daw.) – tu: poznać, przejrzeć kogoś.
wolej (daw.) – lepiej.
obierza – sieć myśliwska.
Ojcu wszystkiego chrześcijaństwa – papieżowi.
na odprawę – aby je odprawić, tj. pozbyć się ich.
przygodzić się (daw.) – przytrafić się, tu: znaleźć się.
pierwej (daw.) – wcześniej.
naści (daw.) – masz.
chowany (daw.) – udomowiony.
na podorędziu (daw.) – pod ręką.
jeno (daw.) – tylko.
przeciwny (daw.) – niechętny.
Zawisza Czarny z Garbowa – (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego.
Mikołaj Powała z Taczewa – (ok. 1380–ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wojennej przed bitwą pod Grunwaldem.
na ostre – na broń ostrą, przen.: na śmierć.
pewnikiem (daw.) – na pewno.
rad (daw.) – zadowolony.
wolej (daw.) – lepiej.
kostera (daw.) – gracz w kości, hazardzista.
markotno – smutno.
krzyw (daw.) – niechętny, niezadowolony.
przystać (daw.) – zgodzić się.
Wilia – Wigilia.
kurniawa – zadymka (z gwary góralskiej, którą Sienkiewicz wykorzystywał do naśladowania języka staropolskiego).
tuman – mgła, tu: zawieja.
lubo (daw.) – chociaż.
siła (daw.) – wielu.
niewód – sieć rybacka w formie stożkowatego worka ze skrzydłami do zagarniania ryb.
jasełka – tradycja odgrywania przedstawień w Wigilię Bożego Narodzenia, kolędowanie.
grochowiny – słoma z wymłóconego grochu.
Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.
blanki – zwieńczenie muru obronnego.
wiera (daw.) – wierzę, że…
gładki (daw.) – piękny.
przyganić (daw.) – skrytykować.
mruczno mi było (daw.) – byłem niezadowolony.
chycić się czegoś – uchwycić się jakiegoś zamiaru, zdecydować się na coś.
zawdy a. zawżdy (daw.) – zawsze.
wieja – zawieja, zadymka.
rękodajny (daw.) – sługa.
wyrostek (daw.) – chłopak.
kasztelan – średniowieczny urzędnik, odpowiedzialny za ściąganie podatków, obronę i sądownictwo na terenie kasztelanii, to jest jednostki administracyjnej średniego szczebla.
nierad (daw.) – niezadowolony.
odgrześć (daw.) – odgrzebać.
lisiura (daw.) – płaszcz podbity lisim futrem.
z przyrodzenia (daw.) – z natury.
mitręga – tu: marnowanie czasu, zwlekanie.
sprawić (daw.) – przygotować, zorganizować.
kasztelan – średniowieczny urzędnik, odpowiedzialny za ściąganie podatków, obronę i sądownictwo na terenie kasztelanii, to jest jednostki administracyjnej średniego szczebla.
kopny – zasypany śniegiem, trudny do przejścia.
jąć (daw.) – zacząć.
olszniak (daw.) – zagajnik olchowy.
wedle (daw.) – obok.
wieja – zawieja, zamieć.
skrzepnąć – zamarznąć.
staje a. stajanie – dawna miara odległości (etymologicznie: dystans, po przebiegnięciu którego koń musi się zatrzymać i odpocząć).
jeno (daw.) – tylko.
świeczki – tu: ślepia.
łuby – kosze; tu: bagaż podróżny.
białogłowa (daw.) – kobieta.
staje a. stajanie– dawna miara odległości (etymologicznie: dystans, po przebiegnięciu którego koń musi się zatrzymać i odpocząć).
przyświadczać (daw.) – przyznawać.
wedle (daw.) – obok.
czeladna – izba, w której przebywała czeladź (służba).
ugwarzyć (daw.) – porozmawiać.
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
zali (daw.) – czy.
gorze (ze starop. gorzeć: palić się) – biada, nieszczęście, niebezpieczeństwo.
obaczyć się – tu: dojść do zmysłów.
pierwej (daw.) – najpierw.
markotno – smutno.
jąć (daw.) – zacząć.
dur (daw.) – stan odurzenia, obłęd, choroba.
w drugie święto – w drugi dzień świąt Bożego Narodzenia.
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
zgoła (daw.) – przecież.
zali (daw.) – czy.
gorze (ze starop. gorzeć: palić się) – biada, nieszczęście, niebezpieczeństwo.
gorze (ze starop. gorzeć: palić się) – biada, nieszczęście, niebezpieczeństwo.
Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.
Semko – Ziemowit IV (ok. 1352–1426), książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczną, znany jako dobry administrator.
ninie (daw.) – teraz.
obaczyć się (daw.) – zorientować się.
miarkować (daw.) – myśleć.
jeno (daw.) – tylko.
widzi się (daw.) – wydaje się.
Geldria – prowincja Holandii położona pomiędzy rzekami IJssel, Moza i Ren.
mierzeja – piaszczyste przedłużenie półwyspu, przen. wybrzeże.
wolej (daw.) – lepiej.
komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.
wici – wezwanie na wojnę wysyłane w formie pęku powrozów lub gałązek (witek) wierzbowych.
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
folga – pobłażanie, łagodniejsze traktowanie.
kapituła – rada sprawująca władzę w zakonie.
złoba (daw.) – zło.
zaprzeć się – zaprzeczyć.
dać pole (daw.) – stanąć do pojedynku.
bywały (daw.) – obyty w świecie, doświadczony.
ninie (daw.) – teraz.
tur – wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych.
zmóc (daw.) – pokonać.
wolej (daw.) – lepiej.
przyrzucić – dodać.
nałęczka (daw.) – chusta służąca jako przepaska na głowę.
olsnąć (daw.) – oślepnąć.
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
prawić (daw.) – mówić, opowiadać.
wiano – posag.
godny (daw.) – porządny, solidny.
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
tur – wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych.
luty (daw.) – groźny, srogi.
wyżenąć (daw.) – wypędzić, wygnać.
jeno (daw.) – tylko.
Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.
wagować się (daw.) – wahać się.
pomiarkować (daw.) – pomyśleć.
zaprzeć się czegoś (daw.) – zaprzeczyć czemuś.
pilić – poganiać.
obrok – pasza dla koni.
miesiąc (daw.) – księżyc.
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
skować (daw.) – skuć.
ostać (daw.) – zostać.
wpadlina – rozpadlina, wąwóz.
dżdże (daw.) – deszcze.
oparzelisko – torfowisko, niezamarzające zimą, nad którym unoszą się opary (stąd nazwa).
łęg – podmokła łąka.
siła (daw.) – wiele.
wyszlą – dziś popr.: wyślą.
wiedzą – tu: znają.
Wer da (niem.) – kto tam?
porównać się – zrównać się.
jeno (daw.) – tylko.
ostrokół – palisada.
pątnik (daw.) – pielgrzym.
pątnik (daw.) – pielgrzym.
płowy – (o włosach) jasny.
hercyński – pochodzący z Gór Hercyńskich nad Renem.
zali (daw.) – czy.
Szomberg – nazwisko to, jako zabójcy dzieci księcia Witolda, pojawia się w tekstach pisarza i historyka Karola Szajnochy (1818-1868).
