Текст книги "Krzyżacy, tom pierwszy"
Автор книги: Henryk Sienkiewicz
Жанр:
Историческая проза
сообщить о нарушении
Текущая страница: 27 (всего у книги 31 страниц)
wdały (daw.) – piękny.
jędzon – potwór, upiór.
przechodzić (daw.) – przekraczać.
lutnia (muz.) – dawny instrument strunowy szarpany.
rysią – kłusem.
miary ludzkiej nie przechodził – nie przekraczał wzrostu wysokiego człowieka, nie był olbrzymem.
staje, stajanie – dawna miara odległości (etymologicznie: dystans, po przebiegnięciu którego koń musi się zatrzymać i odpocząć).
kulbaka – wysokie siodło, przeważnie wojskowe.
glewia – broń drzewcowa z grotem w formie jednosiecznego noża; tu: kopia.
cugle – wodze, lejce.
w posła godzisz – posła atakujesz.
Mikołaj Powała z Taczewa – (ok. 1380 – ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wojennej przed bitwą pod Grunwaldem.
Zawisza Czarny z Garbowa – (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego.
Jan Farurej z Garbowa – rycerz, brat Zawiszy Czarnego.
Mikołaj z Moskorzowa – wspomniany w rozdz. 1 dowódca obrony górnego zamku w Wilnie w r. 1390.
Zyndram z Maszkowic – (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
dań (daw.) – danina, dar.
płochość (daw.) – lekkomyślność.
wolej (daw.) – lepiej.
samowtór (daw.) – we dwóch.
włodyka – rycerz, zwłaszcza niemajętny lub bez pełni praw stanowych.
lubo (daw.) – chociaż.
rakuski (daw.) – austriacki.
Burgundia – region w centralnej Francji.
gorze chłopcu (daw.) – źle z chłopcem.
wypiastować – wychować.
prawy (daw.) – prawdziwy.
nie skończy on własną śmiercią – sens: umrze śmiercią gwałtowną, zapewne na skutek wyroku sądu.
dzierżyć – trzymać.
gorze (ze starop. gorzeć: palić się) – biada, nieszczęście, niebezpieczeństwo.
przystojny (daw.) – odpowiedni, właściwy.
krotofilny (daw.) – skłonny do żartów; krotochwila – farsa, żartobliwy utwór sceniczny bądź żart, dowcip.
tuszyć (daw.) – mieć nadzieję.
zmóc – pokonać.
przygodzić się (daw.) – przydarzyć się.
chycić – dziś popr.: chwycić.
roków (gw.) – lat.
Aleksandra Olgierdówna – (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siostra Władysława II Jagiełły, żona księcia mazowieckiego Ziemowita IV.
liszka – tu: futro ze skór lisich.
koleśno (daw.) – w kolasach; kolasa to odkryty powóz konny bez resorów.
którym nie wolno było omijać Krakowa, by nie pozbawić miasta licznych opłat – niektóre miasta posiadały w średniowieczu przywilej, określany jako „prawo składu”, zgodnie z którym kupcy nie mogli ich omijać, lecz przez określony czas musieli wystawiać tam swój towar na sprzedaż.
skrzęt (daw.) – krzątanina, ruch.
Władysław II Jagiełło – (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.
wagować się (daw.) – wahać się, zastanawiać się.
z dworzany – dziś popr.: z dworzanami.
przezpiecznie – dziś popr.: bezpiecznie.
lubo (daw.) – chociaż.
gomółka – niewielka, okrągła szybka.
dworzyszcze (daw.) – gmach, okazały budynek.
zgoła (daw.) – nawet.
krzyżowanie – dekoracja architektoniczna w postaci krzyżujących się belek na fasadzie budynku.
łokieć – dawna miara długości, w przybliżeniu odległość od stawu łokciowego do dłoni, ok. 55-77 cm.
skład – tu: sklep.
sowity (daw.) – obfity, bogaty.
najprzedniejszy (daw.) – najlepszy, najwyższej jakości.
mercatorium (z łac.) – dom kupców.
Schrotamt – urząd przeładunku beczek winnych.
sprawa gardłowa – sprawa, w której grozi kara śmierci.
wszelako (daw.) – jednak.
Mikołaj Powała z Taczewa – (ok. 1380 – ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wojennej przed bitwą pod Grunwaldem.
Wojciech Jastrzębiec – (1362–1436), biskup krakowski (1412–1423) i poznański (1399–1412), kanclerz koronny, przed osiągnięciem godności biskupiej czynny na dworze Władysława Jagiełły.
Bonifacy IX – Pietro Tomacelli (ok. 1350–1404), papież od 1389, poparł Polskę, gdy walczyła z krzyżakami.
gonitwy – tu: turniej rycerski.
Zawisza Czarny z Garbowa – (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego.
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
bojarzyn a. bojar – rycerz, szlachcic ruski, wołoski lub litewski.
Władysław II Jagiełło – (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.
Aral – Jezioro Aralskie, dawniej określane jako morze, leżące w dzisiejszym Kazachstanie i Uzbekistanie.
wschody (daw.) – schody.
wyprawa krzyżowa – tu: wyprawa wojenna przeciw poganom, mająca zmusić ich siłą do chrztu. Określenie to stosowano w szczególności wobec krucjat, mających na celu zdobycie na muzułmanach miejsca narodzin Chrystusa. W szerszym sensie odnosiło się także do innych walk z niechrześcijanami.
Tochtamysz – (zm. 1406) chan tatarskiej Złotej Ordy w latach 1380–1395, pokonany przez Timura zbiegł na Litwę, skąd bezskutecznie starał się odzyskać władzę.
tron kapczacki – władza nad Ordą Kipczacką, szerzej znaną jako Złota Orda. Było to dawne państwo mongolsko-tatarskie w okolicach gór Kaukazu i dorzecza Wołgi. Orda stanowiła coś pośredniego między zmilitaryzowanym państwem a formą organizacji wojskowej.
Złota Orda – dawne państwo mongolsko–tatarskie w okolicach gór Kaukazu i dorzecza Wołgi. Orda była czymś pośrednim między zmilitaryzowanym państwem a formą organizacji wojskowej.
Timur Chromy – znany też jako Tamerlan, (1336–1405), chan Złotej Ordy i twórca wielkiego mongolsko–tatarskiego imperium, które rozpadło się po jego śmierci.
władca Rusi Moskiewskiej – tereny dzisiejszej Rosji (Ruś Moskiewska) i Ukrainy (Ruś Kijowska) były w średniowieczu pod władzą Tatarów.
Aleppo – miasto na skraju Pustyni Syryjskiej.
Damaszek – stolica Syrii.
synowie Beliala – przen. poganie; Belial a. Baal – bożek pogański wspominany w Starym Testamencie.
Spytko z Melsztyna – (1364–1399), wojewoda krakowski, poległ w bitwie z Tatarami nad Worsklą.
odpust – w religii katolickiej darowanie bądź zmniejszenie kary za grzechy, które zostały już odpuszczone.
kopijnicy – ciężka jazda uzbrojona w kopie i miecze.
Chromy – przydomek Timura (Tamerlana) (1336-1405), chana Złotej Ordy i twórcy wielkiego mongolsko–tatarskiego imperium, które rozpadło się po jego śmierci.
wizerunek Chrystusów (daw.) – wizerunek Chrystusowy, wizerunek Chrystusa.
jużem się obaczył – już sobie przypomniałem.
ćma (daw.) – mrowie, tłum.
prawić (daw.) – mówić, opowiadać.
dworscy – ludzie należący do dworu.
dalibóg (daw.) – naprawdę, słowo daję.
bawić (daw.) – przebywać.
do dnia – rano.
ozwać się (daw.) – odezwać się.
więcej – bardziej.
królową polską – mowa o królowej Jadwidze.
Jaśko z Tęczyna – syn Jędrzeja z Tęczyna, wojewody krakowskiego i sandomierskiego, kasztelan krakowski.
rajca (daw.) – radny.
rakuski (daw.) – austriacki.
kniaź – książę.
bojarzyn a. bojar – rycerz, szlachcic litewski, ruski lub wołoski.
szuba (daw.) – szerokie okrycie wierzchnie.
obrazy bizantyjskie – malarstwo religijne w prawosławnym Bizancjum cechowało się surowością i dostojeństwem.
stalle – zdobione ławki w prezbiterium, blisko ołtarza, przeznaczone głównie dla duchownych.
królestwo – tu: król i królowa.
smagły – o ciemnej, oliwkowej cerze.
ustawicznie (daw.) – ciągle.
przygana (daw.) – krytyka, zarzut.
Podniesienie – część mszy św., gdy kapłan ukazuje wiernym Ciało i Krtw Chrystusa.
Jadwiga – (ok. 1374–1399), córka Ludwika Węgierskiego, w 1384 koronowana na króla Polski (prawo nie przewidywało wówczas koronacji królowej), w 1386 poślubiła Władysława Jagiełłę, co dało początek unii polsko-litewskiej.
Ludwik Węgierski – węg. Lajos I Nagy, Ludwik I Wielki (1326–1382), król Węgier w latach 1342–1382, król Polski w latach 1370–1382, ojciec Jadwigi.
zrzekła się pierwszej dziewiczej miłości – mowa o Wilhelmie Habsburgu zwanym Uprzejmym (ok. 1370–1406).
minstrel (daw.) – śpiewak, poeta.
Te Deum – hymn znany od czasów wczesnochrześcijańskich, głoszący chwałę Boga (Ciebie, Boże, wysławiamy).
kośba (daw.) – żniwa.
Piotr Wysz Radoliński – (ok. 1354–1414), biskup krakowski od 1392, poznański od 1412, przeniesiony na to drugie stanowisko na skutek intryg dworskich, wykonawca testamentu królowej Jadwigi.
połóg – około sześciotygodniowy okres po porodzie.
lubo (daw.) – chociaż, mimo że.
podana nieco naprzód – nieznacznie pochylona do przodu.
manela (daw.) – złota bransoleta.
światowy (daw.) – świecki.
złotogłów – kosztowna tkanina ze złotą nicią.
bisior – cienka i kosztowna tkanina, jedwab morski.
złogi – tu: poród.
Akademia Krakowska – założona w 1364 w Kazimierzu z fundacji Kazimierza III Wielkiego, odnowiona w 1400 w Krakowie przez Władysława II Jagiełłę z fundacji Jadwigi Andegaweńskiej, od 1817 funkcjonuje pod nazwą Uniwersytet Jagielloński.
pozór (daw.) – wygląd zewnętrzny.
liliowa – tu: biała jak lilia.
popłatać – pociąć mieczem, posiekać.
rohatyna (z ukr.) – włócznia z grotem zaopatrzonym w hak, aby po wbiciu trudniej ją było wyciągnąć.
Pater noster, qui es in coelis, sanctificetur nomen Tuum (łac.) – Ojcze nasz, któryś jest w niebie, święć się imię Twoje.
suszyć (daw.) – pościć.
trefniś (daw.) – błazen.
krotochwilny (daw.) – śmieszny, dowcipny.
tedy (daw.) – więc, zatem.
nowotny (daw.) – nowy.
któren – dziś popr.: który.
warować się (daw.) – strzec się.
roków (gw.) – lat.
wolej (daw.) – lepiej.
chybaj sobie – idź sobie.
doletni (daw.) – taki, który „doszedł do lat”, we właściwym wieku, dorosły.
pierwej (daw.) – wcześniej.
Wojciech Jastrzębiec – (1362–1436), biskup krakowski (1412–1423) i poznański (1399–1412), kanclerz koronny, przed osiągnięciem godności biskupiej czynny na dworze Władysława Jagiełły.
infułat – wyższy dostojnik kościelny, od infuły, czyli nakrycia głowy takich osób.
Jan Kropidło – (ok. 1364–1421), syn księcia strzelnickiego Bolka III, sprawował kolejno urzędy biskupie w wielu diecezjach.
paliusz – szata liturgiczna przysługująca biskupowi metropolicie (zwierzchnikowi kościelnej metropolii, czyli archidiecezji z zależnymi od niej diecezjami).
płowy – (o włosach) jasny.
wymiarkować (daw.) – zorientować się.
Paszko (Paweł) z Biskupic, zwany Złodziej – rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem.
Sulimczyk – człowiek herbu Sulima, tu o Zawiszy Czarnym i jego bratu Farureju.
gwoździki – popr.: goździki.
trefniś (daw.) – błazen.
zydel – mebel do siedzenia, podobny do taboretu.
ronić (daw.) – strącać.
kaleta – woreczek na pieniądze, zawieszany u pasa.
skojec – średniowieczna moneta, 1/24 grzywny.
ziemia dobrzyńska – obszar na wschód od Torunia, zagarnięty przez Krzyżaków wskutek bezprawnej umowy z księciem Władysławem Opolczykiem.
naści (daw.) – masz.
leziwo – przyrząd pomagający w chodzeniu po drzewach.
Zyndram z Maszkowic – (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.
Paszko (Paweł) z Biskupic, zwany Złodziej – rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem.
bitwa pod Płowcami – rozegrana 27 września 1331 r. między wojskami Władysława Łokietka a oddziałami krzyżackimi, przerwała krzyżacką kampanię przeciw Polsce.
Pax vobiscum! (łac.) – pokój z wami.
ops (daw.) – rozpusta.
Zawisza z Kurozwęk – (zm. 1382), regent Królestwa Polskiego, biskup krakowski, kanclerz koronny, podkanclerzy koronny. Niechętny mu kronikarz Janko z Czarnkowa pisze, że po jego śmieci w Kościele Mariackim w Krakowie było słychać diabelskie krzyki „Pojedziemy na ops!”, tj. na rozpustę.
zali (daw.) – czy.
Marcin (Marcisz) z Wrocimowic – (zm. 1442), polski rycerz niemieckiego pochodzenia, starosta łowicki.
Florian z Korytnicy – średniowieczny rycerz polski, kasztelan wiślicki, uczestnik bitwy pod Grunwaldem.
Domarat z Kobylan – (1380–1440), uczestnik bitwy pod Grunwaldem, od r. 1428 marszałek nadworny koronny.
Paszko (Paweł) z Biskupic, zwany Złodziej – rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem.
Zyndram z Maszkowic – (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.
gorze (ze starop. gorzeć: palić się) – biada, nieszczęście, niebezpieczeństwo.
Saraceni – Arabowie, muzułmanie, przen. poganie; w czasie opisywanym w powieści w Hiszpanii trwała rekonkwista, to jest odbijanie ziem zajętych przez Saracenów.
gorze (ze starop. gorzeć: palić się) – biada, nieszczęście, niebezpieczeństwo.
wartko (daw.) – szybko.
przygodzić się (daw.) – przydarzyć się.
łacnie (daw.) – łatwo.
abych (daw., reg.) – abym.
wyrostek (daw.) – młody chłopak.
źrzały (daw.) – dojrzały, dorosły.
pacholę (daw.) – dziecko.
korol (z ros.) – król.
rozsierdzić się (daw.) – rozgniewać się.
bojarzyn a. bojar – rycerz, szlachcic ruski, wołoski lub litewski.
nie stanie (daw.) – nie starczy.
jeno (daw.) – tylko.
Jadwiga – (ok. 1374–1399), córka Ludwika Węgierskiego, w 1384 koronowana na króla Polski (prawo nie przewidywało wówczas koronacji królowej), w 1386 poślubiła Władysława Jagiełłę, co dało początek unii polsko-litewskiej.
Konrad von Jungingen – (1355–1407) wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1393-1407, zręczny polityk, umiejętnie rozgrywający konflikty między książętami litewskimi.
turbacja (daw.) – trudna sytuacja bądź zmartwienie nią.
niemoc (daw.) – choroba.
turbować (daw.) – martwić.
zapędliwość – popędliwość.
zaciąć się (daw.) – uprzeć się, zawziąć się.
w szranki powołan być nie może – nie można go wyzwać na pojedynek.
szczeznąć (daw.) – zginąć.
dokazać (daw.) – dokonać.
roków (gw.) – lat.
stryk (daw.) – stryj.
ostać (się) (daw.) – zostać.
ostawić (daw.) – zostawić.
pomiarkować (daw.) – zastanowić się.
przystać na coś (daw.) – zgodzić się na coś.
zaprzeć się czegoś (daw.) – zaprzeczyć czemuś.
niepodobna (daw.) – niemożliwa.
kapituła – rada sprawująca władzę w zakonie.
odkazać – (z ros.) odpowiedzieć.
krucyfiks – krzyż z przybitą postacią Chrystusa, od łac. crucifixus: ukrzyżowany.
rychło (daw.) – szybko.
Piotr Wysz Radoliński – (ok. 1354–1414), biskup krakowski od 1392, poznański od 1412, przeniesiony na to drugie stanowisko na skutek intryg dworskich, wykonawca testamentu królowej Jadwigi.
turbacja (daw.) – trudna sytuacja bądź zmartwienie nią.
wolej (daw.) – lepiej.
otrąbić (daw.) – ogłosić uroczyście.
bez (daw.) – przez.
jąć (daw.) – zacząć.
frasować się (daw.) – martwić się.
ścierciałka – skartabella, szlachcic bez pełni praw stanowych.
mieszczanów – dziś popr.: mieszczan.
aże (daw.) – aż.
zabawiać się (daw.) – zajmować się.
w dół Węgrów – na południe Węgier.
Aleksandra Olgierdówna – (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siostra Władysława II Jagiełły, żona księcia mazowieckiego Ziemowita IV.
Aleksandra Olgierdówna – (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siostra Władysława II Jagiełły, żona księcia mazowieckiego Ziemowita IV.
polerowany – tu: obyczajny, wyrafinowany.
szyi niepewny – niepewny, czy nie wykonają na nim wyroku śmierci.
mdły (daw.) – słaby.
kaganek – lampka oliwna.
zapędliwy (daw.) – popędliwy, skłonny do szybkiego a nieprzemyślanego działania.
Za Jasiem do Śląska – pieśń ludowa spotykana w Wielkopolsce, Małopolsce, na Mazowszu i na Śląsku.
rzęsów – dziś popr.: rzęs.
Jadwiga – (ok. 1374–1399), córka Ludwika Węgierskiego, w 1384 koronowana na króla Polski (prawo nie przewidywało wówczas koronacji królowej), w 1386 poślubiła Władysława Jagiełłę, co dało początek unii polsko-litewskiej.
Piotr Wysz Radoliński – (ok. 1354–1414), biskup krakowski od 1392, poznański od 1412, przeniesiony na to drugie stanowisko na skutek intryg dworskich, wykonawca testamentu królowej Jadwigi.
deputacja (daw.) – delegacja.
cech – samorządna organizacja rzemieślników, skupiająca przedstawicieli określonego zawodu.
bractwo – organizacja religijna, zrzeszająca ludzi o podobnych formach pobożności (np. bractwo różańcowe).
kasztelan – średniowieczny urzędnik, odpowiedzialny za ściąganie podatków, obronę i sądownictwo na terenie kasztelanii, to jest jednostki administracyjnej średniego szczebla.
kanonik – w średniowieczu duchowny żyjący przy katedrze według reguł kanonicznych.
rajcy – tu: doradcy.
nie masz (daw.) – nie ma.
widomy (daw.) – widoczny.
Ludwik Węgierski – węg. Lajos I Nagy, Ludwik I Wielki (1326–1382), król Węgier w latach 1342–1382, król Polski w latach 1370–1382, ojciec Jadwigi.
kmieć – zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo.
rajcować (daw.) – radzić.
wnosić z czegoś – wnioskować z czegoś.
leciech – dziś popr.: latach.
wotum – symboliczny dar wieszany na ołtarzu, na świętym obrazie bądź na posągu religijnym jako prośba o wstawiennictwo lub podziękowanie za nie.
krobia (daw.) – kosz.
cech – samorządna organizacja rzemieślników, skupiająca przedstawicieli określonego zawodu.
bractwo – organizacja religijna, zrzeszająca ludzi o podobnych formach pobożności (np. bractwo różańcowe).
ustawiczny (daw.) – ciągły.
Akademia Krakowska – założona w 1364 w Kazimierzu z fundacji Kazimierza III Wielkiego, odnowiona w 1400 w Krakowie przez Władysława II Jagiełłę z fundacji Jadwigi Andegaweńskiej, od 1817 funkcjonuje pod nazwą Uniwersytet Jagielloński.
statysta (daw.) – mąż stanu, polityk, strateg.
Stanisław ze Skarbimierza – (ok. 1365–1431), pierwszy rektor Akademii Krakowskiej, wybitny kaznodzieja.
siedem nauk wyzwolonych – stanowiło program średniowiecznej edukacji uniwersyteckiej: gramatyka, dialektyka, retoryka, geometria, arytmetyka, astronomia, muzyka.
krzepić się (daw.) – wzmacniać się.
przecz (daw.) – dlaczego.
kanonizacja – uznanie przez Kościół danej osoby za świętą.
Awinion – w latach 1378–1417 na skutek tarć politycznych wśród kardynałów oraz działań królów Francji wielokrotnie wybierano dwóch, a nawet trzech papieży jednocześnie. Obóz związany z Francją stworzył drugą siedzibę papieską w mieście Avingon. Obecnie papieże awiniońscy uznawani są za antypapieży (osoby nieprawnie sprawujące ten urząd), a okres ten określany jest mianem ”wielkiej schizmy zachodniej”.
wzmóc się (daw.) – wzmocnić się, urosnąć w siły.
Burgundia – region w centralnej Francji.
Jadwiga – (ok. 1374–1399), córka Ludwika Węgierskiego, w 1384 koronowana na króla Polski (prawo nie przewidywało wówczas koronacji królowej), w 1386 poślubiła Władysława Jagiełłę, co dało początek unii polsko-litewskiej.
kapituła – rada sprawująca władzę w zakonie.
rakuski (daw.) – austriacki.
Władysław II Jagiełło – (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.
Piotr Wysz Radoliński – (ok. 1354–1414), biskup krakowski od 1392, poznański od 1412, przeniesiony na to drugie stanowisko na skutek intryg dworskich, wykonawca testamentu królowej Jadwigi.
przedkładać (daw.) – wyjaśniać, tłumaczyć.
wedle (daw.) – według.
kajać się (daw.) – przyznawać się do winy i jej żałować.
pacholę (daw.) – dziecko.
nie stało (daw.) – zabrakło.
niedziela (daw.) – tydzień.
stróża (daw.) – straż.
spyża (daw.) – pożywienie.
tapczana – dziś popr.: tapczanu.
niedziela (daw.) – tydzień.
do cna (daw.) – całkiem, zupełnie.
zgonić (daw.) – dogonić.
plwać – dziś: pluć.
piędź – dawna miara długości, ok. 18-22 cm.
ninie (daw.) – teraz.
pilno – tu: w pośpiechu.
Aleksandra Olgierdówna – (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siostra Władysława II Jagiełły, żona księcia mazowieckiego Ziemowita IV.
zdybać – spotkać.
prawić (daw.) – mówić, opowiadać.
kuszcze (daw.) – krzaki, chaszcze, zarośla.
kasztelan – średniowieczny urzędnik, odpowiedzialny za ściąganie podatków, obronę i sądownictwo na terenie kasztelanii, to jest jednostki administracyjnej średniego szczebla.
pofolgować (daw.) – potraktować łagodniej.
któren – dziś popr.: który.
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
