Текст книги "Krzyżacy, tom pierwszy"
Автор книги: Henryk Sienkiewicz
Жанр:
Историческая проза
сообщить о нарушении
Текущая страница: 29 (всего у книги 31 страниц)
głowa wygolona – tonsura, znak przynależności do stanu duchownego.
kasztelan – średniowieczny urzędnik, odpowiedzialny za ściąganie podatków, obronę i sądownictwo na terenie kasztelanii, to jest jednostki administracyjnej średniego szczebla.
pośrzednik – dziś popr.: pośrednik.
przygodzić się (daw.) – przydarzyć się.
nawojka – tu: dziewczyna.
w ostatku (daw.) – w końcu.
żywot (daw.) – brzuch.
wedle (daw.) – obok.
wartko (daw.) – szybko.
szczypka – szczapka, kawałek drewna.
pazdury – dziś popr.: pazury.
zbyrczeć (gw.) – brzęczeć (z gwary góralskiej, za pomocą której Sienkiewicz naśladował staropolszczyznę).
chycić – dziś popr.: chwycić.
tkać (daw.) – wpychać.
może – tu: możliwe.
chorość (daw.) – choroba.
jąć (daw.) – zacząć.
przywieść (daw.) – przyprowadzić.
Zawisza Czarny z Garbowa – (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego.
wartki (daw.) – szybki.
kasztelan – średniowieczny urzędnik, odpowiedzialny za ściąganie podatków, obronę i sądownictwo na terenie kasztelanii, to jest jednostki administracyjnej średniego szczebla.
pokrętka – tu: korba.
wszelako (daw.) – jednak.
radzi (daw.) – chętnie.
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
ochwiarować – dziś popr.: ofiarować.
po kądzieli – w linii żeńskiej; kądziel – pęk włókien przygotowanych do przędzenia.
Zbyszków (daw.) – Zbyszkowy, należący do Zbyszka.
odmówić – tu: przekonać do odejścia.
źreb – dawna miara powierzchni ziemi.
Wilkowi – poddani Wilka.
na Boże Narodzenie – Boże Narodzenie stanowiło zwyczajowy termin, do którego obowiązywały umowy.
ninie (daw.) – teraz.
polowiczko – polowanie.
wezwyczaić się – przyzwyczaić się.
uradzić (daw.) – ustalić.
ciągoty – pożądanie.
zmiarkować (daw.) – zauważyć, zorientować się.
radzi (daw.) – chętnie.
przestawać (daw.) – przebywać.
gonitwy – turnieje rycerskie.
czerstwy (daw.) – zdrowy.
wykrzesać – wykuć z kamienia.
ciągoty – pożądanie.
wdzięczen – dziś popr.: wdzięczny.
przestawać (daw.) – przebywać.
szczebrzuch – słowniki podają znaczenie: wiano panny młodej. Sienkiewicz prawdop. skontaminował to ze słowem ”brzeszczot”.
skrom – tłuszcz zwierzęcy.
wiano – posag.
jeno (daw.) – tylko.
łacnie a. łacno (daw.) – łatwo.
chycić – dziś popr.: chwycić.
przezpiecznie (daw.) – bezpiecznie.
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
św. Jerzy – męczennik z III-IV w., patron rycerzy.
osacznik – człowiek idący w obławie podczas polowania.
zali (daw.) – czy.
kierz (daw.) – krzak.
skórznie – skórzane buty z wysokimi cholewami.
pójdem – dziś popr.: pójdę.
szczerk – ilasta gleba.
łozina (daw.) – zarośla wierzbowe.
oparzelisko – niezamarzające zimą torfowisko, nad którym unoszą się opary (stąd nazwa).
jeno (daw.) – tylko.
mierzyć – tu: celować.
żeremie – konstrukcja z gałęzi, mchu i szlamu, budowana przez bobry, w której rodzą one młode.
zabaczyć (daw.) – zapomnieć.
rozdziewać (daw.) – rozbierać.
niedziela (daw.) – tydzień.
nałęczka (daw.) – chusta służąca jako przepaska na głowę. Przypomnienie momentu uratowania Zbyszka od egzekucji przez Danuśkę.
paniej – dziś popr.: pani.
żeniaty – dziś popr.: żonaty.
statek – dostatek.
na zamry (daw.) – ryzykując zamęczenie konia.
atoli (daw.) – jednak.
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
źreb – dawna miara powierzchni ziemi.
wagant – śrdw. kleryk lub żak, żyjący w sposób prowokacyjnie swobodny, często zajmujący się twórczością poetycką bądź aktorstwem.
rybałt – wędrowny muzyk lub śpiewak.
przeprawy – tu: przygody.
przebredzać – tu: wybrzydzać.
zabawiać się kośćmi – grać w kości.
drzewiej (daw.) – dawniej.
gniewliwy (daw.) – skłonny do gniewu.
do pola – na zewnątrz (por. dzisiejsze małopolskie ”na pole”).
jeno (daw.) – tylko.
alkierz – izba narożna, często reprezentacyjna.
jaka (daw.) – rodzaj okrycia wierzchniego.
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
żeleźce (daw.) – grot.
przyłap a. przyłapa – płytka podcień ze słupów drewnianych ustawionych bezpośrednio przy ścianie domu.
pocztowy – tu: osoba należąca do pocztu.
pątnik (daw.) – pielgrzym.
obońka – płaska beczułka do przewożenia płynów.
kord – krótki miecz.
żywo (daw.) – szybko.
przyłap a. przyłapa – płytka podcień ze słupów drewnianych ustawionych bezpośrednio przy ścianie domu.
jeno (daw.) – tylko.
wykopyrtnąć się – przewrócić się.
pokrętka – tu: korba.
trzy kwartały – dziewięć miesięcy.
wagant – śrdw. kleryk lub żak, żyjący w sposób prowokacyjnie swobodny, często zajmujący się twórczością poetycką bądź aktorstwem.
stropić się (daw.) – zakłopotać się, stracić pewność siebie.
jagody – tu: policzki.
krotochwila (daw.) – żart.
sromota (daw.) – wstyd.
Fryz a. Fryzyjczyk – mieszkaniec Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie stanowiącej pogranicze Niemiec, Danii i Holandii.
baczyć (daw.) – uważać.
szpylman a. szpilman (z niem.) – grajek.
goliard (śrdw.) – wędrowny bard.
konew (daw.) – duże naczynie.
słód – skiełkowane i wysuszone ziarna zbóż, jeden z surowców do produkcji piwa.
clerici scholares (łac. forma M. lm.) – klerycy-studenci.
chycić – dziś popr.: chwycić.
lutnia (muz.) – dawny instrument strunowy szarpany.
sierdzity a. sierdzisty – groźny.
frybra (daw.) – febra, gorączka.
kord – krótki miecz.
zaperzyć się – unieść się gniewem.
Omnes leges, omniaque iura vim vi repellere cunctisque sese defensare permittunt! (łac.) – Wszystkie prawa i zwyczaje pozwalają siłę odpierać siłą, oraz się bronić.
cnić się (daw.) – tęsknić za czymś, martwić się, nudzić.
uznać – tu: poznać.
precz – tu chyba: dalej.
garbować skórę – preparować skórę zwierzęcą tak, by była odporniejsza na warunki pogodowe. Tu przen. pobić.
bojać się – dziś popr.: bać się.
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
gronostaj – mały ssak z rodziny łasicowatych a. cenne futro z niego.
jałowica – jałówka, młoda krowa.
włodyczka a. włodyka – rycerz, zwłaszcza niemajętny lub bez pełni praw rycerskich.
ścierciałka – skartabella (od łac.) ex carta belli, prawem wojny, szlachcic bez pełni praw stanowych.
wyrostek (daw.) – chłopak.
buchasty (daw.) – szeroki, worowaty.
kord – krótki miecz.
lutnia (muz.) – dawny instrument strunowy szarpany.
szpylman a. szpilman (z niem.) – muzyk, grajek.
atoli (daw.) – jednak.
synod – zebranie duchowieństwa i świeckich, podejmujące decyzje w sprawach kościelnych.
balista – rodzaj broni miotającej.
szranki – ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej, przenośnie: sam turniej.
fornicaria (łac.) – kobieta lekkich obyczajów; tu B lp. fornicariam: kobietę lekkich obyczajów.
bibula (łac.) – pijaczka; tu B. lp. bibulam: pijaczkę.
mulier (łac.) – kobieta; tu B. lp mulierem: kobietę.
Bacchus – rzymski bóg wina; tu B. lp. Bacchum: Bachusa.
adoro, adorare (łac.) – czcić, szanować; tu 3.os. lp cz.przesz. adorabat: czciła.
adultera (łac.) – cudzołożnica.
uxor (łac.) – żona; tu B.lp. uxorem: żonę.
ochędożny (daw.) – porządny, umiejący utrzymać porządek.
Seneka – Lucjusz Anneusz Seneka Młodszy (ok. 4 p.n.e.–65 n.e.), rzym. filozof stoicki, autor wielu tekstów moralistycznych.
Pomus non cadit absque arbore (łac.) – niedaleko pada jabłko od jabłoni.
fryjowny – chętny do zalotów.
aquam sordidam (łac.) – brudną wodę.
In saecula saeculorum, amen (łac.) – na wieki wieków, amen.
nastąpić na kogoś (daw.) – zaatakować kogoś.
kropielnica – zbiornik na wodę święconą, umieszczany w przedsionku kościoła.
miałki – tu: pozbawiony większej wartości.
pątlik – siatka do podtrzymywania włosów.
jeno (daw.) – tylko.
wyżenąć (daw.) – wygnać.
połomił – dziś popr.: połamał.
zapowiedź – tu: wyzwanie na pojedynek.
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
gorze (ze starop. gorzeć: palić się) – biada, nieszczęście, niebezpieczeństwo.
staje, stajanie – dawna miara odległości, etymologicznie: dystans, po przebiegnięciu którego koń musi się zatrzymać i odpocząć.
zabaczyć (daw.) – zapomnieć.
frasobliwy (daw.) – smutny.
przygodzić się (daw.) – przydarzyć się, przytrafić.
skartabella – szlachcic ex carta belli (łac.: prawem wojny), bez pełni praw stanowych.
sowizdrzał – tu: wędrowny błazen.
szczypka – szczapka, drewienko.
pakliby (daw.) – jeśliby.
alibo – dziś popr.: albo.
skojec – średniowieczna moneta, 1/24 grzywny.
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
wagant – śrdw. kleryk lub żak, żyjący w sposób prowokacyjnie swobodny, często zajmujący się twórczością poetycką bądź aktorstwem.
kmieć – zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo.
laga – kij, laska.
łagiew (daw.) – naczynie podróżne.
Fryz a. Fryzyjczyk – mieszkaniec Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie stanowiącej pogranicze Niemiec, Danii i Holandii.
alkierz (daw.) – izba narożna, często reprezentacyjna.
z nawrotem – z powrotem.
grzywna – śrdw. jednostka płatnicza, o wartości pół funta złota lub srebra.
list – tu: kwit potwierdzający zastaw.
jakom znakiem krzyża świętego sam poświadczył – znak krzyża stawiały na dokumentach osoby nieumiejące pisać.
rad (daw.) – zadowolony.
prawić (daw.) – mówić.
chcem – dziś popr.: chcę.
zaperzyć się – zdenerwowac się.
chleb ludzi bodzie – zwrot przysłowiowy mówiący o zuchwałości ludzi sytych.
piechtą (daw.) – na piechotę.
gładki (daw.) – urodziwy.
nałęczka (daw.) – chusta służąca jako przepaska na głowę. Przypomnienie sceny, w której Danusia uratowała Zbyszka przed egzekucją.
pątlik – siatka do podtrzymywania włosów.
stróża (daw.) – straż.
począć (daw.) – zacząć.
poczkaj – dziś popr.: poczekaj.
skomorocha (daw.) – wędrowny śpiewak a. aktor, zwłaszcza słowiański.
wagant – śrdw. kleryk lub żak, żyjący w sposób prowokacyjnie swobodny, często zajmujący się twórczością poetycką bądź aktorstwem.
kulbaczyć – siodłać.
bożyć się (daw.) – zarzekać się, przysięgając na Boga.
tera – dziś popr.: teraz.
kord – krótki miecz.
poswarki a. swary(daw.) – kłótnie.
doma (daw.) – w domu.
cnić się (daw.) – tęsknić za czymś, martwić się, nudzić.
hartowny – zahartowany, twardy.
jeno (daw.) – tylko.
barziej – dziś popr.: bardziej.
sczeznąć (daw.) – zginąć, umrzeć.
ile że (daw.) – ponieważ.
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
bez (daw.) – przez.
jej powinien (daw.) – ma wobec niej powinności, jest wobec niej zobowiązany.
krzyw (daw.) – niechętny.
jeno (daw.) – tylko.
godnie – tu: mocno, solidnie.
rad (daw.) – chętnie.
wola Boża (daw.) – pożądanie.
Bogać tam (daw.) – gdzie tam.
w prędkości – w zdenerwowaniu.
ostrogi – tu przen. znak przynależności do stanu rycerskiego.
zyszcze – dziś popr.: zyska.
folgować (daw.) – traktować łagodniej.
frasobliwy (daw.) – smutny.
nieprzezpiecznie (daw.) – niebezpiecznie.
włodyka – rycerz, zwłaszcza niemajętny względnie bez pełni praw stanowych.
przygoda – tu: niebezpieczeństwo.
skomorocha (daw.) – wędrowny śpiewak a. aktor, zwłaszcza słowiański.
przyłap a. przyłapa – płytka podcień ze słupów drewnianych ustawionych bezpośrednio przy ścianie domu.
uwidzieć – zobaczyć.
dowodnie (daw.) – wyraźnie.
zdybać się (daw.) – spotkać się.
odbieżać (daw.) – uciec.
po wtóre (daw.) – po drugie.
cnić się (daw.) – tęsknić za czymś, martwić się, nudzić.
kulbaka – wysokie siodło, przeważnie wojskowe.
borykać się – walczyć.
ciągoty (daw.) – pożądanie.
paniątko – dziecko, zwłaszcza z rodziny magnackiej.
bałamutny (daw.) – wprowadzający w błąd a. zalotny, uwodzicielski.
opończa – płaszcz z kapturem, ubranie podróżne.
burzyć się (daw.) – złościć się.
slowutny (czes.) – sławetny.
Zawisza Czarny z Garbowa – (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego.
mierzyn, mierzynek – koń niewielkiego wzrostu.
włodyczka a. włodyka – rycerz, zwłaszcza niemajętny lub bez pełni praw stanowych.
odtroczyć (daw.) – odwiązać.
połomić – dziś popr.: połamać.
któren – dziś popr.: który.
ratyszcze – drzewce od broni kłującej takiej, jak spisa.
staje, stajanie – dawna miara odległości, etymologicznie: dystans, po przebiegnięciu którego koń musi się zatrzymać i odpocząć.
jeno (daw.) – tylko.
tołub (daw.) – rodzaj futra.
poczciwa z kościami – zwrot przysłowiowy.
przyczyny – tu: powody postępowania.
pomiarkować – tu: zrozumieć.
pozbaść (daw.) – uczynić kogoś uległym.
frasować się (daw.) – smucić się, martwić się.
wilczura – opończa podbita wilczym futrem.
przygodzić się – przytrafić się, przydarzyć się.
luty (daw.) – groźny, srogi.
powsinoga – włóczęga.
jeno (daw.) – tylko.
łubowy (daw.) – wykonany z kory.
powodować (daw.) – kierować, prowadzić.
gąsiorek – pękate naczynie z wąską szyjką.
głowę mam ogoloną – – mowa o tzw. tonsurze; tonsura, stosowana od roku 633 do 1972, była kręgiem wygolonym na głowie zakonnika, oznaczającym jego przynależność do stanu duchownego.
łuby – kosze; tu: bagaż podróżny.
Aleksandra Olgierdówna – (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siostra Władysława II Jagiełły, żona księcia mazowieckiego Ziemowita IV.
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
odpust – w religii katolickiej darowanie bądź zmniejszenie kary za grzechy, które zostały już sakramentalnie odpuszczone.
wyprawa krzyżowa a. krucjata– wyprawa zbrojna przeciw poganom; w średniowieczu przeprowadzono kilka takich wypraw do Palestyny, doprowadzając nawet do założenia Królestwa Jerozolimskiego.
przeor – przełożony domu zakonnego lub wyższy duchowny, niebędący biskupem.
Wiklef – John Wycliffe (ok. 1329–1384), angielski teolog, profesor teologii w Oksfordzie, głoszący poglądy, jakie później przejęła reformacja.
tedy(daw.) – więc, zatem.
rzezimieszek – złoczyńca, pierwotnie złodziej przecinający ”mieszki” (trzosy) w celu kradzieży pieniędzy.
Aragonia – region w Hiszpanii ze stolicą w Saragossie, w czasach przedstawionych w powieści stanowił samodzielne królestwo (unia personalna z królestwem Kastylii nastąpiła w 1469 r.).
Maria Egipcjanka – święta pustelnica, żyjąca między IV a IV w.
niedziela (daw.) – tydzień.
odwodzić (daw.) – zniechęcać do określonego działania.
zydel – mebel do siedzenia, podobny do taboretu.
Wincenty z Szamotuł – (zm. 1332), wojewoda poznański, brał udział w bitwie pod Płowcami.
roków (gw.) – lat.
komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.
luty (daw.) – groźny, srogi.
któren – dziś popr.: który.
koniowi do ogona przywiązali – włóczenie końmi, śrdw. forma egzekucji.
bitwa pod Płowcami – rozegrana 27 września 1331 r. między wojskami Władysława Łokietka a oddziałami krzyżackimi, przerwała krzyżacką kampanię przeciw Polsce.
Władysław I Łokietek – (ok. 1260–1333), król Polski od 1320, przedtem długo walczył o zjednoczenie kraju po okresie rozbicia dzielnicowego.
zdybać (daw.) – spotkać.
durzyć (daw.) – zwodzić, oszukiwać.
jurysdykcja – prawo sądzenia spraw określonego typu bądź zdarzających się na określonym terytorium.
mitręga – męczący wysiłek, strata czasu.
prawy (daw.) – prawdziwy.
pątnik (daw.) – pielgrzym.
św. Jerzy – męczennik z III-IV w., patron rycerzy.
relikwiów – dziś popr.: relikwii.
niewiasta służebna – służąca.
nieopatrzny – nieostrożny.
pomnieć (daw.) – pamiętać.
młódka (daw.) – młoda dziewczyna.
lutnia (muz.) – dawny instrument strunowy szarpany.
jagody (daw.) – policzki.
płowy (daw.) – (o włosach) jasny.
agat – kamień półszlachetny, przyjmujący różne barwy.
snadnie (daw.) – łatwo.
wartki (daw.) – prędki, szybki.
Kazimierzowe – aluzja do Kazimierza Wielkiego i poprawy standardów cywilizacyjnych w Polsce za jego czasów.
wojna Grzymalitów z Nałęczami – wojna domowa w Wielkopolsce, toczona w latach 1382–1385 między przedstawicielami dwóch rodów możnowładców. Konflikt wynikał z różnych koncepcji obsadzenia tronu polskiego po wygaśnięciu linii Piastów.
zabiegły – od „zabiegać”, czynić starania.
młaka – bagno.
wstręt czynić (daw.) – przeszkadzać.
dziewczyna – tu: panna, osoba niezamężna.
przetowłosy (daw.) – jasnowłosy.
opona (daw.) – zasłona, tu zapewne: opończa.
frasunek (daw.) – smutek.
ziemia dobrzyńska – obszar na wschód od Torunia, zagarnięty przez Krzyżaków wskutek bezprawnej umowy z księciem Władysławem Opolczykiem.
w tym razie (daw.) – w tej sytuacji, w tym momencie.
rohatyna (z ukr.) – włócznia z grotem zaopatrzonym w hak, aby po wbiciu trudniej ją było wyciągnąć.
napierstnik a. napierśnik – część zbroi osłaniająca pierś.
kropierz – długa kapa osłaniająca konia.
alkierz (daw.) – izba narożna, często reprezentacyjna.
grzywna – śred. jednostka płatnicza, o wartości pół funta złota lub srebra.
Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.
bitwa nad Worsklą – stoczona w połowie sierpnia 1399 między wojskami rusko–litewskimi dowodzonymi przez wlk. księcia Witolda, wspierającymi starającego się odzyskać władzę Tochtamysza a Tatarami pod wodzą Edygeja. Litwini ponieśli klęskę.
komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.
wikt – wyżywienie.
łacno (daw.) – łatwo.
Lotaryngia – kraina historyczna, obecnie region administracyjny w północno-wschodniej Francji.
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
Kiejstut – (ok. 1310–1382), książę trocki, wielki książę litewski w ostatnich latach życia, skonfliktowany z Władysławem Jagiełłą i uwięziony przez niego w Krewie, gdzie zmarł.
komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.
Saraceni – Arabowie, muzułmanie, przen. poganie; w czasie opisywanym w powieści w Hiszpanii trwała rekonkwista, to jest odbijanie ziem zajętych przez Saracenów.
żgnąć (daw.) – dźgnąć, ukłuć.
dyć (gw.) – przecież.
młódka (daw.) – młoda dziewczyna.
przechera – osoba przebiegła i/lub kłótliwa.
szwargotać – mówić w niezrozumiałym i/lub nielubianym języku, zwł. po niemiecku.
zaprzeć się – zaprzeczyć czemuś.
nałęczka (daw.) – chusta służąca jako przepaska na głowę.
właśc. ślozy – łzy.
słuchajęcy (daw.) – kiedy słuchał.
jagody (daw.) – policzki.
gładki (daw.) – urodziwy.
kądziel – pęk włókien przygotowanych do przędzenia, daw. symbol płci żeńskiej.
ziemia dobrzyńska – obszar na wschód od Torunia, zagarnięty przez Krzyżaków wskutek bezprawnej umowy z księciem Władysławem Opolczykiem.
pono (daw.) – podobno.
jeno (daw.) – tylko.
jeno (daw.) – tylko.
pierwej (daw.) – najpierw.
mir (daw.) – cześć, szacunek.
żgnąć (daw.) – dźgnąć, ukłuć.
cnić się (daw.) – tęsknić za czymś, martwić się, nudzić.
komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.
Lotaryngia – kraina historyczna, obecnie region administracyjny w północno-wschodniej Francji.
któren – dziś popr.: który.
kurpieski – dziś popr.: kurpiowski.
Saraceni – Arabowie, muzułmanie, przen. poganie; w czasie opisywanym w powieści w Hiszpanii trwała rekonkwista, to jest odbijanie ziem zajętych przez Saracenów.
wyprawa krzyżowa, krucjata – wyprawa zbrojna przeciw poganom; w średniowieczu przeprowadzono kilka takich wypraw do Palestyny, doprowadzając nawet do założenia Królestwa Jerozolimskiego.
pochopny (daw.) – prędki, chętny.
prawić (daw.) – mówić.
tur – wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych.
czerw – pasożyt (larwa) żerujący na drewnie.
rad (daw.) – chętny.
zagabnąć (daw.) – zagadnąć.
daleko – tu: znacznie.
gomółka (daw.) – mała, okrągła szybka.
osacznik – naganiacz.
tołub (daw.) – rodzaj futra.
komysze – zarośla, chaszcze.
osacznik – naganiacz.
dworzec (daw.) – dwór (budynek).
kupić się (daw.) – skupiać się, schodzić się.
powerek (daw.) – drążek do noszenia wiader, na którego każdym końcu zawieszano jedno.
rybałt – wędrowny muzyk lub śpiewak.
starka (daw. lub reg.) – babka, przen. również starsza kobieta.
szczerze (daw.) – naprawdę.
mir (daw.) – cześć, szacunek.
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.
