Текст книги "Krzyżacy, tom pierwszy"
Автор книги: Henryk Sienkiewicz
Жанр:
Историческая проза
сообщить о нарушении
Текущая страница: 28 (всего у книги 31 страниц)
urzec – tu: rzucić na kogoś zły urok.
zabaczyć (daw.) – zapomnieć.
niedziela (daw.) – tydzień.
zara – dziś popr.: zaraz.
przepomnieć (daw.) – zapomnieć.
słowo zdzierży (daw.) – dotrzyma słowa.
driakiew (daw.) – roślina lecznicza, lekarstwo.
frasować się (daw.) – martwić się.
pasowany – rycerz.
samowtór (daw.) – we dwóch.
Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.
sierdzić się – złościć się, gniewać się.
pan krakowski – zwyczajowe określenie kasztelana krakowskiego.
statek (daw.) – majątek, zwł. ruchomy.
folgować (daw.) – traktować łagodniej.
zgoła (daw.) – nawet.
zali (daw.) – czy.
cudny (daw.) – dziwny.
Stanisław ze Skarbimierza – (ok. 1365–1431), pierwszy rektor Akademii Krakowskiej, wybitny kaznodzieja.
doma (daw.) – w domu.
do dnia – rano.
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
drzewiej (daw.) – dawniej.
Krewo – śrdw. miasto na Litwie, obecnie wieś w powiecie grodzieńskim na Białorusi.
kniaź – książę.
warować się od czegoś – powstrzymywać się od czegoś, strzec się czegoś.
kować (daw.) – kuć.
Wojciech Jastrzębiec – (1362–1436), biskup krakowski 1412–1423 i poznański 1399–1412, kanclerz koronny, przed osiągnięciem godności biskupiej czynny na dworze Władysława Jagiełły.
przetowłosy (daw.) – jasnowłosy.
rajca (daw.) – radny.
żak (daw.) – uczeń, student.
Zawisza Czarny z Garbowa – (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego.
pałączasty – (o nogach) wygięty w pałąk, krzywy (częsta przypadłość u osób dużo jeżdżących konno).
Zyndram z Maszkowic – (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.
Paszko (Paweł) z Biskupic, zwany Złodziej – rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem.
Marcin (Marcisz) z Wrocimowic – (zm. 1442), polski rycerz niemieckiego pochodzenia, starosta łowicki.
Mikołaj Powała z Taczewa – (ok. 1380 – ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wojennej przed bitwą pod Grunwaldem.
halebardnik – dziś popr.: halabardnik.
halebarda – dziś popr.: halabarda.
krucyfiks – krzyż z przybitą postacią Chrystusa, od łac. crucifixus: ukrzyżowany.
jaka (daw.) – rodzaj okrycia wierzchniego.
krucyfiks – krzyż z przybitą postacią Chrystusa, od łac. crucifixus: ukrzyżowany.
gwoli (daw.) – z powodu.
wełny (daw.) – tu: fale.
pątlik – siatka do podtrzymywania włosów.
Wojciech Jastrzębiec – (1362–1436), biskup krakowski (1412–1423) i poznański (1399–1412), kanclerz koronny, przed osiągnięciem godności biskupiej czynny na dworze Władysława Jagiełły.
pan krakowski – zwyczajowe określenie kasztelana krakowskiego.
podhalski – dziś popr.: podhalański.
zakon (daw.) – prawo.
żywie (daw.) – żyje.
zrękowiny (daw.) – zaręczyny.
pokładziny – położenie się małżonków w jednym łożu w obecności świadków.
wedle – tu: obok.
mienić się (daw.) – podawać się za.
bitwa pod Płowcami – rozegrana 27 września 1331 r. między wojskami Władysława Łokietka a oddziałami krzyżackimi, przerwała krzyżacką kampanię przeciw Polsce.
Władysław I Łokietek – (ok. 1260–1333), król Polski od 1320, przedtem długo walczył o zjednoczenie kraju po okresie rozbicia dzielnicowego.
gniazdo (przen.) – siedziba rodu.
dojść do lat (daw.) – osiągnąć odpowiedni wiek.
wojna Grzymalitów z Nałęczami – wojna domowa w Wielkopolsce, toczona w latach 1382–1385 między przedstawicielami dwóch rodów możnowładców. Konflikt wynikał z różnych koncepcji obsadzenia tronu polskiego po wygaśnięciu linii Piastów.
kmieć – zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo.
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
fryzyjski – pochodzący z Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie stanowiącej pogranicze Niemiec, Danii i Holandii.
Flandria – region rozciągający się wzdłuż wybrzeży Morza Północnego na terenie Belgii, Francji i Holandii.
płatnerz – rzemieślnik wytwarzający zbroje płytowe, później także broń białą.
Marcin (Marcisz) z Wrocimowic – (zm. 1442), polski rycerz niemieckiego pochodzenia, starosta łowicki.
żeleźce (daw.) – grot.
szczebrzuch – słowniki podają znaczenie: wiano panny młodej. Sienkiewicz prawdop. skontaminował to ze słowem „brzeszczot”.
barć – wydrążony w drzewie ul dla leśnych pszczół.
Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.
zaprzeć się (daw.) – zaprzeczyć czemuś.
wymiarkować (daw.) – zastanowić się.
na porządek (daw.) – porządnie.
wprzód, wprzódy (daw.) – najpierw.
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
glejt (daw.) – „list żelazny”, wystawiona przez władze przepustka, pozwalająca podróżować przez dane terytorium.
pacholę (daw.) – dziecko.
zrękowiny (daw.) – zaręczyny.
krymka – mała, okrągła czapka tatarska, podobna do mycki.
hajdawery – szerokie, bufiaste spodnie.
Zawisza Czarny z Garbowa – (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego.
Zygmunt Luksemburski – (1368–1437) król węgierski od 1387, niemiecki od 1411, książę Luksemburga od 1419, król włoski od 1431, cesarz rzymski od 1433. Sienkiewicz tytułuje go cesarzem o 30 lat za wcześnie.
Brussa – dziś: Bursa, miasto w północno-zachodniej Turcji.
Paszko (Paweł) z Biskupic, zwany Złodziej – rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem.
kropierz – długa kapa osłaniająca konia.
grzywna – śrdw. jednostka płatnicza, o wartości pół funta złota lub srebra.
Jan Farurej z Garbowa – rycerz, brat Zawiszy Czarnego.
Marcin (Marcisz) z Wrocimowic – (zm. 1442), polski rycerz niemieckiego pochodzenia, starosta łowicki.
Zyndram z Maszkowic – (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.
driakiew (daw.) – roślina lecznicza, lekarstwo.
jeno (daw.) – tylko.
piędź – dawna miara długości, ok. 18-22 cm.
puszczanie krwi – dawniej bezpodstawnie uważane za zabieg medyczny.
zrękowiny (daw.) – zaręczyny.
jeno (daw.) – tylko.
pojedyncza walka – pojedynek.
Timur Chromy – znany też jako Tamerlan, (1336–1405), chan Złotej Ordy i twórca wielkiego mongolsko–tatarskiego imperium, które rozpadło się po jego śmierci.
Edygej – (1352–1419) dowódca tatarski, podwładny Timura, potem chan Złotej Ordy.
siła (daw.) – wielu.
bitwa nad Worsklą – stoczona w połowie sierpnia 1399 między wojskami rusko–litewskimi dowodzonymi przez wlk. księcia Witolda, wspierającymi starającego się odzyskać władzę Tochtamysza a Tatarami pod wodzą Edygeja. Litwini ponieśli klęskę.
bojar a. bojarzyn – rycerz, szlachcic ruski, wołoski lub litewski.
Spytko z Melsztyna – (1364–1399), wojewoda krakowski, poległ w bitwie z Tatarami nad Worsklą.
kołpak – czapka tatarska obrzeżona futrem.
wódz tatarski Edyga tyle ludzi w bitwie utracił – właśc. Edygej; straty tatarskie szacuje się na 3.500–6.000 ludzi.
opatrzyć (daw.) – zaopatrzyć, zabezpieczyć.
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły.
miecznik – dostojnik, pierwotnie urzędnik dworski zarządzający zbrojownią.
przestawał – poprzestawał.
lenno – posiadłość nadawana wasalowi przez suzerena w zamian za służbę.
niezbrojny – nieopancerzony.
w niebiesiech – dziś popr.: w niebie a. w niebiosach.
częstokół – palisada.
zrękowiny (daw.) – zaręczyny.
podjąć pod nogi – dawny sposób wyrażania szacunku.
nieskładnie (daw.) – niezręcznie.
mać (daw.) – matka.
być o coś krzywym (daw.) – mieć o coś żal.
nałęczka (daw.) – chusta służąca jako przepaska na głowę.
młaka – bagno.
klękajęcy – dziś popr.: klękając.
piekielny starosta – Lucyfer, przywódca wszystkich diabłów.
udać się (daw.) – (o osobie) spodobać się.
źrzały (daw.) – dojrzały.
zrękowiny (daw.) – zaręczyny.
będem – dziś popr.: będę.
nie lza (daw.) – nie można.
włodyka – rycerz, zwłaszcza niemajętny lub bez pełni praw stanowych.
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
pewnikiem (daw.) – zapewne.
niedźwiedziowi w dole – istniała metoda polowania na niedźwiedzie przez zastawianie na nie pułapek w postaci dołów.
Tawań – wyspa na Dniestrze.
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
dzierżyć – trzymać.
dać dęba – uciec.
ostrogi dostaniesz – sens: zostaniesz pasowany na rycerza.
wola Boża (daw.) – pożądanie.
przyzostać (daw.) – zostać przy nim.
jeno (daw.) – tylko.
Ostatnie Sakramenta – spowiedź, komunia święta (wiatyk) oraz namaszczenie chorych, przyjmowane łącznie w przypadku zagrożenia życia.
kwarta – dawna miara objętości, ok. 1 litra.
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
olbor (daw.) – opłata za prawo eksploatacji kopalni kruszcu, wnoszona do skarbca królewskiego.
fara, kościół farny – miejski kościół parafialny.
skórznie – skórzane buty z wysokimi cholewami.
szwargotać – mówić w niezrozumiałym i/lub nielubianym języku, zwł. po niemiecku.
pażerny – dziś popr.: pazerny.
bez (daw.) – przez.
żeleźce (daw.) – grot.
drzewiej (daw.) – dawniej.
gwarek (daw.) – górnik.
Władysław I Łokietek – (ok. 1260–1333), król Polski od 1320, przedtem długo walczył o zjednoczenie kraju po okresie rozbicia dzielnicowego.
fara, kościół farny – miejski kościół parafialny.
tur – wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych.
Władysław II Opolczyk (Ruski, Naderspan) – (ok. 1330-1401) książę opolski, znakomity administrator, prowadzący politykę prowęgierską. W roku 1391 skonfliktowany z Władysławem Jagiełłą, który pozbawił go lenn na terytorium Polski,
synowiec – syn brata.
odkazywać (z ros.) – odpowiadać.
somsiad – dziś popr.: sąsiad.
żeleźce (daw.) – grot.
raić (daw.) – zalecać.
barć – wydrążony w drzewie ul dla leśnych pszczół.
na księżej grudzi – nie żyje (dosł.: leży w ziemi koło kościoła).
zadzierzysty – charakterny.
jeno (daw.) – tylko.
roków (gw.) – lat.
ułomić (gw.) – złamać.
frasunek (daw.) – smutek.
toporzysko – drewniany uchwyt siekiery bądź topora.
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
bitwa nad Worsklą – stoczona w połowie sierpnia 1399 między wojskami rusko–litewskimi dowodzonymi przez wlk. księcia Witolda, wspierającymi starającego się odzyskać władzę Tochtamysza a Tatarami pod wodzą Edygeja. Litwini ponieśli klęskę.
Edygej – (1352–1419) dowódca tatarski, podwładny Timura, potem chan Złotej Ordy.
obces – tu: dążąc do bezpośredniego starcia.
bojarzyn a. bojar – rycerz, szlachcic ruski, wołoski lub litewski.
otrok (daw.) – chłopak.
siła (daw.) – wielu.
Spytko z Melsztyna – (1364–1399), wojewoda krakowski, poległ w bitwie z Tatarami nad Worsklą.
cześnik (daw.) – dostojnik dworski, pierwotnie urzędnik dbający o zapas wina na dworze.
wielki kniaź – Witold Kiejstutowicz, zwany wielkim (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
kierz (daw.) – krzak.
ćma (daw.) – mrowie, tłum.
Tawań – wyspa na Dniestrze.
łęg – podmokła łąka.
jucha – krew; tu: określenie osoby krewkiej, tj. energicznej i skłonnej do gniewu.
niewód – sieć rybacka złożona ze stożkowatego worka i dwóch skrzydeł służących do zagarniania ryb.
osęka (daw.) – bosak.
rybitwa (daw.) – rybak.
strona (daw.) – okolica.
krzcił – dziś popr.: chrzcił.
nawidzieć (daw.) – lubić, kochać.
szczebrzuch – słowniki podają znaczenie: wiano panny młodej. Sienkiewicz prawdop. skontaminował to ze słowem „brzeszczot”.
paniątko – tu: dziecko.
Fryz a. Fryzyjczyk – mieszkaniec Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie stanowiącej pogranicze Niemiec, Danii i Holandii.
wielgi – dziś popr.: wielki.
grochowiny (daw.) – słoma z wymłóconego grochu.
to mi będzie po sercu – sens.: to będzie zgodne z tym, co czuję.
starunek (daw.) – staranie, opieka.
ładzić (daw.) – porządkować.
cnić się (daw.) – tęsknić za czymś, martwić się, nudzić.
ninie(daw.) – teraz.
przesadzić (daw.) – przeskoczyć.
zadni – tylny.
brzechwa – tylna część strzały.
wrony – (o koniu) kary, czarny.
dyć (gw.) – przecież.
podjezdek – koń mniejszej wartości, słaby a. młody.
srokacz – srokaty koń, koń o umaszczeniu w cętki bądź w łaty.
pozwoleństwo (daw.) – pozwolenie.
czeladź (daw.) – służba.
lubo (daw.) – chociaż.
roków (gw.) – lat.
prawować się (daw.) – spierać się o coś.
zgrzebny – prosty, nieozdobny bądź utkany z grubego płótna.
łan – obszar ziemi przeznaczonej do uprawy, wydzierżawiony osadnikowi.
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
bitwa pod Płowcami – rozegrana 27 września 1331 r. między wojskami Władysława Łokietka a oddziałami krzyżackimi, przerwała krzyżacką kampanię przeciw Polsce.
do szczętu – dziś: doszczętnie, całkiem.
wojna Grzymalitów z Nałęczami – wojna domowa w Wielkopolsce, toczona w latach 1382–1385 między przedstawicielami dwóch rodów możnowładców. Konflikt wynikał z różnych koncepcji obsadzenia tronu polskiego po wygaśnięciu linii Piastów.
niwy (daw.) – pola.
kmieć – bogaty chłop, posiadający własne gospodarstwo.
odsep – opłata w formie odsypanej mąki.
lech (daw.) – obszar ziemi uprawnej.
skwapliwie (daw.) – chętnie i szybko.
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
częstokół (daw.) – palisada.
węgieł – styk pionowych ścian budynku.
komora (daw.) – pomieszczenie magazynowe.
wędlarnia – dziś: wędzarnia.
comber – mięso z kością z grzbietu zwierzęcia.
kropierz – długa kapa osłaniająca konia.
czerw – pasożyt (larwa) żerujący na drewnie.
toporzysko – drewniany uchwyt siekiery bądź topora.
czeladź (daw.) – służba.
statki – majątek, zwł. ruchomy, w znaczeniu węższym: naczynia.
wrony – (o koniu) czarny, kary.
starunek (daw.) – staranie, opieka.
kazalim – dziś popr.: kazaliśmy.
statki (daw.) – majątek, zwł. ruchomy, węziej: naczynia.
wyładzić (daw.) – przygotować.
spyża (daw.) – jedzenie, pokarm, prowiant.
rad (daw.) – zadowolony.
bez (daw.) – przez.
jeno (daw.) – tylko.
udać się komuś – spodobać się.
łosi kubrak – kubrak ze skóry łosia.
pilśniowy – wykonany z gęstego, zbitego materiału produkowanego z włókien wełny.
mycka – mała, okrągła czapka.
pątlik – siatka do podtrzymywania włosów.
hoży – tryskający zdrowiem, urodziwy.
jeno (daw.) – tylko.
Fryz a. Fryzyjczyk – mieszkaniec Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie stanowiącej pogranicze Niemiec, Danii i Holandii.
jąć (daw.) – zacząć.
Burgund – mieszkaniec Burgundii, regionu w centralnej Francji.
grodziec (daw.) – gród.
bogdaj (daw.) – oby (od: daj Boże, aby).
kraśny (daw.) – piękny.
kalina – roślina o czerwonych owocach; w poezji ludowej porównanie do niej dziewczyny uchodziło za komplement.
kraśny – tu: czerwony.
samodział – tkanina wełniana lub lniana, wyprodukowana na ręcznym warsztacie.
kulbaka – wysokie siodło, przeważnie wojskowe.
somsiedzki – dziś popr.: sąsiedzki.
kierz (daw.) – krzak.
przyszczypny (daw. a. gw.) – zadziorny, ale na sposób humorystyczny.
roków (gw.) – lat.
łęg – podmokła łąka.
świerzopa – kobyła, klacz.
żeremie – konstrukcja z gałęzi, mchu i szlamu, budowana przez bobry, w której rodzą one młode.
zapamiętać się – zamyślić się a. zająć się czymś, zapominając o wszystkim innym.
jaka (daw.) – rodzaj okrycia wierzchniego.
atłas – tkanina z jednej strony gładka, z drugiej szorstka.
łagiewka a. łagiew – naczynie podróżne.
łyżnik – drewniana półeczka z otworami na łyżki.
płowy (o włosach a. futrze) – jasny.
tur – wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych.
alkierz – izba narożna, często reprezentacyjna.
sernik – pomieszczenie do przechowywania serów.
bez mała (daw.) – prawie.
drzewiej (daw.) – dawniej.
jeno (daw.) – tylko.
sperka (gw.) – słonina.
pewnikiem (daw.) – na pewno.
włodyczka a. włodycza – rycerz, zwłaszcza niemajętny lub bez pełni praw stanowych.
grzywna – śrdw. jednostka monetarna, wartość określonej wagi kruszcu.
bojać się – dziś popr.: bać się.
bożnica – tu: świątynia.
prawić (daw.) – mówić.
klusków – dziś popr.: klusek.
zydel – mebel do siedzenia, podobny do taboretu.
Za Jasiem do Śląska – pieśń ludowa spotykana w Wielkopolsce, Małopolsce, na Mazowszu i na Śląsku.
siła (daw.) – wiele.
poćciwa – dziś popr.: poczciwa.
ongi (daw.) – kiedyś, dawniej.
ninie (daw.) – teraz.
kamionka – naczynie ceramiczne.
gomółka – okrągła bryła sera.
roków (gw.) – lat.
uwidzieć (daw.) – zobaczyć.
Cztan – skrócona forma imienia Przecław.
sierdzisty (daw.) – śmiały, czupurny.
barć – wydrążony w drzewie ul dla leśnych pszczół.
narocznik – słowo wieloznaczne: chłop płacący roczną daninę bądź przedstawiciel ludności niewolnej zobowiązany do bliżej niesprecyzowanych świadczeń wojskowych.
miesiąc (daw.) – księżyc.
łońskiego roku (gw.) – zeszłego roku.
nieprzezpieczny – dziś popr.: niebezpieczny.
zadni – tylny.
socha – prymitywny, drewniany pług.
kopce – kopcami często oznaczano granicę posiadłości.
ozwać się (daw.) – odezwać się.
barć – wydrążony w drzewie ul dla leśnych pszczół.
podhalski – dziś popr.: podhalański.
łosi – tu: ze skóry łosia.
wdziać, nawdziać – ubrać.
toporzysko – drewniany uchwyt siekiery bądź topora.
zażywać – tu: używać.
udój – dojenie krów.
chojar (daw.) – wysokie drzewo iglaste.
jagodzisko – miejsce, gdzie rosną jagody.
chybki (daw.) – szybki i zwinny.
atoli (daw.) – jednak.
jąć (daw.) – zacząć.
wedle (daw.) – obok.
dżdże (daw.) – deszcze.
używać (daw.) – mieć coś, dysponować czymś, cieszyć się czymś.
przetowłosy (daw.) – jasnowłosy.
k'tobie (daw.) – do ciebie.
skapieć (daw.) – zmarnować się.
bywaj (daw.) – przybywaj.
zjawienie (daw.) – widzenie.
lutnia (muz.) – dawny instrument strunowy szarpany.
obzierać się (daw.) – oglądać się za siebie.
w skok (daw.) – szybko, galopem.
stary – niedźwiedź; istniał przesąd, że wymawianie nazwy tego zwierzęcia jest niebezpieczne, zwłaszcza po zmroku, toteż często zastępowano ją synonimami.
lubo (daw.) – chociaż.
zwietrzyć – wyczuć, wywąchać.
jąć, imać (daw.) – chwycić.
osada – tu: drzewce, na którym osadzone są widły.
wytężyć (daw.) – wysilić.
konwulsje – drgawki.
zatlony (daw.) – podpalony, tlący się.
hubka – materiał łatwopalny wytwarzany z huby (odmiany grzyba rosnącej na pniach drzew).
przygodzić się (daw.) – przydarzyć się.
bojać się – dziś popr.: bać się.
ozdarł (daw.) – rozdarł.
obezwać się – dziś popr.: odezwać się.
paździerze – suche odpady po pozyskiwaniu włókien z lnu bądź konopii.
szczypka – szczapka, kawałek drewna.
wartko (daw.) – szybko.
sucharze – suche badyle.
powiadać (daw.) – mówić.
kwarta – dawna miara objętości, zwykle ok. 1 litra.
w miarę (daw.) – według miary, tyle ile potrzeba.
godnie (daw.) – porządnie, solidnie.
wypsnąć się – tu: wyślizgnąć się.
kwarta – dawna miara objętości, zwykle ok. 1 litra.
przez rozum – z rozsądku.
kolczuga – zbroja z niewielkich, metalowych kółeczek.
jeno (daw.) – tylko.
skrom – tłuszcz zwierzęcy.
żeremie – konstrukcja z gałęzi, mchu i szlamu, budowana przez bobry, w której rodzą one młode.
wadzić (daw.) – przeszkadzać.
św. Jerzy – męczennik z III-IV w., patron rycerzy.
wojennik (daw.) – wojownik, zwł. doświadczony.
wżdy (daw.) – zawsze, przecież.
przydawać (daw.) – dodawać.
rad (daw.) – chętnie.
św. Kosma i Damian – lekarze, męczennicy rzymscy z przełomu III-IV w.
św. Apolonia – męczennica, zm. 249 w Aleksandrii, wg legendy przed spaleniem na stosie wybito jej zęby.
św. Liboriusz – zm. w IV w., biskup Le Mans.
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
