Текст книги "Сцэнарыст"

Автор книги: Андрэй Федарэнка

сообщить о нарушении

Текущая страница: 7 (всего у книги 11 страниц)

І вось такі раптоўны ўзлёт. Так пашанцавала – бадай, першы раз у жыцці.

– Ну, Максім, настаў твой час!

У яго было цвёрдае адчуванне, што ён не проста падыходзіць на гэтую гендырэктарскую ролю, а яна знарок для яго створана. Ён ведаў, што наперадзе яго чакаюць зайздрасць, абгаворы, перашэпты, – абавязковыя спадарожнікі поспеху. Але разам з тым ведаў і тое, што чым вышэй ён ускараскаецца або ўзнясецца, тым хутчэй і ахвотней будуць змяняцца прыярытэты, і недахопы яго ператворацца ў вартасці.

А самае дзіўнае, што яшчэ амаль не пакарыстаўшыся гэтай уладай, ветлівы, мяккі, інтэлігентны Камар (якім ён сам сябе лічыў) ужо бачыў, як яно, месца, ператварае яго ў іншага чалавека – строгага, справядлівага, прынцыповага.

20

Новае становішча нагадала пра сябе з самай раніцы. Пачаліся тэлефонныя званкі.

– Ну і людзі! – бурчаў Камар. – Цела яшчэ не астыла, не аддадзена зямлі, а яны ўжо…

Так ён скардзіўся жонцы, якая ўсё чула і млела ад гонару за яго. Яму самому было прыемна, што цяпер усе, а не толькі ён, лічаць, што яго справа вырашана. Разам з тым і злавала крыху: да яго, чыстага, сумленнага чалавека, звяртаюцца з нейкімі двухсэнсоўнымі просьбамі і намёкамі. Стары акцёр, даўно патрапіўшы ў няміласць, прасіў месца; малады і ранні бойкі прадзюсар прапаноўваў зняць нацыянальны эпас, нейкая дама дапытвалася, якія ёсць вакансіі, каб упіхнуць на любую працу дачку-пераростка.

“Пакуль нічога не магу абяцаць”, – казаў суха Камар.

Сцэнарыст Вечка (іх цэлая плойма такіх туляецца па студыі, трэба будзе “аптымізаваць”) звяртаўся з дзіўнай просьбай: нібыта ў кабінеце нябожчыка ў сейфе нейкая распіска, “дык я хацеў бы…”

– Усё будзе апячатана, асабістыя рэчы і паперы будуць перададзены сваякам памерлага, – не даслухаўшы да канца, коратка адказаў Камар.

Сам ён увачавідкі змяніўся. Знікла сутуласць, выправілася пастава, пастражэў голас, а яшчэ ён зняў акуляры, каб не асацыявацца з папярэднікам. Калі прыехаў на кінастудыю, усе ўжо ведалі, хто цяпер галоўны, вітацца пачалі яшчэ ў двары, ледзь не здымалі шапкі, ледзь не кланяліся. Увогуле, атмасфера была святочная. Яго віншавалі. Паўсюль ён бачыў кепска прыхаваную ў вачах радасць. Але ён агульнаму настрою не паддаваўся, быў строгі і не ў настроі, нібыта не выспаўся. Заклапочаным, крыху стомленым голасам адказваў на вітанні, віншаванні, кідаў дзяжурныя словы:

– Такая штука жыццё, на жаль. Адны сыходзяць, каб вызваліць месца іншым.

Ключамі, якія выдалі яму ўнізе ў ахоўнай, адкрыў кабінет. Крэсла, стол. Першай справаю ён скотчам прымацаваў да дзвярэй звычайны аркуш паперы А4, на якім ручкай напісаў “в. а.” і сваё прозвішча, імя і імя па бацьку, каб паказаць дэмакратычнасць і тое, што ўсё гэта ўмоўнасці, яму начхаць на таблічкі, золатам пісаныя, ён проста прымае – часткова добраахвотна, часткова пасля ўпрошванняў начальства – нялёгкую ношу кіраўніцтва студыяй на сябе.

Цэлы дзень да вечара ён гаспадарыў у кабінеце, перабіраў і да ладу даводзіў паперы. У сейфе сярод іншага хламу знайшлася і дзіўная распіска, прычым дадзеная не Хрушчанку В.П., а проста абстрактнаму Гендырэктару. Камара зацікавіў гэты дакумент, і на ўсялякі выпадак ён яго вырашыў прысвоіць. На стале таксама ляжаў спісак конкурсных сцэнарыяў.

У наступныя дні на яго плечы легла падрыхтоўка і арганізацыя памінак. Ён выступіў з развітальным словам у жалобнай зале перад тым, як аддаць цела крэмацыі. Ён даволі хутка ўваходзіў у ролю. Прывыкаў да званкоў, спачуванняў і віншаванняў. Нарэшце ўсё крыху ўлеглася, і ён вырашыў заняцца ўласна гендырэктарскай дзейнасцю. Яму падабалася загадваць (“зайдзіце да мяне вы, вы і вы”). Акрамя таго самі, без выкліку, да яго пацягнуліся разнастайныя просьбіты, у тым ліку адным з першых сцэнарыст Вечка, той самы, наконт распіскі.

– …Так як я ўжо цалкам разлічыўся, – казаў, прыкладаючы руку да грудзей, – прашу аддаць… Нябожчыку яна ўжо не патрэбна, ніякай каштоўнасці яна не мае, юрыдычнай сілы не нясе… А мне, ды і вам, спакайней будзе.

– Распіску вашую я знайшоў, – памахаў Камар паперчынай. – Але што яна значыць? Я так разумею, вы пісалі сцэнарыі для гендырэктара?

– Так. Быў суаўтарам Хрушчанкі.

– Не-не, пачакайце. Не Хрушчанкі, а менавіта безыменнага гендырэктара.

Камар паказаў месца ў распісцы, якую трымаў у руцэ. Сапраўды, ніякага прозвішча там не стаяла. Бачачы, як засмуціўся дзед, Камар далікатна пачаў гаварыць:

– Я кансерватар, і хачу каб усё заставалася як раней. Маё правіла – не ламаць таго, што працуе.У мяне да вас пытанне, і яно ж – прапанова. Вы далі распіску, што будзеце працаваць на гендырэктара?

– Даў.

– Дык і працягвайце працаваць на гендырэктара.

– Гэта як?

– На мяне. Якая вам розніца? Я ў даўгу не застануся. Ад мяне вы будзеце атрымліваць тое, што і ад Хрушчанкі.

Вечка падумаў, пачухаў патыліцу.

– Што ж. Мо вы і маеце рацыю. Раб, атрымаўшы свабоду, першай справаю пачынае шукаць новага гаспадара.

– Ну нашто вы так? Раб, гаспадар… Мы калегі, творчыя людзі. Ці не так? Згодны? Вось і дамовіліся.

Наступнай была Рыта. Яна ўпырхнула ў кабінет з радасцю ў вачах і з віншаваннем на вуснах. Камар выставіў уперад руку, як бы астуджваючы яе, – маўляў, я цяпер высока стаю, не дастаць, блізка не падыходзь.

– Слухаю вас.

– Вас? – здзівілася яна.

– Ой, цябе, вядома, цябе. Заматаўся за гэтыя дні.

Яна паверыла яму.

– Там загад аб маім звальненні вісіць.

– Так. Пакуль вісіць. Рукі не дайшлі. Я парву яго, гэты загад. Пры адной умове… Ты павінна…

Усмешка спаўзла з яе твару. Рыта насцярожылася. Надта падазронымі былі яго паводзіны і словы.

– Умове? Павінна?

– Не чапляйся да слоў. Ты ж ведаеш: я кансерватар, не хачу нічога ламаць… Хачу, каб усё было як раней. Каб усе рабілі тое, што і да гэтага. Ты згодная?

– І што ж я такое рабіла?

– Мы не малыя дзеці. Усе ведаюць.

– Вы сур’ёзна?

– Рыта, ну ты ж сама расказвала пра яго прыставанні. Хрушчанкі, у сэнсе.

– І якая адсюль выснова?

– Простая. Ты была палюбоўніцай гендырэктара, дык і заставайся палюбоўніцай гендырэктара.

Нарэшце да яе дайшло. Самае брыдкае, што гэты Камар раней нават крыху падабаўся ёй. Пры ўсіх сваіх недахопах (нудны, рэтраград, маўчун) быў ён затое добры, ветлівы, сціплы, інтэлігентны. Прадказальны. Яна сапраўды неабачліва, неасцярожна многа балбатала ў яго прысутнасці, лішняе яму расказвала, дзялілася з ім тым, чым з чужымі не дзеляцца. І пра прыставанні Хрушчанкі ў тым ліку. Падыгрывала яму, каб звярнуць на сябе ўвагу. Ёй было прыемна, што хоць так ёю цікавяцца. А ён вось што вынес з яе шчырасці. Яна была ўпэўнена, што ён, стаўшы начальнікам, усё памяняе ў лепшы бок. Так чакала гэтага. І дачакалася. Галоўнае, яна выдатна ведала, што яна яму патрэбна як атрыбут дырэктарства. Ва ўсіх начальнікаў такое ёсць, у папярэдніка было, і ў мяне, Камара, павінна быць.

– Вы лічыце, што мяне можна перадаваць, як эстафетную палачку, ад аднаго да другога?

– А што я такога сказаў? – у сваю чаргу спытаў ён, не гледзячы на яе, шукаючы на стале надзвычай патрэбную ў гэты момант паперку. У чым праблема? Не бачу праблемы.

Яна не ўтрымалася:

– А я яшчэ падтрымлівала, на рэдсавете абараняла бяздарнае “Рамонкавае поле”.

Многае ён дараваў бы, але не гэта, – калі крытыкуюць яго творы. Тут ён па-сапраўднаму пакрыўдзіўся. Аўтарскае самолюбства было закранута.

– Ну, хопіць, – абарваў ён. – Давайце перагорнем старонку!

– Мне звальняцца?

– Воля ваша. Загад застаецца ў сіле. Да пабачэння.

Наступнай Камар выклікаў Інгу. І паклаў перад сабой конкурсны спісак сцэнарыяў.

21

Інзе было не пазайздросціць. Падзеі апошняга часу проста выматалі яе. Добра яшчэ, высветлілася, што Хрушчанка памёр сваёй смерцю – ад ішэмічнай хваробы сэрца (больш дакладна – адрыванне тромба), а не ад алергіі. Бо ў Інгі прычын для трывогі было больш, чым у каго. У самой алергія. Ды яшчэ ад нервовага напружання ў яе з’явіліся праблемы са здароўем. Увесь апошні час яна адчувала неверагодную фізічную ўтому. Галава балела. Шчытавідка павялічылася. Але ўсё гэта можна было лічыць драбязой у параўнанні з тым, што душа была не на месцы. З таго вечара, калі яна вярнулася дамоў пасля трагічнага фуршэту і застала мужа з Лагуном, першая думка, якая перабіла ўсё, нават смерць Хрушчанкі, была: ужо ці яшчэ не? Расказаў Лагун ці не паспеў? Толькі вялікім намаганнем волі яна прымусіла сябе супакоіцца. Але больш гэтая думка ніколі і нідзе не пакідала яе.

Самае непрыемнае, што пасля таго Лагун зачасціў хадзіць да іх. Не было вечара, каб ён не прысутнічаў. Інга ездзіла на працу, сама не ведаючы, навошта, абы не быць дома. А дома адбывалася адно і тое – кожны вечар муж з Лагуном разам праводзяць час, гуляюць, размаўляюць. Лагун робіцца тут сваім чалавекам. Спачатку Інгу непакоіла гэта, потым пачало раздражняць і, нарэшце, палохаць. Было ў гэтым сяброўстве мужа з Лагуном нешта не тое, і ўвогуле ў іхнім трохкутніку было нешта ненатуральнае, падазронае і, галоўнае, пагрозлівае, быццам яе сілай адрывалі, аддзялялі ад мужа – з разлікам, каб яе лінія жыцця пайшла асобна, а мужа з Лагуном асобна.

Яна старалася трымацца натуральна, рабіла выгляд, што нічога не адбываецца, а сама ўвесь час ліхаманкава думала, што рабіць? Што рабіць, калі муж даведаецца? А гэта рана ці позна абавязкова здарыцца. І яна рыхтавала сябе да абароны, каб быць гатовай, калі ўсё выплыве, адбівацца, як дзікая кошка, зубамі і кіпцюрамі.

Як яна цяпер раскайвалася! Як жа ясна ёй было, што дарэмна яна з Лагуном звязалася. Па дабрыні, ад шкадавання. Ад глупства. Вялікая памылка! І ўжо зусім балюча думаць, што яе ахвяра ў прынцыпе была непатрэбнай. Хрушчанка ўсё адно памёр, а не стала яго – знікла праблема са сцэнарыем, адпала патрэба кагосьці на штосьці ўгаворваць.

Цяпер дзе б яна ні была па-за домам: у краме, на працы ў кінастудыі, проста на прагулцы – калі не бачыла мужа з Лагуном, яна мучыла сябе здагадкамі. Што там адбываецца? Што яны робяць? Пра што гавораць? Ёй хацелася кінуць усё і мчацца дамоў.

А то ёй пачынала здавацца, што хітры муж даўно выпытаў усё ў наіўнага хлопчыка, і цяпер думае, як ёй, ці ім абаім, жонцы з палюбоўнікам, адпомсціць, – таму і марудзіць, вычэквае зручны момант, а сам рыхтуе выкананне кашмарнага плана, кшталту пасадзіць абаіх у бочку і кінуць у бяздонне вод.

Даходзіла да таго, што Інга нават дзяжурныя сцэнарыі чытала з практычнай цікавасцю, вывуджваючы сцэны, у якіх мужы каралі няверных жонак; з непрыемным здзіўленнем яна адкрыла для сябе, што гэтай тэме прысвечаны цэлыя тэлешоў (раней не любіла тэлевізію), а ў інтэрнэце яе пачалі цікавіць выпадкі самых хітрых, незвычайных, загадкавых забойстваў. Яна зрабілася вельмі асцярожнай у гэтым плане. Перад тым, як легчы спаць, абмацвала падлогу каля ложка, ці не разбіўся там градуснік і не разлілася ртуць. Перастала карыстацца ліфтам. Старалася як найрадзей пераходзіць вуліцу. Калі гартала кнігу або рукапіс сцэнарыя, не слініла, як раней, па-дзіцячы пальцы, баючыся, што старонкі могуць быць змазаны атрутай. Вялікую асцярожнасць праяўляла ў ванне, памятаючы, што па статыстыцы тут здараецца больш няшчасных выпадкаў, чым ў ДТЗ. Не адказвала на званкі і ўвогуле адключала тэлефон нават у лёгкі дожджык, не кажучы пра навальніцу. І быў самы ліпкі, самы брыдкі страх – гэта калі сядала ў машыну за руль і трэба было павярнуць ключ запальвання; калі яна рабіла гэта, дык заплюшчвала вочы.

Яна вярталася дамоў і бачыла адну і тую ж карціну. Муж з Лагуном у доме, на тэрасе, у садзе прагульваюцца па дарожках, прычым абсалютна шчаслівы муж і пануры, рукі ў кішэнях джынсаў, Лагун. І бедная Інга кожны раз па выразах твараў, поглядах, па інтанацыі слоў намагалася зразумець: ужо ці яшчэ не? І з палёгкаю разумела, што пакуль не. Можна было перавесці дых.

Лагун маўчаў. Яна яшчэ больш супакойвалася і пачынала думаць, што калі ён не расказаў дасюль, дык, значыць, сапраўды ўмее трымаць язык за зубамі, гэта раз, а па-другое, відаць, маўчанне выгадна яму самому. Магчыма, ён баіцца мужа яшчэ больш, чым яна, і ў гэтым плане яны – саюзнікі. Больш за тое. Ёй пачынала здавацца, што нават калі ён раскажа, зусім не факт, што муж яму паверыць. У рэшце рэшт нават калі муж даведаецца – ну і што? Ну, здрадзіла, ну, падумаеш. Дваццаць першае стагоддзе.

Калі яна пераконвалася, што ніякі сюрпрыз пакуль яе не чакае, пачуццё ўдзячнасці да Лагуна ахоплівала яе. Яна нават шкадавала яго. Што ні кажы, а яна сама ва ўсім вінавата, яна ўцягнула яго ва ўсё гэта.

А потым была вячэра. Вясёлы муж, натапыраны Лагун і Інга, напятая як струна. Яна вачыма падбадзёрвала Лагуна: “Малайчына! Добра трымаешся. Так і трэба”.

Муж, увогуле вялікі аматар пагаварыць, не сунімаўся нават за сталом, прычым умеў развіць любую тэму, якую сам перад сабой і ставіў; нават на адно слова гатовы быў даць разгорнуты адказ.

– …Трэба заўважыць, – казаў ён, забыўшы кавалак катлеты на відэльцы, – што, разглядаючы наш час, ды і любы асобна ўзяты час, без папярэдняга, як нешта самастойнае і асаблівае, – тое самае, што разглядаць і вывучаць кончык пазногця безадносна ўсяго цела, уключаючы змесціва чарапной скрынкі (апошнім часам ён пачаў вучыцца гаварыць па-беларуску, бо чамусьці думаў, што гэта спадабаецца Лагуну).

– …Не памятаю, хто сказаў, што цяперашняя руская літаратура – гэта падвыпітая пажылая дама, якая па звычцы яшчэ какетнічае, але ў якой ужо ўсё ззаду, а наша беларуская – яшчэ школьніца, нават не старэйшых класаў, з шырока расплюшчанымі сінімі цікаўнымі вачамі, у якой усё наперадзе…

– …Тое, што адбываецца ў свеце, гэта не інтэрнэтызацыя, а даведзенае да найвышэйшай ступені абсурду пераможнае шэсце чалавечага Закона, інакш – юрыспрудэнцыі. Дзіўна ці, наадварот, заканамерна, што ў другім і трэцім тамах “Мёртвых душаў” паўставала менавіта тэма – юрыста як Вялікага Інквізітара. Пасля Дастаеўскі падхапіў яе і, канечне, сапсаваў…

– …Ні я, вядома, ды і ніхто іншы ніколі не зможа даказаць існаванне Бога. Затое я лёгка магу даказаць, па-першае, заганнасць тэорыі эвалюцыі – калі б існаваў натуральны адбор, чалавек не застаўся б голы, не выношваў бы так доўга плод і не мучыўся б у родах; па-другое, я магу даказаць безгрунтоўнасць атэізму. Шукаць Бога ў людскіх установах, гэтак званых храмах, тое самае, што спадзявацца на чалавечы юрыдычны суд. Таго не трэба шукаць, хто ў цябе за спіной, хто і так з табою. Бог, у маім разуменні ёсць уласна жыццё, гэта паветра, якім мы дыхаем. Мы не бачым, не шукаем яго і не думаем пра яго, таму што яно і так заўсёды з намі. Мы можам жыць толькі калі дыхаем; калі ж Бог нас пакідае, нібы перакрываецца кісларод, і мы проста гінем ад удушша.

Тое, што муж балбатун, Інга заўсёды ведала. Але лічыла, што, каб выгаварыцца, яму хапае яе. Праўда, яна не была ідэальнай слухачкай – магла ўстаць і выйсці пасярод размовы, гмыкала, перабівала на паўслове. Мо менавіта таму, натрапіўшы на Лагуна, ён адводзіў душу. Іншым разам Інга парадавалася б, што не ёй адной слухаць усё гэта. Цяпер жа яна адчувала ўкол рэўнасці. Ужо ёй хацелася да сябе ўвагі. Акрамя таго Інзе прыходзіла ў галаву (а ёй цяпер усё прыходзіла ў галаву), што яна мала ведае мужа. А што, калі паміж імі нешта большае за проста сяброўства? Мо ў гэтым і ёсць яго, мужава, помста? Такая па-езуіцку вытанчаная.

І хоць яна сама сябе пераконвала, што нічога такога асаблівага не адбываецца, усё нармальна, яна бачыла, разумела і адчувала, што ўсё зусім ненармальна. Муж і Лагун падабаюцца адзін аднаму. Лагун тут зусім па-тарцюфску асвойваецца. Прывыкае. Не трэба патураць іх сяброўству. Нельга Лагуна прывучаць. Нават калі ён нічога не раскажа, усё адно ад яго трэба пазбаўляцца, каб ён перастаў хадзіць.

Нарэшце яна знайшла момант, каб пагаварыць з ім сам-насам.

Начаваць яго катэгарычна не пакідалі. Гэта была ўмова Інгі. Таму яна за вячэрай знарок цягнула час, а потым, скарыстаўшыся тым, што позна, прапанавала яго падвезці. Яна спыніла машыну, крыху не даязджаючы да метро, у завулку-“апендыксе”. Было каля дзесяці вечара. Празрыстыя майскія прыцемкі, як туман, ужо ахуталі горад. Запаліліся ліхтары, і машыны ўключылі фары. Галіна каштана ў святле ліхтара была ўжо не толькі ў лісці, а і ў сваіх белых стаячых кветках. Інга сама здзівілася, як яна прапусціла – і калі паспелі вырасці?

Яна збольшага прадумала, як пачынаць і аб чым гаварыць, каб неасцярожным словам не напалохаць яго. Інтанацыя павінна быць мяккай, а змест такім, нібыта паміж імі адбылася самая звычайная будзённая падзея, не вартая нават згадкі.

– Ты ж разумееш, то была хвілінная слабасць. Я не зусім здаровая, пасля хваробы…

Ён зняў з пляча рэмень бяспекі і моўчкі, панура слухаў.

– Ты павінен ведаць. Гэтага ніколі больш не паўторыцца. – І адразу ж змякчыла. – Канечне, не ў тым сэнсе, як ты можаш падумаць! Не. Ты харошы. Але – муж! Сам бачыш. Такія дабракі, калі іх раззлаваць, вельмі небяспечныя. Ён нам абаім галовы знясе.

– І што рабіць?

– Перастаць хадзіць. Бо гэта не жартачкі.

– Што ж я зраблю? Калі ён сам прыязджае і цягне мяне за руку.

– Не слухай яго. Ты не дзіця.

Лагун нічога не адказаў.

– Ён да цябе прывыкае, прывязваецца. Гэтае сяброўства трэба спыняць. Дарэчы! А ты не дапускаеш, што ён ужо ўсё ведае? І знарок заманьвае цябе? Толькі чакае зручнага выпадку?

– Так і ёсць. Ён зваў мяне ў Піцунду.

Інга пачула спалох у яго голасе і ўзрадавалася гэтай сваёй хоць маленькай перамозе. Лагун міжволі сам падказаў ёй матыў і план: Піцунда, скала. Трэба толькі замацаваць яго страх.

– Вось бачыш, – усклікнула яна. – Ён калі не ведае, дык прынамсі здагадваецца. Так што не хадзі больш!

Пазней Інга ўспомніць гэты вечар і зразумее, што ўжо тады дапускала яна раптоўна ўзніклую надзею на паўтор няшчаснага выпадку ў Піцундзе, і як потым выспельвала яе, гэтую надзею, аберагала ў далонях, як маленькі кволы агеньчык.

– Як толькі прагучыць слова Піцунда – бяжы, уцякай адсюль!

– Вам добра казаць.

– Чаму добра? Не, не падумай! Усё, што я абяцала, застанецца ў сіле. Твой сцэнар зойме першае месца, фільм паставім, – пералічвала яна, узбадзёраная такой хуткай і лёгкай яго згодай. На развітанне паабяцала:

– Не бойся. Я цябе ўцягнула, я цябе і выблытаю. Прыдумаю што-небудзь. Сёння ж увечары прыдумаю.

У яе, заўсёды рашучай, нават катэгарычнай, якая мала ў чым сумнявалася, апошнім часам узніклі ў лексіконе такія словы, як “можа быць”, “не ведаю”, “я падумаю”. Позна ўвечары, перад сном, яны сядзелі з мужам на тэрасе. Маўчалі; цішыня была такая, што чуліся ледзь улоўныя вухам гукі ў садзе, нейкі шолах, нібы трава прабівала зямлю, а лісце і кветкі на дрэвах на ноч, наадварот, згортваліся. Неба было ўсыпана зоркамі.

– Скажы, – спытала Інга, – нашто ты яго прывучаеш? Я спадзяюся, ён не збіраецца тут жыць?

Муж толькі пасміхаўся. Ён быў задаволены, амаль шчаслівы.

– Я ж магу і прыраўнаваць.

– Не, ты памыляешся. Гэта чыстае мужчынскае сяброўства.

– Вось як? А ты не баішся? Што такое ж сяброўства можа ўзнікнуць паміж ім і мною? Што я магу… здрадзіць табе з ім?

– Не баюся. Ён, мне здаецца, я нават упэўнены, сапраўды да жанчын абыякавы.

– І ўсё ж. Я не хачу, каб ён тут прывыкаў.

– Пачакай, – сказаў муж з выглядам, нібыта новая думка прыйшла яму раптоўна. Хаця Інга выдатна ведала, што ўсё, што ён скажа, ім загадзя і дакладна прадумана. – Я, здаецца, ведаю, як можна памагчы твайму пратэжэ.

– Хутчэй – твайму.

– Што ж, не буду адмаўляць – я вельмі ўдзячны табе за тое, што ты нас пазнаёміла. Ён мне вельмі, вельмі спадабаўся.

– Дык як яму памагчы? – перабіла Інга.

– Ты была з нябожчыкам Хрушчанкам на нажах з-за гэтага сцэнарыя. Так? А цяпер, атрымліваецца, твае непрыемнасці скончыліся. Ніхто не перашкодзіць зняць фільм.

– Не ведаю, як яшчэ паставіцца новае начальства.

– Ёсць лепшы варыянт. Самы надзейны. Гэта табе стаць гендырэктарам. Вось ідэальныя ўмовы ўзнавіць справядлівасць.

– Мне?

Тут яна прыгадала (паспела ўжо забыць за ўсімі справамі), што ў той самы вечар, калі памёр Хрушчанка, ёй ужо званілі з вярхоў, і не тое, каб прама, але даволі празрыста намякнулі: ці не пагодзіцца яна ўзначаліць кінастудыю. Тады яна не проста адмовілася – адмахнулася, бо ёй было не да таго, а па-другое, яна ведала, як марыў аб павышэнні калега Камар; яна нават уявіць не магла, каб перайсці яму дарогу. – “Вельмі было б пажадана, каб вы, – настойвалі ўверсе. – Дзеля гендарнага балансу”. – “Ну, не. Знайдзіце іншую”. Яшчэ тады яна здагадалася, чыіх рук то была справа: у мужа ў такіх сферах яшчэ ад часоў яго архітэктара-бацькі заставаўся блат, ды не абы-які.

– Мне ўжо званілі, – сказала яна. – Прапаноўвалі. Я адмовілася.

– Мо дарэмна?

– Не дарэмна. Ты не ўяўляеш, што гэта такое. Адзіны спосаб выжыць там – мінімальна ўдзельнічаць ва ўсім. Так што, калі ласка, я цябе вельмі прашу, не заводзь нават размовы, ні слова не кажы мне пра начальства! Там не тая кар’ера, пра якую мараць, там усё, як у кіно, толькі ў горшым сэнсе. А самае галоўнае, каб ты ведаў, як гэта ўсё не ў час, – вырвалася ў яе.

Ён нібы пачуў толькі гэтае апошняе.

– А які цяпер час? Такі, як заўсёды. Філосафы і паэты даказваюць, што ўвогуле не існуе такой катэгорыі, як час. А калі існуе, дык заўсёды аднолькава спрыяльны для ўсіх. Птушкі спяваюць, нягледзячы на ўзлёты і падзенне валют…

– Перастань, калі ласка.

– Дык не хочаш?

– Катэгарычна! – і зноў, як нядаўна з Лагуном, яна панізіла тон і змякчыла інтанацыю, прамовіла: – І потым, ведаеш, я так стамілася…

– Дарэчы, як твая алергія?

– Не паверыш, сама здзіўляюся, але амаль прайшла. А вось шчытавідка… Ускладненне, павелічэнне…

– Нічога страшнага. І шчытавідка пройдзе. Вось бачыш, адно выцясняецца другім. Так і з нашым сцэнарыем. Справядлівасцю трэба выціснуць несправядлівасць. І нарэшце памагчы нашаму маладому сябру.

– Добра. Я падумаю, – сказала яна. – Заўтра ж пагавару з новым начальнікам. Прыдумаю што-небудзь.

22

Вось у такую пару, у такім стане Інгу выклікаў да сябе выконваючы абавязкі гендырэктара М. Камар. Яе хоць і кальнула крыху афіцыйнае, праз сакратарку, запрашэнне, мог бы і сам заглянуць, не чужыя людзі, – але ўсё адно яна паспяшалася да яго з радасцю. Для яе, як і для іншых, Камар з’яўляўся аддушынай,праменьчыкам святла ў цёмным царстве; яна, як і іншыя, былаўпэўнена, што ён вельмі хутка памяняе ўсё ў лепшы бок.Ёнсустрэў яе ў дзвярах, узяў пад руку, падвёў да крэсла.

– Што з вамі? – клапатліва спытаў.

– Хвароба не зусім прайшла.

– Здароўе – самае галоўнае. Нездарма ўсе жадаюць адно аднаму здароўя.

Стол з папкамі. Да болю знаёмыя Інзе спісы канкурсантаў. Рэзюмэ. Яна чакала. А Камар усё цягнуў, адкашліваўся, нібыта выбіраючы, з якога боку лепш зайсці.

– Будзе здароўе – усё астатняе само прыйдзе.

– Здароваму быць добра, а хвораму кепска, – падтрымала яго Інга.

– Так. Я найперш прашу прабачэння, што позна вас выклікаў. Мне трэба быў час, каб разабрацца, увайсці ў курс справы. Вы мяне разумееце?

– Не зусім.

Ён узяў са стала і падаў ёй сінопсіс “Месца”.

– Я праглядзеў яшчэ раз. І хачу сказаць – нашто дражніць гусей? Усё будзе, але паступова. Ці не лепш – пакуль! пакуль! – штосьці праверанае, нейтральнае, тое, чаго ад нас чакаюць.

– Што менавіта? – усё не разумела Інга.

– Як вы ведаеце, галоўны над конкурсам гендырэктар. Ну, ці выконваючы абавязкі, не важна. Толькі ён зацвярджае рашэнне журы, а па сутнасці, канчаткова вызначае парадак месцаў. Мая прапанова – перарабіць спіс пераможцаў і замест “Месца” выбраць іншы сцэнар.

– “Світанкі над Прыпяццю ціхія”? – усміхнулася яна, думаючы, што яе разыгрываюць.

– Чаму світанкі? Навошта над Прыпяццю? Не, не світанкі. Вось, гатовы сцэнарый. “Рамонкавае поле”.

– Як?! – усклікнула Інга.

Яна адчула проста нейкае дэжавю. Нібыта не было падзей апошняга часу, не паміраў Хрушчанка, а ў тым самым кабінеце за тым самым сталом працягвалася размова з ім. Яна страсянула галавой. Успомніла і “Рамонкавае поле” – падпісаны нейкім Рамонкам сцэнар, які ўсё журы прыняло за школьнае сачыненне. Яна спачатку так і падумала – школьнікі забаўляюцца. Але нават для дзяцей было надта наіўна, для дарослых надта банальна.

Гэты быў голы лубок з вечна-бадзёрымі аграгарадкоўцамі Ясем і Янінай. Мясцовыя жанчыны спявалі рускія народныя песні, прычым чамусьці плылі на плытах па Бярэзіне, у той час, як мясцовыя мужчыны, усе без выключэння, жанатыя і халастыя, былі занятыя тым, што шукалі, дзе б выпіць. Яны рабілі гэта ўпотай, хаваючыся ад жонак і нявест. Каб выканаць сваё жаданне, яны прыдумлялі самыя хітрамудрыя спосабы, ішлі на падман і падлог, патраплялі ў неверагодныя сітуацыі, – але свайго дабіваліся, і тады многа пілі, але чамусьці мала п’янелі.

Уласна кажучы, гэта і быў няхітры сюжэт. Тэкст густа перасыпаўся жыццёвымі параўнаннямі: “спрытны, як тхор”, “абароніць, як плот ад камароў”, жыццёвымі мудрасцямі: “кожны мужчына мае права на лева”, а таксама спецыфічнымі прыказкамі: “што рускаму добра, то нярускаму смерць”, – калі закусвалі самагонку салёным гурком.

Ніхто з журы не ўспрыняў гэты тэкст усур’ёз. І толькі цяпер да Інгі пачало даходзіць, хто можа хавацца за такім псеўданімам, за няўклюднай анаграмай: Комар – Рамон.

– Вы?

Ён ніколькі не збянтэжыўся, з годнасцю спакойна адказаў.

– Так. Аўтар я.

– І вы хочаце самому сабе даць першае месца?

– А па-мойму, някепскі сцэнар. Які падкрэслівае прыгажосць кавалачка роднай зямлі. Як сказаў класік: хто не стамляецца знаходзіць ва ўсім прыгажосць, той не старэе…

– Ніякі класік такога не казаў, – абарвала яна.

– Справа не ў тым. Вы павінны зразумець. Не ўсё так адназначна. Я не магу на пасадзе гендырэктара дэбютаваць з такім фільмам, як “Месца”. Трэба штосьці праверанае, надзейнае. Жалезнае.

– Якое ўвайшло б у Жалезны фонд нашай кінематаграфіі?

– Жартуеце.

– Ну што вы.

Ёй сапраўды было не да жартаў. Яна ведала, канечне, сентэнцыю: улада змяняе людзей, але не ўспрымала яе літаральна і не думала, што гэта можа адбывацца так імгненна. І як неразумна, няхітра! Яна мерыла па сабе. Яна б на гэтым месцы зусім інакш, прынамсі, знешне, паводзілася б. Яна зноў прыгадала той званок, калі ёй прапаноўвалі стаць гендырэктаркай. Цяпер усведамленне таго, як лёгка яна адмовілася на карысць іншага – гэтага вось Камара, раззлавала яе. Ён нават не здагадваецца, каму абавязаны месцам, якое з такім гонарам займае.

– Як мы будзем працаваць разам? – спытала яна, намякаючы на сваё звальненне.

– Вас ніхто не трымае. Можаце звяртацца ў суд. У нас прававая дзяржава. – Нават інтанацыя ў Камара зрабілася падобнай да хрушчанкаўскай.

Інга памаўчала нейкі час. А што, – раптам падумала яна, – калі сапраўды развязаць рукі з гэтым сцэнарыем (які яна пачала ўжо ненавідзець). Мо тады развяжацца і гісторыя з Лагуном? Можа, даведаўшыся, што сцэнар новым начальства забракаваны і фільм не пойдзе, ён пакіне яе ў спакоі? Яна прымусіла сябе ўсміхнуцца.

– Ведаеце, у вашым сцэнарыі, як і ў вашай прапанове, нешта ёсць.

– Гэта іншая размова, – усміхнуўся ён у адказ, ад чаго на імгненне зноў стаў ранейшым мілым чалавекам.

– Сапраўды, нашто ламацца ў адчыненыя дзверы. Калі ў нас у руках надзейны сцэнар. Я, хутчэй за ўсё, так, як вы прапаноўваеце, і зраблю. Толькі дайце мне крыху падумаць.

– Думайце, але нядоўга. Гісторыя з конкурсам і так зацягнулася.

– А як журы? Што рабіць з яго заключэннем?

– Напішаце новае. Гэта няцяжка. І паднясеце мне на зацвярджэнне.

– Я так і зраблю.

– Не сумняваўся, што мы з вамі знойдзем агульную мову. Мы ж сябры. Адна каманда. І галоўнае – памятайце пра здароўе! Беражыце яго!

З сумам у душы пакідала Інга кабінет. А, едучы дамоў, у думках расказвала мужу, як новая мятла па-новаму замяла. Вось ужо сапраўды: які б паганы ні быў ранейшы начальнік, а наступны абавязкова яго пераплюне. Таксама яна збіралася падрыхтаваць мужа да таго, што сцэнар не пойдзе і, магчыма, аб’явіць яму аб сваім звальненні, што толькі да лепшага – яе даўно завуць у прыватную прадакшн-студыю, дзе рэкламныя ролікі, клопату менш, грошай больш, і нервы цалейшыя. Толькі перад самым домам яна падумала, што Лагун хоць і абяцаў больш не прыходзіць, а раптам зноў тут? А калі пабачыла знаёмы малюнак: Лагун сядзеў за сталом на тэрасе, панурачыся, а вечны муж разважаў – з задавальненнем, як цецярук, які чуе толькі самога сябе:

– …Калі ўявіць наш шлях у выглядзе акружнасці (калі ў нас увогуле ёсць уласны шлях, ці мы проста пасіўна нясемся па арбіце і пазбаўлены права на самастойны рух), – дык дзе, у якім месцы мы знаходзімся? у канцы? у пачатку? у сярэдзіне? У акружнасці нічога гэтага няма, яна не мае ні канца, ні пачатку, і атрымліваецца, у нас увогуле не існуе такіх катэгорый, як час і гісторыя…

А потым была чарговая вячэра ўтрох, у час якой муж нарэшце даў і жонцы ўвагу, спытаў:

– Як поспехі? Як новае начальства? Пагаварылі пра фільм?

Яна адказала, стараючыся яшчэ аддалёк падвесці да свайго намеру звольніцца, што так, пагаварылі, але новае начальства аказалася ніколькі не лепшым за старое.

– Атрымліваецца, месцазмяняе людзей, а не наадварот. Новая мятла не лепш, а, бадай, горш за старую. А здаваўся такі мілы, сціплы. Хто б мог падумаць.

На што муж заўважыў:

– Лепш кар’ерыст, прафан, тупіца, чым чалавек шчыры ды яшчэ такі, які ў нечым разбіраецца. Ад апошняга больш шкоды. Аднак ты не адказала – што наконт фільма?

– На жаль, не пойдзе. Новае начальства катэгарычна забракавала. Я не змагла яго адстаяць.

– Ну што ж, – сказаў муж. – Не адзін Гаўрыла ў Полацку. Не на адной вашай кінастудыі свет сышоўся. Здымем на незалежнай. Праўда, Іван?

– Пажадана было б, – адказаў Лагун сваім баском.

– А грошы? Ты ведаеш, колькі гэта каштуе?

– Гэта няважна. Я заплачу. Потым разлічымся.Не варта маладому таленавітаму пачаткоўцу мець патрэбу ў нечым. Прайшлі часы, калі муза галоднай павінна была сядзець на гарышчы. Праўда, Іван?

– Я б не пярэчыў.

Інга ва ўсе вочы на яго глядзела. Яшчэ адна метамарфоза. Як жа хутка яму ўдалося ператварыцца з бяспраўнага ў ледзь не галоўнага ў іхняй сям’і! Ці даўно ён пазіраў уніз, чырванеў, саромеўся, бянтэжыўся? А цяпер за кароткі час так змяніўся. Перастаў баяцца мужа, не кажучы пра Інгу. З’явілася нейкая фанабэрыстасць, ганарыстасць, нібы ўвачавідкі ажывала вядомая гісторыя пра маладога чалавека з правінцыі, невука і выскачкі, які, да ўсіхняга здзіўлення, без асаблівых намаганняў зачароўвае і спакушае дасюль непрыступную, цнатлівую маралістку.

– Зрэшты, ёсць і стары варыянт. Нашто шукаць абыходныя шляхі? Сцэнар перамог на конкурсе і мае права быць пастаўленым у якасці фільма. Я зноў прапаноўваю табе ісці ў дырэктрысы. Тады ўжо дакладна ніхто не перашкодзіць.

– Я думала, гэтая тэма закрыта.

– Як бачыш, адкрылася.

– Я ўвогуле хачу… хацела сказаць, што збіраюся звальняцца. Мяне нічога не трымае на гэтай студыі.

– Вось як? Што ж, кожнаму сваё. Можа, сапраўды, нам усім трэба адпачыць, падлячыцца, змяніць абставіны.