Текст книги "Сцэнарыст"

Автор книги: Андрэй Федарэнка

сообщить о нарушении

Текущая страница: 5 (всего у книги 11 страниц)

12

У адным рамане іранічна, паказваючы абсурд сітуацыі, была апісана ўніверсітэцкая кафедра французскай мовы і літаратуры, загадчык якой меў цікавую асаблівасць: ён ніколі не размаўляў па-французску і не любіў і не разумеў французскай літаратуры. Менавіта так, толькі зусім не ў гратэскна-іранічным плане, і гэта была не “цікавая асаблівасць”, а панылая заканамернасць, адбывалася і на нашай г. зв. нацыянальнай кінастудыі.

Гендырэктар “FilmBellа” Хрушчанка быў пераведзены ў кінавытворчасць са сферы ідэалогіі, у якую ў сваю чаргу патрапіў з сельскай гаспадаркі. Так рабілі знарок, бо лічылася, што вузкія спецыялісты-прафесіяналы замыльваюцца, а чалавеку збоку відней, таму ён лепш і хутчэй разбярэцца. Апынуўшыся на кінастудыі, Хрушчанка імгненна зразумеў, якія тут правілы, што ад яго патрабуецца, і старанна, нават апантана пачаў выполваць усё нацыянальнае. Ужыванне белмовы ў фільмах ён дапускаў толькі адмоўнымі персанажамі. Для станоўчых рабіў адзіную саступку: замест отец – бацька, замест ребята – хлопцы. Яшчэ была ў яго звычка: віншаваць любога, у тым ліку якогась зусім малавядомага рускага акцёра ці рэжысёра, нават не з круглай датай, а проста з будзёным днём нараджэння, і цалкам ігнараваць сваіх тутэйшых кінадзеячаў, не віншуючы іх нават з юбілеямі. З гэтай яго звычкі дабрадушна пасмейваліся і, сярод іншага, лічылі яе бяскрыўднай. Вось да гэтага чалавека выправілася Інга, каб атрымаць подпіс. З тонкай папкай у руцэ яна зайшла ў прыёмную. Сакратарка папрасіла пачакаць, бо ў гэты момант гендырэктар даваў інтэрв’ю па тэлефоне. У прачыненыя дзверы, на якіх вісела прыгожая, выгравіраваная вітымі прапіснымі літарамі таблічка, чулася:

– …Так, існуюць пэўныя цяжкасці, і мой калектыў пра іх ведае. Кожны тыдзень я праводжу дзве нарады, на якіх знаёмлю мой калектыў з усімі праблемамі кінастудыі. – Гендырэктар убачыў Інгу і запрашальна паказаў рукою, каб заходзіла. Інга зайшла, ён кіўнуў на крэсла, а сам працягваў: – Студыя ў складаным становішчы… дэбітарская запазычанасць… але, нягледзячы ні на што, мы спрабуем працаваць, так – працаваць.

Нарэшце паклаў трубку.

 – Слухаю вас.

Хрушчанка быў маленькі, кучаравы, з птушыным, завостраным на канцы носам, з чорнымі шчотачкамі броваў, якія варушыліся, з чарнявымі круглымі вочкамі, якія бегалі за празрыстым шклом акуляраў. На ім быў тонкі паласаты швэдар пад карычневым пінжаком. На стале, сярод папераў, Інга заўважыла нешта вельмі знаёмае – белы флакончык. Яна ведала, што ў Хрушчанкі таксама алергія, таму і акно зачынена, і ён карыстаецца такімі ж, як і яна, сродкамі – кроплямі ў нос. Ён перахапіў яе позірк.

– Мы з вамі калегі. У плане алергіі.

– Спадзяюся, не толькі ў гэтым плане.

Яна паклала перад ім папку, дзе была выпіска з вынікамі конкурсу, пратакол-заключэнне журы і старонка сінопсіса “Месца”. Хрушчанка прабег усё вачамі, упіўся ў сінопсіс, прачытаў і адклаў асадку.

– Сучасная тэма?

– Паводле ўмоваў конкурсу.

– Як па мне, – сказаў ён, – уся гэтая сучасная тэма лішняя. Я б яе ўвогуле адмяніў.

– Што вы прапаноўваеце?

– А чым вам не падабаецца, дапусцім, вось гэтая рэч: “Світанкі над Прыпяццю ціхія”? Па-мойму, цікавая, надзённая рэч.

Інга ўважліва на яго паглядзела, гонячы ад сябе нядобрае прадчуванне. Гэтыя “Світанкі” быў амаль слова ў слова перадраны сюжэт з вядомага савецкага фільма пра жаночы батальён, які ў карэльскіх лясах і балотах пад кіраўніцтвам немаладога старшыны адбіваецца ад фашысцкага дэсанта.

– Харошая тэма, – сказала яна. – Галоўнае, арыгінальная.

– Я ведаю, – улавіў ён іронію, – вы маеце зуб на мяне. Не вы канкрэтна, а ўсе. Думаеце, стары рэтраград і таму падобнае.

– Не час пра гэта, – перабіла яна. – У нас жа быў нядаўна ваенны фільм. Па вашым сцэнарыі, дарэчы.

– Ну і што? Яшчэ адзін здымем. Ваеннай тэмы многа не бывае. Ці вы лічыце, што гэта так ужо бездапаможна? – з лёгкім дакорам спытаў ён.

– Проста нікчэмна. І па тэме не падыходзіць. Тэма конкурсу: кранальны лірычны сучасны фільм.

– Але ж і патрыятызм ніхто не адмяняў. Падумайце самі. З аднаго боку правераны, абкатаны, надзейны сцэнар, з другога – малазразумелы тэкст нейкага нікому невядомага першакурсніка. Я ўжо не кажу, што на вайну заўсёды ёсць заказ, а значыць, і фінансаванне. А нашы фінансавыя справы ахавыя.

Звычайна Інга ніколі ні з кім не ваявала, нервы даражэй. Але тут найшла каса на камень. Надта рэзала вочы несправядлівасць. Яна сказала:

– Добра. Калі ласка. Я асабіста згодная. Але што рабіць з меркаваннем журы? Там маўчаць не будуць. Абавязкова паўстане пытанне наконт нашай прафесійнай прыдатнасці. А так як фармальна старшыня журы вы…

– Пачакайце, – маладушны, як і ўсе такія людзі, Хрушчанка імгненна здаў назад. – Я ж не супраць! Я проста выказаў сваю сціплую думку. Цалкам магчыма, што і ваш сцэнарый нечага варты.

– Ён не мой.

– Мы вось як зробім. Прынясіце мне гэты сцэнар.

– Увесь? Вы ж ніколі не чытаеце.

– На гэты раз хачу парушыць традыцыю. Я прачытаю, падумаю. І вы падумайце.

Аднёсшы яму сцэнар, па дарозе назад Інга заглянула да галоўнага рэдактара, Камара, і застала там Рыту. Інзе ад аднаго іх выгляду стала лягчэй. Гэта былі свае людзі, аднадумцы, сябры. Сярод іх Інга адтайвала. Паміж сабой яны маглі гаварыць практычна на любыя тэмы, хоць і напаўголаса. Камар, ці, як некаторыя называлі яго, – Комар, з бародкай на вузкім твары, з пазалочанымі тонкімі акулярамі на хударлявым носе, хоць і лічыўся сярод студыйшчыкаў тугадумам і кар’ерыстам, быў затое добры, інтэлігентны, прыстойны. Рыта – наіўная, мілая яе малодшая сяброўка, шчырая, без задніх думак… І трэба ж, цяжка паверыць, што нейкі нягоднік скарыстаўся гэтай дабрынёй і наіўнасцю. Як такую можна было кінуць? І яшчэ горш – як такую можна звальняць?

– Вось, – нібы апраўдваючыся, сказаў Камар, – ламаю галаву, як памагчы чалавеку. Звальняюць па сканчэнні дамовы.

– Я ведаю, – сказала Інга. – Я таксама пастараюся памагчы.

– Што з вамі? – спытаў Камар. – Вы бледная.

– Уяўляеце, што толькі што адбылося.

Яна ўсё расказала ім, сваім людзям, і закончыла:

– Так усплыло, што ёсць яшчэ сцэнар, які актыўна, проста падазрона актыўна падтрымлівае Хрушчанка.

– Яшчэ б яму не падтрымліваць, – пасміхнуўся Камар. – Гэта яго сцэнар.

– Як?!

– Так. Мы самі вінаватыя. Забылі ва ўмовах конкурсу ўказаць, што свае, кінастудыйныя, не маюць права ўдзельнічаць.

– Але ж гэта і так само сабой было зразумела. Што ў людзей хопіць сумлення, этыкі…

– Вы не ўлічылі, з кім маеце справу.

– Як жа так можна? Да такога апускацца?

Камар гмыкнуў, што азначала – можна, яшчэ і не такое можна.

– А на якую тэму ў яго? – пацікавіўся ён.

– На ваенную.

– Зразумела. Што б ні пісалі, атрымліваецца акм.

– У яго проста элементарная зайздрасць да маладога, да гэтага Лагуна, – уставіла Рыта.

Усе былі настроены супраць абрыдлага гендырэктара. Галоўнае, яму пад восемдзесят, а ён сядзіць і не думае сыходзіць.

– І нічога з гэтым не зробіш!

– Тут сістэму мяняць трэба.

– Разумею, грэх такое казаць, але калі-небудзь думаеш: хутчэй бы Бог яго прыбраў.

– Такія не паміраюць.

– З іншага боку, новы начальнік рэдка лепшы за папярэдняга.

– Чаму? – стрымана пакашляў Камар. – Горшага не будзе.

– Мне таксама здаецца, што хто заўгодна, абы не ён.

Так яны абмывалі чужыя костачкі. Інга супакоілася, акрыяла і адлегла душой. На развітанне яшчэ перапытала проста так, дзеля парадку:

– Дык я, калі што, магу на вас спадзявацца? Калі дойдзе да рэдсавета, падтрымаеце мяне?

– Што за пытанне!

– Мы адна каманда.

Наколькі лягчэй у Інгі стала на душы, настолькі ж горш фізічна. Яна ледзь даехала дахаты. Праклятая алергія не праходзіла. Тым жа вечарам Інга захварэла па-сапраўднаму, з тэмпературай, з выклікам доктара, які прапісаў лекі і пасцельны рэжым.

13

Калі Лагуну пазванілі з кінастудыі і голасам Рыты папрасілі “тэрмінова з’явіцца на рэдсавет”, ён успрыняў гэта як працяг – працяг таго новага, хвалюючага і захапляльнага жыцця, у якое быў куплены яму дзедам Вечкам выйгрышны латарэйны білет і якое цяпер само развівалася, і без дзеда.

Увесь апошні тыдзень пасля знаёмства і гутаркі з Інгай Лагун думаў толькі пра яе. Яна вельмі яму спадабалася, гэтая дама ў манаскім абліччы. Ён гатовы быў нават закахацца ў яе. Ды яшчэ калі сусед з небывалай раней павагай пачаў да яго ставіцца, гонар зусім закружыў яму галаву. Нікуды не дзелася, не знікла з памяці тая іскрынка ў яе вачах, якая бліснула тады, у кабінеце. Тут ён не мог памыліцца. Ён думаў пра яе, але зусім не так, як пра сваіх аднагодак, школьніц і студэнтак. Гэта была не пажадлівасць, а новага, іншага кшталту жаданне, не столькі фізіялагічнае, колькі сацыяльнае, якое б узвышала яго і надавала сэнс яго існаванню. І ў гэтых новых варунках некуды далёка адплываў дзед Вечка. Таму калі тэлефон ажыў званком і ў трубцы пачуўся знаёмы голас, Лагун паморшчыўся.

“Дык цябе можна віншаваць? На рэдсавет ідзеш”.

“А што такое рэдсавет?” – спытаў Лагун.

“Пабачыш. Прайдзі ўсе кругі пекла.

“Я ж маю права ведаць. Што са мной там будуць рабіць?”

“Хутчэй за ўсё будуць прасіць зняцца з конкурсу, а ім прадаць ідэю”.

“Як гэта: прадаць ідэю?”

“Заплацяць невялікія грошы, забяруць сцэнар, і ўсё. Але памятай – як толькі прагучаць чароўныя словы “купіць ідэю”, імгненна згаджайся”.

“Забяруць сцэнар? – перапытаў Лагун. Не надта яму ўсё гэта падабалася. – І што з ім зробяць?”

“Пакладуць на паліцу, ці пойдзе на запчасткі – настрыгуць з яго кавалкаў для рускіх серыялаў”.

“А далей што?”

“Адразу звані мне. Я ўсё растлумачу”.

Суседу Лагун важна сказаў, што яго выклікаюць на кінастудыю заключаць кантракт. І паехаў. Знаёмы калідор. Стары паркет. Высокая столь, але ў той жа час адчуванне, што вузка, цесна, цісне адусюль. Вялізная студыя-павільён, як цыркавая арэна, з паваротным кругам. Кава-аўтамат. Другі паверх. Кабінет дырэктара Хрушчанкі. Лагун зайшоў, ветліва павітаўся і прысеў там, дзе яму паказалі, каля сцяны па цэнтры, акурат насупраць гендырэктара. Тое, што гэта менавіта гендырэктар, лёгка было здагадацца – ён адзін сядзеў за сталом, а ўсе астатнія – чалавек дзесяць, мо пятнаццаць, каля сцяны і пры дзвярах.

– Так як у нас форс-мажор, – пачаў Хрушчанка, – журы наша ў асобе Міхалевіч-Яравой захварэла, на бальнічным, так што… Дарэчы, пра бальніцу, – адразу нечакана звярнуўся ён да Лагуна. – Як пачынаецца ваш сцэнарый?

– А як ён пачынаецца? – спалохана спытаў Лагун.

– З бальніцы і дажджу. Ну што гэта такое. Нібыта ў нас мала сонца і санаторыяў. Нашто адразу ўганяць гледача ў паныласць?

– І то праўда, – падтрымаў нейкі падхалім. – Скажу шчыра: я не змог дачытаць да канца.

– Ваш сцэнарый спадабаўся журы. Але гэта нічога не значыць. Гэта сімпатычная літаратурная гісторыя, аповесць. Але, як правіла, такія рэчы ўяўляюць мала цікавасці для кіно. У кіно свае законы.

Тут у кабінет уляцела Рыта, задыханая, папрасіла прабачэння і прысела на вольнае крэсла.

– Калісь былі ў модзе лёгкія лірычныя ці камедыйныя фільмы паводле мастацкіх твораў. Але тыя часы даўно мінулі. Цяпер трэба шоў, чым прымітыўнейшы сюжэт, тым лепш. А з такім матэрыялам, як у вас, працы нямерана. Трэба запрашаць людзей, прафесіяналаў, якія б яго асучаснілі…

– Каб ад яго нічога не засталося, – дадаў нехта.

Усе засмяяліся, у тым ліку і Лагун сваім разгубленым, сімпатычным смехам. Наступны выступоўца сказаў, што цалкам згодзен з папярэднім, і крыху развіў яго:

– Асабіста я лічу, што літаратура і кінематограф – розныя жанры. З літаратурных шэдэўраў, за вельмі рэдкімі выключэннямі, ніхто нічога людскага не зрабіў. Па адной простай прычыне: літаратурны твор самадастатковы. У таго, хто чытае, ствараюцца свае ўласныя вобразы, асацыяцыі, а рэжысёр жорстка, сілком навязвае свае, тым самым разбураючы чытацкія, якія, можа быць, склаліся яшчэ ў дзяцінстве.

Трэці выступоўца яшчэ шырэй развіў тую ж думку.

– Сапраўды, рэжысёр часта хапаецца за мастацкі твор, прываблены няўлоўным духам чагось сапраўднага… А вось паспрабуй злаві.

Як толькі ўзнікае інтэр’ер, ды музычка, ды акцёр вымаўляе першую рэпліку – ад мастацкага твора нічога не застаецца.

Далей пачалі выступаць справа, і злева, і ззаду за Лагуном – ён баяўся павярнуцца, каб паглядзець, – і сыпалі словамі:

– …Ніхто дасюль так і не адказаў на пытанне, які сцэнар лепшы: чытэльны, выпісаны да драбнюткіх дэталяў-падрабязнасцяў, ці павярхоўны, проста пункцір, намёк…

– …Чым прымітыўней сюжэт, тым лепш. Асабіста я лічу, што сцэнарыя не трэба ўвогуле. Ён збівае рэжысёраў з толку. Дастаткова ідэі і імправізацыі акцёраў, вось як, напрыклад, у “Міміно” Данэлія…

Усе выступоўцы нібы казалі гэта аднаму Лагуну, да яго аднаго звярталіся, у нечым яго пераконвалі і ад чагосьці адгаворвалі. Разам з тым было відаць, што ўсе яны азадачаны яго пакораю, нежаданнем абвяргаць і спрачацца. І сапраўды, асалавелы, сціплы, чырванашчокі Лагун нічога не прасіў, ні на чым не настойваў, з усім маўкліва згаджаўся. З усяго нагаворанага ён толькі і зразумеў, што журы на чале з Інгай, аказваецца, нічога не вырашае, а вырашаюць вось гэтыя людзі, якім з яго сцэнарыем ушчыльную працаваць, – рэдактары, рэжысёры і асабіста гендырэктар.

Цяпер, пасля таго, як яны пераканалі Лагуна і самі сябе, які кепскі ў яго сцэнарый, ён ужо не сумняваўся, што так яно і ёсць, і яму ўжо нават абяцаная дзедам Вечкам “пакупка ідэі” здавалася за шчасце. Ён не ведаў, што насамрэч перад ім проста разыгралі спектакль, адзін з тых, якія часта як па нотах разыгрываюцца перад нявопытнымі наіўнымі аўтарамі. Слова папрасіў галоўны рэдактар Максім Камар.

– Усё так. Але першааснова кіно ўсё ж – мастацкі твор. У цэнтры якога – сціплы аўтар, творчы чалавек, – паказаў ён пальцам на Лагуна. – А хто заступіцца за творчага чалавека? Ніхто. Мы не павінны так насядаць на яго. Ён, несумненна, таленавіты малады чалавек, у якога ўсё наперадзе, і перамогі ў конкурсах таксама. А вам, малады чалавек, хачу параіць – не варта займацца вынаходніцтвам веласіпеда і адкрываць Амерыку. Чаго ад нас чакаюць асноўныя спажыўцы? – і ён паказаў пальцам цераз плячо на ўсход. – Правільна: карнавальнасці. Пускання вянкоў па вадзе, васількоў, рамонкаў, карагодаў і песняў…

– Па-руску? – спытаў нехта ззаду. – Рускіх песняў?

– Няважна. Пераагучыць не праблема, – адказаў Камар. – Ды і на тое цітры ўнізе існуюць. Я хачу сказаць, што нічога іншага, акрамя карнавальнасці, ад нас не чакаюць і проста не прымуць. А на купальскія вянкі заўсёды ёсць попыт. Так што менш гонару, малады чалавек, больш працы над сабой!

– Што вы прапануеце? – спытаў Хрушчанка.

– Каб аўтар зняў сцэнарый з конкурсу, а за гэта мы купім у яго ідэю. Усё, – закончыў Камар і сеў.

Адбывалася слова ў слова, як прадказваў дзед Вечка. Прычым яшчэ зімой ён гэта ведаў. Як людзі ўмеюць так – напярод бачыць? Вось бы самому навучыцца.

– Давайце выслухаем аўтара.

– Вы як, згодны? Прадаць ідэю?

Лагун сказаў, што так, згодзен. Ён ні на што не прэтэндуе. Усе з палёгкаю, з адабрэннем зашумелі.

– Малайчына!

– Не пашкадуеце. Выгодная справа.

Ён спытаў, што яму цяпер рабіць.

– Чакаць званка з бухгалтэрыі. Падрыхтуюць дамову і патэлефануюць вам. Прыедзеце, падпішаце і атрымаеце вялікія грошы.

– Колькі?

– Прыкладна 350 у. е.

Лагун разлічваў на пяцьсот. І ў гэты ж самы момант ён успомніў Інгу, яе: “Не згаджайцеся!” Павагаўся і падумаў, што ўсё роўна позна ўжо.

– Пытанні ёсць? – спытаў Хрушчанка.

– Ёсць адно, – азвалася Рыта.

– Калі вы наконт загаду аб звальненні, дык тут не месца…

– Я не магу да вас патрапіць. Так што цяпер спытаю. Ці законна звальняць чалавека з маленькім дзіцём?

– Я адказваў ужо. Не звальняць, а аптымізоўваць штат. Скарачаць па заканчэнні працоўнай дамовы. Вы ж ведаеце, якія цяпер часы. Я вымушаны…

– Мне ад гэтага не лягчэй.

– У нас прававая дзяржава. Звярніцеся да юрыстаў. Яны вам тое ж скажуць. Тым больш вы ведалі, на што ішлі, падпісваючы кантракт.

Лагун азірнуўся на Рыту, і падалося яму, што пачуў ён ці то прачытаў на яе харошанькіх вуснах мацернае слова.

Усё было скончана. З вялікай палёгкай Лагун выйшаў на свежае паветра. З аднаго боку прыемна, аказваецца, быць у цэнтры ўвагі дарослых, важных людзей, якія цябе ўгаворваюць, схіляючы да рашэння, ад якога нешта важнае залежыць; з другога – усё ж было адчуванне падманутага, несправядліва пакрыўджанага. Штосьці з ім рабілі, і ён сам рабіў – не тое. Няўжо так празаічна, нават не пачаўшыся як след, скончыцца яго кінаэпапея? Ён успомніў, што абяцаў пазваніць дзеду Вечку, і аж уздрыгнуў, так не хацелася. І Інгу падвёў. Канечне, варта было з ёй параіцца. А цяпер позна. Узнікла раптам крыўда на сябе, а яшчэ больш – на дзеда. Нашто ён слухае яго? Апраўдваецца і адчытваецца перад ім? Калі яно і так, само па сабе, нядрэнна складваецца. А гэты мітуслівы дзед толькі перашкаджае. Абурэнне падымалася ў ім. Што за людзі! Сам жа падараваў мне, сам сказаў, што гэта мой сцэнар. І я што захачу, тое магу рабіць з ім. “Не – ну вы ж самі сказалі! што сцэнар мой, – у думках спрачаўся з дзедам Лагун. – Казалі? А цяпер што ж – задні ход? Не трымаеце ўласнага слова?”

14

Перад выздараўленнем Інга зноў лятала ў сне. Гэта было невыказна прыемна і, аказваецца, вельмі лёгка. Трэба толькі прыўзняцца на дыбкі, адштурхнуцца кончыкамі пальцаў ад зямлі – і ты ў бязважкасці, без аніякіх крылаў. Асалода яшчэ была ў тым, што ў сне зусім не адчувалася часу. Яна не ведала, колькі ёй гадоў, і ведаць не хацела. Разбудзіў яе сонечны прамень. Яна разгледзела яго праз сон і з заплюшчанымі вачамі. Ён прасачыўся праз шчыліну ў шторцы і цяпер з цікаўнасцю, як кацяня, асцярожна краўся па ламінаце. Інга, лёгкая, у лёгкай начной сарочцы, устала з ложка. Ад хваробы не засталося і следу. Яна расчыніла шырэй вакно. Сонца – ужо не сакавіцкае, а больш упэўненае, колерам і нават памерам, як яечны жаўток, свяціла. Пачатак траўня. Шпак спяваў у іхнім ужо зялёным садзе. Яна зноў нырнула пад коўдру, яшчэ знаходзячыся ў прыемным паўтрансе, калі цела ў салодкім здранцвенні. Але тут рэальныя, дарослыя думкі нехаця пачалі выцясняць сонна-дзіцячыя. Давялося ўспомніць, што ёй не 13, а 31. Затым думкі пачалі выстройвацца ў знаёмым парадку, палавініцца, расслойвацца, дзяліцца на прыемныя і не вельмі. Трэба было прачынацца.

Раптам яна ўспомніла ўсё. Учарашні званок ад Лагуна, яго блытаны расказ пра тэрміновы рэдсавет. Пра тое, як ўсё скончылася, як без яе хуценька ўсё вырашылі. Як ціснулі на аўтара, ламалі яго. Яна жыва ўявіла, як з яго здзекваліся. Ды і з яе заадно. Уколаты гонар, абражанае самалюбства, адчуванне, нібыта не чужы сцэнар зарэзаны, а яе ўласны. Сама супакойвала аўтара:

“Нічога страшнага, Усё можна паправіць”, – а на душы было моташна.

Здрада сяброў, Рыты з Камаром, нават не прыйшла ёй у галаву. Што яны могуць? Як і гэты хлопчык. Які цяпер каецца. Злосць ці, хутчэй, іншае пачуццё, неўразуменне – было толькі на Хрушчанку. Як жа ён усім абрыд і ўсіх дастаў. Раніцай, на любімай тэрасе, яна сярдзіта расказвала мужу.

– Памятаеш той сцэнарый? Дык вось: узялі, без мяне правялі рэдсавет, на якім прымушалі аўтара прадаць ім ідэю і, па сутнасці, адмовіцца ад уласнага твора…

– Як Джардана Бруна?

– Табе смешна. Тут, уяўляеш, у чым подласць і нізкасць: не ў тым, што без мяне, а ў тым, што я паабяцала яму, што ўсё будзе добра. Дала надзею.

– Як Фрыдзе ў Булгакава? – але тут муж зразумеў, што перайграе, і змяніў тон. – І што, няможна ніяк выправіць?

– Чаму, можна, канечне. Ён нічога яшчэ не падпісаў.

– Дык чаму ты марудзіш? Трэба ехаць да яго. Паспрабаваць адгаварыць.

Яна няўпэўнена сказала:

– А што. Гэта ідэя. Бадай, я так і зраблю. Цяпер ужо з прынцыпу я павінна давесці справу да канца.

На гэты раз яна паставіла машыну ў дварах, не даязджаючы да інтэрната, і пайшла пешкі. Раніца была ясная і сонечная. Пасля хваробы злёгку кружылася галава. На дарожцы, выкладзенай пліткамі, пад ногі трапляліся каменьчыкі. Інга ішла, па-школьнаму стараючыся не наступаць на швы паміж плітак. Пліткі былі розных формаў: то падобныя на спінныя костачкі ў шкілеце, то як тоўстыя беларускія “і” без кропкі, то – пчаліныя соты, а то нават, як сэрцайкі, нібы лайкі ў Фэйсбуку. Дзве птушкі нізка праляцелі, і два цені прабеглі па дарожцы – нібы было 4 птушкі. Маленькая дачка з брусочкам крэйды ў пальцах пытала ў бацькі, якую пароду сабакі яны толькі што бачылі. “Двортэр’ер”, – адказваў бацька. З газона перад Інгай, проста з-пад зямлі, як крот з чэшскага мультфільма, паказалася галава ў будаўнічай касцы – там быў у траве каналізацыйны люк, з якога па лесвіцы і вылез рабочы. Воддаль яго напарнікі ў аранжавых камізэльках прылеглі ў цяньку пад дрэвам адпачыць. У інтэрнаце той самы вахцёр з тым самым пахабным позіркам пазнаў яе. “Дома. Адзін”, – прамовіў з ухмылкай, абсалютна двухсэнсоўна. Іншым разам яна пакрыўдзілася б, а цяпер увагі не дала. Стук. Дзверы адчынены. Ёй зноў не спадабалася гэта. Увайшла. Шум вады з душа. Знаёмы папугай – лімоннага колеру шарык з бурштынавай дзюбкай. Яна падышла да клеткі, папугай зачырыкаў і павіс уніз галавой. Студэнцкі, мулкі нават на выгляд ложак. Інга паспрабавала яго рукой. Прысела. Адчула раптам сябе такой стомленай, што захацелася прылегчы, як Машы ў “Трох мядзведзях”. Бог ведае, якія думкі палезлі ў галаву. Ёй падумалася, што гэты ложак, гэтыя прасціны, і матрац, і капа зусім не цнатлівыя. Аб чым могуць расказаць, што бачылі гэтыя светленькія шпалеры з рассыпанымі па іх, як па лузе, дробнымі рамонкамі? Выйшаў з душа Лагун, захутаны ў махровы вялікі ручнік, застыў, убачыўшы госцю, і раскрыў рот у вінаватай усмешцы. Яна засталася сядзець на ложку.

– Чаму вы не зачыняеце дзверы? І потым: чаму вы так лёгка здаліся? Я ж прасіла не спяшацца. Кіно складаная штука…

– Я не чакаў, што настолькі складаная.

– Нічога не страчана, – дзелавіта казала яна. – Нават калі б вы падпісалі, існуе працэдура адклікання подпісу. А вы нічога пакуль не паспелі.

Ямачкі на шчоках, цёплыя жывыя вочы, прыгожыя ногі; аказваецца, і душа таксама. Ад яе прыемна пахла надзвычай ахайнай, здаровай, пажадлівай чалавечай самкай. Гэты пах прабіваўся праз ледзь улоўныя духі, якімі яна карысталася ў вельмі рэдкіх выпадках.

– Вы мне паможаце?

– Я дзеля гэтага прыехала.

А калі ён пачаў дзякаваць, яна нечакана закрыла даланёй яму рот і пагладзіла па мокрай галаве. Тады ён, зноў шырока ўсміхнуўшыся, прыцягнуў яе да сябе, даволі ўмела і вопытна для таго хлопчыка, які склаўся ў яе ўяўленні. Яна не паспела ні пакрыўдзіцца, ні абурыцца, як яго рука ўжо ссоўвала набок яе трусікі, і ўсё, што ёй заставалася, гэта прашаптаць:

“Ну не цяпер жа… Дзверы! Замок!”

Пазней, успамінаючы ўсё, яна не магла ўзяць у толк: што гэта было? Насланнё? Нейкі памарак? Вясна? Радасць ад жыцця, энергія, якая ўзнікае пасля хваробы і падвойвае сілы? Гулкая цішыня на калідоры, веданне, што ўсе на занятках, перанос у студэнцтва, настальгія па ім? Ці, можа, наадварот, менавіта таму, што вакол поўна небяспекі, усё забаронена, кожную хвіліну маглі пастукаць, увайсці; нават тое, што дзе-небудзь можа аказацца прыхаваная відэакамера – усё гэта толькі абвастрала памкненне і, можа, менавіта таму так хацелася гэтую небяспеку паспрабаваць на смак?

Ці гэта быў той выпадак, калі нешта адбываецца без прычыны, бяздумна; нібы загадвае нехта, штурхае чорт пад руку, – так баязлівец у пэўныя хвіліны робіць тое, што сам пасля не можа вытлумачыць, напрыклад, скача ў ледзяную ваду, каб выратаваць тапельца, ці ўбягае ў ахоплены агнём дом, і наадварот – моцны, рашучы чалавек дранцвее ад страху, убачыўшы мыш, і гэтак жа сама не можа пазней даўмецца, чаму.

А можа, яшчэ прасцей. Мо Інга адчула да яго тое самае, што і іншыя асобы жаночага полу: аднакласніца, і дзяўчына з поўдня, і настаўніцы, і дама з прыёмнай камісіі, і выкладчыцы на сесіі, і камендантка інтэрната, і начальніца па кошыках у гіпермаркеце – гэта было пачуццё шкадавання, ці то пяшчоты, ці спакуса яго безабароннасцю (падманнае пачуццё!), адпаведна, і адчуванне ўласнай бяспекі – такі нічога нікому не раскажа.

Папугай сціх, прыслухоўваўся, нахіліўшы лімонную галоўку, і, здавалася, уважліва сачыў за тым, што адбываецца.

“Ён не раскажа?” – прашаптала Інга. А потым, прыводзячы сябе ў парадак, строга казала:

– Цяпер паслухай. Тое, што здарылася, не павінна было здарыцца. Але гэта нічога не значыць. Раз ужо адбылося, першае – маўчаць. Не ўздумай нікому хваліцца.

– Я і не збіраўся.

Але яна паўтарала:

– Не будзеш хваліцца? Хаця я ўпэўнена, што будзеш. І, канечне, табе не павераць.

Села, падабраўшы пад сябе нагу, гледзячы ў люстэрка смартфона, паправіла валасы. Лагуну прыйшло ў галаву, што ён не павінен маўчаць, што нешта ж робіцца і кажацца ў такіх выпадках. Падзякаваць, ці што. Ён выціснуў з сябе:

– А я вас даўно ведаю, – сказаў і не схлусіў.

– Як даўно?

– Тры гады, шэсць месяцаў і тры дні. Вы прыязджалі да нас на здымкі.

– Не, не памятаю, – паціснула яна плячом. – Хаця здымкі, канечне, помню. Прыроду. Потым – няшчасны выпадак нейкі, з маланкай і з тэлефонам звязаны.

Лагун застыў, баючыся паварушыцца. Ва ўсе вочы глядзеў на яе, каб злавіць кожнае слова, чакаючы, што яна скажа і зробіць далей. Яна сказала:

– Цяпер – муж.

– А што… муж?

– Як усе яны – раўнівы. Ведаеш, як мы пазнаёміліся? У Піцундзе.

Мы, студэнты, здымалі там дыпломны фільм. У мяне быў закаханы рэжысёр, аднагрупнік. А ён, будучы муж, адпачываў там. І аднойчы здарыўся няшчасны выпадак. Рэжысёр разбіўся, сарваўшыся са скалы, пры нявысветленых, дзіўных абставінах.

– Не можа быць, – жахнуўся Лагун.

Інга не схлусіла ні слова, рэжысёр сапраўды разбіўся; проста яна крышку па-свойму перайначыла – так бы мовіць, расставіла патрэбныя знакі прыпынку.

– Вось так, адным махам, расправіўся з невінаватым чалавекам. Выключна ад рэўнасці. – І спакойна, як ні ў чым не бывала, працягвала: – Някепска было б вам пазнаёміцца.

– Нашто?

– Паказаць, што сумленне чыстае. Што нам няма чаго баяцца. Можа, прыдумаць, што ты гей? Старая штука, ды раптам спрацуе. З тваёй непасрэднасцю і, трэба прызнаць, рашучасцю можа і атрымацца. Калі не перайграваць, не перагінаць палку, а проста пусціць слова, яно можа патрапіць у мішэнь. Бо часта ўсё губіць залішняе паляпшэнне – чым больш хлусіш і апраўдваешся, тым больш верагоднасці, што цябе раскусяць.

Ён спалохана слухаў яе.

– Дай мне слова – паводзіць сябе нібыта нічога не адбылося. Як бы цябе ні прыціскалі да сцяны, адмаўляй усё на свеце, самае відавочнае. Ніколі нікому ні ў чым не прызнавайся. Пад страхам смяротнага пакарання, ведаючы, што маўчанне цябе губіць, што злавілі цябе на месцы злачынства, знялі на камеру, зафоткалі, прывялі сотню сведкаў, калі ўсе і ўсё супраць цябе – стой на сваім, тупа, упарта сцвярджай: не, нічога не было, я не вінаваты, усё падман, фэйкі, усё падстроена, сведкі падкуплены. Дамовіліся?

І, бачачы, што зусім запалохала яго, паспрабавала супакоіць:

– Ды не бойся, да гэтага не дойдзе. Я пастараюся, каб вы з ім не перасекліся. У любым выпадку я заўсёды буду побач.

Дома, апярэджваючы роспыты мужа, яна кінула на хаду: “Угаварыла. Усё атрымалася”. Але мужа цікавіла ўсё: падрабязнасці, развіццё, дэталі. Давялося прысесці, падрабязна расказаць, як ён, гэты аўтар, жыве, нават пра вахцёра і папугая.

– Я ўсё чакаю, калі ты нас пазнаёміш.

– Хіба я абяцала?

– Не. Але муж я ці не муж? Я маю права ведаць, чаму ты ім так апякуешся? Гэта наводзіць на падазрэнні. Ты не закахалася?

– Што за глупства. Неверагоднае, – сярдзіта бліснула яна вачамі. А сама ўся сціснулася. І адразу ж перавяла размову на Хрушчанку. – Сёння, уяўляеш, пазваніў і запрасіў на дзень нараджэння, на фуршэт. Пасля ўсяго, што адбылося! Як так і трэба!

– Калі фуршэт? – дзелавіта спытаў муж.

– Заўтра. У яго кабінеце.

– Пойдзеш?

– Трэба ж сказаць, што аўтар перадумаў.

– А сам аўтар будзе?

– Перастань. Нікога не будзе. Чаму ён там павінен быць?

– Табе відней.

Інга прапусціла гэта міма вушэй і працягвала пра Хрушчанку:

– Іншы на яго месцы пасаромеўся б, а з яго як з гусі вада.

– Ну, так робіць не адзін Хрушчанка.

– У сэнсе?

– Не адзін Хрушчанка кажа адно, а робіць другое.

Яна ўнутрана сцялася. Муж паводзіў сябе так і гаварыў так, нібыта ўсё ведае. Ён нібы чытаў яе думкі, і хоць, дзякаваць богу, пакуль рабіў з гэтага прачытання не тыя высновы, але ўсё адно. Яна злавіла сябе на тым, што баіцца крамольна нават падумаць і адчувае сябе, як распранутая.

І дзіва дзіўнае, усе словы, якія яны маглі сказаць адно аднаму яшчэ сёння раніцай і якія тады былі самымі звычайнымі, цяпер набывалі нейкі падтэкст, намёк, падвойны сэнс; нават нейкай пагрозай дыхала ад іх.

Раптам да яе дайшло, што цяпер, з гэтага вось часу, яна не зможа быць сама сабою, што не будзе ёй супакою, давядзецца ёй ламаць сябе, падстройвацца, хітрыць, і што яна сама, уласнымі рукамі, без прычыны, на ідэальна роўным месцы стварыла гэтую сітуацыю. Яна зразумела, што цяпер, пачынаючы вось ад гэтага вечара, ніводнае слова ад яго яна ўжо не зможа ўспрымаць, як раней, і будзе заўсёды мучацца пытаннем: ён ведае ці яшчэ не?

“Што я нарабіла?” – падумала яна самае банальнае, што можна падумаць у такіх выпадках.

15

Лагун паспеў забыць словы і папярэджанні Інгі, таму з неўразуменнем утаропіўся на мужчыну, які на другі дзень прыкладна ў абед узнік у дзвярах пакоя. Мужчына быў мажны, у шырокай белай сарочцы, у джынсах, у якія ўлезлі б два з паловаю Лагуны. Узнік і, не вітаючыся, з цікавасцю агледзеў сцены, ложкі, тумбачкі, клетку з папугаем. Нагледзеўшыся, толькі тады перавёў вочы на Лагуна і прамовіў:

– Значыць, так жывуць пачынаючыя сцэнарысты?

Пасля чаго з годнасцю прадставіўся:

– Муж нашай агульнай знаёмай. Міхалевіч. Вас я ведаю.

Ён паляпаў рукой па ложку, акурат, як Інга, нібы правяраючы трываласць яго. Без дазволу прысеў, ад чаго ложак заскрыпеў і прагнуўся.

– Начуты, начуты. І начытаны. Даўно хацеў з табой пазнаёміцца. Нічога, што на ты? Улічваючы тое, што нас звязвае, можна і на ты.

– А што… нас звязвае? – зглынуў Лагун камяк у горле.

– Агульная любоў.

Гэта было невыносна.

– Да творчасці, – удакладніў Міхалевіч. – Вось захацелася пазнаёміцца з маладым талентам. Паглядзець яму ў вочы. Можа, нават пасябраваць, калі атрымаецца. Я чалавек адзінокі. Цяжкі для сяброўства, бо не ўмею хваліць, таму і мяне няма каму пахваліць у адказ. Але і аднаму жыць можна. Нікога не хачу пакрыўдзіць, але некаторыя даўно памерлыя для мяне жывей за жывых, я з імі размаўляю, раюся, яны заўсёды са мною. І наадварот, некаторыя так званыя жывыя для мяне нібыта ўвогуле не нараджаліся.

Лагун маўчаў. Адно, што мільгала ў яго галаве: усё падстроена Інгай, знарок ёю спланавана, менавіта такая мэта і была ў яе. А муж працягваў:

– Вось так, малады чалавек. Тое, што не адразу нас забівае, робіць нас мацнейшымі. Я б толькі замяніў мацнейшымі на мудрэйшымі.