Текст книги "Прададзеная споведзь (СИ)"

Автор книги: Алесь Яфімаў

сообщить о нарушении

Текущая страница: 3 (всего у книги 5 страниц)

– Ёсць жа фільм «Дастукацца да нябёсаў». Глядзеў?

– Ну, дык гэта ж фільм, мастацкі вымысел. Героі выпадкова ўкралі машыну з мільёнам. долараў ці чаго там. У сапраўдным жыцці такога быць не можа. Але добра, смяротныя хваробы – асобная тэма. Вернемся да нашай сітуацыі.

Ёсць тры гады і ўмова, што здароўе не будзе пагаршацца з кожным днём. Што б ты змяніў? Што б ты здолеў змяніць? Зноў узнікае пытанне магчымасцей і ідэй ці, калі трэба, жаданняў. Ці з'явіліся б у цябе новыя ідэі і жаданні, а калі так, то чаму яны не з'явіліся раней? А калі ўжо былі – чаму ты іх да гэтага часу не здзейсніў? Усё ж, на мой погляд, галоўная праблема вельмі празаічная: чалавек з'яўляецца эканамічна залежным. І для большасці людзей сумная праўда ў тым, што, каб пражыць хоць бы і апошнія тры гады адзетым, абутым, сытым і з дахам над галавой, трэба будзе захаваць ранейшы ўклад жыцця: пяць дзён на тыдзень аддаваць на працу мінімум па дзесяць гадзін уключна з дарогай і абедам. Мне здаецца, што менавіта ў гэтым – сапраўдная трагедыя сітуацыі. У гэтым, а не ў тым, што жыць засталося тры гады.

Чаго б ты хацеў пасля смерці?

Маявер крыху памаўчаў, разумеючы, што ўжо, магчыма, надакучыў суразмоўцу і ўвогуле выглядае дзіўным і залішне навязлівым, але не стаў чакаць, пакуль слова возьме Даявед:

– Але што, калі смерць – не канец?.. Толькі абстрагуемся ад рэлігійных уяўленняў: вось ты паміраеш, але пасля існуе нейкі працяг. І калі б ты сам мог вызначыць, якім ён будзе, чаго б ты хацеў?..

– Не ведаю. Хацеў бы паразмаўляць з Богам. Спытацца, у чым быў сэнс майго асабістага жыцця і ў чым сэнс жыцця ўвогуле, спытацца, навошта Яму ўсё гэта трэба і што будзе пасля. Пасля Апакаліпсіса... Хацеў бы даведацца, ці існуе і ці існавала дзесьці яшчэ ў Сусвеце разумнае жыццё. Ці існавалі раней цывілізацыі на Зямлі. Хацеў бы даведацца, якім чынам увогуле пабудаваны Сусвет і ці сапраўды ён з'яўляецца бясконцым. А яшчэ мяне б цікавіла, што было да Вялікага Выбуху. Як і дзе ўтварыўся Сусвет, калі раней нічога не было... Увогуле, як гэта: нічога не было?.. Карацей, я б хацеў даведацца пра тое, чаго не можа даведацца звычайны чалавек. Заўжды цікавіла, прадвызначана ўсё ў гэтым жыцці ці не. Калі не, хацелася б паглядзець альтэрнатыўныя варыянты развіцця падзей. Здаецца, што і бясконцасці мала, каб высветліць усё цікавае.

Маявер быццам толькі і чакаў, пакуль Даявед скончыць. Напэўна, ён задаў пытанне суразмоўцы выключна з ветлівасці ці толькі для таго, каб пачуць у адказ «А ты?». Бо ў галаве самога Маявера ўжо быў падрыхтаваны новы маналог. Хоць чаканага сустрэчнага пытання і не прагучала, Маявер ніколькі не збянтэжыўся і пры першай жа магчымасці пачаў агучваць свае думкі:

– У дзяцінстве мне здавалася, што ўсё маё жыццё запісваецца на відэакамеру. І я ўяўляў сабе, як калісьці мы ўсёй сям'ёй – я з бацькамі – будзем разам глядзець гэты запіс. Канечне, уяўляў сабе даволі прымітыўна: быццам мы ў тагачасным узросце, я зусім малы, бацькі маладыя, у сваёй гасцёўні нядзельным вечарам сядзем на канапе і будзем глядзець запіс нашага жыцця па тэлевізары. Зараз нават смешна. Я ўяўляў, што запіс будзе вельмі вясёлы, як быццам нейкая камедыя. Прагляд будзе ўтульным, мы будзем уголас абмяркоўваць і каментаваць пэўныя эпізоды. Я нават іншым часам рабіў пэўныя «рэпартажы», дзе распавядаў пра нейкія навіны, пра сваю сям'ю, пра сябе. Ці проста дурэў і ўчыняў пацешныя выхадкі, каб потым пасмяяцца.

Толькі ведаеш, на справе атрымалася не камедыя, а нейкая драма.

Ведаеш, калі цяпер час ад часу ў мяне ўзнікае думка, што ўсё маё жыццё запісваецца і з'яўляецца, скажам так, «матэрыялам справы», мне ўжо нявесела. Мне больш сорамна і страшна. Бо далёка не заўсёды я паводзіў сябе так, як варта паводзіць сябе галоўнаму пратаганісту. А калі ў сваім уласным жыцці галоўны пратаганіст не я – то хто ж яшчэ?.. Ведаеш, у адной краіне падчас масавых мерапрыемстваў у натоўпе працуюць адмысловыя аператары – агенты спецслужбаў. Яны імкнуцца не вылучацца з натоўпу, ніякім чынам нікому не замінаюць. Яны проста здымаюць

– так, на ўсякі выпадак. Калі раптам што, гэтыя архівы могуць спатрэбіцца. І калі ўявіць, што побач з кожным чалавекам ёсць, напрыклад анёл-аператар, які заўжды здымае ўсе дзеянні чалавека з лепшых ракурсаў. У такім выпадку маё жыццё – вартае жалю відовішча. І адначасна адзін вялікі кампрамат.

– Ага, патрапіш да Пятра, і ён такі скажа, ну што, шаноўны, давайце зараз паглядзім адзін фільмец. А ты такі – не, не, я, калі ласка, у пекла. Дазвольце толькі касету з сабой узяць.

– Даяведу, напэўна, ужо надакучылі сумныя і нудныя псеўдафіласофскія маналогі Маявера і ён вырашыў далучыцца да гутаркі. І не проста далучыцца, а пажартаваць, каб змяніць танальнасць размовы і перавесці яе ў іншае рэчышча.

– Ага.

– Ці можна сказаць, што гэта такі артхаўс. Маўляў, на аматара, не кожны зразумее.

– Насамрэч сумна ўсё гэта. Іншым разам вінаваціш сябе, што зрабіў не так, як трэба. Але потым зноў наступаеш на тыя ж граблі. Карацей, наўрад ці я б хацеў пасля смерці праглядзець стужку свайго жыцця. Магчыма, некаторыя эпізоды. Хоць, напэўна, памяць і так захоўвае лепшае. Мне было б больш цікава паназіраць за сабой збоку. Даведацца, што казалі пра мяне людзі, калі мяне не было побач. А самае цікавае, на мой погляд, павандраваць у мінулым. Не вельмі далёкім – будаўніцтва пірамідаў ці нешта такое мяне не цікавіць. Я б хацеў, напрыклад, хоць на дзень трапіць на дзесяць гадоў назад. Паглядзець збоку на сябе, сваіх сяброў, родных. Проста паназіраць. Пасядзець у родным доме, паблукаць па родным горадзе. Усё ж за дзесяць гадоў шмат што мяняецца. Потым – яшчэ на дзесяць гадоў назад. Зноў: спачатку паглядзець на сябе, падзівіцца, чым я тады займаўся, як выглядаў; паназіраць за блізкімі і сябрамі. Зноў паблукаць па горадзе. На наступны дзень – яшчэ на дзесяць гадоў назад, потым яшчэ і яшчэ. Урэшце цікава было б апынуцца ў часе, які я яшчэ не памятаю. А пасля – у часе, калі мяне яшчэ не было. Уяві, як гэта цікава. Магчыма, было б і пэўнае расчараванне, бо той час падаецца нейкім дзіўным і загадкавым, нейкай невядомай эпохай. А насамрэч можа выявіцца, што тады не было нічога незвычайнага. Але ж цікава. У любым выпадку, тады была іншая мода, іншыя рэчы. Усё было іншым.

Потым адматаць яшчэ дзесяць гадоў. Паназіраць за зусім маладымі мамай і татам, якія ячшэ нават не былі знаёмыя. Крыху пагасцяваць у іх дома, паглядзець, як яны жылі. Магчыма, параўнаць іх паводзіны са сваімі. Потым адматаць яшчэ дзесяць гадоў, у той час, калі бацькі самі яшчэ былі дзецьмі. Паглядзець, якія ў іх былі цацкі, як яны бавілі час, чым захапляліся, аб чым марылі. Паглядзець на маладых бабуль і дзядуль. І зноўку – паблукаць па горадзе. Горад, напэўна, ужо б значна адрозніваўся ад таго горада, у якім я жыў. Дарэчы, што тычыцца назіранняў за роднымі, я б, напэўна, спыніўся на дзяцінстве бабуль і дзядуль, бо прабабулі і прадзядулі для мяне – фактычна чужыя людзі. Я іх амаль не ведаю, і наўрад ці мне было б цікава сачыць за іх жыццём. Так, у агульных рысах: побыт, ежа, адзенне. А вось родны горад – гэта зусім іншае. Мне сапраўды было б цікава блукаць па ім у розныя часы. Цікава было б паглядзець на яго падчас акупацыі, у перадваенны час, нават асабліва ў перадваенны. Цікава было б паглядзець, як узводзіліся вядомыя будынкі. Карацей, я б, напэўна, блукаў па родным горадзе ў мінулым аж да таго моманту, як на яго месцы пасяліліся першыя людзі.

– А ў будучыню?

– Не. Ну, чыста з цікаўнасці зазірнуў бы адным вокам. Проста, каб даведацца, ці будзе якое развіццё, ці працягнецца застой, ці ён увогуле прыйдзе ў заняпад. Але на значна большы інтэрвал: не на дзесяць, а на пяцьдзясят або на сто гадоў. А пасля, магчыма, адразу на пяцьсот, на тысячу. Але будучыня мяне не так цікавіць, як мінуўшчына. У мінуўшчыне – мае карані, як фізічныя, так і духоўныя. А будучыня – гэта пакуль пустое месца, голае паветра, у якое, магчыма (а магчыма і не), прарастуць новыя галіны і лісце.

Іголка і кружэлка

Маявер задуменна замаўчаў. Даявед вырашыў гэтым скарыстацца і паспрабаваў пераняць ініцыятыву ў гэтым выразна несіметрычным дыялогу, які нагадваў размову пасля п'янкі, калі ўсе ўжо разышліся, але двое самых трывалых працягваюць дапіваць гарэлку, паліць і разважаць аб жыцці, засынаючы над талеркамі:

– Разумееш, усё адносна. Табе можа здавацца, што жыццё лінейнае, што ў ім ёсць пачатак і канец. У гэтым сэнсе яно тоеснае часу. Час ідзе няспынна і незваротна, а ўнутры яго ідзе тваё жыццё. Шмат людзей марылі аб тым, каб адматаць пэўны адрэзак часу назад, вярнуцца да пэўнай кропкі, нешта змяніць. Ды і нават не змяніць – проста перажыць ці толькі пабачыць штосьці, што здаецца назаўсёды згубленым у мінулым. Але ўсё адносна. Вось возьмем, напрыклад, грамафон. Адносна іголкі – песня лінейная. У яе быццам бы ёсць пачатак і канец, яна мае пэўную працягласць і змяняецца ў часе. Бо гэта – іголка: яна можа адначасова «бачыць» толькі адну кропку. Аднак мы можам узяць у рукі кружэлку, на якой уся песня цалкам існуе ў адзін і той жа час. І адносна самой кружэлкі песня не мае развіцця, яна статычная. «Пачатак» і «канец» тут – рэчы ўмоўныя. Мы нават можам пракруціць яе наадварот, ззаду наперад, можам пракруціць больш павольна ці больш хутка. А іголка ў любым выпадку будзе «бачыць» толькі лінейнае развіццё, кропку за кропкай, якія змяняюцца з цягам часу. Мы ж можам проста дакрануцца да кружэлкі пальцам, тым самым дакранаючыся адначасова да некалькіх кропак, якія адносна іголкі знаходзяцца на вялікай адлегласці, паміж якімі палягае нібыта сам час. Разумееш? Тое, што адносна кружэлкі – толькі прастора, для іголкі – яшчэ і час, бо адносна яе заўжды будзе кропка, якая знаходзіцца ў мінулым, кропка, на якой іголка стаіць у сучасным, і кропка, якая наперадзе, гэта значыць у будучыні. А адносна кружэлкі часу быццам бы не існуе, бо ўсе кропкі на яе паверхні, кожная канаўка, кожны зашыфраваны гук суіснуюць адначасова. І гэта – не штосьці абстрактнае, не якая-небудзь там «тонкая матэрыя», гэта, можна сказаць, бытавы прыклад, добра вядомы амаль кожнаму чалавеку. І гэты прыклад з'яўляецца фізічнай дэманстрацыяй адноснасці часу.

Хто яго ведае: магчыма, час – тая ж самая кружэлка, на якой запісана ўсё, «ад» і «да», так бы мовіць, ад альфы да амегі. Проста мы не бачым усёй карціны. А нехта, магчыма, трымае гэтую кружэлку ў руцэ.

– Але ж хочацца верыць, што мы самі яе запісваем, а не проста «агучваем», быццам нейкая механічная прылада.

Асцярожна, дзверы зачыняюцца

Зноў павісла паўза, якая пачала небяспечна зацягвацца, – так, што сядзець у адным пакоі суразмоўцам станавілася няёмка. Першым загаварыў Даявед:

– Магчыма, мне падаецца, але ж я заўважыў, што ў цябе нешта вельмі шмат песімізму і негатыва. Чаму так? Канечне, гэта не мая справа, але было б цікава даведацца, у чым прычына. Распавядзі пра сябе, пра сваё жыццё.

– У двух словах? – Маявер сумна ўсміхнуўся: ён паспрабаваў намякнуць на стандартнае пытанне «Распавядзіце пра сябе ў двух словах», якое задаюць пры ўладкаванні на працу.

Даявед, відавочна, зразумеў гэтую адсылку, таму таксама пасміхнуўся:

– Ну, можна і так.

– Нічога цікавага, – Маявер зноў усміхнуўся. Цяпер усмешка была больш шырокай, але вочы ў той жа час – больш сумнымі. Ён ужо агучыў усе сваі думкі, якія, відавочна, узніклі не ў працэсе размовы, а назапашваліся доўгі час. І вось нарэшце ён іх выказаў – выказаў услых, выказаў жывому чалавеку. Ад гэтага Маяверу стала неяк больш лёгка і вольна, але ў той жа момант ён адчуваў, што нагаварыў занадта шмат і, магчыма, не так прыгожа і складна, як яму ўяўлялася. Акрамя таго, агучыўшы свае «нарыхтоўкі», Маявер не быў гатовы да «імправізацыі» – адказаў на пытанні, тым больш асабістага характару. Таму проста аджартаваўся: нягледзечы на незвычайную для сябе балбатлівасць, Маявер не хацеў раскрываць падрабязнасці свайго жыцця і закранаць балючыя тэмы.

Даявед моўчкі глядзеў на суразмоўцу, даючы зразумець, што яму ўсё ж цікава і жартам Маявер не абыдзецца. Не прайшло і пятнаццацці секунд, як той пачаў адказваць на пытанне цалкам сур'ёзна, але максімальна абагульнена – такім быў кампраміс паміж эмацыйным жаданнем раскрыць душу і рацыянальным імкненнем не казаць нічога канкрэтнага:

– У мяне такое адчуванне, быццам я праехаў свой прыпынак... Людзі, з якімі я пачынаў свой шлях, ужо павыходзілі. Іх ужо няма побач, а я нават не заўважыў, як гэта адбылося. У самым пачатку вакол былі толькі блізкія і знаёмыя. Аднак яны паступова сыходзілі, а на іх месца прыходзілі новыя. З некаторымі я нават паспеў пазнаёміцца, пасябраваць. Але потым сыходзілі і яны. І я нават не заўважыў, як раптам апынуўся ў атачэнні чужых людзей. Больш за тое, за акном – таксама ўсё чужое. Я ўжо не бачу там знаёмых мясцін, не пазнаю вуліцу, не ведаю, дзе я знаходжуся, і што будзе далей. Я проста еду. Ціха сяджу і гляджу ў акно. Не магу сказаць, што мне ўтульна, аднак маё месца ўжо цёплае, я на ім ужо прыгрэўся. І вось так сядзець, напэўна, лепш, чым выходзіць у халодную невядомасць.

І так я еду. Сяджу ціха, моўчкі гляджу ў акно на чужыя, амаль варожыя пейзажы і ў той жа час імкнуся менш глядзець на незнаёмых людзей побач са мной. Бо мне з імі няўтульна. Шчыра кажучы, я нават іх баюся. Не думаю, што яны могуць зрабіць мне нешта насамрэч дрэннае, але я іх не ведаю – сярод іх можа быць хто заўгодна. Таму я не магу цалкам расслабіцца, увесь час думаю: толькі б мяне не чапалі. А гэта нервуе. Было б лепш, каб побач увогуле нікога не было. А так – чужыя. Хто яго ведае: магчыма, гэта нядрэнныя людзі. Натуральна, што ў кожнага з іх ёсць сябры і блізкія, якія іх любяць і паважаюць. І натуральна – ёсць за што. Ва ўсялякім разе, павінна быць. Але мне побач з імі няўтульна і крыху страшна.

Тым не менш я еду. Хоць у чым па вялікім рахунку гэта выяўляецца? Фактычна я нічога не раблю: проста сяджу і гляджу ў акно і на тых, хто побач. Таму, напэўна, больш дакладным будзе сказаць не «я еду», а «аўтобус вязе мяне». Здаецца, што сітуацыя быццам бы някепская. Аднак расслабіцца нельга не толькі таму, што вакол чужыя. Больш сур'ёзная прычына – голас, які час ад часу кажа «Асцярожна, дзверы зачыняюцца!..». Гэта напамінак таго, што аўтобус не проста «едзе»: ён едзе з кропкі «А» ў кропку «Б» і – рана ці позна, але непазбежна – прыедзе на канчатковы прыпынак. І мне ўсё ж трэба будзе выйсці. І ўвесь абсурд у тым, што чым далей я еду, тым горш. Па вялікім рахунку трэба было выходзіць разам з сябрамі. А так у рэшце рэшт я апынуся зусім адзін у далёкім і чужым месцы. Мае выпадковыя спадарожнікі разыдуцца па сваіх дамах, будуць вячэраць у сваіх утульных кухнях разам з роднымі. А я застануся адзін на халодным брудным прыпынку ў абсалютна невядомым раёне. І я разумею, што лепш было б выйсці некалькі прыпынкаў таму ці хоць бы зараз, а не сядзець да апошняга. Аднак я ўжо прыгрэўся на сваім месцы. І мне больш падабаецца нічога не рабіць і проста спадзявацца, што канчатковага прыпынку ўвогуле не будзе. Магчыма, аўтобус едзе па коле і неўзабаве вернецца туды, адкуль я пачаў сваё падарожжа. А магчыма, на наступным прыпынку зойдзе хто-небудзь знаёмы, а потым яшчэ адзін, і яшчэ. Мы сядзем разам, пачнем размаўляць, расказаваць навіны, жартаваць. І мне зноў стане спакойна і ўтульна. Аднак, відавочна, нічога такога не будзе. Вяртацца ўжо няма куды: ад «маіх» прыпынкаў па вялікім рахунку засталіся толькі назвы. Іх абнавілі, перафарбавалі, а некаторыя ўвогуле знеслі. А на тых, якія засталіся, ужо новыя людзі... І сябры наўрад ці зойдуць у гэты аўтобус. Максімум – зойдуць людзі, якіх я лічыў сваімі сябрамі некалькі прыпынкаў таму. Цяпер яны мне ніхто. Таму ніякіх размоў, навін і жартаў не будзе: у лепшым выпадку – павітаемся.

«Асцярожна, дзверы зачыняюцца!..» Чым даўжэй я сяджу, тым менш выбару ў мяне застаецца. Напрыклад, калі ў пачатку паездкі я тэарэтычна мог выйсці на адным са ста прыпынкаў, то цяпер

– на адным з, дапусцім, дзесяці. А ў рэшце рэшт, калі мы прыедзем на канчатковы прыпынак, у мяне не застанецца аніякіх варыянтаў увогуле: хочаш не хочаш – выходзь, прыехалі. Канечне, магчымасць выбраць адзін са ста прыпынкаў у самым пачатку – насамрэч ілюзія. Так ці іначай можна выйсці толькі на адным прыпынку. Чакаць на ім наступнага аўтобуса можна ўсё жыццё. Таксама ўсё жыццё можна крочыць пешшу да іншага прыпынку, а памерці дзесьці пасярэдзіне шляху на раздарожжы. Аднак гэта ілюзія выбару натхняе. Так і ў жыцці. Калі ты бачыш сто дзвярэй і разумееш, што можаш абраць абсалютна любую з іх – гэта надае энергіі і моцы. Хоць у той жа час ты разумееш, што нельга зайсці ва ўсе дзверы адначасова. Акрамя таго, невядома, што чакае цябе за тымі дзвярыма, якія ты абраў. І па вялікім рахунку фактычна няма розніцы – сто дзвярэй перад табой ці адна. Аднак ілюзія выбару дае адчуванне ўлады, адчуванне таго, што ты сам ствараеш свой лёс, адчуванне таго, што ты можаш уплываць на падзеі, што ты – суб'ект, а не пасіўнае быдла. Хоць няма ніякай гарантыі, што ўсе сто дзвярэй не вядуць у адзін і той жа пакой...

Калі ты нарадзіўся здаровым чалавекам – у цябе кругагляд 360 градусаў. Ты быццам сядзіш у сярэдзіне велізарнага круглага пакою, у якім амаль бясконцая колькасць дзвярэй. І пакой гэты белы, светлы, чысты, з высокай столлю. Але ты пачынаеш рухацца і ідзеш у пэўным напрамку. І твой кругагляд ужо звужаецца. Ужо не 360, а, напрыклад, 300 градусаў. Бо набліжаючыся да адных дзвярэй, ты аддаляешся ад дыяметральна супрацьлеглых. Падыходзіш, адчыняеш. Заходзіш у іншы пакой. Усё, кругагляд ужо 180 градусаў, бо ззаду – толькі сцяна. Выбіраеш наступныя дзверы, ідзеш да іх. Адчыняеш, заходзіш у новы пакой. І кругагляд ужо 90 градусаў, па баках дзвярэй ужо зусім мала, але ёсць некалькі наперадзе. Ідзеш. Заходзіш у наступны пакой і разумееш, што гэта – калідор. Доўгі цёмны і пусты калідор, у якім бакавых дзвярэй увогуле няма, дзверы ёсць толькі ў супрацьлеглым канцы. Звычайна – адны, але калі пашанцуе, то і некалькі... І твой кругагляд ужо звузіўся настолькі, што ты цяпер можаш глядзець толькі прама перад сабой. І ты, ужо стары і стомлены, з пэўнай цяжкасцю крочыш у канец гэтага калідора. Разумееш, што перад табой ужо апошнія дзверы, і спадзяешся, што там будзе не тупік і не цёмная пустата небыцця. Спадзяешся, што там будзе нешта такое, дзеля чаго трэба было прайсці ўвесь гэты шлях, адчыніць усе гэтыя дзверы, губляючы на іх час і сілы. У рэшце рэшт, табе хочацца верыць, што там – за апошнімі дзвярыма – будзе як мінімум ўтульная канапа, ежа і гарачая гарбата, каб ты проста мог адпачыць. Аднак насамрэч няма ніякай гарантыі, што ты ўвогуле дойдзеш да тых дзвярэй. І няма ніякай гарантыі, што яны сапраўды апошнія. Калі нават там не тупік і не чорная пустата, гэта не азначае, што там не можа быць наступнага калідора. А за ім – яшчэ аднаго і яшчэ аднаго. Магчыма, усе гэтыя калідоры ўтвараюць адзін бясконцы лабірынт, які ў прынцыпе нельга прайсці і з якога нельга выйсці. Але ты спадзяешся. І вялікую крыўду выклікае ў цябе разуменне таго, што ты абраў памылковы шлях. Што ты не здабыў на ім нічога карыснага, а наадварот – разгубіў тое, што ў цябе было. Табе крыўдна, што людзі, якія ў самым пачатку абралі іншыя дзверы, дасягнулі больш, чым ты. І ты пачынаеш бессэнсоўна мучыць сябе развагамі, што было б, калі б ты пайшоў у іншым напрамку, калі б павярнуў у іншы бок. Пачынаеш задаваць сабе пытанні пра тое, дзе і калі ты памыліўся. І нават пачынаеш крыўдаваць і злавацца, што такі шлях увогуле існуе, бо гэта ж несправядліва, што адны крочаць па мяккіх дыванах у светлых і шырокіх пакоях, што перад некаторымі ўсе дзверы самі адчыняюцца, што камусьці ключы ад шматлікіх дзвярэй дораць бацькі, а ты ідзеш навобмацак па нейкіх цёмных завалах, увесь час аб нешта спатыкаючыся. Чаму такі шлях увогуле існуе? Чаму ён выпаў менавіта табе?.. Гэта пакаранне, выпрабаванне ці проста. Але голас з рэпрадуктара «Асцярожна, дзверы зачыняюцца!.. » увесь час падганяе цябе наперад, прымушае спяшацца, рабіць памылкі, спатыкацца. Ты нават не можаш нармальна агледзець пакой, у якім знаходзішся, бо ўся твая ўвага – на наступных дзвярах, ты імкнешся да іх, пакуль яны канчаткова не зачыніліся. І нават смерць не з'яўляецца выхадам. Бо калі ты памрэш пасярод шляху, ты не выйдзеш з лабірынта, ты проста памрэш пасярод шляху.

Дарэчы, разумееш, жыццё нашмат карацейшае, чым здаецца большасці людзей. Па-першае, існуе нейкі агульны зман, што чалавек быццам бы «па заводскіх наладах» жыве сто гадоў. Аднак ёсць аб'ектыўная статыстыка: большасць мужчын у гэтай краіне не дажывае да сямідзесяці, большасць жанчын – да васьмідзесяці. Але калі людзі адзначаюцць дваццаціпяцігоддзе, ім здаецца, што за спінай толькі чвэрць жыцця, а наперадзе яшчэ тры чвэрці. Аналагічна і ў пяцьдзясят: яны думаюць, што прайшлі «экватар», што ў іх засталося яшчэ столькі ж часу. Але не, спадарства: у першым выпадку вам засталося гадоў сорак, а ў другім – пятнаццаць. І вось тут трэба згадаць пра другую акалічнасць: абсалютна відавочна, што дзесяць гадоў з пятнаццацці да двадцацці пяці зусім не тое ж самае, што дзесяць гадоў з шасцідзесяці да сямідзесяці. Так, ёсць выпадкі, калі людзі дасягалі нейкага поспеху ў сталым узросце, але гэта выключэнні, якія толькі падмацоўваюць агульнае правіла. Трэба прызнаць, што з кожным годам магчымасцей становіцца ўсё менш і менш, «дзверы зачыняюцца» ўсё хутчэй і хутчэй. Калі ў пятнаццаць гадоў ты не маеш ніякага дачынення да спорту, верагодней за ўсё, ты не станеш прафесійным спартоўцам. Здаецца, што наперадзе яшчэ амаль усё жыццё, але гэтыя дзверы ўжо назаўсёды зачынены. Аналагічна і з іншымі сферамі, толькі лічбы іншыя. Жыццё большасці людзей фарміруецца ў першыя дваццаць гадоў, далей пачынаецца інерцыя. І праблема не толькі ў тым, што яна такая моцная, што кругагляд звужаецца да дзясятка градусаў, а жыццёвая прастора ператвараецца ў вузкі калідор. Проста большасць прызвычайваецца да свайго становішча і ўжо не хоча нешта змяняць. Людзі пачынаюць лічыць свае былыя мары і планы наіўнымі і несур'ёзнымі і адмаўляюцца ад іх. Штодзённая мітусня, нейкія побытавыя дробязі і неабходнасць зарабіць капейчыну на наступны дзень. Усё гэта спрыяе таму, што чалавек ператвараецца ў дробязнага абывацеля.

Таму я па-добраму зайздрошчу тым, хто абраў – не ведаю як, бо калі трэба рабіць гэты выбар, у чалавека яшчэ няма вопыту – менавіта свае дзверы і здолеў у іх увайсці. І шчыра спачуваю людзям, якія ніколі не патрапяць туды, куды імкнуліся. Але мая трагедыя ў тым, што я не ведаю, куды мне трэба. Я проста пасажыр, які праехаў свой прыпынак. Нават не ведаю, які дакладна, але яўна адчуваю – праехаў. І вельмі здарожыўся...

Адысей

Даявед глядзеў на суразмоўцу сур'ёзна і сумна. Напэўна, ён чакаў іншага адказу – нейкіх цікавых гісторый ці нечага такога. Урэшце ж атрымалася абстрактная, аднак шчырая і трагічная споведзь. Яна выразна адрознівалася ад папярэдніх маналогаў Маявера і, магчыма, нечым зачапіла эксперыментатара. Даявед зразумеў, што змяніць танальнасць гутаркі не атрымалася і наўрад ці ўжо атрымаецца, аднак ён вырашыў паспрабаваць дадаць у яе хоць крыху нейкага аптымізму:

– Падарожжа само па сабе з'яўляецца маленькім жыццём. Іншым разам цяжка сказаць, што мае больш сэнсу: тое, куды і для чаго ты едзеш, ці сам працэс гэтай паездкі. Напэўна, найбольш яскравы прыклад у гэтым выпадку – падарожжа Адысея. Памятаеш, ён так імкнуўся хутчэй патрапіць дадому, да жонкі. Вяртанне было яго мэтай, а доўгія вандраванні былі быццам бы перашкодай да яе дасягнення. Калі адштурхоўвацца ад таго, што Адысей жадаў вярнуцца дадому, усе яго прыгоды з'яўляліся, так бы мовіць, палкамі ў калёсах, якія ўвесь час спынялі яго, не дазвалялі здзейсніць жаданае. Адысей сумаваў, абураўся, шкадаваў час, які вымушаны быў губляць. Аднак відавочна, што менавіта гэта падарожжа было самым галоўным у яго жыцці. Не вайна, з якой ён вяртаўся, і не далейшае жыццё ў родным доме побач з жонкай. Само падарожжа. Іншымі словамі, не дзейнасць у пункце «А» і пункце «Б», а рух ад першага да апошняга. Пры гэтым натуральна, што сам Адысей якраз планаваў дзейнасць, чакаў ад яе пэўных вынікаў, надаваў ёй значны сэнс. А вось рух, які спачатку разглядаўся як нейкая фармальнасць, нейкі чыста тэхнічны момант, наўрад ці ўвогуле ўваходзіў у жыццёвыя планы Адысея. Ведаеш, быў бы ў яго такі спіс спраў. Кшталту, пасля вырашальнага бою дастае ён паперку і ручку і бухціць сабе пад нос: «Тааак, што тут у нас?.. Ага, нацягнуць траянцаў – ёсць (ставіць «галачку»), застацца жывым і здаровым – ёсць (ставіць «галачку»). Красава! Што цяпер?.. (Задумліва пасміхаецца) Так, Пенелопа. Пабухаць з сябрам

– будзе што ім расказаць за келіхам віна. І адпачыць – хопіць з мяне спраў на бліжэйшы час. Памыцца нармальна трэба, выспацца як след. Зачэкаўся я на гэтай вайне.» Уяўляеш? Ці мог бы ў такім спісе быць пункцік «хутка, акуратна і без прыгод даплыць дадому»? Гэта ж не падарожжа на сучасным трансатлантычным круізным лайнеры, гэта звычайнае вяртанне з вайны: сам працэс як штосьці цікавае і незвычайнае не разглядаўся. Але бачыш, як усё адбылося? Тое, што спачатку было дробяззю, не вартай увагі, нечакана стала галоўнай падзеяй у жыцці Адысея – расцягнутай у часе і насычанай шматлікімі прыгодамі, на фоне якіх вайна, якую Адысей лічыў важным элементам жыцця, сама стала дробяззю.

– О, дарэчы пра трансатлантычны лайнер. Ведаеш знакаміты факт: калі тануў «Тытанік», аркестр граў да апошняга? Пра гэта звычайна згадваюць, маючы на ўвазе, што трэба рабіць сваю справу да канца, калі нават становіцца абсалютна відавочна, што ўсё скончыцца кепска. Але я лічу, што прыклад няўдалы, бо дзеянні аркестра на «Тытаніку» былі цалкам рацыянальныя. Месцаў у шлюпках на ўсіх не хапала, бегчы было бессэнсоўна – раз. Музыка як-ніяк стрымлівала паніку. Дарэчы, кажуць, што насамрэч аркест граў не рэлігійны гімн, а лёгкую танцавальную музыку – менавіта для таго, каб не драматызаваць сітуацыю. Гэта два. Карацей, няма ў гэтым учынку ніякага экзістэнцыялізму, толькі здаровы сэнс і практычная карысць. Канечне, тое, што музыкам хапіла ў такой сітуацыі самакантролю, бясспрэчна, заслугоўвае павагі. Але гэта не з'яўляецца прыкладам таго, што ў любой сітуацыі трэба рабіць сваю справу да канца.

Вось у мяне адчуванне, быццам мой «Тытанік» тоне, а я вымушаны драіць на ім палубу. І гэта сапраўдны экзістэнцыялізм і абсурд. Я задаюся лагічным пытаннем: на якую халеру мне гэта трэба, калі відавочна, што вось-вось ты і сядзеш на тым самым месцы і ўсё пойдзе на самае дно? А мне адказваюць: «Закон суровы, але гэта закон, драіць палубу – твой абавязак, і пакуль ты жывы – драй. І ўвогуле, пакуль карабель не затануў, ён не затануў. Вось зараз ён перастане тануць, і што тады? Прабоіну залатаюць, ваду адкачаюць, і паплывем далей, а ў цябе будуць сур'ёзныя праблемы.». І ведаеш, нейкая частка мяне верыць, што карабель перастане тануць. І я буду вымушаны плысці на ім да самага канца, аднак маё становішча яшчэ больш пагоршыцца. Карацей, я не адчуваю сябе

Адысеем ці капітанам карабля. Я адчуваю сябе юнгам, які вымушаны за юшку з хлебам драіць палубы пры любых абставінах. Нейкія ніжнія палубы, з якіх нават нябачна, што адбываецца навокал. І мне не хапае сілы і смеласці, каб пакінуць гэты карабель і пайсці ў вольнае плаванне.

– Ніколі не ведаеш, дзе згубіш, а дзе знойдзеш. Магчыма, што такое «падарожжа» і ёсць сапраўдная мэта і сэнс твайго жыцця.. З іншага боку.. Вось ты казаў пра нейкія калідоры, лабірынты. Добра. Уяві: ёсць пакой. Маленькі, шэры пакой, у якім няма абсалютна нічога цікавага. І некаму неабходна забіць у сцяну гэтага пакоя цвік. Толькі вось у гэтага некага няма ні цвіка, ні малатка. Але цвікі з малатком ёсць у тваім пакоі – такім жа шэрым і нецікавым. І вось увесь сэнс твайго жыцця, твайго існавання – проста аднесці цвікі і малаток са свайго пакоя ў той, другі. Ніякіх подзвігаў, ніякіх гераічных здзяйсненняў, ніякай самаахвярнасці ці чагосьці такога – проста ўзяць цвікі і малаток і аднесці ў іншы пакой. Усё. Бо акрамя цябе – няма каму. Калі ты не прынясеш, ніхто не прынясе, і той пакой застанецца шэрым і нецікавым, бо ў таго, хто там, без цябе проста не будзе магчымасці павесіць у пакоі карціну або палічку і тым самым зрабіць яго крыху лепш і ўтульней. Такі сэнс жыцця цікавы? Не. Лёсавызначальны? Не. Але ў ім ёсць практычная мэта, і гэта галоўнае. Аднак самае цікавае ў тым, што паміж гэтымі двума пакоямі – калідор. Гэта можа быць, напрыклад, галерэя, на сценах якой вісяць шэдэўры сусветнага мастацтва. І пакуль ты будзеш выконваць сваю маркотную і нецікавую місію, ты можаш адначасова атрымаць асалоду і задавальненне ад самога шпацыру па гэтым калідоры. Іншымі словамі, калі нават ад цябе не патрабуецца нейкіх надзвычайных здзяйсненняў, нішто не замінае пражыць гэта жыццё прыгожа.

– Цвікі і малаток?.. Хм. адзін аднойчы таксама нёс малаток і цвікі. І ведаеш, што адбылося, калі ён данёс іх у той, другі пункт?.. Яго прыбілі гэтымі цвікамі да крыжа.

– Ай. – Даявед незадаволена зморшчыўся.

– А што? Якраз цесляром быў. Малаток і цвікі – звычайны цяслярскі атрыбут. Ішоў будаваць.

– Калі пайшла такая гаворка, перайначу: дай чалавеку жытло – і ён будзе жыць у ім, пакуль яно не разбурыцца. Дай чалавеку малаток і цвікі – чалавек пабудуе жытло і будзе рамантаваць яго, пакуль сам не памрэ. Той сам пабудаваць не паспеў, аднак навучыў іншых. Табе не далі жытло, але табе далі інструменты, каб ты самастойна пабудаваў яго, і сказалі, як гэта рабіць. Бо калі б табе далі гатовае жытло, ты знайшоў бы, да чаго дачапіцца. Маўляў, гэта мне не падабаецца, гэта я б зрабіў па-іншаму, гэта ўвогуле не патрэбна, гэтага не хапае. Таму табе далі толькі інструменты – будуй так, як сам хочаш. А хочаш – увогуле нічога не будуй, выбар за табой.

– Добра, інструменты далі. Але ж не далі рэсурсаў. З чаго будаваць? Што рабіць з малатком і цвікамі, калі ты нарадзіўся сярод пустыні?.. А ў той жа час нехта нарадзіўся сярод леса. Разумееш? Добра, у кожнага аднолькавыя інструменты, але ж ва ўсіх розныя рэсурсы.

– Не бывае бясконцых пустыняў. Вось табе зноў матыў руху і падарожжа. Вакол пяскі – не сядзі на месцы, рухайся. Ідзі, і рана ці позна прыйдзеш туды, дзе знойдзеш свае рэсурсы. Валоданне інструментамі – гэта лепш, чым валоданне рэсурсамі. Бо калі той, хто нарадзіўся сярод лесу, згубіць свае інструменты, будзе быццам. як там яго. Тантал, вакол якога вада і ежа, але які не можа паесці і напіцца. Нават знаходзячыся сярод процьмы рэсурсаў, ён не можа іх выкарыстаць, атрымаць ад іх карысць і асалоду. А той, хто нарадзіўся сярод пяскоў, але не згубіў свае інструменты, заўсёды будзе мець надзею, што выйдзе з пустыні і пабудуе сабе жытло. І гэтая надзея будзе даваць яму сілы на шлях да лепшага. А твая асабістая мэта, магчыма, – проста аднесці інструменты ў іншы пакой і перадаць іх таму, каму яны патрэбны, таму, хто ведае, як імі карыстацца...