Текст книги "Адзiнота на стадыёне"

Автор книги: Адам Глебус

сообщить о нарушении

Текущая страница: 6 (всего у книги 7 страниц)

Капялюш пажарнага колеру

Можа, гэта i адзiная значная падзея ў маiм жыццi, але я не шкадую, што давялося адчуць смерць мастака, якi жыў у маёй душы. Кожны чалавек мае схiльнасць да мастацтва, толькi, вядома, не кожны становiцца мастаком, а тым больш не кожны ведае, што мастак можа i памерцi, загiнуць раней за самога чалавека. Таму я i напiсаў невялiкi тэкст, якi, можа, i дарэмна назваў апавяданнем, тэкст пра лёс мастака, якi быў ува мне.

Мастак жыў ува мне даволi доўга, i нельга сказаць, каб умовы былi благiя цi я меў жаданне пазбавiцца ад яго. Наадварот, я дапамагаў яму i калi наведваў школу мастацтваў, i калi займаўся ў акадэмii на аддзяленнi жывапiсу. У вучнёўства i ўдасканаленне таленту я верыў i пасля заканчэння вучобы, якая давалася цяжка з прычыны маёй схiльнасцi да максiмалiзму. На выставах мае карцiны звычайна вывешвалi сярод плакатаў. Каляровыя рэпрадукцыi, пад якiмi чорным на белым выдрукоўвалася маё прозвiшча, часцей за ўсё выклiкалi спрэчкi. Не адзiн раз я даставаў з паштовай скрынкi лiсты ад невядомых апалагетаў i апанентаў маёй творчасцi. На тэлефонныя парады пакiнуць займацца маразмам я адказваў маўчаннем. Сябры мяне хвалiлi. Ворагi, як i належыць паводзiць сябе ворагам, ганiлi, не прымалi i крытыкавалi ў друку i на сходах. Некалькi старэйшых мастакоў актыўна падтрымлiвалi мяне, i я адным з першых сярод сваiх аднакурснiкаў атрымаў майстэрню. Запланаваны рост сучаснага мастака адбываўся даволi нармальна, калi не лiчыць канфлiктаў памiж мной як чалавекам i мастаком, якi жыў ува мне. Прычыну я бачыў перш за ўсё ў тым, што "мой мастак" не прымаў замацаваных iншымi канонаў i будаваў свае законы i правiлы.

Прайшло некалькi гадоў пасля заканчэння акадэмii, i на стэлажы ў майстэрнi назбiралася даволi многа скончаных прац. Я напiсаў заяву на персанальную выстаўку. I мяне ўключылi ў спiс. Праз паўгода я павiнен быў развесiць свае палотны па сценах невялiкай светлай залы ў Палацы прафсаюзаў. З падпiсаным дазволам на выставу я пакiнуў Саюз мастакоў i пайшоў у процiлеглы бок ад сваёй майстэрнi. Я хадзiў па горадзе i сам не заўважыў, як апынуўся ў касах Аэрафлоту. Я разглядаў оп-артычную рэкламу, калi да мяне падышоў незнаёмы i шэптам спытаў:

– Вам патрэбен бiлет на поўдзень?

Незнаёмы меў iнтэлiгентны выгляд, белыя рожкi кашульнага каўняра свяцiлiся на чорнай воўне швэдра, выгляд зусiм не стасаваў з прапановаю.

– Магу дапамагчы, – я пачуў яшчэ раз голас, якi быў надзiва падобны да голасу майго настаўнiка фiласофii. Незнаёмы паправiў акуляры. Ён даволi спакойна пачакаў, пакуль я перабраў усе, колькi ўспомнiў, "за" i "супраць".

– Дапамажыце, – сказаў я. Незнаёмы кiўнуў, i я ўбачыў акуратную лысiну, падобную да танзуры. Ён забраў мой пашпарт i грошы, а праз паўгадзiны я ўжо меў бiлет на самалёт i сядзеў на алеi, дзе так прыемна думалася, што заўтра буду ў далёкiм паўднёвым горадзе.

Прыморскi горад з акультуранымi руiнамi некалькiх старажытных дзяржаў мне спадабаўся. Ранiцамi, калi ўсе адпачыннiкi накiроўвалiся на пляж, я хадзiў да разбураных сабораў. Мой расклад вiдавочна не супадаў з раскладам прыезджых, i я адчуваў волю i лёгкасць. Я жыў, як вольная пташка, пакуль не ўбачыў капялюш.

Якi быў капялюш! Яго колер, ярка-пажарны колер я любiў з дзяцiнства. Пажарным я называю колер, якi мы бачым на пажарных шчытах, вогнетушыцелях i пажарных машынах. Густа-чырвоная фарба на металёвых i драўляных паверхнях з цягам часу набывае спецыфiчнае адценне, гэта не чырвоны, не пунсовы, не пурпуровы i не руды, не ржавы i не бурачковы, не малiнавы i не аранжавы, як не крывавы i не вогненны, а менавiта пажарны колер. Саламяны конус са скруглёнай вяршыняю быў за верх, а палi былi роўныя, шырокiя i аднолькавыя з усiх бакоў. Белыя, вышываныя шоўкам кветкi аздаблялi незвычайны ўбор. Я толькi ўбачыў такое дзiва на палiцы галантарэйнага кiёска, i рука сама выцягнула нататнiк з грашыма. Але я падумаў, што рэч у гаспадарцы зусiм не прыдатная, i ўсе яе вартасцi, мастацкiя i эстэтычныя, не маюць нiякага дачынення да самай мiзэрнай функцыянальнасцi, я так падумаў i адышоў ад кiёска, за шклом якога агнiўся капялюш.

Лежачы на пляжным лежаку пад палатнянымi парасонамi, я думаў пра капялюш. Нашто ён мне? Можа, каму i прыдасца, а мне толькi – купiць i выкiнуць. Можна яшчэ падараваць. А каму? Хто яго насiць будзе? Можа, дзе-небудзь далёка-далёка i носяць, а ў нас нават на пляжы нiхто не надзене. Дзяўчына? Ды няма такога дзявочага твару, якi б мог паспрачацца ў прыгажосцi з такiм высокiм i яркiм капелюшом. А якая дзяўчына пагодзiцца, каб капялюш быў прыгажэйшы за твар? Нiякая. Дзецям ён вялiкi. Жанчына? Ды жанчына хутчэй атрымае сонечны ўдар, чым пагодзiцца з выглядам, якi можа стварыць з яе саламяны ўбор. Мужчына? Калi незнаёмаму я падару капялюш, ён не зразумее, а знаёмых у радыусе ста кiламетраў я не маю. Я разважаў i разважаў, пакуль не скемiў: адзiнае месца, якое застаецца для капелюша, гэта мая ўласная галава. Я ўявiў сябе ў капелюшы i пераканаўся, што кветкi трэба паабрываць.

З капелюшом пад пахаю я прыйшоў да антычнай руiны, схаваўся ў цень i больш як гадзiну прамучыўся, але спароў кветкi. "Прыгожа!" – сказаў я ўголас забароненае для мастакоў слова. Я надзеў капялюш i пайшоў да мора. Рэплiкi, якiя пачуў на пляжы, я запомнiў надоўга. Я не магу гарантаваць нi парадак, у якiм яны ляцелi ў мяне, нi дакладнасць кожнага слова, але агульны сэнс быў такi:

– Жлоб! – было першае, што я атрымаў, пакуль прайшоў некалькi кiламетраў па бетону.

– Мама, паглядзi, якi дзядзя, i я хачу такую шапку.

– Вы працуеце ў цырку?

– Ходзяць жа такiя, i як iх толькi зямля носiць!

– Вазьмiце мяне з сабою.

– (Цалкам нецэнзурны выраз.)

– Я такога... яшчэ не бачыла, колькi жыву.

– Такi не купiш, самаробны... Якая пластмасавая штампоўка? Кажу табе саламяны i самаробны, i колер дзiкi, нi адна фабрыка так не зробiць.

– Вам да твару i вельмi.

– Фраер... Мы такiх... (Далей доўга i незразумела пра што.)

– Вiдны хлопец, i раптам такое.

– У, гэта да!

– Дажылiся! Унiтаз на голаў надзень. З такiх i пачынаецца! Можа, усе голыя хадзiць пачнём? Цьфу!

– Ёсць жэст! Ёсць!

– Усё паўтараецца.

– Зноў хiпi? Цi гэта панк?

– Не, ён чысты.

– Кажу табе, недзе схавалi кiнакамеру i здымаюць, вот не верыш... А я кажу – здымаюць.

– Знойдзецца каму сапсаваць настрой.

– Толькi так i трэба, толькi так.

– А дзе вашы рапаны?

– Што чырвана, то хораша.

– На большае розуму не хапiла.

– Д'ябал спакусiў, няйнакш.

– Патрэбны зялёныя порткi да чырвонага капелюша.

– Не порткi патрэбны, а пяро паўлiна за вуха i пальмавы лiст у руку, а так бездухоўна выйшла, без палёту, ведаеце, без прарыву.

– А здымiце яму капялюш, i хто ён? Нiхто!

– Не скажыце, зараз ён якраз лiдэр i кумiр.

– Ізаляваць яго... Ізаляваць...

– А што гэта за дзядзя?

– Гонар у хлопца ёсць, не кожны так зможа. Адзiн супраць усiх. I дзеля чаго? Спытайце. А дзеля самога сябе.

– Шкоды ён не робiць.

– Яшчэ як робiць. Ён парушае звычкi i ка... (далей не пачуў).

– Моцна, па-нашаму.

– У iм нешта ад Адама, ад першага чалавека, ёсць, напэўна, адзiнота.

– Нашто вытыркацца?

– Ён ёсць, згодны. А як жа астатнiя, iх на пляжы тысячы?

– Цiкава, кiм ён працуе?

– I што ж гэта ты, хлопец, робiш, га?

– Ён чырванее.

– Заўтра яго не будзе, гарантую.

– (Пачатак сказа я не пачуў) ...iрт i агонь.

– Чалавекам i толькi чалавекам.

– З капелюшом два метры трыццаць адзiн цi трыццаць два сантыметры.

– (Жорстка i нецэнзурна.)

– Яму ўсё роўна.

– Такiх трэба шкадаваць, а вы такое гаворыце.

– Ха-ха-ха-ха...

– Пустата.

У мяне няма жадання рабiць аналiз рэплiк, i не таму, што я не бачу, хто стаiць за кожнай з iх, а таму, што гэта марная справа.

Пляж скончыўся, яго перагароджваў высокi дашчаны плот. Я прайшоў праз браму i апынуўся на вялiзнай пустэчы, спрэс застаўленай бетоннымi блокамi i трубамi. Цiха i жалобна было сярод будматэрыялаў. Мора манатонна шархацела прыбярэжным жвiрам. Я прайшоў праз гэты часовы склад i выйшаў на бераг катлавана. Вялiкi катлаван, якi вырылi пад фундамент невядомай мне пабудовы, прыцягваў, як прыцягваюць варонкi стадыёнаў. Па разварочанай экскаватарнымi гусенiцамi дарозе я спусцiўся ў катлаван. Мяне абступiлi пясчана-скалiстыя стромы, над якiмi навiсла густое паўднёвае неба.

Шорсткi свiст прымусiў мяне азiрнуцца. Камень упаў побач. На беразе катлавана цямнелi постацi падлеткаў. Я паказаў iм кулак. Другi камень таксама ўпаў побач, а трэцiм яны пацэлiлi мне ў калена. Я схапiў з-пад ног вялiкi глыж i пабег да падлеткаў. Калi я апынуўся наверсе, задыханы, з глыжом у руцэ, падлеткаў нiдзе не было вiдаць. Блокi i панелi стабiльна ляжалi на шэрай бястраўнай зямлi. Кароткiя ценi падкрэслiвалi асветленыя сонцам фактуры i паверхнi, за якiмi нашэптвала бясконцыя гекзаметры абыякавае мора. Я паглядзеў у катлаван. На сподзе валяўся мой капялюш. Я вярнуўся на пляж i пайшоў той жа дарогаю, памiж тых жа людзей, толькi нiхто не глядзеў на мяне i не крычаў услед.

Вечарам мне зрабiлася блага, я адчуў у сабе пустату. Я закрываў вочы i бачыў, як iду сам сабе насустрач, адзiн з маiх "я" быў у капелюшы. Спаць я не клаўся, я хадзiў гуляць да антычных руiн. Пад ранiцу вiдовiшча, што мучыла мяне, знiкла, яно перастала з'яўляцца ўваччу, як толькi я ўсвядомiў пра смерць "майго мастака". Мастак, якi жыў ува мне, памёр.

Вы можаце спытаць: з якой прычыны? Але я не раблю анатамiравання з'явы. Я толькi пераказваю факты. Адзiнай больш-менш вартай гiпотэзай, якой я прытрымлiваюся, з'яўляецца: смерць з прычыны рэалiзацыi магчымасцей, развiццё спынiлася, адбылася крышталiзацыя, i мастак памёр.

Ад выстаўкi я адмовiўся, бо не хацелася збiраць гледачоў ля карцiн творцы, якi страцiў самога сябе. У сваёй майстэрнi я дазволiў працаваць студэнту, якi i зараз працуе там. Мастацтва я пакiнуў не адразу, я спрабаваў маляваць i нават скончыў некалькi невялiкiх прац, толькi ўсе яны з'явiлiся дэманстрацыяй рамяства, i не больш.

Вы маеце поўнае права спытаць у мяне, а дзе я працую i чым займаюся цяпер. Я адкажу. Выкладаю красленне ў сярэдняй школе, тлумачу, чым адрознiваецца аксанаметрыя ад перспектывы. Мае вучнi, канечне, не ўсе, старанна асэнсоўваюць сакрэты двухмернай i трохмернай прасторы. Я iмi задаволены збольшага.

Часам, калi вучнi пакiнуць клас i я сяджу адзiн перад пустымi крэсламi i сталамi, мне ўспамiнаецца пляж, капялюш i я ў гэтым капелюшы; тады мне пачынае здавацца, што мастакi зусiм i не памiраюць, яны проста назаўсёды пакiдаюць нас i жывуць асобна ў нашых творах, нашых мастацкiх жэстах. Так i мой мастак iдзе па пляжы...

На фоне барака

– Алё... Ты?

– Я.

– Пазнаў?

– Пазнаў.

– Ведаеш?

– Ведаю – няма нашага Мiхася.

* * *

На аўтобусным прыпынку каля плошчы Перамогi ў час пiк стаяў паэт у незашпiленай куртцы. Ён трымаў дзве вялiзныя сумкi, напакаваныя дэфiцытнымi прадуктамi. Ён глядзеў на перапоўненыя аўтобусы, i было крыўдна, што з такiмi сумкамi нi ў гэтыя, нi ў наступныя аўтобусы не ўваб'ешся.

Да паэта падышоў малады чалавек i павiтаўся. Той паставiў на зямлю сумкi i сказаў:

– Не ўбiцца. Хм... Адзiн за адным iдуць, i не ўбiцца. Хм... Хм... А ты куды?

– Дамоў. Давайце дапамагу. Нам жа па дарозе.

– Дапамажы, бо набраў – не падняць, ажно па вулiцы сорам iсцi... Хм... Гэта ж у мяне юбiлей.

– Вiншую.

– Дзякуй. Хм... Толькi не люблю я гэтых юбiлеяў. Дэрмацiнавых папак надораць (куды iх падзець?), лухты нагавораць, брыдка слухаць. А потым стол, i сам разумееш, трэба, каб на стале было, а ў мяне талерак столькi няма, каб на iх усiх хапiла. Пайду сёння вазьму напракат. Што мы тут стаiм? Пайшлi на мост, а там, за скверам, на аўтобус сядзем.

Яны ўзялi сумкi i пайшлi па праспекце, пад вясновымi лiпамi.

– Як падумаю, што на сцэне сядзець, што вершы ў мiкрафон чытаць, аж млосна робiцца... Хм... Так мы з табой i не схадзiлi да Н., а трэба яго знайсцi, трэба да яго схадзiць. Забылi яго, знарок забылi i сябры, i ворагi. А ён у Мiнску, я нават бачыў яго, ён у такiм прыстойным палiтоне. Хм... I шалiк, i туфлi. Я нават узрадаваўся, што ён так добра выглядае... Казалi ж рознае: i што спiўся, i што звар'яцеў, i што з работы прагналi... Думаў падысцi, а тут са мной людзi былi, няёмка iх кiнуць, а пакуль развiтаўся, пакуль пачаў даганяць... Ён некуды знiк. Натоўп... Мы каля цэнтральнага унiверсама стаялi, i, як зараз, якраз час пiк быў... Добра, хоць палiто на iм новае i выглядаў ён iнтэлiгентна, толькi ў твары нешта не тое, змянiлася нешта, ён так галаву крыху набок трымаў i сам сабе ўсмiхаўся... Хм... Разумееш, стары, я не хачу сказаць, што зусiм ненармальна, але нешта ў гэтай усмешцы ненатуральнае было. Хм... Я ж яго добра ведаў, друкаваў яго, дапамагаў; толькi ў яго ж сябры былi, дзе мне за гэтымi сябрамi? Ну, сябры дык сябры, як сабе хочаш, сябры яму i дапамаглi. Хм... Трэба нам з табой да яго схадзiць, проста без папярэджання пайсцi. Ён жа – паэт. Гэта сябры думаюць, што яго няма, што забылi яго, а ён ёсць.

– Так, трэба схадзiць. Я ў канцы лета вольны буду, мы i сходзiм.

Яны селi ў аўтобус. У аўтобусе маўчалi. Сышлi на прыпынку "Кальцо".

– Я ўсё ваш партрэт нiяк не зраблю, хоць палатно падрыхтаваў i эскiзы зрабiў, – выбачаўся малады чалавек.

– Хм... А можа, да мяне зойдзеш?

– Не выпадае сёння.

– А што за эскiзы?

Паэт i малады чалавек гаварылi на скрыжаваннi. Падобныя да сабак сумкi стаялi каля ног.

– На другiм плане барак, памятаеце ваш радок: "Разбiраюць барак пад маiм акном..."1 Шэрае неба над баракам, ён ружовы, цёмны, з сiнiмi акенцамi... I яшчэ шэрая восеньская трава. На першым плане – вы ў белай кашулi i пры гальштуку. Гальштук – чорны, вузкi, драматычны. Хочацца, каб ён быў пранiзлiва, шчымлiва драматычны... А яшчэ на плечы вы накiнулi фуфайку... Мне здалося, што ў гэтым спалучэннi – белая кашуля, чорны гальштук, незашпiленая фуфайка – ёсць метафара. Твар у вас будзе малады, твар дваццацiгадовага хлопца, якi збiраецца памiрыць горад i вёску. Я бачу гэты партрэт, ён ужо ёсць для мяне. Цяжка расказаць, здаецца, нешта недагаворваеш, i выява не складаецца ў адно цэлае. Лепш я намалюю i пакажу.

– Зрабi. Хм... Атрымаецца, думаю, мадэрнова. Добра, я пайду... Ты заходзь. Мы ж – суседзi. Як-небудзь пад вечар выберашся з дому, то заходзь.

* * *

– Трэцюю аперацыю зрабiлi. Шво разыходзiцца, не трымаецца. Кажуць, што занадта вялiкую дозу абпраменьвання далi, таму i не трымаецца шво.

– А я не магу ў ракавы барак хадзiць. Не магу, i ўсё.

– Кажуць, там вельмi многа самагубстваў.

* * *

На пахаванне паэта малады чалавек спазнiўся. Ён прыйшоў, калi гаварылiся жалобныя прамовы. Да труны было не падысцi, бо ў пакоi, дзе ляжаў нябожчык, i ў фае перад пакоем было поўна людзей. Малады чалавек не пачуў прамоў, яны ўсе сплаўлялiся ў манатоннае бу-бу-бу-бу-бу. Ён паглядзеў на спiны i патылiцы лiтаратараў i выйшаў на ганак.

Вынеслi труну.

Малады чалавек убачыў шэры профiль i здзiвiўся, што гэты востры профiль, профiль, што пагойдваецца над натоўпам, што ён не мае анiякага дачынення да паэта. Гэта – цела, а не паэт.

Труну паставiлi ў жоўты, з чорнай палосай, кароткi аўтобус, i той пацiху паехаў.

* * *

Пасля пахавання малады чалавек зайшоў у бiблiятэку. Пасля жахлiвай гарачынi, што была на вулiцы, у чытальнай зале сустракала адносная прахалода.

Бiблiятэкарка стаяла каля стала i пакавала гаспадарчую сумку. Пасля занавешаных чорным крэпам люстэркаў, пасля музыкi, якая будавала нябачную лесвiцу да выгбы смерцi, пасля расцiснутых на асфальце хрызантэм будзённы занятак немаладой жанчыны, што клала ў сумку хлеб, набыў для маладога чалавека значнасць, нават мiстычнасць.

– Вы новыя кнiжкi прыйшлi паглядзець? – спытала яна i прапанавала яму прайсцi да стэлажоў.

– Я проста зайшоў. Захацелася пабыць у цiшынi i схавацца ад сонца. На вулiцы жахлiвая гарачыня, такая гарачыня, што галава пачынае балець.

– Так, гарачыня. Страшэнная гарачыня, i Мiша памёр...

* * *

Калi малады чалавек вяртаўся дадому, невядома адкуль яму на рукаво ўпала тонкая, што вяровачка, бiтумная смала i зрабiла на кашулi заўсёдную жалобную стужку.

Заўсёды на "ты"

Усё было як заўсёды. Адна з шасцi люмiнесцэнтных лямп не гарэла. Пад рукамыйнiкам стаяла сметнiца, поўная папяровых трафарэтаў, побач – чатырохногi табурэт. Каля сцяны сохлi магазiнныя шыльды. Як заўсёды, у мяне было многа афармiцельскай работы.

Я пачуў, як грымнулi дзверы, i цёмны калiдор запоўнiлi ўпэўненыя крокi.

– Здароў, злыдух, – сказаў ён, той, з кiм я заўсёды на "ты".

– Здаравейшых бачылi, – адказаў я.

– Чаму ты не прыйшоў?

– Не змог.

– Не змог... Ты абяцаў... Я спадзяваўся...

– Як спадзяваннi?

– Ты – злыдух.

– Ведаю.

– Без мяне ты гэтага не ведаў. Тваё слова – нуль. За яго капейкi не дам, – сказаў ён.

– Другiя дадуць.

– Што мне другiя?!

– I я так падумаў i не пайшоў.

Ён падышоў да шыльды. Памацаў, цi высахла фарба. Фарба не высахла. На лiтары "а" ў слове "магазiн" засталiся адбiткi пальцаў. Ён вымыў рукi, закурыў танную цыгарэту i сказаў:

– Ты мяне кiнуў у самы адказны момант.

– Брахня. Самы адказны момант... Брахня! Ты ведаў, што сваё атрымаеш. Ведаў i атрымаў роўна, колькi належыць. Нi больш нi менш – роўна!

– Так, я сваё атрымаў, але ты павiнен быў прыйсцi, – сказаў ён, той, з кiм я нiколi не быў на "вы".

– Чаму павiнен?

– Ты абяцаў.

– Абяцанкi... Можна без гэтага.

– А раней?

– Што раней? Раней было тое самае, што зараз. Як заўсёды.

– Раней ты прасiў, i я прыходзiў, – сказаў ён.

– Раней i я прыходзiў, калi прасiў ты. Мо не так?

– Так.

– Дык што?

– Ты – злыдух.

– Усё. Хопiць, – сказаў я, узяў пэндзаль i зафарбаваў адбiткi ягоных пальцаў на лiтары "а" ў слове "магазiн".

Ён сеў насупраць мяне на табурэт i закурыў новую цыгарэту.

– Не хвалюйся. Я хутка пайду. Выкуру цыгарэту i пайду, – сказаў ён.

– Я не хвалююся.

– Хвалюешся. Бачу. Не хвалюйся, я дараваў.

– Мне дараванне не патрэбна.

– Яно патрэбна мне, – сказаў ён i ўстаў. Ён затушыў недапалак у струменi вады i шпурнуў у сметнiцу да папер.

– Колькi мы не бачылiся? – спытаў ён.

– Год, – сказаў я, бо гэта я помню дакладна – над рукамыйнiкам на сцяне застаўся надпiс: 29 верасня ў панядзелак у 20 гадзiн быць у майстэрнi з iнструментам.

– Год, гэта многа, – сказаў ён.

– Ты прыйшоў павiншаваць мяне з Новым годам?

– Не, я прыйшоў, каб прапанаваць работу, – сказаў ён i сеў насупраць мяне на чатырохногi табурэт.

– Учора я бачыў карлiка...

– Мяне гэта не цiкавiць, – сказаў ён.

– Паслухай. Учора вечарам я бачыў карлiка ў падземным пераходзе. У пераходзе было многа народу. Я курыў каля выхаду з метро. Ты ж ведаеш, я не люблю, калi ў метро многа народу – скончыўся канцэрт. Народ разышоўся. Я пачуў за спiнаю крокi падкаваных абцасаў. Мне падалося, што iдзе велiкан. Я азiрнуўся i ўбачыў карлiка. Карлiка на вялiкiх абцасах. Нашто карлiку такiя высокiя абцасы? Ты падумай, ну нашто яму гэтыя пяць сантыметраў, калi ён усё роўна застаецца карлiкам?

Адна з шасцi лямп не гарэла. Ён курыў i не слухаў пра карлiка. Яму было нецiкава. Ён устаў, потым узлез на табурэт, выкруцiў лямпу дзённага святла, тую, што не гарэла, i паставiў у сметнiцу.

– Так лепш, – сказаў ён.

– Трэба ўставiць лямпу, – сказаў я.

– Будзе больш святла i больш чысцiнi, – пагадзiўся ён.

– Трэба ўставiць лямпу, тую, што ты паставiў у сметнiцу.

– Чаму? – здзiвiўся ён.

– Яна цэлая.

– А чаму не гарэла?

– Не была ўкручана да канца, таму што адна лямпа павiнна быць запасной, як чацвёртая нага ў табурэце. Табурэт стаiць на трох нагах, чацвёртая ў запас...

– Не разумею, – сказаў ён.

– Гэта няважна.

Ён дастаў лямпу са сметнiцы i ўставiў яе. Святло мiргнула. Лямпа загарэлася. Тады ён трохi выкруцiў яе. Лямпа патухла. Ён сеў на табурэт.

– Паслухай... – сказаў я. – Сягоння ранiцай, калi ехаў на працу, я зноў сустрэў таго ж карлiка. Карлiк сядзеў у трамваi побач з неграм. Абцасаў не было, не было тых высокiх падкаваных абцасаў, былi звычайныя. Негр сядзеў, выставiўшы ногi на праход, а ногi карлiка вiселi над падлогаю. Тулава i галава ў карлiка былi большыя, чым у негра. Спачатку я не пазнаў яго. Мяне здзiвiла вялiкая галава. Я падышоў блiжэй i толькi калi ўбачыў кароткiя ногi – пазнаў яго. Калi не бачыць карлiкавых ног, можна было падумаць, што побач з неграм сядзiць вялiзны чалавек – велiкан.

– Нашто мне карлiк? – спытаў ён.

– Не ведаю.

– Я прыйшоў, каб прапанаваць добрую работу за добрыя грошы, – сказаў ён.

– У мяне хапае работы. У мяне па горла работы. Мяне не цiкавiць работа. Мяне цiкавiць – нашто карлiку спатрэбiлiся пяцiсантыметровыя абцасы?

Я не заўважыў, як той, з кiм я на "ты", знiк. Калi грымнулi дзверы, я ўбачыў пусты табурэт, i калi я ўбачыў чатырохногi табурэт, зразумеў: карлiку былi патрэбны абцасы, каб даставаць да падлогi, калi ён сядзеў на канцэрце.

* * *

Я ведаю, што ён, той, з кiм я заўсёды на "ты", прыйдзе. Прыйдзе, каб сказаць: "Здароў, злыдух!" Я чакаю. Чакаю, калi грымнуць дзверы i гулкi калiдор напоўняць упэўненыя крокi, калi ўсё будзе як заўсёды.

Часам я гавару з iм – сам з сабою, сам-насам. Але гэта блага, гэта ненармальна заставацца на год сам-насам. Трэба, каб ён, той, з кiм я нiколi не быў на "вы", прыйшоў i сеў насупраць мяне на табурэт. I ён прыйдзе. Ён прыйдзе, i грымнуць дзверы. Галоўнае, каб я быў на месцы, каб я быў адзiн i работы было па горла.