Текст книги "Адзiнота на стадыёне"

Автор книги: Адам Глебус

сообщить о нарушении

Текущая страница: 7 (всего у книги 7 страниц)

Вентылятар

Мужчына ляжаў на канапе i чытаў газету. Ён адпачываў. Мужчына паклаў пад галаву падушку i няспешна праглядаў артыкулы i фотаздымкi. Ён лiчыў, што мае поўнае права паляжаць вечарам на верандзе ў цiшынi i паглядзець газету.

У другiм кутку веранды ў вялiкiм крэсле спаў сiвы дзед. Ён быў у тым узросце, калi ява i сон вельмi хутка i амаль незаўважна змяняюць адно другое. Дзед прыйшоў на веранду, каб пагаварыць з сынам, але не заўважыў сам, як заснуў у старым любiмым крэсле.

На светлай падлозе стаяў белы вентылятар. Ад вентылятара да разеткi струменiўся тонкi дрот. Вентылятар нетаропка паварочваў цылiндрычную галаву i абвяваў вялiкую частку веранды, ад канапы да крэсла.

– Цiкавы факт, – гучна, каб пабудзiць бацьку, сказаў мужчына.

– Як? – дзед павярнуў галаву.

– Людзi крадуць грошы ў дзяржавы... На, пачытай...

– Я не чытаю вашых газет.

– I калi гэта ты газеты перастаў чытаць?

– Як вы пачалi пiсаць пра ЯГО.

– Пры чым тут ЁН?! Я кажу, людзi крадуць дзяржаўныя грошы, кладуць у сваю кiшэню мiльёны i не баяцца, што iх выкрыюць i застрэляць. Цiкавы факт – у Маскве...

– Нецiкава мне, – бацька не дае сыну дагаварыць. – Мне нецiкава чытаць i глядзець тэлевiзар. Радыё яшчэ магу паслухаць, калi музыка, але шум вентылятара мне больш падабаецца. Вуркатанне вентылятара я люблю слухаць удзень, а ўночы прыемна ўслухоўвацца ў шапаценне вiнаграднай лiстоты.

– Ты кажаш так, быццам я вiнаваты, што пра ЯГО пiшуць.

– Ты не вiнаваты. Нiхто не вiнаваты. Ты не пiшаш i не крадзеш, я не чытаю. Вiнаватыя адышлi ў нябыт. Ты хочаш спрэчкi, табе патрэбна дзеянне, а мне спакой. Выключы вентылятар, калi ласка.

Мужчына ўстаў i выключыў вентылятар. Пластыкавыя пялёсткi застылi ў цiшынi, з якой выплыў шолах вiнаграднай лiстоты.

Вечар прынёс палёгку. На веранду прыйшла прыемная пасля дзённай задухi прахалода. Вiнаград шчыльна аплятаў веранду, i па сценах плавалi дрогкiя авалы святла.

Зайшоў загарэлы хлопчык i спытаў:

– Можна, я пайду ў порт паглядзець, як адыходзiць карабель?

– Гуляй у двары, – адказаў мужчына i лёг на канапу.

– Та-а-ат, – зацягнуў хлопчык.

– Якi сягоння карабель? – спытаў дзед.

– "Расея" i "Эстонiя". "Эстонiя" адыходзiць, а на яе месца, каля другога прычала, стане "Беларусь". Тры караблi ў порце. Та-а-ат, мне хочацца схадзiць. Усе хлопцы з двара iдуць.

– Адпусцi яго. Тры вялiкiя караблi не часта збiраюцца ў адзiн дзень. У свой час я цябе адпускаў, – заступiўся за ўнука дзед.

– Ідзi, але потым адразу дадому.

– Дзед, а я табе вячэрнюю газету прынясу, хочаш?

– Прынось.

– Дзед, а хочаш, я табе вентылятар уключу?

– Ідзi ў порт, глядзi на караблi, – дзед усмiхнуўся ўнуку.

Хлопчык выбег з веранды.

– Нашто газета, калi не чытаеш?

– Табе аддам.

– А ў порт, дарэчы, ты мяне не заўсёды пускаў.

– Трэба было зусiм не пускаць, бо ты так нiчога i не зразумеў.

– Растлумач. Чаго я не зразумеў?

– Ты не зразумеў, што карабель падобны да сабора. Ёсць урачыстасць i падзея, калi карабель пакiдае порт. З'яўляецца сум. Здаецца, адкуль? Знаёмых на караблi няма. Чужыя людзi на палубе, чужыя на прычале. Ты стаiш сярод чужых людзей, глядзiш, як адыходзiць карабель, i адчуваеш адзiноту i страту. Разам з пачуццём саборнасцi i ўрачыстасцi да цябе прыходзiць адзiнота, адчуванне iмгненнасцi твайго быцця. Дзецi таму i ходзяць у порт, яны не разумеюць, а толькi адчуваюць страту, iм нязвыкла. I яны просяць бацькоў адпусцiць i ходзяць у порт глядзець на караблi.

– Карабель больш падобны да дома. Дом на вадзе. Ён разварочваецца, а народ чакае, што карабель не развернецца, а зачэпiцца за прычал, i ўсе стануць сведкамi катастрофы.

– Дом, – цiха, самому сабе, сказаў дзед.

– Капiтан – домакiраўнiк, а каманда – супрацоўнiкi домакiраўнiцтва. Можна было б i ў домакiраўнiцтвах увесцi форму з фуражкамi i чорнымi брылямi, з кукардамi i лычкамi. Толькi спачатку будзе смешна, як сустрэнеш сантэхнiка з аксельбантамi i пагонамi.

– Ты паедзеш на дачу? – бацька спынiў развагi сына. – I чаму гэта я свой дом называю "дача"? Скажы, чаму я кажу "дача" на свой дом? Я ўсё жыццё працаваў, каб мець дом. Я працаваў пры ІМ i пасля ЯГО. Я зразумеў, што на свеце ёсць адзiн культ – КУЛЬТ ЗЯМЛІ. Я хацеў мець свой дом на сваёй зямлi. Я купiў дом, а цяпер называю яго "дача". Чаму?

– Не выпадае мне ехаць.

– Электрычнасцi там няма, але можна жыць i без электрычнасцi.

– Наступнымi выхаднымi з'езджу.

– Так кожны раз. А я не магу. Гэта адзiнае, што я хацеў бы зрабiць i чаго не магу. Усё ж дом надта высока ў гарах. Баюся, што не дайду. Надта высока...

– Без электрычнасцi нават вентылятар не працуе.

Дзед устаў з крэсла i выйшаў з веранды. Ён не пачуў сынавых слоў, бо сказаў самому сабе:

– Пайду спаць.

Мужчына перагарнуў старонку i пачаў чытаць. Ён адпачываў на асветленай вечаровым сонцам верандзе.

Дарма

У пусты i халодны тралейбус увайшоў стары дзед.

Ён сеў на першае сядзенне i склаў рукi на чорнай кавеньцы. Няголены, доўгi твар старога быў хваравiты i белы. Бляклыя вочы глядзелi на свет з абыякавасцю, так звычайна людзi пазiраюць на зламаную i ўжо непатрэбную рэч.

Тралейбус ехаў па начным горадзе.

Праз некалькi прыпынкаў у тралейбус увайшоў немалады тоўсты мужчына ў шэрым палiто i шэрым, з кароткiмi палямi, капелюшы.

– О, здароў! – мужчына пакратаў дзеда за плячук.

– А, то – ты, а я, брат, не пазнаў. Акуляры не ўзяў, не бачу нiкога, не пазнаю, – сказаў дзед, прыўзняўшы руку над кавенькай, i дадаў: – А можа, не будзем вiтацца за руку? Холадна пальчаткi здымаць.

– Не будзем, – пагадзiўся мужчына i лёгенька паляпаў па дзедавай руцэ.

Тралейбус кацiўся па выстуджаным снежаньскiмi маразамi праспекце i сыпаў яркiя, пякучыя iскры.

– Ты на месцы? – спытаў дзед.

– Не. Пайшоў. Вольны чалавек я цяпер.

– Звольнiлi?

– Ды не, сам пайшоў. Яны, праўда, не надта каб i трымалi. Трыццаць гадоў аддаў i пайшоў.

– Не прасiў, каб дазволiлi яшчэ працаваць?

– Не.

– Правiльна, i я ў свой час не прасiў.

– Я помню. Я ж на тваiм месцы да канца i дабыў.

Тралейбус адчынiў дзверы, але хлопец з дзяўчынай, што стаялi на прыпынку, пэўна, чакалi iншы нумар. Тралейбус паехаў далей, паўз цьмяныя вiтрыны зачыненых гастраномаў.

– Сядай, – прапанаваў дзед.

– Пастаю, – адмовiўся мужчына.

– Ты куды ездзiў?

– Сыну мэблю дапамог пераставiць. Бацькам ён стаў.

– Хлопчык? Дзяўчынка?

– Хлопчык.

– Назвалi як?

– Нiяк не назвалi. Не паспелi яшчэ. Сын хацеў, каб маё iмя далi. А я кажу, не трэба. Пажыву яшчэ...

– Правiльна. Наступнага хай назаве тваiм.

– Во, i я так сказаў.

Тралейбус павольна i неяк стомлена ўз'ехаў на мост i шпарка пакацiў з моста.

– А ты адкуль? – спытаў мужчына.

– У сястры быў.

– Як яна?

– А нiчога яшчэ. Трымаецца. Унукi, дзецi сумаваць не даюць.

– А хiба табе даюць?

– А хто мне можа не даваць?

– А дзе твае?

– Дачка з мужыком на поўнач па грошы паехалi i дзiця павезлi, дурнi. Казаў, каб пакiнулi, дык не. А старая мая прапiску змянiла, яе ўжо няма.

– А я i не ведаў.

– Мне таксама час прапiску мяняць, а то вернуцца мае з поўначы з грашыма, а тут я – хворы i стары.

– Ну, ты кiнь. Рана яшчэ, – тоўсты мужчына хацеў збiць гутарку ў нейкi iншы бок, але не ведаў, у якi, i таму ў яго нiчога не атрымалася.

– Што тут кiдаць? Як нi кiнь i куды нi кiнь, а надышоў час, i трэба збiрацца. Я вось пацiху i пачаў.

– Другiя жывуць, – спрабаваў пярэчыць мужчына.

– Я на iх паглядзеў i на сябе паглядзеў, – у дзедавых вачах быў спакой i ўпэўненасць, ён разважаў: – Няма ў iх радасцi, брат. Пажыў, i хопiць. Пажыў, колькi мог, а болей не трэба. Нашто намаганнi, калi радасцi ў iх анiякай няма? Суцэльны боль.

– Нейкая ўсё ж ёсць.

– Нейкая ёсць, толькi гэтая нейкая – зусiм нiякая. Ды мне i не сумна. Ведаеш, брат, не сумна мне з таго, што памру.

– А што сумаваць? Усе там будзем, – мужчына паправiў капялюш.

Тралейбус не спынiўся. Шафёр бачыў, што нiхто не збiраецца выходзiць, i не тармазiў каля заснежанага прыпынку. Святлафоры адключылi чырвонае i зялёнае святло i мiргалi цьмяным жоўтым агнём.

– Ногi пачало адбiраць. З кавенькай хаджу, – дзед пастукаў у падлогу кавенькай.

– А што з нагамi?

– Хто iх ведае.

– Можа, тромб?

– Ды не.

– А што? Вены?

– Не вены.

– А ты ў доктара быў?

– А як жа ж, быў. Толькi дактары маладосцi не даюць. Паглядзеў ён, казаць нешта пачаў, толькi я не надта каб слухаў, бо сам ведаю, калi пачало адбiраць, дык пара мне збiрацца...

– Яшчэ пажывеш, нiкуды не дзенешся, – зрабiў спробу пажартаваць немалады мужчына.

– А як ты думаў, яшчэ пажыву. Трэба тое-сёе парабiць.

– Паробiш.

– Параблю.

Тралейбус iзноў не спынiўся, бо нiхто яго не чакаў i нiхто не збiраўся выходзiць.

– А ты, вольны чалавек, чым займаешся? – спытаў дзед.

– Нешта ўсё раблю, цi рамонт, цi з машынай у гаражы, нешта раблю, рукi не маўчаць.

– А з мяне работнiк анiякi, пагалiцца i тое цяжка, дажыўся во.

– А ты ў цырульню хадзi.

– Ногi адымаюцца, баляць.

– А, ногi, я i забыўся. Слухай, мо да мяне зойдзем, пасядзiм, па чарцы возьмем? – пажвавеў мужчына.

– Не, ты што, позна ўжо.

– А што позна? Куды спяшацца? На работу нам не ўставаць, – мужчына мiргнуў дзеду.

– Твае паклалiся спаць.

– Хай леглi, хай спяць, лiха iх не возьме. А мы з табой на кухнi сядзем. Успомнiм. Пагаворым. Пасядзiм.

– Не, брат, не магу. Нашто гарэлку марнаваць, калi радасцi з яе няма?

– У нас ёсць што ўспомнiць. Ты даруй мне за тое, за месца. Не па-людску тады выйшла. Я ўсё спяшаўся некуды. А куды, спытай? Нашто? Я толькi цяпер i зразумеў, што памылiўся тады. Пайшлi, пасядзiм. Грыбы ў мяне ёсць, чарка...

– Дзякуй за чарку, за грыбы. I не думай, што я не iду да цябе з-за таго месца. Я даўно табе дараваў. Позна ўжо. Проста позна, брат.

– Дарма. Дарма адмаўляешся. А што ж гэта ён робiць? Што ж ён, лiха яму, на прыпынках не спыняецца? Я ж свой праехаў, – мужчына грукнуў кулаком у дзверы кабiны.

– Што? – азiрнуўся шафёр.

– Як што! Ты ж на прыпынках не спыняешся!

– Не шумi, дзед, не шумi. Спынiмся.

– Ты павiнен спыняцца!

– Не шумi.

Тралейбус прытармазiў i адчынiў дзверы.

– Цэлы прыпынак праехаў, – злаваўся мужчына.

– Ноч на вулiцы. Спяць усе. А ты шумiш.

– Управы на цябе няма.

– Давай, дзед, сыходзь, не трымай машыны.

– Я не трымаю, – немалады мужчына паправiў капялюш, наставiў каўнер i сышоў з тралейбуса. Развiтацца са старым дзедам ён забыўся.

Тралейбус зачынiў дзверы i хутка павёз аднаго пасажыра.

А ты не смейся

Дождж. Альтанка. Збысь i я.

– Заб'ю, – кажа.

– Як?

– Не ведаю.

– Не заб'еш.

– Чаму?

– Таму, што не ведаеш.

– Прыдумаю.

– Тады i пагаворым.

Збысь праводзiць пальцам па нiжняй губе i кажа:

– Губа трэснула.

– Даўно?

– Не гоiцца. Смяяцца не магу. Балiць.

– А ты не смейся – не будзе балець.

– Дзякуй, дапамог, – ён спрабуе ўсмiхнуцца, на губе выступае кроў. Збысь дастае брудную насоўку i прамакае ранку. На матэрыi зачырванела пляма. Выгляд крывi заварожвае.

– Нешта здарылася? – пытаю з непераадольнай непрыяззю.

– Заб'ю.

– Каго?

– Яна кiнула мяне. Дачку завезла да сваiх бацькоў, а сама жыве з гэтым... Я заб'ю яго.

Збысь расцiскае кулак. Замест маленькага безыменнага i сярэдняга пальцаў з далонi тырчаць кульцi.

Такiя людзi, як Збысь, спачатку выклiкаюць спачуванне, а потым непрыязнасць.

– Бачыш?

Маўчу. Не ведаю, што казаць. Цi патрэбны тут словы? Збысь шукае падтрымкi. А чым я магу дапамагчы? Сваёй бяды хапае, магу пазычыць. Хто ён для мяне? Сябрамi мы не былi, так, знаёмыя. Ён гаворыць пра забойства. Паказвае скалечаную руку. Нарэшце даходзiць, што i я павiнен гаварыць хоць што, толькi не маўчаць.

– Як жа гэта ты? – спачування не атрымлiваецца нi на калiва.

– Жыў на лецiшчы. Спакайней. Думаў, лес уратуе. Хацелася цiшынi. Толькi не для мяне цiшыня тая. Узяў сякеру, паклаў руку на калодку, секануў. Адскочылi толькi фалангi з пазногцямi. Болю не пачуў. Падалося, што замала, што не дапаможа. Секануў зноў. Боль быў не такi жахлiвы, як думалася. Я працверазеў. Сiла, што сцiскала душу, адпусцiла. Балелi толькi пальцы. Я – трывушчы. Адсечанае закапаў, не хацеў, каб якi сабака з'еў. Праз колькi тыдняў рука загаiлася. Усiм сказаў, што выпадкова, што сякера з дзяржальна саскочыла. Пальцы загаiлiся, а сiла, якая сцiскала душу, вярнулася. Не магу знайсцi ратунку. Убачыў цябе i падумаў, што дапаможаш. У мяне пачуццё, нi розуму, нi логiкi, адно пачуццё. Я адчуў дапамогу. Ты не ведаў, што не жартую, i знайшоў, хай часовае, выйсце. Ты адсунуў забойства. Я не памылiўся. Тупею i тлусцею ад уколаў, таму i памылiцца магу. Доктар кажа, што ўсё мiне. Увесь час хочацца есцi, хочацца салодкага. Колюць iнсулiн. Разумею, павiнны быць змены, але, калi яны наступяць, невядома. Лягчэй чакаць, калi ведаеш тэрмiн. Невядома, што чакае мяне наперадзе. Доктар абяцае хуткiя змены, а я не веру. Пачынаю тлумачыць свой стан, не разумее. Ён шукае хваробу ў целе, а яна... Не ведаю, дзе яна. Калi б хвароба была ў целе, боль забiў бы яе. А боль не забiў хваробу, яна ёсць. Урач, усё адно як папугай: пройдзе, мiне, пераломiцца, менш хваляванняў, больш гуляйце на вулiцы, нi кроплi алкаголю, хвароба мiне... Калi? Не ведаю. Можа, праз месяц, можа, праз год, можа, праз тры... Што, я сапраўды падобны да вар'ята? Так? Ты скажаш – не падобны. Падман! Схлусiш, схаваеш праўду, але падманваюць усе, я не крыўдую. Ведаеш?! Раскажу табе тое, чаго не казаў доктару, бо той не выпусцiў бы мяне з бальнiцы, а насiць халат я больш не хачу. Выю па начах, выю – ууууу, як воўк. Раскажу спачатку. Мы жылi ўтраiх – я, жонка i наша дачка. Сям'я была. Быў вечар. Я з жонкай сядзеў на канапе, а дачка, ёй тады было гады тры, выключыла святло i села памiж намi. Мы сядзелi ў цёмным пакоi. Дачка сказала, што мы – ваўкi. За акном – завiруха, люты. А яна кажа, што ўсе мы ваўкi: i ты, тата, i ты, мама, i я. Сказала i завыла – ууууу. Смешна атрымалася, тоненька. Дачка пачала смяяцца, а я сказаў, што ваўкi не смяюцца i выюць яны не так, бо ў iх выццi пакута ёсць i лютасць. Паказаў, як вые воўк – ууууу. Дачка з жонкай завылi разам са мною – ууууу... Падалося мне, што пакой ператварыўся ў лютаўскi лес. Мы потым смяялiся. Цяпер, калi засынаю, я чую нашае выццё, i робiцца невыносна, i я выю – ууууу... А смяяцца не магу. Вось i губа трэснула.

Збысевы чаравiкi забэрсаны рознымi матузкамi. Латаныя-пералатаныя джынсы ледзь дастаюць да высока нацягнутых шкарпэтак. Верхнi гузiк кашулi не зашпiлены, бо зашпiлiць яго проста немагчыма. Некалi стыльны пiнжак завузкi ў плячах i таксама не зашпiлiўся б. Неадпаведнасць вопраткi i фiгуры робiць са Збыся блазна, але блазна не цыркавога, а тэатральнага.

– Здрада – добра цi блага? – пытае.

– Звычайна кажуць...

– Ты, як ты мяркуеш?

– Ты прымушаеш судзiць з завязанымi вачыма.

– Не прымушаю, крый Божа.

– Здрада – зло. Але цi можам той учынак назваць здрадаю? Цi адчуваем адказнасць за прысуд, цяжар адказнасцi, якi большы за той, што ўзяў на сябе здраднiк падчас самое здрады? Цi можна чалавеку асудзiць чалавека на смерць?..

– Дзякуй, што паслухаў, – кажа. – Ты можаш яшчэ паразважаць, а я пайду. Апошнiм часам не слухаюць мяне, мо толькi брат, ён i джынсы даў.

Збысь засунуў скалечаную руку ў кiшэнь пiнжака i выйшаў з альтанкi. Я застаўся перачакаць дождж.