Текст книги "Адзiнота на стадыёне"

Автор книги: Адам Глебус

сообщить о нарушении

Текущая страница: 1 (всего у книги 7 страниц)

Адам Глёбус
АДЗIНОТА НА СТАДЫЁНЕ

Падрыхтаванае на падставе: Адам Глёбус, Адзiнота на стадыёне – Мінск: 1989.

© Камунікат.org, 2012

Вова, Вова

У плане пакой квадратны. Вышыня сцяны роўная яе даўжынi. Акно i дзверы зачынены. У пакоi цёпла. Пахне шпалерным клеем. Падлога акуратна заслана абгортачнай папераю. На паперы, пасярэдзiне пакоя, стосам ляжаць стужкi шпалераў. Стужкi аднолькавай даўжынi. Сцены, з якiх знялi старыя шпалеры, падобныя да геаграфiчных картаў, а дзiркi ад цвiкоў – на абазначэннi населеных пунктаў. Аконная рама акрэслiвае чатыры фрагменты мiкрараённага краявiду. Аконная рама белая, як столь i дзверы. У адным з чатырох кутоў стаяць лескi, каля iх – табурэт. Калi куты пакоя злучыць па столi ўяўнымi дыяганалямi, якраз у кропку перакрыжавання ўбiты крук, на якiм вiсiць шкляны шараабрысны свяцiльнiк. Шар не гарыць. У пакоi светла. За акном дзень. На падваконнi ляжаць каўпакi ад дзвюх разетак i выключальнiка, адвёртка i шэсць вiнтоў. Шыбы запацяваюць, зацягваюцца мутнасцю. Кубiчная прастора адгароджана ад свету стандартным акном, пабеленай столлю, дашчанай падлогаю i гладкiмi дзвярыма.

У пакоi двое рабочых. Старэйшы мае пяцьдзесят гадоў. Маладзейшаму каля дваццацi пяцi. На абодвух цёмныя курткi, шырокiя порткi i грубыя чаравiкi з рантам. Вопратка i абутак у крапках мелу, фарбы i клею. У старэйшага двухдзённая шарая, што порах, шчацiна. Маладзейшы чыста паголены. На галовах у iх аднолькавыя берэты, раней чорныя, а зараз выцвiлыя, шарыя. Рабочыя працуюць моўчкi, добра ведаючы кожны свае абавязкi i магчымасцi. Старэйшы рабочы на некалькi сантыметраў меншы ростам за маладзейшага. Якi, як i напарнiк, мае незапамiнальную, звычайную, нiчым не адметную знешнасць. Усе рысы, жэсты, рухi, паводзiны гэтых рабочых маглi б належаць iншым, але на дадзены момант належаць iм.

Адна сцяна кубiчнага пакоя, сцяна, дзе рабочыя знялi каўпакi з разетак i выключальнiка, сцяна, у якой няма нi акна, нi дзвярэй, агульная з другiм пакоем двухпакаёвай кватэры.

Другi пакой мае iншы выгляд, процiлеглы выгляду першага пакоя. У плане другога ляжыць не квадрат, а прамакутнiк, складзены з двух квадратаў. Пакой мае два аднолькавыя акны. У iм пабеленая столь, новыя шпалеры i свежапафарбаваная, але ўжо два днi як сухая, падлога. Ён бiтма набiты мэбляю i рознымi неабходнымi i непатрэбнымi рэчамi, каб не замiналi рамантаваць астатняе памяшканне. У пакоi цяжка знайсцi i нават убачыць канкрэтную рэч. Усё стаiць i ляжыць без логiкi i парадку адно перад адным, адно на адным, адно за адным... Канты, вуглы, куты, рагi, плоскасцi, заглыбленнi, адтулiны, дзiркi, складкi, а не рэчы прадстаюць перад вачыма. Урачыстасць, парад, фэст, а ў рэшце рэшт – гармiдар рэчаiснасцi, матэрыi, быту i дабрабыту. Метал, шкло, дрэва, керамiка, папера, тканiна i шмат, шмат iншых матэрыялаў, з якiх утвараюцца iнтэр'еры, перамешваюцца, пераплятаюцца, перакрэслiваюць адзiн аднаму незалежнасць i адасобленасць. Жыллё трансфармуецца ў лабiрынт фактур i афарбовак.

На фоне трыумфу неабавязковых нацюрмортаў двое хлопцаў глядзяць тэлевiзар. Большаму, дванаццацiгадоваму, даручана глядзець меншага, шасцiгадовага. Меншаму наказана слухацца. Яны ўдвух сядзяць на адным крэсле, утаропiўшыся ў выпуклы экран. Большы з хлопцаў, яго клiчуць Вовам, уважлiва сочыць за падзеямi на тэлеэкране. Меншы, у яго iншае iмя, час ад часу паглядае на Вову. Гэтыя хлопцы – браты. Большы правай рукою абдымае меншага за плечы, каб той не з'ехаў з крэсла. Меншы, як i брат, маўчыць. Хлопцы падобныя, вельмi падобныя, можна было б сказаць, што гэта адзiн i той жа чалавек адначасова жыве ў розных узростах, каб не вочы. У меншага яны неаднолькавыя – правае па-славянску блакiтнае, а левае шарае. Вова мае цёмныя, ледзь не чорныя, азiяцкiя вочы. На тэлеэкране з каляровых нiтак плятуцца электравыявы.

* * *

У кубiчным пакоi працягваецца праца. Маладзейшы рабочы час ад часу ўзлазiць на лескi. Тады старэйшы намазвае клеем шпалерыну. Мужчыны ўважлiва правяраюць, каб арнаменты на папярэдне прыклеенай стужцы супалi з арнаментамi наступнай. Пакуль намазваецца чарговая стужка, маладзейшы паспявае пераставiць лескi на паўметра наперад. Старэйшы працуе няспешна ў знойдзеным i замацаваным за гады рытме. Усе аперацыi паўтараюцца i паўтараюцца без вiдавочных змен. Упэўненыя рукi маладзейшага разгладжваюць вiльготную паперу на даволi роўнай плоскасцi кватэрнай сцяны. Перад тым як пачаць намазваць стужку, старэйшы акуратна, каб не расплёхаць, размешвае клей у белым эмалiраваным тазе. У белым вiры круцiцца скажонае адлюстраванне пакоя з яркiм светлым акном.

– Асцярожна! Ты тут асцярожна, каля разеткi. Можа токам ляснуць. Чуеш? – папярэджвае старэйшы.

– Чую. Я i так асцярожна.

– Можа, выкруцiць пробкi? А?

– Не трэба. Я асцярожна. Малыя тэлевiзар глядзяць.

– Глядзi сам. Я папярэдзiў, – старэйшы намазвае чарговую стужку.

– Хопiць. Наступную не намазвай. Гэтую клеiм i – абедаем, – загадвае маладзейшы.

– Добра, амаль палову зрабiлi. А што, дарэчы, на абед? А?

– Грыбны суп, калдуны i кампот з яблыкаў.

– Няблага, як у рэстаране, нават кампот з яблыкаў.

– А я не люблю калдуны. I бульбу не люблю – нi смажаную, нi печанаю, нiякую. Мне лепш есцi хлеб, чым бульбу.

– Аддасi iх мне, я люблю ўсялякую бульбу, нават халодную замест хлеба.

– Не магу, не магу галодным працаваць. Ды ў ядзе я даўно перастаў разбiрацца. Ем усё, што даюць. Люблю не люблю, а ем.

– Мы шмат робiм таго, што не любiм. Ад гэтага нiкуды не падзенешся, – сцвярджае старэйшы рабочы.

– Не падзенешся, гэта то так, – згаджаецца маладзейшы.

У ванным пакоi ўсхвалявана лапочуць неадрэгуляваныя краны. Манатонна, з поўнай адсутнасцю тэмпераменту, мармыча гарачы. Парыпвае, мяняе танальнасцi, павiсквае халодны. Шумiць вертыкальны струмень.

– Скажы "р-р-рыба", – Вова звяртаецца да брата.

– Не хачу.

– Скажы.

– Ну, выба.

– Ужо лепш. Раней была фыба.

– Я навучуся. Пваўда?

– Канечне, навучышся. Абавязкова! – Вова ўстае з крэсла, гладзiць кароткападстрыжаную галаву брата i працягвае гаварыць: – I я раней гаварыў лыба замест рыба. I як сам бачыш, навучыўся.

– А як ты навучыўся? – меншы скiдвае Вовiну руку са сваёй галавы.

– Паўтараў, паўтараў розныя словы, дзе ёсць "р", i нiчога не атрымлiвалася. Лыба заставалася лыбаю. Я ўжо думаў, што нiколi не навучуся, што ўсё жыццё буду з лыбай жыць. Але не. На кухнi мацi пякла дранiкi, я падышоў i сказаў: "Мама, я хачу др-р-ранiк". I ўсё. I навучыўся. Заўсёды ёсць адно слова, з якога пачынаеш добра вымаўляць "р-р-р".

– Дв-в-ванiк! Дв-в-ванiк! Дванiк! – у вачах меншага брата з'яўляецца расчараванне.

– У кожнага гэтае слова сваё. У мяне быў дранiк. У цябе будзе iншае.

– Якое будзе ў мяне? Ты скажы мне яго.

– Я не ведаю, i нiхто не ведае. Толькi калi ты навучышся вымаўляць "р-р-р", тады даведаешся.

– А калi я навучуся?

– Хутка, табе ўжо шэсць гадоў. Хутка навучышся. Рабочыя ўжо есцi пайшлi, – Вова пераводзiць гутарку на iншую тэму.

– Ага, яны ядуць калдуны i п'юць кампот. Я хачу кампоту i калдуноў. А гвыбны суп я не буду.

– Спачатку глянем, што яны там зрабiлi.

– Пайшлi, толькi я выключу тэлевiзаў.

– Не трэба, хай думаюць, што мы гледзiмо.

– Тады я пвыбаўлю гуку, – меншы кранае рэгулятар. Дужэе джазавая мелодыя.

– Зрабi цiшэй. Чуеш?!

– Чаму?

– Бо не пачуем, як вернуцца рабочыя.

Меншы зноў кранае рэгулятар. Музыка цiшэе. Напружана i асцярожна, каб не пачулi з кухнi мужчыны, дзецi праходзяць калiдорам i зачыняюцца ў кубiчным пакоi. Вова бярэ з падваконня адвёртку. Меншы выбiрае адзiн з шасцi вiнтоў. Абклееныя светлымi шпалерамi сцены выдаюць большымi за неабклееныя, таму пакой мае скасабочаны выгляд – нiбыта ў плане яго ляжыць ромб, а не квадрат. Большы падсоўвае лескi блiжэй да сцяны. Меншы з хлопцаў цiкуе за братам, сцiскаючы ў кулаку тонкi вiнт. На запацелых шыбах вiльгаць збiраецца ў кроплi i выкладае на матавай мутнасцi льдзiстыя вяровачкi.

* * *

На кухнi пануе ўстойлiвы, моцны, салодкi пах смажанай бульбы. Старэйшы рабочы кроiць на важкiя лусты бохан чорнага хлеба. Маладзейшы напаўняе глыбокiя мiсы грыбным супам. На газавай двухкамфорнай плiце астываюць дзве аднолькавыя па аб'ёму каструлi – адна з бурштынавым кампотам, другая з духмяным супам.

– Калi не разбiрацца ў ядзе, можна i атруцiцца, – разважае старэйшы.

– Труцяцца сапсаваным, а не тым, чаго не любяць. Я адрознiваю сапсаваны прадукт ад свежага. Гэта ўжо абавязкова.

– А ў мяне бывае, што не магу стрымацца, так хочацца есцi. Ведаю, ведаю: што не зусiм добры суп, што гэтаму супу два днi, а ўсё роўна налiваю ў мiсу i з'ядаю.

– Мяне дык не прымусiш з'есцi сапсаванае, нават крышачку прыпсаваны прадукт. Праўда, аднаго разу...

– Хопiць за сталом! А?! – рэзка перарывае старэйшы.

– Ты ж сам пачаў пра атруту.

– Пачаў i скончыў. Усё. Гамон. Сядай i еш. Бяры хлеб.

– А ты хлеба не пашкадаваў, накроiў на дзесяцёх, – гаворыць маладзейшы рабочы, садзiцца да стала, бярэ лусту i адкусвае вялiкi, як праглынуць, кавалак.

У ванным пакоi з непрыкручанага крана капае. У вялiкiм пакоi на экранным шкле на змену мультыплiкацыйнаму саксафону вымалёўваецца барабан з надпiсам: "Канец фiльма". У калiдоры добра чуваць, як аб керамiчную ракавiну разбiваюцца капкi.

Вова праводзiць адвёрткаю па сухой атынкоўцы тонкую вертыкальную драпiну. Каб лепш бачыць, што робiць старэйшы брат, малодшы падыходзiць блiжэй да сцяны. На абгортачную паперу i чырвоныя прыступкi лесак цярушыцца з-пад сталёвага вастрыя адвёрткi светла-шэры пясок. Большы выразае на паверхнi сцяны ўласнае iмя – "Вова". У шарае вока малодшага трапляе парушынка; той, паморгаўшы, трэ кулаком запарушанае вока, напоўненае слязьмi i болем. Хлапечая рука з адвёрткаю паглыбляе элементы друкаваных, даволi роўных i шырокiх, выразных лiтар. Вова вельмi задаволены. Малодшы, забыўшыся на вока, маленькiм вiнтом пачынае выдрапваць на сцяне iмя, не сваё, а iмя, дадзенае бацькамi старэйшаму брату, – "Вова". Лiтары, зробленыя тупым, не прыдатным для гэткай справы iнструментам, – танклявыя, нахiленыя. Большы перасоўвае лескi па шапаткой, зацярушанай пяском паперы на старое месца, забiрае ў меншага вiнт i вяртае разам з адвёрткаю на алейна-белае падваконне, да круглых каўпакоў. Меншы паслухмяна пакiдае разам з братам пакой. У пустым, аптычна скасабочаным пакоi застаюцца надпiсы – "Вова" i "Вова".

* * *

– У супе, як нi прамывай грыбы, заўсёды на дне пясок, – сур'ёзна даводзiць старэйшы.

– На зямлi, на пяску растуць, што ў тым дзiўнага?

– Асаблiва ў сухiх грыбах, – не чуючы пытання, працягвае старэйшы рабочы.

– Са свежых супу нiхто не варыць. Смажаць цi соляць. А суп – гэта ўжо зiмою, а лепш калi пад вясну. Люблю. Люблю збiраць грыбы, – маладзейшы падымае край мiсы, каб было зручней дачэрпаць суп, i дадае: – Каб не работа, дык кожны дзень хадзiў бы ў лес.

– Зiмою? А?

– Зiмою, вядома, не.

– Я i кажу, што зiмою не пойдзеш. Таму я больш люблю рыбу лавiць. Рыбу i зiмою i летам можна лавiць.

– А я не люблю рыбу лавiць. Есцi люблю. Смажанага карася цi карпа за мiлую душу i зараз з'еў бы. А рыбалку не люблю. Трэба сядзець на адным месцы, глядзець у адну кропку, на паплавок.

– Ты не сядзi, а хадзi па беразе.

– Зiмою? Ходзiш i круцiш новыя пелькi ў лёдзе. Ходзiш i круцiш. Так?

– Зiмою сапраўды не паходзiш, – згаджаецца старэйшы.

– Я што кажу: лета, як нi круцi, лепш за зiму. Усё проста i ўсё ясна, – маладзейшы дапiвае кампот i па загаду старэйшага пачынае, бразгаючы мiсамi, мыць посуд. Старэйшы закiдвае нагу на нагу i закурвае папяросу. Перакурыўшы i пакiнуўшы ў маленькай кухнi пасмы дыму, рабочыя вяртаюцца да стоса шпалераў.

* * *

У душным ванным пакоi перачакаўшы, пакуль пройдуць рабочыя, хлопцы заходзяць у пракураную кухню. Большы налiвае невялiкiм апалонiкам у глiняныя мiсы гарачы суп. Меншы, ад няма чаго рабiць, пастуквае лыжкай па цыраце, якой засланы квадратны на тонкiх трубчатых ножках стол. У кухнi пахне тытунём, калдунамi i грыбным супам. Вова хутка з'ядае сваю порцыю i накладае ў гэтую ж мiсу сакавiтыя калдуны. Меншы просiць даесцi за яго суп, бо ён болей не можа, бо ён у дзiцячым садзе атруцiўся грыбамi, бо ён усё роўна не будзе есцi гэты суп. Па-жывёльнаму вуркоча стары, спрацаваны за дзесяць гадоў халадзiльнiк. Большы хлопец забiрае ў меншага мiсу з недаедзеным астылым супам i падсоўвае таму сваю з гарачымi, толькi з духоўкi, калдунамi. Меншы з радасцю разразае вiдэльцам апетытную тушку з чырванавата-рудою скарынкаю. З-пад вiдэльца ў мiсу выцякае густы мясны сок з круглымi вочкамi тлушчу.

– Яны не ваззлуюцца? – пачынае меншы.

– А чаго iм злаваць?

– Мы папсавалi сцяну.

– Рабочыя заклеяць сцяну шпалерамi, i надпiсаў не будзе вiдаць.

– Дык нашто мы тады пiсалi?

– Мы пiсалi, каб ты навучыўся вымаўляць "р".

– У слове "Вова" няма "в-в-в".

– Чаго няма?

– Няма "в-в-в".

– У слове "Вова" ёсць "в-в-в". Ты хочаш сказаць, што ў iм няма "р-р-р".

– Так, – уздыхае меншы i дадае: – I я не навучыўся вымаўляць гэта. Дык нашто мы пiсалi?

– Мы пiсалi, – большы паглядае на столь, нiбы на белай столi напiсаны адказ, – мы пiсалi... Каб ты... Каб ты пар-р-раз-зумнеў. Зразумела?

– Не-е-еа.

– Паразумнеў, паразумнеў. Паўтарай.

– Пав-в-вазумнеў, пав-в-вазумнеў...

– Стоп. I гэта слова не тое. I яно не падыходзiць.

– Не падыходзiць, – уздыхнуўшы, згаджаецца меншы.

* * *

Кароткi ўказальны палец старэйшага з рабочых паказвае на Вовiна слова, выдрапанае пад столлю. Маладзейшы не здзiўляецца, ён спакойна глядзiць на рэльефны надпiс. Старэйшы заўважае крывыя лiтары меншага з братоў i сваiм кароткiм пальцам, на якiм сiнее вытатуiраваны пярсцёнак, паказвае на iх.

– Што будзем рабiць з гэтымi Вовамi? – раiцца маладзейшы.

– З чым? З надпiсамi?

– З дзецьмi, – удакладняе маладзейшы рабочы; ён, стоячы на табурэце, гладзiць шырокай даланёю шурпатую сцяну ў тым месцы, дзе атынкоўку пашкодзiлi адвёрткаю; счакаўшы, ён кажа: – Адвёрткаю пiсаў...

– У iх свае бацькi ёсць. Хай i глядзяць. А мы заклеiм, папера добрая, тоўстая, i вiдаць не будзе. Ты згодзен? А?

– Згодзен, – маладзейшы саскоквае з табурэта i загадвае: – Намазвай! Я чакаю...

– Зараз пачну. А што ты хацеў за сталом расказаць? А?

– Нiчога.

– Нiчога? – здзiўляецца старэйшы.

– Так. Нiчога не хацеў расказаць.

– Ты ж пачаў, ды я перапынiў.

– Пачаў, а цяпер не пачну. Ты не разважай, а лепш добра намазвай, пропускаў не рабi.

– Я намазваю добра. Табе яшчэ павучыцца трэба, каб так намазваць. Расказвай лепш. А то, глядзi ты на яго, вучыць мяне ўзяўся.

– Заўтра за абедам я табе ўсё i раскажу.

– Можаш не расказваць нi сёння, нi заўтра, – старэйшы робiць выгляд пакрыўджанага.

– Добра. Слухай. Не крыўдуй. Чуеш? I чаму ты, калi пра што пытаеш, гэтае "а" дадаеш?

– Не ведаю. Прывык. А калi i як, не помню.

– Пакiнем гэтае "а". Слухай. Сядзелi мы ў сталоўцы. Я i яшчэ двое хлопцаў, аднакурснiкаў маiх. Яны сябравалi. Сiтуацыя непрыемная, калi побач двое сяброў, а ты iм толькi знаёмы цi аднакурснiк. Неўраўнаважаная сiтуацыя. Мы тады ўзялi салату са свежай капусты. Падсоўваю да сябе талерку, а там чарвяк. Невялiкi чырвоны чарвяк, на такога добра рыбу лавiць. Я цiхенька, каб сябры не пабачылi, выкiнуў чарвяка пад стол. Але яны заўважылi. Я моўчкi ем капусту. А першы кажа, што ён бы не еў, i другi пагаджаецца, што ён бы таксама не еў. А я iм кажу, што яны гэтую ж самую салату ядуць, i калi чарвяк трапiў у маю талерку, дык гэта чыстая выпадковасць, бо з адной каструлi ўсiм накладалi. Першы засмяяўся. Злосна засмяяўся. I другi засмяяўся. Тады я ведаеш што зрабiў?

– Што? А?

– Ізноў тваё "а". Яно хутка да майго языка прыклеiцца.

– Добра, добра. Не будзе больш таго "а". Што далей?

– Плюнуў я першаму ў талерку з супам.

– Плюнуў?

– Плюнуў i кажу, можаш, гавару, не есцi суп, бо яго налiвалi ўсiм нам з адной каструлi: i мне, i табе, i яму. Можаш, гавару, не есцi, бо я гэты суп ужо еў.

– I што?

– Нiчога. Усталi яны i пайшлi. Абед на стале застаўся. Потым тыдзень цi два не гаварылi са мной. А потым забылiся цi выгляд зрабiлi, што забылiся.

– Я б табе гэтага так проста не пакiнуў.

– І я б, на iх месцы, не пакiнуў. Але сiтуацыя была перакошаная: яны ўдвух, а я – адзiн. Ім няёмка, мусiць, было. Цi звязвацца не захацелi. За дурня палiчылi. Вось i мы цяпер, заклеiм надпiсы i не будзем звязвацца.

– Зараз iншая справа.

– Іншая. Іншая. Справа. Злева. Намазвай. Чаго стаiш? Думаеш? – заспяшаўся малады рабочы.

Стужка за стужкай кладзецца на сцяну. Ствараецца вiдавочны прыклад, дзе аднолькавае за аднолькавым рухаецца ў часе i прасторы, каб сцвярджаць нязменную нерухомасць. Пад адной са шпалерын знiкае Вовiн надпiс, знiкае спачатку для зроку рабочых, каб паступова сцерцiся i ў свядомасцi астатнiх. Наступная стужка хавае нахiленыя несамавiтыя лiтары, напiсаныя меншым з братоў. Аптычна перакошаны пакой марудна, але няўмольна вяртаецца ў стан роўнага, толькi што не эталоннага, куба.

Ну, што тут скажаш?

Першы вечар

– Спiш?

– Сплю!

– Спi... Толькi скажы мне, колькi можна спаць? Дзень спiш, вечар спiш i ноччу будзеш спаць. Можа, устанеш?

– ...

– Можна пайсцi да Дзiны.

– А можна i не пайсцi.

– Давай спаць.

– Дык нашто ты мяне будзiў?

– Не ведаю.

– А хто ведае?

– Я думаў, ты.

– Ён думаў!

– Мне здавалася, што ты згодзiшся пайсцi.

– Да яе не пайду.

– Прашу цябе.

– I не прасi.

– Чаму?

– Яна сама прыйдзе.

– Ты так думаеш?

– Не, я не думаю, думаеш у нас толькi ты.

– Не веру. Чаму ж яна дагэтуль не прыйшла?

– У нас цёмна, i яна думае, што нас няма.

– А дзе мы?

– Ты пра гэта ў яе спытаеш.

– Спытаю. А святло трэба было раней запалiць.

– Я ж спаў.

– Ты i пры святле можаш спаць.

– Што мне святло, я магу хадзiць i спаць.

Запальваецца святло.

У пакоi пабеленыя сцены. Фрэдзя стаiць каля дзвярэй. На iм фуфайка, джынсы i гумовыя боты. Базыль выпрастаўся на ложку. За шыбамi цемра, вадкая i густая, што нафта. На дзвярах зроблены крэйдаю надпiс. Няма нiчога больш пэўнага за часовае жыллё. На Фрэдзевым ложку ляжыць гiтара. Базыль цiха гаворыць:

– Можа, песню?

– Я ўжо сабраўся iсцi.

– А ты разбярыся. Глянь на сваю гiтару. З ёй нi адна Дзiна нi ў якое параўнанне не iдзе.

– А што будзем спяваць? – Фрэдзя расшпiльвае фуфайку. – Мо нашу?

О-ой, цi мне ох.

На балоце мох.

Хлопчык па дзяўчыначцы

Сем гадочкаў сох...

За дзвярыма галасы – мужчынскi i жаночы. Настойлiвы стук перарывае песню. Базыль крычыць, каб за дзвярыма пачулi:

– Не зачынена!

Заходзiць рыжая Дзiна, а за ёй высокi барадаты Фэлiкс.

– Добра спявалi. Я Фэлiксу казала, што вы добра спяваеце, а ён не верыў.

– Я сказаў, што трэба паслухаць. А ты адразу – не верыў.

– Сядайце, калi прыйшлi, – Фрэдзя пасоўваецца на ложку, даючы месца Дзiне.

– Ты захварэў? – Фэлiкс падыходзiць да Базыля.

– Я памёр, а ён кажа "захварэў", – Базыль ляжыць тварам да сцяны.

– Калi так, можам i пайсцi, – гаворыць Фэлiкс.

– Прыдумаў, – Базыль садзiцца на ложку. – Садзiся, Фэля. Я прыдумаў, што мы будзем рабiць.

– Што?

– Я з Дзiнай буду "хварэць", а ты, – ён кiвае на Фрэдзю, – будзеш гуляць з Фэлiксам у шашкi.

– I гэта ўсё? – Фрэдзя крывiцца.

– Усё, але генiяльна. Я ўпэўнены, што пераможа Фрэдзя.

– Адкуль столькi iмпэту? – Фэлiкс развязвае i вешае на бiла доўгi шалiк. – Ён нiколi не пераможа, i ты, Базя, гэта ведаеш.

– Фэля, ты – цынiк. Цынiкам прыйшоў, цынiкам i пойдзеш, – Базыль задаволены.

– А ты са сваiм дурнаватым аптымiзмам дагуляешся...

– Хлопцы, кiньце! – iх спыняе Дзiна. – Фрэдзечка будзе гуляць у шашкi i абавязкова пераможа. Праўда, Фрэдзя?

– Паспрабую, мо i атрымаецца.

Базыль дастае з-пад ложка свой чамадан i ставiць яго на папа. Фрэдзя вымае з кiшэнi фуфайкi шашкi. Фэлiкс уладкоўваецца на Базылёвым ложку. Дзiна адчыняе фортачку i закурвае цыгарэту.

Яны – Фрэдзя, Базыль, Фэлiкс i Дзiна – студэнты iнстытута. Іх паслалi на бульбу. Ім не шанцуе. Трэцi дзень iдзе дождж.

Калi не iдзе дождж, з акна можна ўбачыць возера i груды, што пазарасталi ядлоўцам. Яшчэ можна глядзець на пясчаную дарогу, што вядзе ў лес. Дарога, пэўна, не вядзе ў лес, яе праклалi ў нейкую вёску i далей. Але нiхто са студэнтаў не ведае нi назвы той вёскi, нi таго, што за ёй. Для iх дарога вядзе ў лес. А цяпер iдзе дождж i за шыбамi цемра. Дзiна стаiць спiнаю да акна, курыць i сочыць за гульнёй. Базыль падказвае хады i робiць усё, каб не даць Фэлiксу засяродзiцца. Фэлiкс робiць выгляд, што ён спакойны. Фрэдзя праводзiць дамку. Гульня заканчваецца Фрэдзевай перамогай.

– Ты не даеш мне гуляць, – Фэлiкс звяртаецца да Базыля.

– Мы табе казалi, што выйграе Фрэдзя, – Дзiна смяецца.

– Ён выйграў таму, што Базыль не дае мне думаць.

– Згуляйце яшчэ партыю, – Базыль пачынае расстаўляць шашкi.

– Давай згуляем, – прапаноўвае Фрэдзя.

– Толькi хай яны iдуць адсюль, – Фэлiкс не хавае крыўды.

– Ха, ён прыйшоў, я спаў. Ён пабудзiў мяне, сеў на мой ложак i зараз гаворыць, каб я пайшоў. А куды мне iсцi? На дождж?

– Добра, мы пойдзем у кароўнiк, – гаворыць мiнорны Фрэдзя. – Вартаўнiк спiць, святло там добрае... Пайшлi, Фэлiкс.

– Лепш з каровамi быць, чым з такiм... Прабач, Дзiна, – Фэлiкс складае шашкi.

Дзiна застаецца з Базылём. Яны сядзяць на ложках насупраць адно аднаго i маўчаць. Потым Дзiна ўстае, падыходзiць да акна i зачыняе фортачку. Хлопец засоўвае пад ложак чамадан, якi Фэлiксу i Фрэдзю быў замест стала, iдзе да дзвярэй i цiха гаворыць:

– Я патушу святло?

– Патушы, – адказвае Дзiна.

У цемры чуваць, як Базыль зачыняе дзверы на ключ.

Другi вечар

– Есцi хочаш? – пытаецца Фрэдзя ў Базыля.

– Не. Нас добра кормяць.

– I я не хачу.

– Нашто пытаць?

– Ёсць такая гульня, адзiн гаворыць, што для яго самае смачнае, а другi... Вось для цябе, што самае смачнае?

– Бананы.

– Бананы. Добра. А другi павiнен даказаць, што гэта зусiм не смачна.

– Дакажы, – Базыля зацiкавiла гульня.

– Мыла твае бананы, калi iх ясi, такое адчуванне, што поўны рот мыла набраў. Як? Будзеш гуляць?

– Дурная гульня.

– Прыдумай лепшую, – кажа Фрэдзя.

У пакоi цiха. Хлопцы ляжаць на засланых шэрымi коўдрамi ложках.

– Запалi святло, – просiць Фрэдзя.

– Нашто?

– Каб Дзiна бачыла, што мы дома.

– Дома? – перапытвае Базыль.

– Прабач, я памылiўся. Яна павiнна бачыць, што мы тут.

– А ты ўпэўнены, што яна прыйдзе? – у Базылёвых словах ёсць здзеклiвая iнтанацыя.

– Ты гэта лепш за мяне ведаеш, – Фрэдзя злуе, у яго зрэнках дрыжаць дзве, нiбыта выгравiраваныя, срэбныя лямпачкi.

– Я ведаю, але...

– "Але" на гэты раз не будзе. Думаеш, мы з Фэлiксам не здагадалiся, чаго ты так упарта i, дарэчы, няўмела дамагаўся?

– Чаго?

– Сёння ты iдзеш у кароўнiк!

– Дзiна, Дзiна, Дзiна! – спявае Базыль.

– Мне падабаецца Дзiна, – Фрэдзя гаворыць так цiха, што Базыль не чуе, i Фрэдзя паўтарае грамчэй: – Дзiна мне падабаецца.

– А ёй падабаюся я. А ты ёй зусiм не падабаешся. Прабач, што зробiш. Фэлiксу i табе падабаецца Дзiна, а той Дзiне падабаецца Базыль, а Базылю, калi шчыра, Дзiна зусiм не падабаецца. Не люблю рыжых. I калi ты хочаш, каб я пайшоў сёння ў кароўнiк гуляць з Фэлiксам у шашкi, то я так i зраблю.

Фрэдзя маўчыць. Ён ляжыць на ложку i думае, што сказаць Дзiне.

– Ты, можа, заснуў?

– Не, я думаю, што ёй сказаць i, акрамя банальнасцяў, нiчога вартага прыдумаць не магу. Дзiна, ты мне падабаешся. Дзiна, ты прыгожая. Дзiна, няўжо, калi адзiн чалавек падабаецца другому, не можа быць паразумення? Няўжо недастаткова пачуццяў аднаго, каб другому было лепш, а не наадварот? I гэтак далей, да бясконцасцi. Адно глупства.

– А ты яшчэ падумай, мо i знойдуцца словы, – Базыль стрымлiваецца, каб не засмяяцца, але Фрэдзя не заўважае iронii.

– Думаць уголас. Выказваць усё, што прыйдзе ў голаў. А цi варта? Паказаць сваё пачуццё? Шчырасць?! Яна можа выклiкаць у лепшым выпадку адмаўленне i непрыняцце тваiх слоў, а ў горшым – спачуванне. А калi абысцiся банальнымi сказамi, можна i не разлiчваць на разуменне. Так?

– Слухай, мой дарагi Фрэдзя. Ты хочаш застацца з Дзiнай i пагаварыць? Калi ласка, заставайся i гавары. Як i што ты будзеш казаць – твая справа. Можаш быць наiўным цi банальным, але гэта неiстотна. Яна прыйдзе да мяне, а я, каб цябе не пакрыўдзiць, пайду ў кароўнiк...

– I ты пачынаеш мяне шкадаваць.

– Не, я табе ўчора сказаў, што твая гiтара ў сто разоў лепшая за Дзiну. Давай лепш песню.

Фрэдзя бярэ гiтару. Хлопцы спяваюць:

 
О-ой, цi мне ох.
На балоце мох.
Хлопчык па дзяўчыначцы
Сем гадочкаў сох.
Со-ох жа ён, со-ох,
Высах на былiнку,
Закахаўся ў дзяўчыначку —
Журавi-i-iнку...
 

Дзверы адчыняюцца, Фэлiкс i Дзiна заходзяць у пакой.

– Даўно не бачылiся, – Фрэдзя моцна пацiскае вялую руку Фэлiкса.

– А што мы будзем сёння рабiць? – пытае Дзiна. Пытанне тычыцца больш за усiх Базыля.

– Гуляць у шашкi, – адказвае той.

– У кароўнiк я не пайду, – Фэлiкс падкручвае вусы.

– А хто сказаў, што трэба iсцi ў кароўнiк? Можна i тут гуляць. Праўда, Фрэдзя? – пярэчыць Базыль.

– Можна i пад дажджом, i ў калiдоры гуляць, калi на iнтарэс, – Фрэдзя паварочвае голаў, глядзiць на Дзiну i працягвае: – Быў бы iнтарэс i будзе гульня. Цiкаўнасць патрэбна, азарт.

– Азарт – не шлях да перамогi, – Фэлiкс складае доўгi свой шалiк, кладзе яго на калена. – Азартныя людзi не перамагаюць.

– Паглядзiм. Стаўлю Фрэдзевы шашкi супраць твайго шалiка, – Базыль запытальна пазiрае на Фэлiкса.

– Я пачну гуляць толькi таму, каб заўтра ты не змог мяне зацягнуць за шашкi. Можаш лiчыць, што ў мяне двайны азарт. Уставай, апранайся i пайшлi, – Фэлiкс засоўвае пад фуфайку шалiк i выходзiць.

– Базыль, ты толькi не доўга, – у голасе Дзiны расчараванне.

– Дзiначка, ды мы яго ў адно iмгненне без шалiка пакiнем – i шалiк твой.

– Нашто ён мне?

– Так заўсёды: табе нешта даюць, а ты пытаешся нашто.

– Ты скора? – голас Фэлiкса за дзвярыма.

– Іду.

– Трэба змыць надпiс, – гаворыць Дзiна, як толькi дзверы зачыняюцца.

– Табе не падабаецца афарызм?

– Я не люблю, калi згадваюць дом, а я ў гэты момант далёка ад яго.

– Ты не любiш успамiнаць пра свой дом?

– "Дом" гучыць правiнцыйна. У мяне кватэра на сёмым паверсе. Калi i ўспамiнаю, дык хутчэй iнтэр'ер, мой пакой, нейкiя рэчы, напрыклад, пiсьмовы стол. Ты ведаеш, у мяне незвычайны стол. Верхняя дошка абцягнута зялёным сукном. Суседзi хацелi выкiнуць яго, а я папрасiла, каб аддалi мне. За гэтым сталом некалi гулялi ў карты. А ты не гуляеш у карты?

– Не навучыўся гуляць як след. А увесь час прайграваць i рабiць выгляд, быццам усё роўна, прайграю я цi выйграю, нецiкава. Тым больш не люблю здзеклiвых слоў, якiя так i сыплюцца, калi пачынаеш памыляцца, блытаешся i нарэшце застаешся "дурнем".

– Я думала, што ты падчас гульнi не перажываеш.

– Хаваю пачуццi.

– Атрымлiваецца?

– Не заўсёды. Калi мы засталiся ўдваiх, я хацеў не казаць табе, што...

– Што ты... Далей не трэба. Ведаю i не хачу, каб ты гаварыў далей. Толькi цяпер я зразумела, што Базыль знарок падмануў Фэлiкса. Скажы мне, вы з Базылём дамовiлiся? Так?

– Я папрасiў Базыля...

– I ён пагадзiўся?

– Ты не даеш дагаварыць, i я не адкажу на тваё пытанне.

– Мне лепш пайсцi, – Дзiна ўстае i падыходзiць да дзвярэй.

– Дзiна!

– Што? – яна паварочваецца.

Фрэдзя бачыць яе твар, i яму робiцца крыўдна за самога сябе, за сваю дурнаватую сцiпласць, за няздатнасць сказаць нешта прыемнае.

– Ты хацела выцерцi надпiс.

– Што мне вашы надпiсы, – кажа яна i выходзiць.

– Бывай, – гаворыць Фрэдзя зачыненым дзвярам.

Трэцi вечар

Акно адчынена. Сонца зайшло. Фрэдзя i Базыль глядзяць на светлую дарогу. Базылёва рука ляжыць на Фрэдзевым плячы. Хлопцы бачаць возера, лодку i рыбака, што знерухомеў над бэзавай вадою, пад фiялетавым небам. У Базыля на шыi Фэлiксаў шалiк. Фрэдзя трымае гiтару.

– Фрэдзя, я падумаў...

– Ты пачынаеш думаць?

– Шалiк твой.

– А нашто ён мне?

– Спатрэбiцца.

– Давай.

Базыль аддае шалiк. Фрэдзя ўзважвае яго на руцэ.

– Глядзi! – Базыль паказвае на дарогу.

Па светлым пяску дарогi iдуць Дзiна i Фэлiкс. Вiдаць, што яны гавораць мiж сабой, i Дзiна смяецца, але галасоў не чуваць.

– Ідылiя, – Базыль малюе квадрат у паветры. – Можна выразаць i ўстаўляць у раму, атрымаецца карцiна.

– Пошлая карцiна атрымаецца, – пярэчыць Фрэдзя.

– Чаму гэта пошлая?

– А можа, i не. Той, хто будзе глядзецъ на карцiну, i ведаць не будзе, хто тая Дзiна i хто той Фэлiкс. Не будзе ведаць, дзе яны былi ўчора i што гаварылi пазаўчора. Толькi ён i яна, дарога i вечар, возера i далёкi лес, i невядома, што за тым лесам. Можна будзе дадумваць iх дыялог i рабiць яго смешным цi сумным, якiм заўгодна.

– Іх ужо не вiдаць.

– А то я не бачу.

– Дадумваць не будзем.

– Не.

Фрэдзя падыходзiць да дзвярэй i выцiрае шалiкам надпiс.

– Што ты робiш? – у словах Базыля няма нi абурэння, нi здзiўлення. Ён пытае дзеля таго, каб запоўнiць пустату.

– Учора Дзiна прасiла, каб я выцер надпiс, ды не было чым.

Фрэдзя шпурляе шалiк у акно.

– Ты што? – Базыль спрабуе злавiць шалiк, але той пралятае за некалькi сантыметраў ад ускiнутай рукi.

– Я падарыў шалiк рыбаку.

– Якому рыбаку?

– А таму, што ў лодцы на возеры. Холадна яму: восень.

Хлопцы маўчаць. За акном хутка цямнее.

– Каханне. А цi ёсць яно? – пытаецца Фрэдзя.

– Ёсць, – гаворыць Базыль, але вiдаць, што ў яго няма веры ў сваё слова.

– Ты ўпэўнены?

– Калi ёсць слова, дык i за словам павiнна быць.

– Рай... Бог... Пекла... Д'ябал... Словы ёсць, а за iмi – цемра.

– У мяне больш аргументаў няма, каб пераконваць i даводзiць табе тое, што я i сам не ведаю дакладна. А ты кахаў?

– Можа, i кахаў. Адразу не скажаш.

Базыль шкадуе Фрэдзю i гаворыць:

– I я не помню. Гаварыць, праўда, гаварыў. Я кахаю цябе... Каханая... А каб кахаць, мусiць, i не.

– А я i не гаварыў. Неяк абыходзiлася. Застанься... Пайшлi... Ты мне падабаешся... А "я цябе кахаю" не было. Можа, калi смеючыся, з ухмылкай. Вось так.

– Пра сяброўства, дарэчы, цяжэй гаварыць, чым пра каханне. Каханне i ёсць толькi, пакуль пра яго гавораць, а як перасталi гаварыць, яго няма. А пра сяброўства можна i не гаварыць.

– I не гавары.

– Я маўчу.

– Нам не трэба нiякiх слоў, мы i так адзiн аднаго зразумеем.

– Давай нашу, – Фрэдзя бярэ гiтару.

– А мо без гiтары?

– Сапраўды.

– Тры-пятнаццаць...

– Стой. А ты змог бы за мяне жыццё пакласцi?

– Змог бы, i не адзiн раз.

– Тры-пятнаццаць.

 
– О-ой, цi мне ох.
На балоце мох.
Хлопчык па дзяўчыначцы
Сем гадочкаў сох.
Со-ох жа ён, со-ох,
Высах на былiнку,
Закахаўся ў дзяўчыначку —
Журавi-i-iнку.
На тае дзяўчынцы
Ён не ажанiўся.
На гаркiх асiначках
Задавi-i-iўся.
На гаркiх асiначках
Задавi-i-iўся.