Текст книги "Браслаўская стыгмата"

Автор книги: Адам Глебус

сообщить о нарушении

Текущая страница: 3 (всего у книги 10 страниц)

Крадзёж парасона – безумоўна, дробная, але крымiнальная справа.

Вось я й абмаляваў дванаццаць падазроных асобаў, якiя сыйшлi з кавярнi й маглi забраць мой парасон. Прабачце, адна зь якiх магла забраць мой парасон.

Усе назiраньнi й высновы, падазрэньнi й меркаваньнi я перабраў вельмi хутка. Значна хутчэй, чым вы прачыталi, а тым больш – хутчэй, чымсьцi я цяпер запiсаў. Я не стэнограф i аддаю перавагу звычайнай чарнiльнай асадцы й лiнаванай паперы, але тады была iншая сытуацыя.

Заставацца ў кавярнi ня мела сэнсу. Калi бармэн або афiцыянтка i скралi парасон, дык вынесуць яго толькi пасьля працы. І я вырашыў: абавязкова падыйсьцi й падпiльнаваць, як яны выйдуць увечары са сваёй «Арабiкi». З гэтай думкаю i выйшаў на дождж. Шпаркай хадою я накiраваўся на чыгуначную станцыю «Дубулты». А раптам хто з наведнiкаў сеў чакаць электрычку й на хвiлiнку забыўся, што трымае ў руцэ крадзеную рэч? І я ўзрадаваўся, калi пабачыў сутулыя сьпiны латыскiх гiпi, што абняўшыся сядзелi на лаўцы пад станцыйным навесам. Крадком я абышоў станцыю й расчараваўся – парасона ў гiпi не было. Хлопец зь дзяўчынаю самааддана цалавалiся. На ўсялякi выпадак зайшоў у станцыйны будынак, дзе каля акенца касы адлiчвала грошы за квiткi цяжарная жанчына, яе хлопчык стаяў побач. Парасона не было. І чым больш я ўсьведамляў незваротнасьць страты, тым больш хацелася знайсьцi й вярнуць парасон. Дождж пачаў ацiхаць, i я накiраваўся да кнiгарнi. Я iшоў пад iмжычкаю й зайздросьцiў усiм, хто меў хоць нейкi парасон. Мой швэдар набрыняў, нагавiцы пацямнелi, валасы налiплi на лоб.

Зазiрнуў я i ў хлебную краму, дзе пабачыў тых самых пастэльных дзяўчынак, яны куплялi вялiкiя пернiкi ў выглядзе котак i сабачак. Дзяўчынкi ў сьветлых сукенках, самi таго ня ведаючы, пакiнулi кола падазроных.

Каля прамтаварнай яткi я ўбачыў сiвую латышку, якую завочна ахрысьцiў Агатаю. Яна пiльна разглядала вiтрыну з пральнымi сродкамi. Мыла было складзена ў акуратную пiрамiдку, на якой стаяла акуратная шыльдачка «Падчас пакупак, калi ласка, паказвайце вiзытоўку». Яшчэ абдумваўся малапрыемны факт, што безь вiзытоўкi не змагу набыць нават брусок мыла, каб мець чыстыя рукi за сталом, як убачыў свой парасон.

Я пазнаў бы яго сярод тысячы чорных парасонаў, бо зрабiў метку – наматаў белы матузок на адну са сьпiцаў, а тут ён велiчна ўзвышаўся над жаночымi стракатымi мацерчатымi грыбамi, якiя й парасонамi назваць цяжка, не пакрыўдзiўшы гонар майго абаронцы ад дажджу. Пад парасонам iшоў, пакульгваючы, той, на каго я менш за ўсё нагаворваў, калi даваў характарыстыкi. Скураное дзяржальна сьцiскала рука з вытатуяваным якарам. Пэнсiянэр не сьпяшаўся, i хворая нага не замiнала ўцёкам, ён быў упэўнены ў сабе. І я разгубiўся.

Пасярод вулiцы адзiн чалавек падыходзiць да другога й пачынае вырываць з рук парасон? А калi злодзей скажа, што гэта ягоны парасон, а мяне ён i ведаць ня ведае? А мае тлумачэньнi пра белы матузок проста сьмеху вартыя.

Я крочыў па калюгах пад дажджом за кульгавым злодзеем, а ён спакойна, ва ўсялякiм разе, з выгляду, iшоў пад маiм парасонам. Ён спынiўся каля кавярнi «Сарма», склаў парасон i наважыўся пераступiць парог. І ў гэтае iмгненьне я кiнуўся да яго. Усё атрымалася само па сабе, я ня думаў, што й як зраблю. Выхапiў зь ягоных татуяваных рук свой парасон, а ў расчырванелы ад каньяку твар вельмi выразна, вылучаючы кожнае слова асобна й расстаўляючы дакладныя нацiскi, прагаварыў:

– Ты выпадкова ўзяў мой парасон!!!

Злодзей яўна не чакаў такога напорыстага нахабства з боку ахвяры, але праз iмгненьне ўся вулiца напоўнiлася ягонай лаянкаю. Вакол нас iмгненна сабраўся натоўп. Злодзей размахваў кавенькаю й крычаў, што нiбыта я ў яго адабраў парасон, што я – бандыт, руская сьвiньня, акупант, што такiх трэба гнаць з Латвii, што ў незалежнай Латыскай Рэспублiцы не было злодзеяўѕ

КАНФЛIКТ НАБЫВАЎ ВЕЛЬМI НЕБЯСЬПЕЧНЫ ДЛЯ МЯНЕ ХАРАКТАР, ДАСТАТКОВА МНЕ БЫЛО ЎБАЧЫЦЬ АГРЭСIЎНЫЯ, НАПОЎНЕНЫЯ ЗЛОСЬЦЮ ВОЧЫ МАЛАДОГА РУДАВУСАГА ЛАТЫША, КАБ ЗРАЗУМЕЦЬ, ШТО ВЫБРАЦЦА З ГЭТАЙ ВОСТРАЙ СЫТУАЦЫI БУДЗЕ ЦЯЖКА. І КАЛI МАЯ ЎПЭЎНЕНАСЬЦЬ У ТЫМ, ШТО Я З ГОНАРАМ ВЫЙДУ З КАНФЛIКТУ, ПАЧАЛА РАСТАВАЦЬ, ЯК КАВАЛАК МАСЛА НА ГАРАЧАЙ ПАНIВЕ, ЗГАДАЎСЯ ПАРАСОННЫ ЧАХОЛ. ЧОРНЫ, ШАЛЁСТКI, ЁН ЛЯЖАЎ У КIШЭНI. ПАД ВАРОЖЫМI ПОЗIРКАМI Я ВЫЦЯГНУЎ ЧАХОЛ I ЎЗЬНЯЎ ЯГО, НЕ РАЎНУЮЧЫ ЯК НЕЗАЛЕЖНIЦКI БЕЛ-ЧЫРВОНА-БЕЛЫ СЬЦЯГ БЕЛАРУСI.

Злодзей змоўк, разгубiўся, а я раскрыў вялiкi, але зручны й лёгкi, свой дарагi й любiмы парасон дый рушыў прэч.

Ва ўсёй дэтэктыўнай гiсторыi мяне, шчыра кажучы, абурае толькi адна акалiчнасьць. Няўжо людзi не адчуваюць, ня бачаць, не разумеюць таго, што ў мяне нельга красьцi рэчы? Калi ты зьбiраешся ўзяць чужое, трэба ведаць свае магчымасьцi, разумець: якая справа атрымаецца, а якая – не. Вось я, напрыклад, ня стаў выносiць з музэю карцiну мастака эпохi Адраджэньня Джарджонэ «Сон Вэнэры».

Юрмала. Лiпень 1991 году

Ёсьць кнігі, прачытаныя ў маленстве

У кожнае кнiгарнi свой непаўторны дух, свае адмысловыя правiлы, свае таямнiцы, ня кажучы пра гандлярак, касiраў, вiтрыны, залi, столь i падлогу. Па менскiх кнiгарнях я вандрую больш за дваццаць пяць гадоў i не магу наталiць цiкаўнасьцi да розных выданьняў, да кнiжак, альбомаў, часопiсаў i каталёгаў. Пэўна, я – бiблiяман. І часовыя перапынкi ў маiх паходах па букiнiстах – здараецца, месяцамi не наведваюся ў кнiгарнi i не купляю i нават не чытаю нiчога – толькi запэўнiваюць у невылечнасьцi, хай сабе i ня самай жахлiвай, але ж манii. Нават карцiны i малюнкi я не люблю так, як кнiжкi, а здаецца, павiнна было быць наадварот, бо колькi сябе памятаю – маляваў з радасьцю, а пiсаць не любiў. Усе пiсьмовыя заданьнi ў школе выконваў празь сiлу, а ў пачатковых клясах плакаў над сшыткамi, бо рука, замест рысак, кружочкаў, лiтараў, выводзiла дрыжачыя крэмзалi. І зь дзiвам глядзеў я на бацькаў збор аўтаручак, пёраў, бутэлечак з атрамантам. Бацька – пiсьменьнiк. У яго буйны добры почырк, ён гадзiнамi пiша за сталом, ён можа пiсаць паўсюль: у лесе, у полi, каля рэчкi, у дзедавай вясковай хаце з глiняным токам замест падлогi. Пiсаць як бацька я так i не навучыўся. Малюю лiтары, а не пiшу. А ўласна малюнкi мяне раздражняюць, нават свае, зробленыя толькi што. Якая абмежаванасьць – гадзiну маляваць тое, пра што можна напiсаць за хвiлiну. Але гэта – рацыянальная выснова, а рука ўсё ж малюе. Душа ня любiць загадаў, асаблiва прагматычных, яе стыхiя – жывапiс i музыка. І, можа, таму я кiнуў заняткi мастацтвам i займаюся лiтаратураю. Пэўна, таму вандрую па менскiх кнiгарнях, букiнiстах i не магу абмiнуць нiводнага кiёска, дзе за шклом сьвецяцца кнiгi. Калi i як пачалося? Цяжка вызначыць, бо мама – бiблiятэкарка, а бацька – лiтаратар. Выходзiць, што яшчэ да нараджэньня я быў сярод кнiжак. На першых дзiцячых фотакартках маё крэсла зь дзiркаю пад гаршчок стаiць каля этажэркi з бацькавай бiблiятэкаю. І на крэньчыках можна разабраць прозьвiшчы беларускiх клясыкаў: Чорны, Чарот, Багдановiч, Купала. Сярод iх – стракаты двухтомнiк Пятра Глебкi, адзнака часу, 60 ты год. Тады й пачалiся кнiжныя вандроўкi. Бацька заходзiў у кнiгарнi i выбiраў, разглядаў, гартаў розныя томiкi, а я назiраў за iм, капрызiўся. У дзяцiнстве быў румзаю, мог заплакаць на ўсю кнiгарню, як зрабiў у Маскоўскiм букiнiсьце, што i цяпер стаiць на горцы, за цёмным помнiкам друкару Івану Фёдараву. Бацька так доўга ня мог наважыцца заплацiць за першае выданьне рамана Івана Бунiна «Вёска», што я сапрэў у зiмовым палiтончыку i зарумзаў. Бацька ўсё ж прыдбаў свайго ўлюбёнага Бунiна, i мы выйшлi на вясновае паветра i накiравалiся ў «Дзiцячы сьвет», дзе набылi мне значок – герб гораду Масква. А ў 68 годзе мама зрабiла мне агаламшальны падарунак, зь яе зарплатаю ў 120 рублёў, быў куплены сапраўдны фалiянт, альбом «Пётр Канчалоўскi», з паўаголеным смуглявым падлогацёрам на супэрвокладцы. Альбом каштаваў ажно 8 рублёў. А прадавала яго старэнькая гандлярка. Яе стол з кнiгамi стаяў чамусьцi ў гастраноме. Фалiянт яна абгарнула ў танюткi цэляфан, у якi звычайна загортваюць гвазьдзiкi i цюльпаны. Стол стаяў насупраць мяснога аддзела, i чаму мама замест мяса набыла альбом Канчалоўскага? І цяпер – загадка. Вось якi падарунак я атрымаў на сваё дзесяцiгодзьдзе. Выдатны, дарэчы, бо i цяпер люблю расейскi кубiзм – Лянтулава, Машкова, Ларывонава i ўвесь «Бубновы валет», i Пятра Канчалоўскага з клясычным нацюрмортам «Сухiя фарбы». А бацька любiць Івана Бунiна i Вiнцэнта Ван Гога. Адна з бацькавых аўтабiяграфiяў так i пачынаецца: «Каб я меў шчыры талент Ван Гога, я б намаляваў сваю вёскуѕ» Да альбома расейскага кубiста ў нашай сям’i была толькi адна кнiга па мастацтву: Ван Гог «Лiсты». А трапiла яна да нас вось як.

Мацi i тата дамовiлiся зрабiць бацькавай маме, бабе Бронi, падарунак – сандалi. Тата ўзяў 5 рублёў на самыя просьценькiя сандалi, у якiх хадзiлi тады ледзь ня ўсе дзецi дый вясковыя кабеты. Замест падарунку бацька прынёс лiсты Ван Гога з каляровымi рэпрадукцыямi. Бацька перажываў, казаў, што сам не разумее, як так магло здарыцца. А я быў настолькi ўражаны карцiнамi, што дагэтуль толькi пералiк вангогаўскiх палотнаў выклiкае захапленьне. Крэсла Ван Гога. Рэстаран «Сiрэна». Едакi бульбы – самая беларуская карцiна ва ўсiм сьвеце. Ткач – у бабы Бронi былi амаль такiя ж кросны. Тата Тангi. 14 лiпеня ў Парыжы. Зграя варон па-над хлебным полем – калi перачытваю адну зь лепшых бацькавых навэл «Кароль Нябожа», згадваецца гэтае драматычнае палатно. Краявiд у Авэры пасьля дажджу – рыхтык мястэчка Койданава. Вясновы сад. Куст – пад такiмi вось кустамi бэзу грабуць пясок беларускiя куры. Нацюрморт з цыбуляю – яго спрабаваў скапiяваць. Вельмi ўжо спадабаўся ружовы томiк з надпiсам DE LA SANTE. Але з капiяваньня выйшлi адны непрыемнасьцi. Ня ведаю як, толькi кнiжка Ван Гога ўпэцкалася ў тлусты бурачковы краплак. Плямiна была на форзацы. Бацька ўбачыў, сварыўся. Казаць яму, што ня я зрабiў, – марная справа. Цяпер кнiга ў мяне. Часам перачытваю, гартаю, згадваюѕ А краплакавую плямiну я палюбiў. Яна ў самым цэнтры форзаца, на згiне, там, дзе пад паперу падклейваюць марлю, за 27 гадоў фактура марлi праступiла праз форзацную паперу i плямiна набыла выгляд жывапiсу. Вядома, што не вангогаўскага. Лесьвiца ў Авэры. Чырвоны вiнаграднiк у Арлi. Партрэт старэйшага наглядчыка лякарнi ў Сан-Рэмi. Дарога з кiпарысамiѕ І так да канца, а потым спачатку.

Дарога з кiпарысамi ў горадзе Сочы, на Чорным моры. Менавiта там я прачытаў першую важкую кнiгу ад пачатку i да канца. Гэта быў травень 69 га. Чытаў на пляжы, у парку, пад кiпарысамi, пад платанамiѕ Сьвет амэрыканскiх iндзейцаў. Змаганьне за незалежнасьць. Майн Рыд. Прачытаўшы кнiгу, я завёў сшытак, куды пачаў запiсваць усё прачытанае. Той сшытак згубiўся, а вось другi застаўся. У iм я распачаў першае апавяданьне. А пачыналася яно з малюнка: прэрыя, кактусы, на даляглядзе – коньнiкi. Пачынаў, як i Майн Рыд, з апiсаньня прэрыi. Нiчога добрага не атрымлiвалася. Цiкава адно тое, што разумеў: ня здатны я апiсаць прэрыю. А ўсё астатняе, мне здавалася, ня вартае апiсаньня. Нашто пiсаць тое, чаго не чытаюць? «Тата, чаму ты ня пiшаш пра прыгоды?» Бацька сьмяяўся, казаў: «Вырасьцеш i сам напiшаш». А празаiк Іван Пташнiкаў, перастрэўшы ў пад’езьдзе, пытаўся: «Валодзя, якiх ты ведаеш пiсьменьнiкаў?» Я гаварыў навучанае бацькам: «Вас». Ён радаваўся i пытаў: «А яшчэ?» – «Тату i дзядзьку Караткевiча». Пташнiкаў рабiў сур’ёзны твар, якi робiць цяпер у рэдакцыi, калi разважае пра мае сумнаватыя навэлы: «А Стральцова Мiшу ведаеш?» – «Ведаю». – «Малайчына, бяжы». Я бег паўз Стральцоўскую, поўную дзяўчат, кватэру на двор, дзе гулялi ў iндзейцаў Дзеружынскi, Махнач, Яўменаў, Алешка i Бабачкiн. Раману пра iндзейцаў я так i не напiсаў. І проста раману ня склаў.

Я амаль i не чытаю раманаў. Для мяне само слова «раман» мае пэўнае матэрыяльнае ўвасабленьне. На гарышчы дзедавай хаты побач з кроснамi стаяў куфар з кнiгамi. Там сабралiся школьныя падручнiкi, па якiх вучылiся i мой тата, i два ягоныя браты. Альгебры, фiзыкi, геамэтрыi са скарабачанымi хвалiстымi старонкамi. Сярод падручнiкаў я знайшоў раман Аляксандра Дзюма «Праз дваццаць гадоў». Кнiгу ў 53 м годзе падаравалi бацькаваму брату, дзядзьку Саву, за перамогу ў спаборнiцтвах па валейболу. На шмуцтытуле сiнеў надпiс i чарнела круглая пячатка Вiцебскага пэдагагiчнага iнстытуту. Я праглынуў кнiгу за тыдзень. Палацы, мушкецёры, Мазарынi i ўсё астатняе, такое ўсiм вядомае, зрэшты, ня ўсiм. Мой дзед Валодзя чытаў вельмi марудна i толькi па-беларуску, i толькi «рускiмi» лiтарамi. У свае семдзесят, адпрацаваўшы жыцьцё грузчыкам, ён пайшоў вартаўнiком iѕ стаў чытаць. А чытаў ён выключна падручнiкi за першыя клясы. А вось баба Броня чытала толькi «лацiнскiмi» лiтарамi i толькi каталiцкiя малiтоўнiкi. Малiтоўнiкi цяпер у бацькi, а дзедавы падручнiкi, пэўна ж, на гарышчы пустой нiчыйнай хаты. Недзе там, каля кроснаў, у куфры i важкi том Дзюма, якi мне згадваецца пры слове «раман». Як пры слове «Дзюма» я згадваю нябожчыка паэта Яўгена Крупеньку, якi ўпарта казаў – Дзю@ма. І колькi нi папраўлялi, нi тлумачылi, нi насьмiхалiся, Крупенька ўсё адно казаў: «Дзю@ма!» Зямля iм пухам.

Пасьля трыццацi я пачаў перачытваць кнiгi, што меў у маленстве. Мяне ўжо менш i менш цiкавiць iх зьмест. Я адшукваю мiж старонак страчаны час, шукаю зазоры, празь якiя можна вярнуцца ў маленства.

Юрмала. Лiпень 1991 году

Брудны посуд

Рэчы ня любяць Ахрома. За што нi возьмецца – зломiць, сапсуе, запаскудзiць, збаёдае. Пра такiх кажуць – рукi ня тым канцом прышытыя. А яму? Хлебам не кармi, дай на кампутары пазабаўляцца. Пра кампутар скажу пазьней, напрыканцы, пад заслону.

Спачатку знаёмства, даволi банальнае, каб не рэкамэндацыя, якую нашаптаў мне брат. Таленавiты музыка, пiянiст. Скончыў кансэрваторыю, захапляецца Скрабiным, хоча пiсаць у твой часопiс. Даўжэзная паўза. Наркаман, палiць марыхуану, але ня колецца. Музыкi ўсе паляць анашу, як мастакi п’юць. Дапаможаш?

Нiчога я не абяцаў.

З пэўных часоў не дапамагаю чужым людзям. Спрабаваў, спадзяваўся, ратаваў. Чым скончылася? А нiчым. Пераканаўся: калi чалавеку выпаў лёс утапiцца, ён не задушыцца. Дазваляю назваць мяне фаталiстам. Адзiн раз. Дарую. Ёсьць лекары, сваякi, сьвятары. Хай ратуюць душу й цела. Некаторым зь iх за гэта грошы плоцяць. А я павiнен сям’ю кармiць. Дзецi-школьнiкi, жонка – вольны мастак бяз пэўных грошавых крынiцаў. Свайго хапае, пад самую плешку.

Хочаш пiсаць у часопiс? Пiшы. Ведаеш музыку? Любiш рок-н-рол? Джагер, Колiнз, Ленан, Плант? Выдатна. Буду рады прачытаць. Сказаў i забыў.

Але Ахром вярнуўся. Прыцёгся праз тыдзень з пакамечаным сшытачкам. Уладкаваўся ў фатэль, каля майго стала, чакаў, думаў – я адразу кiнуся чытаць ягонае шрайбаваньне. Дулю з макам. Прыходзь праз тыдзень. Будзе час – пагляджу тваю пiсанiну. Потым i пагаворым. Бай-бай! Пакры-ы-ыўдзiўся. Сыйшоў. Яны крыўдлiвыя, гэтыя маладыя аўтары рок-н-рольных нататак.

А мне чыхаць на iх крыўду ўсю. А мне пля-а-аваць на жорсткасьць сваю. Жорсткасьць ратуе. А калi ня жорсткасьць, дык прынцыповасьць выратоўвае. Сказаў? Паабяцаў? Зрабi! Прачытаў я нататку з пакамечанага сшытка. Слабiзна. Усе факты перацягнуты з часопiсу «Музычнае жыцьцё». Жыўцом навыскубаныя й сяк-так сфастрыгаваныя. Але, як на пачаткоўца, дык уежна.

Брату затэлефанаваў. Скажы свайму лабуху, каб зайшоў да мяне. Дарэчы, дзе ты яго выкалупаў?

Каля крамы «Фiлятэлiст». Прывалокся прадаваць дзедаў ордэн. У яго дзед энкавэдыстам быў, савецкую ўладу ўсталёўваў у Беларусi й Лiтве, нядаўна ў Троках памёр. Дык уяўляеш, Ахром папёрся да новай дзедавай жонкi ў Трокi, каб аддала ордэны. А яна яму. Ты да дзеда прыехаў? Вось i кацiся на могiлкi. Правы бок, трэцi рад, магiла каля плота. А гэты ордэн у першай жонкi, з часоў вайны захоўваўся. Ахром яго ўкраў i хацеў прадаць. А Калтовiч. Ведаеш Калтовiча?! Забраў. Ха-ха-хi. Мне стала шкада лабуха. Вось i пазнаёмiлiся.

Удакладняю. Калтовiч абрабаваў ня толькi Ахрома. Ён рабаваў усiх, хто трапляўся на шляху. Пасадзiлi. Праз тры гады Калтовiч вызвалiўся з турмы й абвясьцiў па Менску, што мае цяпер цэлае войска палонных i рабоў. Рубель – ня грошы. Калтовiч перабраўся ў Польшчу, дзе на лясных дарогах спыняў аўтобусы з турыстамi, зьбiраў падаткi. Беларускi Робiн Гуд.

Але жыцьцё – ня казка. Ня змог Калтовiч падзялiць нарабаванае памiж сваiмi палоннымi. Адзiн з рабоў стрэлiў з рэвальвэра ў левае вока атамана. Аман! Хай душа беларускага Робiна ня вельмi пакутуе ў пекле. Сьпi спакойна, спадар Калтовiч.

Кожнаму свой шлях. Адзiн крадзе ў сям’i дзедаву ўзнагароду, другi яе забiрае, трэцi спрабуе прымiрыць рабаўнiка са злодзеем. Марная справа.

Усё марная марнасьць, i ловы ветру, i стома духу.

Цi, як сьпяваў Морысан. Што яны ўтварылi з нашай зямлёю? Што яны зрабiлi з нашай сястрою? Спустошылi й абрабавалi, зрэзалi й скусалi, скалолi нажамi.

Жа-а-ах! Рукi апускаюцца.

Дарэчы, пра Морысана была напiсаная першая нататка аматара марыхуаны, Славы Ахроменкi, а па-сяброўску – Ахрома.

Руды. Два днi няголены. Вочкi мiтусьлiвыя, а калi вочы ў вочы – нежывыя, бо знарочыста станоўчыя. Пастава хранiчнага баязьлiўцы. Такi Ахром. А ходзiць так, нiбыта баiцца, што зямля пад нагамi вось-вось завiшчыць ад болю. На мяне наступi-i-iлi! I разам з тым Ахром не выклiкаў у мяне адмоўных пачуцьцяў, прынамсi спачатку.

Калi я сказаў, што згодны зь iм працаваць пры адной умове, Ахроменка пабажыўся. Забуду наркату! Далiбог, кiну палiць!

Што-што, а вось раздаваць абяцаньнi ён любiць. Абяцае ўсiм што заўгодна, калi заўгодна й колькi заўгодна. Ахром паталягаманюка. Змагацца з iлжывымi абяцаньнямi немагчыма. На адну хлусьню накладаецца наступная, да трэцяга падману дадаецца чацьверты, сам заблытваешся, нэрвуешся й нарэшце ненавiдзiш не падманшчыка, а самога сябе.

Найвялiкшая мана з боку Ахрома. У мяне бацькi няма. Толькi мама й бабуля, якiя жывуць у Гомлi.

Ахроменка – сiрата, яму трэба дапамагаць, яго трэба пашкадаваць i абласьцiць. А як жа ж?

Толькi празь пяць гадоў пасьля нашага знаёмства даведваюся, што ў Ахрома ёсьць бацька, якi жыве ў адным двары з мамай i бабуляй. У бацькi залатыя рукi, ён можа адрамантаваць, направiць, адладзiць усё на сьвеце – ад тэлекамбайна да мапэда. Праўда, ён п’е вiно й гарэлку штодня, таму з мамай яны разышлiся. Бывае. Часьцяком.

Якi ж ты сiрата, Слава Ахроменка? Просты! Сiрата па ўласным жаданьнi. Байструк дзеля выгоды. Як у песьнi. Сiраце паўсюль у нас дарогу, байструку павага й дапамога! Ня трэба быць Плятонам, каб скемiць: у чужым горадзе лепш назвацца байстрылам, чым сынам старшынi калгасу цi таго ж майстра на ўсе рукi. Сiрата можа папрасiць грошы ў пазыку. Не адмовiш.

Ахром пазычаў ня толькi рублi. Ён i ключы ад кватэры ў мяне выпрасiў, калi прачуў, што я зьяжджаю ў адпачынак разам зь сям’ёю. Даў. Канечне, пашкадаваў. Жонка дагэтуль не даравала Ахрому тры рэчы. Сапсаваў нямецкую друкарскую машынку «Эрыка». Падрапаў панiву з тэфлонавым пакрыцьцём, на якой можна было смажыць блiны без алею, тлушчу й сала. Можна было, пакуль Ахром не падсмажыў яйкi. Панiву падарыла жонцы цётка, даслала зь Вялiкага Макацялёма, няблiзкi сьвет – Мардовiя. А што Ахрому?.. Ён яшчэ i ўнiтаз пабiў, упусьцiў у чарупiну малаток.

Зрэшты, не сыйшоўся клiнам сьвет для мяне на гэтых унiтазе, панiве й машынцы «Эрыка». Будзе дзень, будзе й хлеб. Будзе хлеб, будзе й да хлеба.

Ахрома ня любiць тэхнiка. Яго не паважаюць рэчы. Гэта – найцiкавейшая адметнасьць Ахроменкавай асобы. Просьценькая шарыкавая асадка, патрапiўшы ў парослыя белымi валаскамi Слававы рукi, бунтуецца, пачынае цячы, пэцкаць у нязмыўную пасту ўсё чыста – паперу, стол, падлогу й рабацiнiсты нос няздары.

Неахайнасьць – вызначальная рыса Ахроменкавага аблiчча. Даводзiлася пасылаць. Слава, iдзi ў лазьню!

Не дапамагала. Крыўдаваў. Сыходзiў. Зьнiкаў. Прападаў. А калi вяртаўся, дык выгляд i пах прыносiў ранейшы.

О, саладжава-цьвiлы дух самотных мужчын! Мусiць, так патыхала ад пустэльнiкаў. Пэўна, такi смурод сыходзiў ад сьвятога Антонiя. Жах у тым, што смурод ты глынаеш нават ня хочучы. Нябожчыкi былi б не такiя страшныя, каб не даводзiлася ўсмоктваць у сябе часьцiнкi раскладзенага цела. Як разумею людзей, што ўлiваюць у горла паўшклянкi гарэлкi перад тым, як iсьцi на пахаваньне.

Пах самоты Ахром захаваў i пасьля ўласнага вясельля. Мусiць, таму, што жонку ўзяў наўзьдзiў адпаведную сабе – армянку Гулян, таўсташчокую, дзюбаносую, з вусамi. Гулян, як i Ахром, не галiлася. Яна й не выбельвала рэдзенькiя, чорныя, мяккiя вусiкi. Кажуць, вусатыя жанчыны вельмi тэмпэрамэнтныя, палкiя, гарачыя. А што iм застаецца гаварыць?

Чорт зь iмi. Вусатыя дзеўкi мяне таксама вабiлi.

Не пра эротыку гаворка.

Пра Ахрома. Пры ўсiм тым ён – творца, мастак. Хто можа быць цiкавейшы за чалавека апошняй у сьвеце вольнай прафэсii? Няма ў яго грошай, апранаецца, як Бог дасьць, пахне не пранцускiм адэкалёнам. Адкiнем умоўнасьцi, палонных i рабоў. Ахром – вольны чалавек. Захацеў – прыйшоў, не пажадаў – лёг спаць. З Ахроменкам цяжка дамаўляцца, можа падмануць. Толькi лёгка дамаўляцца з чалавекам, якi ня носiць уласных думак, якому ў галаву ня прыйдзе паразважаць, падумаць i перадумаць. А мастак? Ён можа й адаслаць куды найдалей. Ненадзейныя людзi – творцы. Неспакойныя, неўраўнаважаныя, нахабныя. Лезуць, шчэмяцца, цiкавяцца. Iх гоняць, iх зьневажаюць, крыўдзяць, б’юць.

Вось i з Ахромам выйшла непрыемнасьць, празь лiшнюю цiкаўнасьць.

Прыйшоў, сеў у фатэль, нагу на нагу закiнуў i кажа. Я для вашага часопiсу пра рок-н-рол пiшу? Пра Джагера, Планта й Колiнза накрэмзаў. Правiльна?

Маўчу, чакаю. Ахром ня толькi пра рокераў нашрайбаў. Ён даволi разумна выпiсаў эсэ пра кiч-культуру, з прытоеным снабiзмам пазьдзекваўся з аматараў канiбальскiх застольляў, калi ядуцца тарты, выпечаныя ў выглядзе чалавечых рук i галоў. Дый пра хiповы камунiзм, з распуснымi летнiкамi, у Ахрома атрымаўся добры нарыс.

А рок-н-рол здох! Нарадзiўся ў сутарэньнях, выпаўз, павесялiў падлеткаў на стадыёнах, запоўз назад пад скляпеньнi дый сканаў. Што яшчэ пра яго пiсаць? Згасьлi зоркi. Мне нецiкава, колькi ў каго засталося дзяцей ад першай i пятай жонкi. Мяняю тэму. Буду шукаць гандляроў наркотыкамi. Змагацца з наркамафiяй. Хi-лi. Сур’ёзна! Ёсьць хлопчык у Санкт-Пецярбургу. Выведзе на аптавiкоў. А далей глядзецьму.

Аглядайся! На твой труп глядзецьмуць усе, акрамя цябе самога.

Да трупаў ня дойдзе. Дамоўлюся. Толькi камянi ня могуць паразумецца.

А я супраць. Ня мой аддзел, не мая парафiя. У Менску. Дый у Менску нiхто цябе баранiць ня будзе. А ў Пiцеры без страхоўкi лезьцi да наркаманаў i наркабiзнэсмэнаў – iдыятызм.

А Вы баiцёся за мяне?

Сумеўся. Ну, чаго перажываць за байструка Славу Ахроменку? Хоча даць нырца ў ледзяную палонку? Хоча стаць пiянэрам-героем у мiрны час? Сьцяг у рукi. Багнет на бэронь, тшэба крвi! А вось i заперажываў, забаяўся, спалохаўся грэх на душу браць. Заб’юць байстручка Ахроменку, вiнаваты буду. Ня вымалю ў Бога дараваньняў.

Не паслухаўся Ахром. Зьехаў i прапаў.

Да Ахромавых зьнiкненьняў я прывык, як i да бясконцых падманаў. Цi першы раз прападае?! Сто першы! I як чалавеку не прападаць, калi ў яго жонка армянка, а ў Закаўказьзi раскруцiлася шырокамаштабная армяна-азэрбайджанская бойня? Каб мне сказалi: Ахром возiць зброю й наркотыкi ў Карабах – зрабiў бы зьдзiўлены твар. Бо нашто, скажы, цягнуць жонку з гадавалым сынам Глебам у зруйнаваны грамадзянскай ды расейска-грузiнскай вайною Тбiлiсi? Якая выгода?

Там у Гуляны заможныя сваякi. У яе дзядзькi Гарыка ўласная фабрыка шкарпэтак. Хай Глеб у яго пажыве, пакуль Гуляна здасьць iспыты ў Ерэванскай кансэрваторыi. Ахромавы аргумэнты i выгоды.

I потым зьяўляецца ў тыднёвiку «Творчасьць» эсэ Ахроменкi пра грузiнскi шавiнiзм i ўцiск армянаў у Тбiлiсi. Спадзяюся: батоны Гамсахурдзiя з таварышам Шэварднадзэ не чытаюць па-беларуску й нiколi не даведаюцца пра армянскiя настроi змагара Ахроменкi. Разумееш? Гарачая кроў. Закладнiкi. Кiнжалы.

Беларусу няма чаго рабiць на каўкаскiх франтах! Нават урад Беларусi гэта ўцямiў. А небараку Ахрома сумненьнi апаноўваюць.

Ён усё перавозiў i перавозiў жонку з сынам цi то з Тбiлiсi ў Ерэван, цi то зь Ерэвана ў Тбiлiсi. Геаграфiя перавозак усё пашыралася й пашыралася: Тбiлiсi–Растоў–Ялта–Менск–Ерэван–Краснадар–Харкаў–Гомель. Дзiўлюся: Ахром нiводнага разу не завiтаў у Вялiкi Макацялём. Цi там захалодна асобам каўкаскiх нацыянальнасьцяў? Не-е-е. Армяне, як i габрэi, раскiданы па сьвеце. Я ў гэтым меў гонар пераканацца.

У рэдакцыi, на сваiм рабочым стале знаходжу рэдакцыйны блянк, запраўлены ў адрамантаваную «Эрыку». На блянку чарнее наступнае:

«Шаноўны спадар Данчык! Рады вiтаць Вас. Дзякуй за дасланы лiст, якiм Вы адгукнулiся на высланыя рэдакцыяй часопiсы. Шчыра парадаваўся, што надрукаваны плякат з Вашым аблiччам прыйшоўся даспадобы. Мяркую й надалей зьмяшчаць на старонках свайго выданьня матэрыялы пра Вашую творчасьць. Яшчэ раз велiзарны дзякуй!

А яшчэ, спадар Данчык, маю да Вас маленькую справу. У ЗША едзе мой далёкi сваяк, вельмi добры чалавек – Гарык Атруцян. Дапамажыце, калi Вам няцяжка, яму ў першыя два-тры тыднi. Калi ласка, буду вельмi й вельмi ўдзячны.

Заўсёды прыхiльнiк Вашага вялiкага таленту. Адам Глёбус.»

Ну, Ахром. Ну, сьмярдзючы пацук. Мала таго, што я ў Пiцерскi рок-клюб не магу зайсьцi, бо, выклянчыўшы ў мяне рэдакцыйнае пасьведчаньне, ён туды зьезьдзiў i ўсiм Шаўчукам, Грабеншчыковым i Кiнчавым сказаў, што яны казлы. Ад майго iмя, вядома. Ну, дык Расею так i трэба называць. Толькi ад свайго iмя. А тут эмiгранты i армяне. Ну, якiя ў мяне сваякi армяне? Якi такi шкарпэтнiк Гарык Атруцян запiсаўся ў мае дзядзькi?

Раззлаваўся. Разьюшыўся. Азьлiўся.

У мяне зь беларускай эмiграцыяй адносiны нiякiя: я iх ня ведаю, i яны маёй асобаю мала цiкавяцца. А тут сьлюнявы, саладжавы, лiсьлiвы лiст да сьпевака Данчыка. Нонсэнс.

Як жа ня любiць Ахрома тэхнiка! Гэта ж трэба, каб так закладала, выдала, застукала з вантробамi простая друкарская машынка. Каля якой ляжаў яшчэ адзiн лiст.

«Добры дзень, Гарык Гамлетавiч!

У ЗША жыве адзiн беларускi сьпевачок па мянушцы Данчык. Сьпяваць ён ня ўмее, галёкае, што завадная машынка. Але справа ня ў тым. Данчык працуе ў банку загадчыкам аддзелу кадраў. На сваёй працы ён – Багдан Андрусiшын. Банк месьцiцца ў Нью-Ёрку. Разумееце? Дасылаю Вам ягоную вiзытоўку. А яму – лiст з просьбаю сустрэць Вас i дапамагчы як сваяку паэта Адама Глёбуса. Спадзяюся, Вам прыдасца такое знаёмства.

Прывiтаньне ад Гуляны й Глеба. Слава.»

Падраў я лiсты разам з Данчыкавай вiзытоўкаю.

Калi беластоцкiя беларусы паскардзiлiся мне на Ахрома: ён падманам празь iх зрабiў трыццаць выклiкаў i запрашэньняў у Польшчу розным Гарыкам, Армэнам дый Гамлетам – я ня даў веры. Колькасьць уразiла. Адзiн, два, тры. Давялося паверыць. Адзiн-тры накiравалiся ў ЗША, а ў ПНР Ахром выправiў тры дзясяткi закаўказцаў.

Насварыўся моцна на Ахроменку, налаяўся, наабражаў – армянскi зяць, iлжывы нахабнiк, наркот.

Некалькi месяцаў не аказваўся, потым тэлефануе й набiваецца ў госьцi. Прыпёрся Ахром з бутэлькай гарэлкi, з доўгiм i нудным плачам пра цяжкое жыцьцё армянскага народу й кароткiм аповедам пра свой арышт у тбiлiскiм аэрапорце.

З Тбiлiсi Ахром прывёз адзiн варты згадкi вобраз.

Сяджу на гаўбцы й бачу: з аднаго боку двара мужчына выбiвае кiлiм: бух-бух-бух, а ў другiм баку хлопец вучыцца страляць: тхрах-тхрах-тхрах. Музыка Тбiлiсi, 1992 год.

У аэрапорце Тбiлiсi Ахрома затрымалi грузiнскiя баевiкi – п’яныя, абкураныя марыхуанай, шаснаццацiгадовыя бэйбусы з аўтаматамi й штых-нажамi. Бэйбусы спадзявалiся, што Ахром – чачэн па нацыянальнасьцi, i яго можна будзе ўзяць закладнiкам, каб пазьней абмяняць на што вартае ў генэрала Джахара Дудаева. Якое ж iх спасьцiгла расчараваньне!

Беларус! Гэта ж чалавек без нацыянальнасьцi – беларус!

Памятаеш. Калi на апошнiм зьезьдзе дэпутатаў Вярхоўнага Савету СССР абiралi старшыню камiтэту па нацыянальных пытаньнях, прагучала прапанова вылучыць чалавека без нацыянальнасьцi. Я па наiўнасьцi думаў, спадзяваўся, марыў, што габрэя абяруць. У СССР габрэi былi людзьмi без нацыянальнасьцi, касмапалiтамi, савецкiмi чалавекамi. Трасцы! Вылучыўся й абраўся беларус. Нейкi Таразевiч. Вось i маем.

Адзiная карысьць ад беларускасьцi – баевiкi адпусьцiлi Ахрома на ўсе чатыры бакi.

Беларус – неканвэртаваная нацыянальнасьць. Беларусы не абменьваюцца, нi на грузiнаў, нi на мардвiнаў зь Вялiкага Макацялёма.

Ахром вярнуўся ў Менск жывы й нездаровы. Пасьля арышту пачаўся распад асобы.

Ахроменка наняўся працаваць целаахоўнiкам да вiетнамскае прынцэсы. Тая займалася ў кансэрваторыi, а ў вольныя нядзелi гандлявала на кiрмашы рознай драбязою: адэкалёнамi, духамi i газавымi балёнчыкамi. У абавязкi Ахрома ўваходзiла стаяньне побач з прынцэсаю й пакручваньне ў руках газавага балёнчыка. Як ён не спаралiзаваў прынцэсу газам з балёнчыка, не ўяўляю. Хiба што Ахром дэманстраваў на стадыёне «Дынама», дзе атабарыўся рэчавы гандаль, пусты вычханы балёнчык. За дзень стаяньня Ахроменка атрымлiваў пяць даляраў ЗША. Ён казаў – дзесяць. Ня веру. Нельга яму верыць нi на талер, нi на шэлег, нi на беларускi рубель.

Сумна, але Ахрому не давяралi i ў рэдакцыi тыднёвiка «Творчасьць», дзе ён меў гонар працаваць адказным сакратаром.

З дня нашага знаёмства Ахроменка пачаў рабiць сякую-такую журналiсцкую кар’еру. I зрабiў. Ад лiтсупрацоўнiка ў часопiсе для лiцэiстаў «Малады дубок» ён дапхнуўся да пасады сакратара.

Працу Ахром не любiў i не шанаваў – замiнала прападаць, перашкаджала падарожжам, перавозкам, вольнаму жыцьцю. Даводзiлася апраўдвацца, хлусiць, выдумляць. Фантазiя й вынаходнiцтва ў такiх выпадках пакiдалi Ахромаву нячэсаную галаву. Ягоныя сваякi хварэлi выключна на рак. У бабулi рак еў страўнiк, у мамы рак убiўся ў падстраўнiкавую залозу, цесьць пакутаваў з ракам мачавога пухiра, а ў цешчы рак узьнiк у мазгах. На рак не хварэў хiба што дзядзька Гарык Атруцян, мусiць, не было калi, бо маладое армянскае войска мела патрэбу ў шкарпэтках.

Кар’еру Ахром скасаваў уласнаруч. Не адразу, а ў два захады. Па-першае, нашрайбаў зласьлiвую заяву на iмя рэдактрэсы тыднёвiка «Творчасьць», дзе абвяшчаў, што не жадае больш займацца гаспадарчымi пытаньнямi: даставаць унiтазы, вазiць газэтную й прыбiральную паперу ды шукаць дыскеты да кампутараў – а хоча выконваць абавязкi простага беларускага публiцыста.

Ня ведаю, якiя ўнiтазы Ахром змог дастаць для патрэб рэдакцыйнага калектыву «Творчасьцi», а пабiты iм у маёй кватэры я замянiў сам.

Ахрома панiзiлi, улiчылi пажаданьнi й перавялi ў аддзел iнфармацыi. Горшых месцаў у газэтах не бывае. Зрэшты, як каму. Ахрому здавалася – ён, нарэшце, атрымаў тое, што хацеў. Якраз тады яму пашанцавала зьняць на заробленыя ад вiетнамскай прынцэсы даляры аднапакаёвую кватэру амаль у цэнтры Менску, куды ён i перавёз з Тбiлiсi жонку Гуляну i сына Глеба.