Текст книги "Жменя сонечных промняў"

Автор книги: Янка Брыль

сообщить о нарушении

Текущая страница: 5 (всего у книги 6 страниц)

– Чаму ж напільнік, а не рашпіль? – пытаецца другі, чырванашчокі рагатун.

– Зуб у яе мяльчэйшы, усё бярэ.

Вясковыя начлежнікі ў гарадскога земляка, што частуе ix вельмі ж, падла, па-панску:

– Добра з дарогі чаю папіць...

Гэта – адзін. А другі, не менш сур'ёзна:

– Дзіва што! Чай – гэта ж самая лепшая пішч!..

П'яны нарачанскі рыбак расказвае пра зяця-крамніка, што ён—баязлівец. Ішоў па лесе з грашыма, запынілі «нейкія смаркачы», напалохалі – аддаў, а сам цяпер захварэў на сухоты.

– Які ж ты пасля гэтага беларус? – абураецца цесць перад выпадковымі слухачамі.– Даруйце маю няскромнасць i дурату, але, як быўшы ў разведцы мікалаеўскай арміі, я лічу, што мясцовы наш беларус павінен быць такі. З куста гавораць: «Я воўк, я цябе з'ем».

А ён павінен адказаць: «Калі ты воўк, дык я леў, і я не баюся цябе!..» А то што!..

Студэнты праходзяць у клініцы практыку. Хворым не вельмі падабаецца быць аб'ектамі назіранняў. Раз, другі, і нарэшце старому абрыдзела. Разбурчаўся перад урачом:

– Глядзець – няхай сабе глядзяць, а свае гіяграфіі больш расказваць не буду!..

На сямейным застоллі малады гасладар, вясёлы калгасны шафёр, расказвае гасцям пра свае пчолы:

– Паабсякаюць яны трутням крылы – ляжаць тыя ўхаджоры, як збанкі. А раней як ж а ix хораша запрашалі туды!.. От дзе, браточкі, наша мужчынская доля!..

Стары рыбак, пад чаркай, раіць маладому дачніку:

– Калі, не дай бог, што здарыцца, дык не бяры ты, браток, удавы. Ведае яна, зараза, усе ходы і выхады!.. Бяры лепш зноў маладую.

Старшыні калгасаў у раённай цырульні. Адзін сядзіць ужо намылены, другі чакае чаргі.

Намылены:

– Федзьку Капусніка мы вывучылі на баяніста.

З чаргі:

– Ну i колькі ж ён вам дае на сто гектараў ворыва?

Дама-ўрач, прыкметна закаханая сама ў сябе, вальсуе ў доме адпачынку, лёгка i важна носячы вакол кавалера свой здаровы, выдатна вядомы ёй арганізм.

Хлопец танцуе не толькі культурна, але і скульптурна,– без усякага выразу твару, з аднастайна i нудна правільнымі рухамі. Так будуць весяліцца робаты?

Стары яўрэй, кравец у майстэрні, заваленай маладымі порткамі, якія хочуць стаць вузейшымі і – як мага хутчэй.

– Вы ведаеце, што такое мода? Вазьміце бочку i кладзіце туды порткi – год, два, тры... А потым, калі яна ўжо будзе поўная, перавярніце бочку i даставайце порткі – год, два, тры...

У Доме творчасці. Маладая сястра-гаспадыня сустрэла пажылога пісьменніка, што вярнуўся з праходкі па лесе:

– А да вас, Іван Анатольевіч, прыязджалі нейкія маладыя людзі. Машыка нумар ЖТ 89-62.

– А хто яны, вы не спыталіся? Не? Ах, Зіна, Зіна, як тут у вас не пазнаць, што муж – шафёр?..

Калі знялі рэдактара газеты, сакратар – таварыш рухавы ды з паслухмянай усмешачкай – тры дні хадзіў на працу ў новым гарнітуры, повен затоенай, хвалюючай надзеі...

Пасля надзеў старэйшы гарнітур i... радасна сустрэў новае начальства.

На скверы, каля газетнай вітрыны, вясковы дзяцюк чытае, стоячы, нейкі артыкул i ціха – каб лягчэй чыталася – рыпае на гармоніку вальс.

Загадчык базы, пакуль папаўся на недастачы, закладваўся з жонкай, хто з ix з'есць больш шакаладных цукерак.

Гаворка пра гэта ідзе на судзе.

Мешчанін, які «ўмее жыць». Поўны буфет бутэлек i закусак. Частye з паузамі:

– Можа яшчэ адкрыем гэтую кансерву?..

Еж, значыцца, i адчувай: усё гэта – грошы.

Пасля вайны ў адным з райцэнтраў і гасцініца, і чайная – усё было напісана на шыльдах у двукоссі.

Гаваркая, прыемная гаспадынька, палячы раненька ў печы, расказвае праезджаму начлежніку:

– Пляменніца мая, Анюта, сястрына дачка, у вайну была ў Германіі. Вывезлі ix, усю сям'ю... Потым амерыканцы ix аслабанілі. I Анюта ледзь не выйшла, кажа, за аднаго француза. Таксама вывезены быў, толькi што з Францыi... Цяпер ужо Анюта замужам. I чалавек, здаецца, нішто сабе, i дзеткі харошыя. А яна ўсё шкадуе, што за таго свайго Жана не выйшла. Ніхто, кажа, не ўмее так хораша ўхаджваць, як французы... Можа быць.

Кавалер з другое вёскі, каб паказаць сябе, насыпаў у кішэню портак дробязі. Скача польку са звонам.

А падшыванцы бегаюць, хіхікаюць, крычаць;

– Дзядзька, дай цвік!

– У Miкалаеўшчыне, браце, i бабы баявыя,– успамінае дзядзька.– Неяк там нашы мужчыны ішлі ды прылеглі над Нёманам адпачыць. іхнія бабы раку з таго боку ўброд пераходзілі. Пападнімаліся, вядома. А наш Сёмка Самусік – аж вылупіўся, так глядзіць. I сораму няма, нібы блазнюк. Адна, што першая ішла, выйшла на бераг – ледзь не да самага пупа паднятая.

– Ну што,– пытаецца ў Самусіка,– як, хараша?

– Ого,– кажа ён,– яшчэ як хараша!

А тая павярнулася кругом:

– Дык на яшчэ i барыша!..

Шафёры сумуюць на ганку райвыканкома. Гарачыня. Начальства пакуль што нікуды не едзе – нарада. Лена перабрэхваюцца, мала рагочуць.

Вось грукоча брукам на матацыкле нейкі хлопец або, можа, і дзед... Не пазнаць – даўно не голены, ледзь не да самых вачэй абвязаны хусткай. Ленае слова самага веселуна:

– Гэты ўжо, хлопцы, лішняга слова не скажа.

I вялыя ўсмешкі.

Вясёлы дзядзька, калгаснік:

– Калісьці маці мая ішла замуж, дык не магла дастаць панчох пад вянец. Паперы накруціла беленькай у хадакі... Спадніца доўгая – яно i не відаць, як там вышэй. А цяпер у аднаго мяне тры дзеўкі модныя. Дальбог, братко, мяхі старым капронам завязваю!..

– Яшчэ пасля вайны, як толькі калгасы арганізоўвалі, быў у нас конік Аршын. Збракавалі яго потым і прадалі на беражэнскія хутары. Аднаасобніку. Дык ён назад уцякаў, у калгас. Дзядзька, што купіў,– верхам на суседскага каня i наўздагон. Пёр, пёр наш Аршын, а потым, хлопчыкі,– брык! – і інфаркт! Ca страху, што трэба вяртацца на хугар. Caз-на-цяль-ны!..

Пра прымака, які ўзяў у хаце ўладу:

– Учора купалі яго. Жонка шаруе плечы, цешча грэе каля грубы споднікі, а цётка стаіць каля дзвярэй, каб дзеці холаду не напусцілі...

Мужчыны-калгаснікі на вячорках.

– Лось, казалі, ішоў цераз поле. Падвечар. З-за Грыбавага хутара і проста загуменнем...

– Які табе лось! Гэта ж Аўдоля барану калгасную ўкрала ды тарабаніла на сабе!..

Назаўтра пасля вяселля ў свёкра пытаюцца:

– Ну, як нявестка?

– Дай бог усім добрым, ого!..

Усе рагочуць.

Сталічны тэатр на гастролях у глыбінным калгасе.

У час спектакля нейкі дзядзька ўсё ўставаў,– устане, пастаіць, зноў сядзе, пачакаўшы, зноў устаў...

Усхваляваны рэжысёр спектакля падышоў на пальчыках i шэптам спытаўся:

– Што, дзядзька, падабаецца?

– Не, проста задніца забалела.

Грандыёзная дама, што пабывала ў адказнай замежнай камандзіроўцы, дакладвае з трыбуны пра сваё падарожжа. На выдатным узроўні спеласці:

– Пасля, таварышы, мы паехалі глядзець Елісейскія палі. Факт застаецца фактам – яны даволі прыгожыя... А вось амерыканскія цукеркі і торты—зусім, таварышы, не смачныя, i гэта – факт...

Муж у хоры, а жонка ў танцавальнай трупе ансамбля. Сёння зноў пасварыліся, ды так, што яна аж не спала, прыйшла заплаканая, як ніколі дагэтуль. А тут адказны канцэрт!..

Хормайстар i балетмайстар разбіраюць справу. Асабліва абураецца другі:

– Праз гадзіну ёй выступаць. Што – яна зможа мне сёння забяспечыць належную усмешку?!.

Два работнікі Акадэміі навук, суседзі па дачах, сварацца за градкі. Сварка ідзе на высокім інтэлектуальным узроўні. Па дапаможніках.

– У вас, магчыма, ёсць нават Даль?

– А што ж вы думалі – няма?

– Ну, дык ідзіце паглядзіце там на літару «г». Адно слова. Яно вас датычыць!.. Яно адпавядае вашай гнюснай сутнасці!..

У пуставатым вакзальным рэстаране джазгае аркестр. Барадаты, абшарпаны аматар класікі не вытрываў, крычыць з-за століка:

– Не наганяй на душу таямнічы змрок – іграй Чайкоўскага!

Таварыш, якога ўжо трыццаць год кідаюць то на дзёгаць, то на оперу, усюды разбіраецца аднолькава. Але ж усюды кіруе. Цяпер, кіруючы выхаваннем будучых жывапісцаў ды графікаў, прыехаў праверыць, як паводзяць сябе студэнты-мастакі на летняй практыцы.

– Чаго сядзіце тут, а не рысуеце?

– Натуршчыкаў чакаем, Аляксей Міхайлавіч.

Суровы, важны позірк з-пад капронавага капелюша:

– Ну дык пакуль што рысуйце фон!..

Вусаты, салідны дзядзька, калгаснік, хваліцца прыезджаму інжынеру:

– Мой пляменнік таксама ў Мінску вялікі чалавек: іграе ў оперным тэатры на трубе нумар адзін.

Рэдактар забракаваў фальклорны зборнік з-за прадмовы, дзе гаварылася, што і да Кастрычніцкай рэвалюцыі нашы фалькларысты мелі пэўныя поспехі.

– Як гэта так! – абурыўся «падкаваны» таварыш.

Калі ж яму падсунулі, як прыклад, Шэйна i Карскага, гэта яму «нічога не сказала». Свае рашэнне ён абгрунтаваў:

– Талстой, Леў Мікалаевіч,– вялікі пісьменнік? Бясспрэчна, вялікі. Але ж мы гэтага не падкрэсліваем.

Артыстка i на пляжы іграе – выконвае ролю прыгожа, пяшчотна адпачываючай. Пачне ў ваду заходзіць – проста танец німфы па каменьчыках!..

Атрымаўшы званне заслужанай, яна пакінула свайго старога мужа, рэжысёра.

Матылёк выпырхнуў, а кокан недзе застаўся.

Стары прадавец у кніжна-газетным кіёску ніяк не можа знайсці фота кіназоркi, якое просяць дзве школьніцы. Пачынае ix далікатненька адгаворваць:

– Яна, вы знаеце, такая шчупленькая... Нічога асаблівага!..

У трылогіі Сянкевіча крымскі хан, слухаючы паслоў, жаваў бананы.

Потым вялікі меў ласку загаварыць. Ён выплюнуў недажаванае на далонь, падаў яго бліжэйшаму візіру.

Той з паклонам прыняў, стаў з глыбокай пашанай дажоўваць...

Пры кульце гэта напамінала мне некаторых «філосафаў».

– Начальніка гэтага трэба яшчэ ўмець пачаставаць. Ён табе правай курынай лапкі есці не будзе!..

– Чаму?

– Бо курыца ж сядзіць заўсёды на правай лалцы. Дык левая – мякчэйшая.

На экзаменах у вясковай дзесяцігодцы.

Здаровы хлопец, басам:

– Старая Ізергіль была ў маладосці маладой цыганкай і нічога не рабіла, толькі кахала. Цікава паставіць пытанне і разглядзець, каго яна кахала. Аднаго папа кахала, але ён быў вельмі тлусты...

Другі – жвавы, бойкі хлапчына:

– Чычыкаў, гэта быў такі чалавек... такі памешчык, што ездзіў пa Расіі ca шкатулкай i займаўся шпікуляцыяй.

У Macкве, на Усесаюзнай сельскагаспадарчай выстаўцы, з павільёна ў павільён хадзіў пенсіянер і ўсюды пакідаў у кнізе водгукаў запісы вершам. Накшталт гэтага:

Электротрактор – не кобыла,

Сильней кобылы в сотни раз.

Наш курс направлен к изобилью,

Исполним родины приказ!..

Далей быў подпіс, прафесія, дакладны адрас, дата.

Радыёканцэрт па заяўках. Дыктар вяшчае службова-расчулена:

– Іван i Марыя Акулёнкі з горада Гродна просяць перадаць ix музычнае прывітанне маці-калгасніцы, у сувязі з яе сямідзесяцігоддзем. Слухайце, паважаная Сцепаніда Васільеўна, гэтае прывітанне.

Паўза i – бас Міхайлава:

Мой горький час!..

Мой страшный час!..

Мой смертный час!..

Былы старшыня сельсавета:

– Пасля вайны гэта штосьці было... Ну але, я толькi другі год як дэмабілізаваўся. З пазыкай бяда – не дацягнуў ажно пятнаццаць тысяч!.. Сяджу, бядую, а тут прыходзіць Сівы... Тып у нас адзін такі ёсць. Я – чалавек нетутэйшы, людзей яшчэ добра не ведаў, «Хачу,– кажа ён,– падпісацца, таварышы, на заём. Дваццаць тысяч». Я ажно вочы вылупіў. I рад, вядома!.. Падпісаў я яго, унёс ён дваццаць пяць рублёў, а рэшту, кажа, у панядзелак. З перавыкананнем вас, думаю, Ілья Іванавіч!.. А потым паехаў я да таго дзядзькі: «Гані, браток, астальныя дзевятнаццаць тысяч дзевяцьсот семдзесят пяць рублёў». Ляжыць, падла, на печы, рагоча: «Вам мала, што я вас выручыў з бяды? Яшчэ і грошы вам давай?..»

Баба-гром, «старшыніха» калгаса, тры месяцы пабыла дэпутаткай.

Пасля пасяджэння да яе падышоў малады карэспандэнт i ветліва папрасіў пяць мінут.

– Не, не магу вас сягоння прыняць. Я очынь фстала.

Дзядзька-малакавоз, у якога на пункце не прынялі пракіслага малака, прыйшоў у райком, да першага сакратара.

– Скажыце мне, калі ласка, якім малаком мы будзем план даганяць – толькі салодкім ці i кіслым таксама?

Сакратар быў у вясёлым настроі.

– А гэта як хто любіць. I прастакваша таксама добра.

– Ну, дык пазваніце вы, таварыш сакратар, тым абармотам, каб прынялі маю прастаквашу.

Сын вярнуўся дахаты ў пяць гадзін раніцы, «пад мухай».

– Разбудзі мяне, мама, заутра як найраней.

– Калі заутра, сынок,– заўтра заўтра ці сёння заўтра?..

Унук:

– А я, дзеду, болей з'ем за цябе!..

Дзед:

– Я ўжо, браце, за век наеўся.

Беларускія турысты ў парыжскім аўтобусе. Як звычайна бывае далёка ад дому, у адпачынку: «Таварышы, давайце будзем пасля прыезду дружыць, сустракацца!..» Згода i захапленне. Старшы трупы i тут адчувае сябе адказным таварышам.

– Арганізацыю гэтай справы бяру на сябе. Мне гэта проста: вазьму ў БPK прафсаюзаў вашы адрасы, даручу свайму сакратару абзваніць усіх, i збяромся.

Малады, вясёлы скептык:

– Міхаіл Сямёнавіч! I я на гэты час найму сакратара. Каб ён дагаварыўся з вашым.

Вясёлы хлапчына, калгасны шафёр, расказвае мне за рулём грузавіка:

– Учора ў нас, на камсамольскім сходзе, сам выступаў, старшыня. Хлопцы нашы, дзяўчаты– хто ў вячэрняй, як я, хто на завочным, хто сама меней сем-восем класаў мае. А ён... Мы загадчыка клуба мянялі, бо засядзеўся, лайдак, зазнаўся, работы – ніякай. Дык сам наш узлез на трыбуну: «I праўда, мяняць цябе трэба, Крэнь. За цябе ўжо, як за старую карову – толькі дзвесце даюць, а маладая, нябось, чатырыста! Гы-гы-гы!..» Вярзе ды гыгае, а нашы некаторыя – за iм, смяюцца, нават апладзіруюць. Аж брыдка!..

Упаўнаважаны:

– Крычым, крычым за план, a ўвечары сяду вячэраць і... масла есці не магу. Здаецца, усё яно нашым матам насычана.

Ціхі, стары чалавек, пакуль хлапчукі латошаць ягоныя грушы:

– Iрвіце, ірвіце! Паглядзім, што вы будзеце рваць, калі яны паспеюць!..

Толькі ж гадоў ca два гаму назад гэта быі цуд наша й тэхнікі – ТУ-104. А цяпер ужо бабка,– сам бачыў у Хабараўску,– стаіць у чарзе на пасадку i маракуе:

– Білеты ўзялі на сто чатырнаццаць, столькі чакалі, а вось ляцець даводзіцца на гэтай дрэні...

Малады, сімпатычны в'етнамец, студэнт нашага інстытута, заходзіць у цырульню і, павітаўшыся шырока-ўсмешлівым «дра-туйце», звяртаецца да адзінага ў чакальні кліента:

– Каму канец? Вам? Ха-га-сё. Я за вам.

У вагоне прыгараднага цягніка фабзаец частуе аднавяскоўца лімонам. Абабралі яго, як апельсін, і смокчуць, жуюць.

– Не магу, брат,– кажа нарэшце аднавясковец.– Кіслоцце нейкае, аж сцепае...

– Трэба прывыкнуць,– сур'ёзна, з пачуццём перавагі кажа юнец, гараджанін з гадавым стажам.

На вясковых вячорках:

– Будзем, хлопцы, спяваць. Скінь толькі, Сцёпка, гумовыя боты, а то рэзанансу не будзе.

– Яна «пяцёрку» за дыктант прынесла. А ты? – крычыць маці.

Бацька, як больш памяркоўны;

– Далі б ёй, дык і яна прынесла б. Чаго ты крычыш?..

У міжгароднім аўтобусе – элегантная дамачка з мужам-афіцэрам. Наша, мясцовая моладзь. Ды ўжо толькі па саломінцы на яе паліто можна і здагадацца, што на аўтобусны прыпынак бацька са свёкрам прывезлі ix у развалах.

У маскоўскім кафэ.

Загарэлы, стомлены палкоўнік глядзіць на тоўсты карак i азадак маладога афіцыянта і, уздыхнуўшы, з прыціскам кажа:

– Эх, паганяць бы хоць тыдзень!.. Яны тут – усе сардэчнікі. А пражыве такі трыста гадоў, як крумкач!..

Даўно было.

Карчма над Нёманам, на ўскраіне маленькага заходнебеларускага мястэчка.

Стары Абрам-Эля прыехаў ca станцыі, прывёз сякі-такі тавар. Нашылася суседскай дзетвары. Просяць, каб расказаў, як ён бачыў цягнік. Расказвае, з добрай усмешкай у барадзе:

– Машынке хап а пружынке, пружынке хап а машынке, машынке хап а паравоз, паравоз хап а калёс, калёс хап а вагон, вагон хап а пасажыр, пасажыр хап а чамадан, чамадан хап а вешч... Кандуктар – а грэйсэ пуза, а клайнэ дудочке – фю-ю-ю! I ўшо!..

Чалавек гэта быў настолькі... культурны i чысты маральна, што саромеўся адчуваць сябе дзедам – з-за непрыстойных паводзін сваіх дзяцей.

– У самалёце, абапал століка, сядзеў я са здаравенным, нахабным кандыдатам навук. Увесь час ён таптаў мае ідэальна начышчаныя туфлі i не прасіў прабачэння. Так і хацелася спытаць: «Скажыце, у вас дзве нагі ці чатыры?»

Можаш напісаць эпалею, зрабіць незвычайную хірургічную аперацыю, выдумаць звышвадародны цуд – усё адно не будзеш такі здаволены сабой, як дама-мяшчанка, калі яна едзе ў тэатр ці на рынак вa ўласнай машыне.

У вагоне, убачыўшы першую горную рэчку, дзяўчынка ўскрыкнула:

– Ах, мама, Церак!..

Дзябёлая мама ў раскошнай піжаме, паблажліва:

– Гэта не Церак. Церак я ведаю; у Цераку я мыла мае ножкі.

Таўкачаватая рыжая маладзіца, што прыйшла ў вёску замуж з калісьці багатага хутара, з «ганаровай сям'і», расказвае:

– Урбанок хацеў нашу Маню ўзяць. Вельмі ж хацеў дастаць нашай пароды

Дзве «святыя сям'і» вельмі дружаць. У адной – сын жаніх, разумненькі, адкормлены, вясёлы здаравяк; у другой – дачка на выданні, мілавідная, з тоўстаю залацістай касой. Дачы побач. Купацца ходзяць павольненька. Там перакусваюць. А падвечар – таксама ціха i радасна – ідуць з гарадскімі сумкамі... у калгасны гарох.

Шырокая дачніца ў шахеразадным халаце велічна праплыла па вёсачцы з трыма лісічкамі ў манерна ўзнятай руцэ. Сама знайшла!..

За ёю – муж. З кошыкам. Сухашчавы, у паласатай піжаме. Як вязень канцлагера.

Разбрыджаная пры немцах мяшчаначка, амаль нявеста пажылога дырэктара райкамунгаса, былога партызана, калі ён працверазіуся і парваў з ёю адносіны, напісала яму вялікае, поўнае сілы і прыгажосці пісьмо:

«Ты ведь разбил хрустальную вазу нашей любви!,.»

Пра другога мужа яна, нарэшце, слравілася ў народнага артыста:

– Ці вялікая будучыня ў майго Васіля?

– Не думаю,– адказаў ёй народны.

Яна сабрала мужу чамадан, правяла яго да дзвярэй, абняла і ледзь не заплакала:

– Праводжу цябе, Васілёчак, як на курорт...

Гладкая, энергічная, адна дачушка ў разумненькай мамы – яна цяпер шукае трэцяга.

А Васілёчак, сяк-так таленавіты малады акцёр, вялы вясковы целяпень, пад чаркай бубніць знаёмым пра сваё гора...

Aфіцэрская жонка, красуня і модніца. На людзях – ну, проста флакончык з духамі, а дома грызе свайго капітана:

– Ах, ты мне зарплату прыносіш!.. Думаеш, гэта яе табе даюць? Мне, мне даюць! За тое, што я штодня гляджу на тваё паганае рыла!..

Бывалая i важная курортніца хадзіла ў шторм па беразе. Адна.

– Мора так шуміць, так шуміць!.. Проста станеш ды думаеш... Ах, ды хіба ж гэта хто-небудзь зразумее!..

Упасвены пудоў на сем, а на курорт паехаў. Жонка звоніць пасля па аўтамату, хваліцца:

– Лёва не ўзяў ні кілаграма. Толькі вельмі пасвяжэў.

А Лёва, стоячы побач з тэлефоннай будкай, толькі пацее ды аддзімае,

П'яны, усадзіўшы ноччу галаву ў чужое, адчыненае акно:

– Людзі, устаньце, скажыце мне, дзе я і хто я?..

Чаму – падумалася цяпер – за сімвал міру ўзяты голуб, а не дзіця? Замурзанае, рассмяянае дзіця!..

Ляцім над акіянам. Дзесяць тысяч метраў.

У версе – блакіт, унізе – цьмяна-попельныя хмары. Паміж блакітам i хмарамі – ззаду за намі – вячэрняя зара. Чорнае крыло самалёта. Успамінаецца Рэрых.

Ноч. Непраглядная бездань за акном. Толькі нашы адлюстраванні на шыбе.

Пасля – звястунка раніцы – адзінокая зорачка. Зноў рэрыхаўская зара, ужо з усходу. Зноў чорны меч – крыло. Унізе – зноў шэры насціл хмар, пад якімі яшчэ ўсё акіян. Меч, бліжэй ад акна, спакваля пачынае пабліскваць. Зару замурзваюць воблакі.

Светла-попельны колер хмар пад намі нагадвае то густы шарош на вадзе, то нядаўна астрыжаную аўчыну.

Зара разгараецца.

Стала ўтварацца вялізная ракавіна – з неба ўверсе i мармуровых хмар пад намі.

Сонца!

У падвясной калысцы прачнуўся чарнавокі французік і, з валасатай галоўкай на маміным плячы, паплыў па праходзе над галовамі пасажыраў. Чорныя вочкі ўсміхаюцца...

I хочацца на ўсіх мовах адразу сказаць яму:

– Добрай раніцы!

Навокал лісце i кветкі, а на руках у маладога бацькi – яго першая незабудка. Яна яшчэ ўсё маўчыць, відаць, ніяк не могучы пераступіць той парог, за якім, побач з разуменнем жыццёвых з'яў, будзе яшчэ i магчымасць падзяліцца з кім-небудзь першымі ўражаннямі і зародкамі думак. Яна маўчыць, наглядае ці проста глядзіць, час ад часу захоплена махае ручкай і вымаўляе нейкія дзіўныя, таямнічыя, смешныя падабенствы слоў. А потым, нібыта прагнаўшы ад сэрца шчаслівы, але цяжкаваты зарад уражанняў, зноў пачынае маўчаць...

Таму, што ў кожнай хвіліне нашага існавання бацьку хочацца бачыць няспынны рост яго дзяўчынкі, яму здаецца цяпер, што маўчанне і задуменны позірк яе – гэта першыя, ледзь бачныя адзнакі сталасці. I хлопцу чамусьці хочацца быць больш дзяціным, чым яна. Ён прысядае з ёю на руцэ i з роснай травы ў сасновай засені паднімае на сонца фарфорава-белую кветку рамонка. Ручка працягваецца да яе, i смешна маленькія пальчыкі заціскаюць у жменьку зялёнае каліва. Заціскаюць і – так жа пацешна! – падаюць кветку ў рот, на першы, таксама фарфоравы зуб. Што ж ты зробіш,– такі ўжо спосаб праверкі на трэцяй сотні пражытых дзён!..

I вось ізноў яму радасна ад думкі, што яна, яго наступніца, пачынае жыццё ад пачатку, што ён паможа ёй пачаць яго лепш, чым сам пачынаў.

Чырванашчокі, вочы блішчаць, рукі ўсе падрапаны да крыві. Шчасліва хваліцца бацьку, як забаўляўся з катом:

– Ён мяне лапкай, а я яго – люцькай!..

I столькі радасці, смеху!..

Ад новых непрыемнасцей па радыё, ад думак пра пагрозу новай вайны – сон быў цяжкі, кашмарны. Здаецца, я за горадам, у лесе. На Miнск упала атамная бомба, там ужо нікога няма, а мы тут толькі паслеплі. Таўкуся паміж дрэў, крычу. I гэта – горш за смерць!..

Прачнуўшыся, думаў пра сына: што я сказаў бы яму, калі б пачалася вайна, як растлумачыў бы ўсю яе страшную недарэчнасць?..

А потым ён абудзіўся, прыбег да мяне – доўгі, шчарбаты, цёпленькі – і ў перамежку паміж двума сваімі шчаслівымі снамі паведаміў:

– У Ірачкі паслязаўтра дзень нараджэння.

– Ты яе любіш?

– Ага.

– Мы ёй купім з табой шакаладку і ты занясеш?

– Ага.

Ірачцы, што гуляе з бабуляй на нашым двары,– два гады.

І ўсё гэта, вядома, вельмі важна.

Дзяўчынка так і пільнуе, калі той тата зноў будзе закурваць. Яна тады тушыць запалку. Пацешна і тое, як яна хукае, не могучы сагнаць з канца танюсенькай палачкі пушынку полымя i, яшчэ больш – яе ўпэўненасць, зусім сур'ёзная, у тым, што яна – памагае.

Уранні, як толькі ён, малады паэт,– калі з прыемнасцю, калі бязлітасна памыўшыся да пояса халоднай вадой,– заходзіў у свой рабочы пакойчык (яшчэ ўсё смешна было называць гэты куток кабінетам), адразу яго сустракала дачка. Партрэт на акне за пісьмовым сталом.

Падперла кулачкамі твар і зажурылася. Такія сур'ёзныя вочы. А губкі ўмеюць так пацешна надзімацца. Не злосна, ад клопату.

І подпіс пад фота: «Памагаю тату думаць».

У кіслым настроі ён нават фыркау: «Сентыментальнасць, бабскія штучкі...»

Часцей, аднак, вітаўся з «сааўтаркай», і працавалася весялей.

Хлопчыку пяць гадоў. «Як мужчына мужчыне» – бацька расказаў яму, што такое ў сапраўднасці Дзед Mapоз. I малы паверыў. Аднак, калі яму мама вярнула Дзеда – сказала, што тата пажартаваў, што Дзед прыходзіць, прыносіць пад ёлачку падарункі – хлопчык быў рады яшчэ больш.

Дзецям патрэбна казка. Яна не разбураецца сапраўднасцю.

На піянерскую ёлку хлопчыка ўзяла старэйшая сястра. Найбольш уразілі яго вялікі мішка i ліса, што разам з дзецьмі танцавалі вакол ёлкі. У перапынку ён убачыў, як ліса – зняўшы маску – піла ў буфеце піва. Спацелы дзядзя!.. Цягне з кухля, ажно лісіны хвост падрыгвае... A ўсё ж i пасля гэтага малы расказваў пра лісу – як яна з імі весела, пацешна вырабляла ў карагодзе!..

Гаварыў па міжгароднім тэлефоне з сынам.

У яго вялікі клопат. Заўтра трэба ехаць з мамай у грыбы, бо яго няма з кім пакінуць дома. I трэба вельмі раненька ўставаць... Голас – амаль праз слёзы.

А прычына, вядома, не ў гэтым. На суседні двор, месца іхніх баталій, прыйшоў экскаватар. І так жа добра глядзець, як ён капае канаву! Глядзець – не так сабе, не як-небудзь, а з даху гаража. Хоць мама i крычыць за гэта, хоць бацька – па тэлефоне цяпер – угаворвае быць асцярожным ды паслухмяным.

Пагаварылі мы з ім пра ўсё гэта, i так мне міла, i смешна, і па-сур'ёзнаму добра было ад нашай дружбы!..

A назаўтра – званок. Мой друг, аказваецца, не вытрымаў саліднасці. Знайшоў адзін баравік i годзе: «Буду сядзець у машыне». Прыйшлі грыбніцы, глядзяць – яго няма. А потым голас – куды там ужо да геройства! – «Ма-ма» з самай верхавіны сасны... Страшна, вядома, страшна было, пакуль ён злазіў адтуль, i ручкі дрыжалі, i мама з цёткамі заміралі ўнізе, з усёй сілы трымаліся, каб не ахнуць ды не спалохаць яго...

– Ты што ж гэта, стары, экскаватар убачыць хацеў?

Разумею становішча, стараюся пытацца весела. Ды ў трубцы голас – поўны належнай пакоры, i вечнае:

– Я больш не буду.

Будзеш, хлопец! Будзь, хоць i страшна, хоць я i павінен казаць, што не трэба!..

Яна яшчэ спала б, хоць мухі роймя гудуць, дакучаюць, кусаюцца, хоць Васіль разроўся ў калысцы, што ледзь бабуля яго супакоіла, Ды вось прыйшоў Шурыкаў дзед. З бядою – учора малыя гулялі на іхнім двары і зацягнулі кудысьці аброць. Мілачку будзяць i шмат разоў, на ўсе лады гавораць ей пра аброць. Вочы малое сонна моргаюць, і гэтак жа клоніць зноў на падушку! Але Шурыкаў дзед яшчэ ўсё пытаецца:

– Ну i што, дзе аброць?

Прыходзіццa ўсё ж такі ўспомніць, што яна, «гэты во», мусіць там, на прыгуменні, дзе ляжыць перавернуты воз, дзе кошка несла вераб'я, а яны, «гэты во», пабеглі за ёю, забыўшыся пра гульню ў «коні»...

– Вось і ўсё, маладзец,– кажа Шурыкаў дзед.

Miла сядзіць у нерашучасці: ці спаць яшчэ, ці ўжо ўставаць?

– A ўжо ж,– кажа бабуля,– разбуркалася троxi, дык i уставай за адным скрыпам.

Памыкаўшы трохі, малая даецца апранаць яе. Рукі старое дрыжаць, а ўнучка ўжо шчабеча. Нібы здагадваючыся пра тое, што і удзень, і уначы мучыць яе бабулю, Міла расказвае сон:

– Я сплю, бабка, ляжу сабе i сплю, i сню – здаецца, нашы дзверы рры-ып i адчыніліся, а дзядзька Хведар – тыц у хату!..

Старая глядзіць на сваю шчабятуху, сумна ўсміхаецца і кажа:

– Ах ты, Ганулька!..

Міла ўжо ведае, што Канцавая Гануля – старая лгунка. «ілжэ i не круціцца,– кажа пра яе бабуля.– Нібы казку табе расказвае. Прыйшлі, кажа, надоечы сем ваўкоў, пад'елі на нашым двары са свінога карыта з рабым кныручком i палеглі на возе паспаць... і сон яна табе сасніць на ўсякую патрэбу – толькі слухай...»

Унучка сарамліва аблізваецца i моргае, ужо не соннымі вачыма.

Але, відаць, не каецца, што салгала,– яна ж хацела зрабіць сваей бабцы прыемнае.

Потым старая мые яе, выцірае, ставіць голымі каленкамі на падлогу i пачынае «маліць». Міла і сёння зноў памыляецца, за што цяпер дзякаваць бабінам у «бозі» – за «шчаслівы дзянёк» ці за «шчаслівую ночку», А баба зноў злуе:

– Нябось, пра рэпку дык ты не забудзешся!..

Па снеданні пачынаюцца гулі – сонца, трава, вясёлыя вочы, прыгажэйшы за ўсякую музыку смех, Ды вось зімой нарадзіўся Васіль, і трэба яго калыхаць, пільнаваць... Спяваючы яму пра ўсё тое стракатае, рудое ды вусатае,– пра курачку-рабку, пра лісічку, што падмятае хату, пра Ваську-ката, пра ўсё, што Міла навучылася ад бабы,– малая нянька часта думае, як гэта добра будзе, калі ix Васіль сам навучыцца тэпаць. Яна тады выведзе яго з сабой на вуліцу, як Жэнька іхнюю Зосю. А часта яна, не могучы супакоіць свайго разяваку, кліча бабу ці маму з двара і з прыплачам крычыць:

– I што мне рабіць з гэтым дзіцёе? ідзі сама ды глядзі!..

Таксама лёгка, як салгаць бабулі, што сніла пра дзядзьку Хведара, Міла ўмее ўцячы ад Васіля, пакуль ён спіць або мармыча каля маміных грудзей.

Так яно выйшла i сёння. Пакуль мама карміла малога, нянька ціхенька шмыганула за дзверы.

Дзе ж гэта наша бабуля?..

Хутка поўдзень. Каровы з ранак прыйшлі. За гумнамі – кветкі цвітуць у высокай траве. A ў небе – хмаркі калмыкамі, белыя, як пух.

Колькі тут трэба для ціхага шчасця!.. Старая вырвалася ад унукаў ды гаршкоў, ужо зацяжкіх на спрацаваныя рукі, узяла даўгаваты кавалак тычкі i пагнала за гумно Падласку. Карова галодная, як звер,– паша ўжо голая, вытаўклі,– i старой вельмі добра глядзець, што тут трава – любата, што скацінка пад'есць. Сама ж прысела ў траве, каб не пускаць карову далёка, i думае, глядзіць, адпачываючы душой...

Ды Міла і тут яе знайшла.

– Бабо-о, го-оў! – гукае яна ўсцешана i – эх, чык, чык, як верабей – бяжыць. Абышла асцярожна Падласку, зайшла ў траву i павісла ў бабулі на шыі.

– А дай ты мне свет! – бароніцца тая. І ўжо смяецца, а потым пытае пра Васіля.

Міла кажа, што ён сабе спіць, а мама ў хаце... Але робіцца брыдка, што мама, можа, у грады пайшла... Нянька аблізваецца і слёзна моргае вейкамі.

Бабуля добрая. Яна кажа, што маці паглядзіць там малога i сама,– заплача, дык і з гарода можна пачуць. Нічога ёй, пані, не зробіцца, пакалыша.

– А дзе наш тата?

Ну дык і што, калі яна ўжо, Міла, ведае пра гэта?

– Пайшоў канюшыну касіць,– спакойна адказвае баба.

– Куды?

– Куды ж, туды – у поле.

Старая нават рукой паказала.

Далёка, мусіць, тое «туды»? Вунь аж дакуль трава, а потым поле, потым лес... Усё ў лёгенькай, зыбкай імгле, ажно лень пазіраць – не паднімаюцца вочы на сонца. А тут вось – кветкі!

– Бабка, я кветачак нарву?

– От калі хіба, нарві!

I пачалася Міліна сапраўдная малітва.

У мутнаватым блакіце звоняць, не сціхаюць жаўранкі. А нізам, па густой i глыбокай траве сігае цыбатымі, загарэлымі ножкамі бабіна Міла, збірае кветку да кветкі i моліцца песняй. Словы просяцца самі.

– Кве-та-чач-ка ма-я,

ха-ро-шань-ка-я!..—

дрыжыць над травою песня, трошкі падобная да звону жаўранкаў.

А потым – эх, матыль! Вялікі, жоўценькі, ён лятае з кветкі на кветку, садзіцца, зноў ляціць...

– Ма-ты-лё-ча-чак,

ха-ро-шань-кі!..—

дрыжыць песня ўдагон матылю.

Міла ўжо вунь як далёка ад бабы. А кветак у яе руцэ – усё больш ды больш.

Хлопчык гасцюе ў вёсцы, у дзядзькі-мастака. Бацька прыехаў адведаць малога. Вудзяць у рэчцы рыбу.

– Ну, як табе падабаецца дзядзька Іван? Што маўчыш? Добры ён, дзядзька, ці не?

– Дзядзька Іван бывав на літару ф спачатку i на літару i ў канцы.

– Як гэта?

Пасля вялікай паўзы:

– Фсякі – i добры, i не.

Рыба не бярэцца.

– Эх,– уздыхае малы.– Надаела. Як тады, калі мяне дзядзька Іван пасадзіць i рысye.

А праз тры месяцы, ужо як першакласнік, ён прыходзіць дахаты i радасна паведамляе бацьку:

– Буду хадзіць у палац піянераў вучыцца рысаваць. Нарысую тады дзядзю Івана!

Смяецца – рад, што адпомсціць.

У хаце вечарынка. Хлопчыкам – па шэсць, па сем гадоў – дазволена любавацца з печы. Наглядзеліся, насмяяліся, i пацягнула на філасофію. Гавораць пра ікону «нараджэнне Хрыста».

– А, думаеш, было гэта?

– Было!

– Ты ведаеш!..– з пагардаю да меншага.

Той, раззадораны:

– Майго бацькі дзедаў дзядзька быў там i сам бачыў!..

Ён пакрыўдзіў яе, сваю дзяўчынку, i горка думаў, што цяпер трэба будзе знайсці нейкі ход, каб памірыцца.

А яна паплакала трохі і ўвечар, вяртаючыся са школы, купіла там, у школьным кіёску, два аркушы зялёнай паперы. На ягоны i свой пісьмовыя сталы. Чыстай, зялёнай, як маладзенькая рунь.

Што гэта, ад чаго – ад думак яе, васьмігадовага чалавека, ці проста пачуццё, любоў?..

Зіначка ледзь не трапіла пад машыну. Чула сігнал з-за павароткі, але ж ніяк не спыніла веласіпед. Ездзіць яна яшчэ не на сядле, а «ногу пад раму», i так не вельмі зручна тармазіць.