Текст книги "Заўтра была адліга-3 (СИ)"
Автор книги: Віктар Шніп
сообщить о нарушении
Текущая страница: 2 (всего у книги 6 страниц)
У 1979 годзе мой сябра з Латвіі Станіслаў Валодзька, здаўшы зімовую сесію, запрасіў мяне на сустрэчу з Рыгорам Семашкевічам, якому ён пакінуў вершы, каб той прачытаў і даў парады, што рабіць з творамі далей. Сустрэліся мы на калідоры філфака. Сеўшы на падаконне, Рыгор амаль паўгадзіны разбіраў творы Станіслава. Мне тады было дзевятнаццаць гадоў і для мяне тая сустрэча з Семашкевічам стала добрым літаратурным урокам, які потым мне доўга дапамагаў у напісанні твораў.
Мінула 33 гады, як не стала Рыгора Семашкевіча, але па сённяшні дзень памятаюцца ягоныя строфы:
Вайсковыя могілкі Мінска
Не будуць варот зачыняць.
Спыніся – далёкі ці блізкі, —
Тут маршалы нацыі спяць.
Купала і Колас.
Раптоўна
Адчуеш свабодна зусім —
Не толькі радком загалоўным —
Ты ўсім абавязаны ім.
Нельга не забыцца пра верш, прысвечаны Францішку Багушэвічу, дзе ёсць радкі:
Якія дакоры Бываюць у горы?
Імжыць праз гады сіратлівы пагляд.
На ўсю Беларусь мільён пракурораў
І толькі адзін, толькі ён адвакат.
***
28.04.2015. Галоўнае на балоце – не балота, а журавіны...
***
29.04.2015. Прайшла навальніца. Як над партовым горадам, над Мінскам, лятаюць чайкі і крычаць.
***
30.04.2015. Учора каля крамы «Алеся» скасілі траву. Прыгожа, пахуча, але тут трава ніколі не стане сенам.
Май
***
1.05.2015. Нікуды з дому не хадзіў. Быў адзін. Чытаў і спаў. І мне было добра, як дома.
***
2.05.2015. У маладосці спрачаліся, хто здаравейшы, а пасля пяцідзесяці – хто хварэйшы.
***
2.05.2015. З Людай хадзілі на плошчу Свабоды, дзе адбываўся Міжнародны фестываль вулічных тэатраў. Людзей было вельмі шмат, таму акрамя людзей амаль нічога толкам не паглядзеў. За дзве гадзіны, якія мы правялі на фестывалі, сустрэлі шмат знаёмых. З Людмілай Хейдаравай адзін аднаго сфоткалі. Сустрэўшы польскіх гімнастак, якія ўдзельнічаюць у міжнародных спаборніцтвах па гімнастыцы ў Мінску, я папрасіў, каб даказалі, што яны сапраўдныя гімнасткі, і яны, як гімнасткі, задзёрлі ўгору ногі. Я адразу іх сфоткаў. Навокал гучалі музыка і песні. П’яных і міліцыі не бачылі. Словам, усё было, як у пагарэлым тэатры.
***
2.05.2015. Багоўка, як кропелька золата на чорным крыжы забытай магілы.
***
2.05.2015. Мая Плісецкая. Лебядзінае возера. Паміраючы лебедзь. Памерла.
***
3.05.2015. Глядзеў фільм пра князёў. Узгадаўся выраз «князь сярэбраны». Так называў паэта Юрася Свірку Алесь Пісьмянкоў. Нярэдка Алесь называў старэйшага калегу па пяры «вучыцелем». І недарэмна ўзагадаўся Юрась Мікалаевіч – у яго 6 траўня дзень народзінаў і было б яму 82 гады.
***
3.05.2015. Яшчэ нядаўна думаў: «Калі ўжо дзень падаўжэе?!» Праз пяцьдзясят дзён дзень пачне карацець. Вось тут і жыві, і радуйся.
***
3.05.2015. Чым болей пішу, тым болей разумею, што іншага занятку, які б мне прыносіў задавальненне, я не маю.
***
3.05.2015. Учора, вяртаючыся з фестывалю вулічных тэатраў, на аўтобусным прыпынку сустрэў старога пісьменніка. Павітаўшыся, мужчына сказаў: «Я вас віншую з выхадам новых кніг! Нядаўна чуў па радыё, што ў мінулым годзе ў вас першы раз выйшла ажно чатыры кнігі!» – «Гэта, відаць, не пра мяне! У мяне ў мінулым годзе выйшла адна кніга!» – запярэчыў я, але стары настойваў на сваім: «Чатыры! Чатыры! Першы раз! Чатыры!» Не ведаю, чым бы наша размова закончылася, калі б не прыйшоў аўтобус, у які я ўцёк ад суразмоўцы. І раптам сёння, узяўшы ў рукі кнігу «Першы папяровы снег», я зразумеў, што стары пісьменнік інфармацыю пра тое, што ў мяне выйшла кніга «Першы папяровы снег» у выдавецтве «Чатыры чвэрці» пачуў як тое, што ў мяне першы раз адразу выйшла ажно чатыры кнігі.
***
4.05.2015. Дзесяць гадоў мінула, як не стала Анатоля Сыса. Дзевяць гадоў таму (2.05.2006. Радаўніца) у мяне з’явіўся верш «Каля магілы паэта». Усё было, як учора.
Год прайшоў, як Тут цябе няма...
Век міне, нібы міне зіма...
А зіма бясконцая цяпер.
Вецер вые, як галодны звер,
Ля тваёй магілы, ля крыжа,
На якім варона, як душа,
Што ад нас не хоча адлятаць,
Нас адных з зімою пакідаць
Не хацеў і ты, але пайшоў
З крыжам, як з агнём, у лес крыжоў,
Пад якімі ў вечнасці зямной
Землякі сустрэліся з табой
Не святым, самотным і чужым
Свету, у якім жыццё, як дым
Над пажарышчам, дзе сёння мы,
Як праталіны сярод зімы...
Год прайшоў, нібыта ты прайшоў
Між людзей, нібы сярод крыжоў.
***
4.05.2015. Чым больш часу не ўжываю моцныя напоі, тым больш шкадую, што не кінуў іх яшчэ раней.
***
4.05.2015. Ляжаць каля сметніцы старыя савецкія кніжкі, як дошкі пілаваныя.
***
5.05.2015. З самага ранку зайшоў стары. З партфеля, купленага, відаць, яшчэ ў мінулым стагоддзі, дастаў папку, завязаную зашмальцаванымі матузкамі і ўпэўнена заявіў: «Я тут хачу ў вас выдаць кніжку! Не пашкадуеце! Я сабе цану ведаю!» – «А што ў вас?» – запытаўся я. «Апавяданні. Некаторыя пры Кудраўцу друкаваліся ў «Нёмане». Потым Жыжэнка мяне нешта неўзлюбіў і мяне перасталі друкаваць.» – адказаў наведвальнік і паклаў на стол папку. Я развязаў матузкі і ўбачыў пажаўцелыя старонкі з машынапісным тэкстам. На тытуле рукапісу было пазначана: «1988 год». «А чаму ў 1988 годзе вы забралі з выдавецтва свае творы?» – пацікавіўся я. «Тады тут працавалі людзі, якім я не спадабаўся.» – адказаў стары і расказаў, якія нехарошыя людзі працавалі ў выдавецтве амаль трыццаць гадоў таму.
Перакладчык
6.05.2015. Адразу пасля абеду ў маім кабінеце прагучаў тэлефонны званок. Падымаю слухаўку і чую: «Можна ў вас кніжку выдаць?» – «Можна. А што ў вас? Проза? Паэзія?» – кажу я. «Пераклады Пушкіна, Лермантава, Ясеніна.» – адказвае суразмоўца. «А як ваша прозвішча? Вы вядомы перакладчык?» – цікаўлюся. «Прозвішча – гэта імя па бацьку?» – пытаецца перакладчык. «Прозвішча, калі перакласці на расейскую мову, гэта – фамілія», – тлумачу. Мужчына называе прозвішча. Я такога перакладчыка не ведаю. «А як вы перакладалі на беларускую мову, калі вы па-беларуску не размаўляеце?» – пытаюся і чую ў адказ: «Перакладаў па слоўніку.»
***
6.05.2015. Патэлефанаваў у Лягезы. Павіншаваў дзядзьку Віцю з днём народзінаў. Яму ўжо 82 гады. Клікаў у госці. Калі я ў Лягезах гадаваўся да школы, у дзесяці хатах было чалавек пяцьдзясят. Цяпер засталося чатыры. Дзядзька пры сустрэчы часта ўспамінае, як з гары яго са мной малым на возе панёс конь. Я не памятаю страху, бо мне было весела ад грукату колаў па брукаванцы, а дзядзька і сёння шкадуе, што тады ўзяў мяне з сабой у дарогу, якая магла закончыцца трагічна.
***
6.05.2015. У выдавецкі кабінет праз расчыненае акно заляцела пчала, нібы спалохалася самалётаў, якія толькі што праляцелі над горадам, рыхтуючыся да свята.
***
7.05.2015. У ціхай хмары маланкі водзяцца.
***
7.05.2015. Працягваем працаваць над кнігай Алеся Разанава «Такая і гэтакі: талакуе з маланкай дождж». Мастачка Кацярына Дасько ўжо наблізілася да завяршэння афармлення. Разыходзячыся, я пацікавіўся ў Разанава, што ён зараз творыць. Алесь Сцяпанавіч прызнаўся, што піша пункціры на літоўскай мове. Ужо ёсць 150 твораў і яшчэ плануе каля 200. Сёе-тое зачытаў нам. Мы слухалі, а на вуліцы з ветрам талакаваў дождж.
***
7.05.2015. Памёр баран, згнілі вароты...
***
7.05.2015. Упершыню на Чэмпіянаце свету па хакеі наша зборная перамагла амерыканцаў з лікам 5:2. На нашым лёдзе свята.
***
8.05.2015. Снег на страсе, як белая кудзеля, і ручаіны, што сцякаюць са страхі, як ніткі, з якіх ткуцца палотны вясновых калюг.
***
8.05.2015. Заўтра еду ў вёску. Даўно не быў. Збіраюся, як з замежжа...
***
9.05.2015. З сынам Максімам, сястрой Валяй, яе мужам Віцем і іх дачкой Надзяй ездзілі ў Пугачы...
Па дарозе па вёсках ніякіх сцягоў, ніякіх плакатаў, якія б напаміналі пра сённяшняе свята, нідзе не бачылі. Сям-там людзі ў агародах, на сотках, а так ціха і сонечна...
Буслы ў буслянках стаяць, як моляцца...
У садах квітнеюць вішні і слівы. Яблыні яшчэ прачынаюцца...
Палі рунеюць, нібы ахопленыя зялёным агнём...
Прыехалі ў Пугачы а палове адзінаццатай. У вёсцы на вуліцы бязлюдна. Зрэдку праедзе легкавік і ніводзін сабака не гаўкне. А можа, іх у вёсцы і няма...
У хаце пасля зімы сцюдзёна. Парасчыняў дзверы, вокны і праз нейкі час гадзіннік на сцяне зацікаў весялей...
Дзядзька Толя прыгнаў каня. Запрог у плуг. Я хацеў, каб Максім заараў грады, але, паглядзеўшы, як ён арэ, сам узяўся за справу. Вучыць Максіма няма калі, бо каля дома працы і так хапае. Араць я сам навучыўся недзе ў гадоў пятнаццаць, а мо і раней, і з таго часу дома толькі я і хаджу за плугам.
Заараўшы зямлю пад грады, скасіў усю траву на нашай сялібе. Мама пахваліла б.
Віця з Максімам спілавалі на балаціне, што засталася ад сажалкі, каля нашага плота віхлы, якія былі пасаджаны бацькам гадоў трыццаць таму. Адна віхла падчас нейкага бурана павалілася і ледзьве не парвала электраправодку да нашай хаты. Праз нейкі час і астатнія дрэвы паваліліся б, бо ўжо напалову пасохлі. Дзядзька Шура, які жыве па-суседску, дапамог пілаваць. Калі праца была скончана, дзядзька сказаў: «Цяпер стала неяк нязвыкла. Усё сыходзіць у небыццё.»
Максім быў маладцом. Працаваў, як дарослы. Бабуля з дзедам, калі б жылі, радаваліся б, што вырас такі негультаяваты ўнук.
Валя з Надзяй пасадзілі грады. Прыляцеў шпак, сеў на плот каля град, нешта пасвістаў і паляцеў.
У агародзе цюльпаны і нарцысы, пасаджаныя мамай, усё яшчэ цвітуць. Ад іх светла на сялібе і ў душы.
З вёскі ў Мінск выехалі на пачатку дзясятай. Горад сустрэў нас салютам Перамогі.
***
11.05.2015. Мастак Дзмітрый Сарока падарыў мне свой каталог карцін. Мы з ім землякі. Ён нарадзіўся ў вёсцы Крапіўнікі, што ў паўкіламетра (праз рачулку Яршоўку) ад Лягез, дзе я гадаваўся да школы ў бабулі Ганны. Мастацтвазнаўца Таццяна Лявонцьева ва ўступным слове да выдання піша: «Сароку адначасова можна назваць і рэалістам, і імпрэсіяністам. Яго пейзажам уласцівыя светлы настрой, паэтычнасць і адмысловы рамантызм мастакоў старой школы, штосьці непераходзячае і вечна запатрабаванае, што будзе цікава людзям у розныя эпохі і часы. І яшчэ адно трэба падкрэсліць, самае галоўнае, на мой погляд, ва ўсіх яго працах – глыбокая нацыянальная прыналежнасць да роднай зямлі, да роднай Беларусі». 9 траўня Дзмітрый, наведваючы могілкі родных, заехаўся ў Крапіўнікі. Якраз дома была мая стрыечная сястра Аня. Пазнаёміўся. Паўспаміналі з ёй тыя Крапіўнікі, калі ў вёсцы было шматлюдна, і Яршоўка светла цякла і цякла за небакрай, куды заходзіць сонца...
***
11.05.2015. Нядаўна выйшла ў свет кніга Алеся Адамовіча «Война под крышами». Рыхтуем да друку «Сыновья уходят в бой». Наталля Аляксандраўна сёння прынесла фотаздымкі і шэсць тэкстаў песень Уладзіміра Высоцкага, што былі спецыяльна створаны да фільмаў па раманах. Я напісаў пісьмо сыну Высоцкага Мікіту з просьбай, каб ён дазволіў надрукаваць тэксты песень.
***
12.05.2015. Холадна. Пасля дажджу лістота на дрэве, як зялёны лёд.
***
13.05.2015. У бібліятэцы Акадэміі навук удзельнічаў у прэзентацыі Збору твораў Івана Шамякіна ў 23-х тамах. Здавалася б, пра што тут гаварыць, калі ўжо справа зроблена. Ды не! Прагаварылі амаль тры гадзіны. Найбольш запомніўся Міхась Мушынскі, які ў сваім выступленні закрануў праблему тэкстолагаў, якіх не хапае. Малыя заробкі, таму моладзь, якая прыходзіць пасля ўніверсітэта, адпрацаваўшы прымусовы тэрмін, уцякае. Было б шмат тэкстолагаў, дык сёння можна было б пачаць працу над зборам твораў Янкі Брыля, Аркадзя Куляшова і іншых класікаў беларускай літаратуры. А так маем тое, што маем.
***
13.05.2015. На праспекце Незалежнасці сустрэў мастака Валерыя Шкарубу. Потым разам ехалі ў аўтобусе. Гаварылі пра мастакоўскае і літаратарскае жыццё-быццё. На маё пытанне: «Хто цяпер купляе карціны?» – мастак адказаў: «Кітайцы!» Ад Валерыя даведаўся, што ўчора ў Віцебску патануў, пераплываючы Дзвіну, сын народнага мастака Беларусі Аляксандра Кішчанкі мастак-манументаліст Саша Кішчанка. Не даплыў метраў дзесяць да берага. Ён любіў плаваць.
***
14.05.2015. У бібліятэцы імя Янкі Купалы прэзентаваў кнігу «Заўтра была адліга». Вяла імпрэзу маладая супрацоўніца Музея гісторыі беларускай літаратуры. Дзякуючы абвестцы ў фэйсбуку сабралася даволі шмат людзей. Чалавек семдзесят. Па плане адразу пасля невялікай музычнай часткі павінна была Людміла Рублеўская са мной гаварыць пра мае творы. А тут і музыка адыграла, і супрацоўнікі музея і бібліятэкі па пару слоў сказалі, а Людмілы няма. Спазнілася на хвілін дваццаць. З-за працоўнага тлуму ёй чамусьці падалося, што трэба ехаць у Музей Янкі Купалы, і яна туды паехала. Павінна было з’явіцца яшчэ чалавек дваццаць студэнтаў, але яны вырашылі, што прэзентацыя будзе адбывацца ў Нацыянальнай бібліятэцы. Праз гэтыя недарэчнасці ўзгадалася даўняя прэзентацыя кнігі Алеся Пісьмянкова «Мы з братам» у кнігарні «Светач». Вёў імпрэзу Навум Гальпяровіч. Гаварыў цэлую гадзіну без Алеся, бо ён не прыехаў. Часта называў кнігу «Мы з братам». Адзін дапытлівы слухач пацікавіўся: «А дзе ж брат?» – «Хутка прыедзе!» – адказаў Навум. Пісьмянкоў жа з’явіўся толькі тады, калі людзі пачалі разыходзіцца. І той дапытлівы слухач з усмешкай заўважыў: «Вось і брат прыехаў!» Алесь спазніўся, бо якраз у гэты дзень гадзіннікі былі пераведзены на гадзіну наперад. Алесь не перавёў.
Калі закончылася прэзентацыя маёй «адлігі», да мяне падышоў Аляксей Шэін і падарыў мне і Людміле сваю кнігу «Сем камянёў», а мы яму падарылі свае выданні...
***
15.05.2015. На праспекце Пераможцаў сустрэў знаёмага Васіля, які працуе ў тэатры-студыі кінаакцёра. На маё пытанне: «Як справы?» – ён адказаў: «Калі мне вельмі дрэнна, то я ў бальніцы. Калі мне вельмі добра, то я ў мянтоўцы.»
***
15.05.2015. Прыходзіў Вітаўт Чаропка. Прынёс рукапіс кнігі выбраных твораў «Храм без Бога». Падарыў мне сваю карціну. Без рамкі. «Набудзеш сам! Якую захочаш!» – сказаў Вітаўт. Разабраўшыся з рукапісам, прайшліся па горадзе да вуліцы Танкавай, дзе ў адной з крам прадаюцца фарбы. У Вітаўта шмат задум і фарбы ў яго хутка змалёўваюцца. Ідучы, скардзіліся адзін аднаму, што амаль загінула школа рэдагавання твораў і што цяпер няма дзе пісьменнікам пасядзець, каб выпіць кавы ці чаго мацнейшага.
***
16.05.2015. Холадна. Квецень, як снег.
***
16.05.2015. З Людмілай выйшлі з дому ў гадзіну і вярнуліся задаволеныя жыццём у дзевяць.
Напачатку былі ў Школе маладога літаратара. Таленавітая моладзь расце. Праўда, хлопцаў малавата.
Сёння «Ноч музеяў». Пачалі вандроўку з Музея Петруся Броўкі. Я ў ім быў упершыню. Ганна Севярынец вяла імпрэзу. Вядомыя пісьменнікі чыталі любімыя вершы любімых паэтаў. На століку ляжаў важкі том Тараса Шаўчэнкі, які (мая фантазія) выконваў ролю стрэльбы, што павінна была ў канцы імпрэзы выстраліць (стаць падарункам аднаму з выступоўцаў). І я «стрэлу» баяўся, бо ў Людмілы з сабой ужо была цяжкая торба. Шаўчэнка трапіў (супрацоўніца музея выцягнула са шкатулкі прозвішча) у Альгерда Бахарэвіча. Думаю, гэта знак – ён і будзе чарговым пераможцам літаратурнай прэміі імя Ежы Гедройца.
У кнігарні сустрэлі Алега Дзьячкова, які прывёз з Магілёва лекараў у тэатр Янкі Купалы на прагляд спектакля, да якога была яшчэ цэлая гадзіна.
Алег пайшоў разам з намі да Музея Янкі Купалы. Дарогай Людміла і Алег размаўлялі пра розныя гістарычныя мясціны ў Мінску. Я моўчкі слухаў. У Купалаўскім музеі «ноч» павінна была пачацца ў сем гадзін, таму мы пайшлі ў Музей Максіма Багдановіча. Там трапілі на выступы этнакалектываў. Пад столлю музея, нібы застылыя ў палёце, былі Мушка-зелянушка і Камарык-насаты тварык, як анёлкі.
Вярнуўшыся да Музея Янкі Купалы, трапілі ў людскую раку, якая працякала праз сам музей, а потым разлівалася каля сцэны перад уваходам у будынак Песняра. У музеі ўсе праходзілі праз другі паверх, дзе каля кожнага экспаната стаялі экскурсаводы і распавядалі пра Купалу. Я ўпершыню ўбачыў дзверы з нумарам 414 гатэля «Масква», за якімі жыў Купала. Тут жа прыступкі, па якіх ішоў паэт, і парэнчы лесвічнага пралёту, праз які ён паляцеў у вечнасць. Паглядзелі на «прывід» Купалы і паслухалі верш у яго выкананні, які захаваўся. Уражвае. Еўропа! Не! Беларусь еўрапейская!..
Вярнуліся дамоў, як з той Беларусі, пра якую марылі нашы класікі.
***
16.05.2015. Недаходзячы метраў сто да Музея Петруся Броўкі, з Людай натрапілі на здымкі нейкага фільма. Навокал было сонечна. Кіношнікі здымалі праліўны дождж з ветрам і хлапца з дзяўчынай пад вялікім чорным парасонам. Гледзячы на будучы эпізод фільма, узгадаліся радкі: «Сонца свеціць, дождж ідзе. Хлапец дзеўку ў лес вядзе. Дзеўка кажа: «Не хачу!» Хлапец кажа: «Заплачу!».
***
17.05.2015. Калі заўважаю, што нехта з маіх шматлікіх фэйсбучных сяброў, якіх у большасці я асабіста не ведаю, раптам адваліўся, заадно ў думках паўтараю: «Спадзяюся, што чалавек не памёр...»
***
17.05.2015. Чалавек, які часта без патрэбы паўтарае, як заклён, слова «кашмар», урэшце сам робіцца кашмарам.
***
17.05.2015. Нашы людзі ў бібліятэку, каб там выступіць, на таксі не ездзяць.
***
17.05.2015. Бяры рукапіс, ідзі дамоў.
***
17.05.2015. Рама без карціны пад кустамі, як вялізны абаранак, што драўляным і квадратным стаў.
Чаропка і калгас
18.05.2015. Прыходзіў Вітаўт Чаропка. Прынёс анатацыю для будучай кнігі. Паўспаміналі былыя часы, былую эпоху. Апошні раз Вітаўт удзельнічаў у літаратурнай вечарыне 25 красавіка 1996 года ў Музеі Максіма Багдановіча. На мае словы «Трэба ў людзі выходзіць!» Вітаўт адказаў: «А калі працаваць?»
І ўсё ж я запрасіў Чаропку ў бібліятэку імя Цёткі на вечарыну «У-Зорныя сем’і», якая пройдзе 19 траўня. «Хто там будзе?» – пацікавіўся сябра. «Ірына і Максім Клімковічы, Аксана Спрынчан і Яраш Малішэўскі, я з Людмілай Рублеўскай, Ганна і Стыў Крамеры», – адказаў я. «Хто такія Крамеры?» – «Музыка з жонкай спявачкай.» – «Сымон-музыка з жонкай!» – «Амаль што.» – «У мяне ўжо каля 70 карцін», – прызнаўся Чаропка. «Давай выставу зробім у бібліятэцы. А потым вечарынку ў калгасе!» – прапанаваў я. «У калгасе? Не! У калгасе не хачу!» – замахаў рукамі мой суразмоўца. «Калі я кажу пра вечарынку ў калгасе – гэта азначае, што пасля імпрэзы будзе добры фуршэт.» – патлумачыў я. Вітаўт заўсміхаўся і сказаў, што падумае над маёй прапановай, а потым распавёў, што свой «Храм без Бога» апошні раз ён чытаў у 1992 годзе. Пасля гэтага доўгі час баяўся перачытваць. Можа, слаба ўсё. Асмеліўся нядаўна. Прачытаў старонак пятнаццаць. Нічога. Можна чытаць і сёння, і дабавіў: «Цяпер сур’ёзную прозу пісаць па 500—600 старонак – гэта самагубства.»
***
19.05.2015. Ездзіў у Маладзечына. Выйшаў спецыяльна на прыпынку электрычкі «Фестывальная», дзе мяне сустрэў Міхась Казлоўскі, каб, ідучы ў бібліятэку №6, зайсці на могілкі да Міколы Ермаловіча. Мінула пятнаццаць гадоў, як з намі няма Міколы Іванавіча. Час ляціць. Каля магільнай агароджы клён, які, здавалася, учора быў танюсенькім, стаў камлістым і кроністым. Пастаялі, паўспаміналі, пасумавалі і пайшлі ў бібліятэку, дзе нас ужо чакалі дзеці са школы №1 імя Янкі Купалы. Дзявяты клас. Землякі. Слухалі аповеды з майго «Пугачоўскага цырульніка» і вершы з кнігі «Заўтра была адліга». Задавалі пытанні. Жартавалі. Смяяліся. Харошыя растуць дзеці, і хочацца верыць, што і яны будуць ведаць, што напісаў і дзе пахаваны Мікола Ермаловіч.
***
19.05.2015. З Людмілай Рублеўскай, Ірынай і Максімам Клімковічамі ўдзельнічаў у спектаклі нон-фікшн паэтычнага тэатра «Арт. С.» «У-Зорныя сем’і», які прайшоў у бібліятэцы імя Цёткі. Сцэнарыстамі і рэжысёрамі былі Аксана Спрынчан і Яраш Малішэўскі. Шмат цікавага даведаўся з гісторыі кахання Ірыны і Максіма. Асабліва ўразіла тое, што Максімава бабуля была супраць яго шлюбу з Ірынай. Старая мела іншыя планы. Пасля вяселля яна дваццаць гадоў (аж да сваёй смерці) не размаўляла з унукам і ягонай жонкай, жывучы з імі ў адной кватэры. Калі спектакль скончыўся, мы за гарбатай яшчэ доўга распавядалі гісторыі са свайго жыцця.
***
20.05.2015. Жыву амаль у цэнтры Мінска. За акном у двары чайкі ўсё крычаць і крычаць. І я часам думаю, што мой дом стаіць на беразе Балтыйскага мора.
Практыка
20.05.2015. Верасень 1976 года. Я з аднакурснікамі Мінскага архітэктурна-будаўнічага тэхнікума на практыцы ў Клецкім раёне. Жылі мы каля лесу пад наглядам дзвюх выкладчыц у вялікім, як казарма, цагляным аднапавярховым будынку. Кожную раніцу нас развозілі па аб’ектах, а вечарам вярталі.
Я клаў асфальт у вёсцы Садовая, якая да саветаў мела назоў Блядзічы. З мясцовымі жыхарамі мы амаль не кантактавалі, і здавалася, што практыка закончыцца без прыгод. За два дні да вяртання ў Мінск мы вырашылі зладзіць сабе свята. Распыталіся ў людзей, дзе можна набыць добрай самагонкі. Вечарам, калі вярнуліся з будоўляў, пайшлі на хутар у кіламетрах пяці ад нашага жытла. Дзяўчат пакінулі дома рыхтаваць закуску. Нас, падшыванцаў, было чалавек пятнаццаць. На хутар прыйшлі, калі ўжо сцямнела. Набылі пару слоікаў самагонкі. Радасныя, вяртаемся да шашы. І раптам нам у вочы засвяцілі фары грузавой машыны. Тут жа перад намі з цемнаты паўсталі нейкія хлопцы. Чалавек дваццаць. Розных узростаў. Ад пятнаццаці да гадоў дваццаці пяці. У кожнага ў руках зброя – матацыклетныя ланцугі, манціроўкі, ламы, салдацкія дзягі. З шумлівага натоўпу да нас выйшаў высокі шыракаплечы дзяцюк, узброены кастэтам, і заявіў: «Мы нікога не будзем чапаць! Толькі аддайце нам самагонку і жыдкоў! І можаце быць вольнымі!» Пачуўшы гэта, мы збіліся ў невялікую сцяну, за якой схавалі Гальперына, Гурэвіча і Гранзберга. Пакуль мы аддавалі самагонку, хлопцы паўзком уцяклі ў лес. Забраўшы напой, дзяцюк запытаўся: «А дзе жыдкі?» – «Няма! Мы ўсе беларусы!..» – адказаў стараста нашай студэнцкай групы. «А мы зараз праверым!» – і да нас з ліхтарыкам падышоў невысокі хлопец гадоў сямнаццаці і, становячыся на дыбачкі, пачаў кожнаму свяціць у вочы і пытацца, дыхаючы ў твар перагарам: «Ты жыд ці не?» Разборкі цягнуліся недзе з паўгадзіны. Не знайшоўшы сярод нас жыдоў, дзяцюк з кастэтам сказаў: «Мы сёння добрыя! Можаце ісці дамоў!» І мы пайшлі, а следам, пазалазіўшы ў кузаў машыны, паехалі мясцовыя. Хутка, выпіўшы самагонку, яны пачалі гарлаць: «Аддайце жыдоў!» Убачыўшы непадалёку ад шашы лес, наш стараста даў каманду: «Хлопцы! На пяту!!!» І мы пабеглі. Следам за намі па прыдарожных каўдобінах паімчала машына, з кузава якой чуліся гіканне і свіст. Не помню, як я забег у лес, і колькі па ім бег, але, калі спыніўся, то навокал нікога не было і толькі чулася (мне здавалася, што на ўвесь свет) грукатанне майго сэрца. Праз гадзіны тры блукання па лесе я прыйшоў да нашага жытла. Яно было асвечана фарамі машыны, каля якой стаялі ўзброеныя мясцовыя і крычалі, патрабуючы выпіўкі і дзяўчат. Падкраўшыся да акна, якое глядзела на лес, я пастукаў у шыбу. Мне адчынілі, і я трапіў да аднакурснікаў. Некаторыя паспелі дабрацца дамоў раней і ўжо змаглі ўзброіцца, чым хто мог. Хацелі выклікаць міліцыю, не атрымалася, бо бандзюкі перарэзалі тэлефонныя драты. Перамовы з імі вялі нашы выкладчыцы, стоячы на ганку, пад нашай аховай. Супрацьстаянне цягнулася да гадзін сямі раніцы. І толькі, калі нас мясцовыя пакінулі ў спакоі і ўзышло сонца, дамоў вярнуліся Гальперын, Гурэвіч і Гранзберг.
***
21.05.2015. Праліўся дождж, і апусцела неба, як божае вядро.
***
21.05.2015. Быў час, калі я разоў дзесяць на год ездзіў у Маладзечна, дзе далей з Міхасём Казлоўскім вандраваў па нашай Віленшчыне. Выступалі ў бібліятэках і школах. Потым нярэдка на апошняй электрычцы я вяртаўся ў Мінск. Праязджаючы станцыі Аляхновічы і Дубравы, часта (чамусьці асабліва зімой) хацеў сысці на пусты перон і пайсці праз ноч у родныя Пугачы. Дзесяць кіламетраў – не за свет. Але не сыходзіў, бо адразу ўспамінаў, які адзін п’яны аднавясковец ноччу не дайшоў дамоў з суседняй вёскі. Сеў пад дрэвам адпачыць, заснуў і змерз. Некалькі дзён таму, вяртаючыся з Маладзечна, у дарозе надумаў верш:
Электрычкі вагоны пустыя
Адзіноту праз цемень вязуць
І палохаюць цені начныя,
Што абапал чыгункі жывуць.
Я сыду на прыпынку няспешна,
На якім не чакаюць мяне
І ад гэтага сумна і смешна
Будзе мне ў гэтай ранняй вясне,
Дзе няма ні снягоў, ні лістоты,
А вятры, халады і дажджы.
На прыпынку слупы ад самоты,
Як зламаныя ў зімку крыжы,
Да якіх мы прыходзілі светла,
Электрычку чакалі, як лета,
Каб ніколі сюды не вяртацца...
Так. Хацелася не вяртацца ў вёску, але гэта было даўным-даўно. Мне тады было пятнаццаць гадоў.
***
21.05.2015. Калі няма сонца ў небе, яго нібыта зусім няма...
***
21.05.2015. З Мазыра прыязджала жанчына. На пенсіі. Прывезла ў дзвюх торбах раман. Напісаны ад рукі. Пачытаў некалькі старонак. Запытаўся: «Даўно пішаце?» – «Са школы! Нідзе не друкавалася. Гадоў трыццаць таму хадзіла ў «Нёман» з вершамі. Параілі больш не пісаць. А я ўсё ж пісала», – адказала жанчына і, гледзячы самотна на мяне, пацікавілася: «А дзе тут у Мінску макулатуру прымаюць?»
***
22.05.2015. Пакуль пад дрэвам чакаў, калі суцішыцца дождж, навярцеліся ў галаве радкі:
Я схаваўся пад дрэвам, як воўк, ад дажджу.
На маланкі, нібыта на смерць, я гляджу.
Гром грыміць, быццам падаюць з неба крыжы,
Па якіх уздымаліся ў хмары дажджы...
***
22.05.2015. На кожнага Сабаку ёсць свой Граждан.
***
22.05.2015. Іду праз дождж. Вада халодная, як мёртвая...
***
23.05.2015. У якасці літкансультанта ўдзельнічаў у ІХ абласным злёце маладых паэтаў Міншчыны «Слова Купалы да творчасці кліча». Пад такім жа назовам выйшаў зборнік вершаў, дзе змешчаны творы 47 аўтараў. Сярод іх – людзі розных прафесій, студэнты і школьнікі.
У купалаўскія Акопы выехалі ад Мінскай абласной бібліятэкі. Я сядзеў побач з Міколам Чарняўскім, а Галіна Каржанеўская з Таццянай Сівец. Па дарозе абмяркоўвалі творы маладых, дзяліліся ўражаннямі. Пад’язджаючы да Лагойска, Чарняўскі ўзгадаў радок Ніла Гілевіча: «Гарыць, гарыць мая Лагойшчына...» і тут жа да яго дабавіў, што заўсёды казаў, чуючы гэтыя словы Гілевіча, Рыгор Барадулін: «...і ўся паэзія гарыць».
«Дзе канчаецца асфальт?» – запытаўся ў мяне Мікола Чарняўскі. Я падумаў і адказаў, што не ведаю. «Асфальт канчаецца там, дзе пачынаецца твой Валожынскі раён! Праўда, гэта было гадоў пяцьдзясят таму. У Валожынскім раёне ўсе дарогі былі брукаваныя...» – сказаў Мікола Мікалаевіч. Сапраўды, у нас амаль усе дарогі былі брукаваныя. Я памятаю, як з Лягез у Ракаў ездзілі па брукаванцы. Ды і сёння ў дзядзькі Віці ў Лягезах каля хаты ў двары ляжыць брук...
У Харужанцах, дзе знаходзіцца філіял Музея Янкі Купалы «Акопы», прайшло свята паэзіі. Са сцэны разам з намі, літкансультантамі-настаўнікамі, высупалі маладыя паэты. Было сонечна і святочна. На злёце паэтаў Міншчыны я ўдзельнічаў шосты раз. Гледзячы на сцэну, узгадваў тых, хто тут раней выступаў і ўжо ніколі не выступіць. Адны адышлі ў лепшы свет, другія ўжо з кватэр не выходзяць, трэціх сюды не запросяць. Сумна. І ўсё ж не так сумна, як часам падаецца, бо новыя паэты нараджаюцца, растуць і пішуць беларускія вершы пра Беларусь.
***
24.05.2015. Сёння Людміла Рублеўская была экскурсаводам па Кальварыйскіх могілках. Правесці экскурсію папрасіў старшыня Магілёўскай гарадской арганізацыі ТБМ імя Ф. Скарыны Алег Дзьячкоў, які прывёз у Мінск поўны аўтобус людзей. Дзве гадзіны мы хадзілі па могілках. Час ад часу я дапаўняў Людміліны аповеды пра знакамітых дзеячаў культуры і іх родных, якія спачываюць на Кальварыі. Потым разам з магілёўцамі мы наведалі Прылукі, дзе стаіць палац Чапскіх. З 1872 года Прылукі былі ўладаннем вядомага калекцыянера і нумізмата Эмерыка Чапскага, а з 1897 года – ягонага сына Юрыя (Ежы). Цяпер у палацы месціцца інстытут аховы раслін. У палацы Чапскіх быў зняты першы ў БССР мастацкі фільм «Лясная быль». Гэта чорна-белае нямое кіно выйшла на экраны 26 снежня 1926 года. Агледзеўшы палац, мы паехалі ў вёску Воўкавічы, дзе ў 1904 годзе быў збудаваны касцёл Сэрца Езуса і Найсвяцейшай Панны Марыі. Асноўную частку сумы на будаўніцтва ахвяраваў граф Е. Чапскі. У 1950-я гады касцёл быў зруйнаваны. Непадалёк ад месца, дзе быў касцёл, узвышаецца вялікі чорны мармуровы крыж. Гэта магіла жонкі фундатара касцёла Юзэфы Караліны Чапскай. Помнік быў зроблены ў Варшаве, а потым прывезены на могілкі. Далей экскурсія працягнулася без нас. У Станькаве і Койданаве мы з Людмілай былі. У Мінск вярнуліся на прыгарадным аўтобусе, задаволеныя знаёмствам з магілёўцамі і экскурсіяй...
***
26.05.2015. Маладзік, як мяч прабіты, з якога паветра сышло...
***
26.05.2015. Дзьмухаўцы, як дым застылы цыгарэтны...
***
26.05.2015. Дыскрымінацыя ў паэзіі: ёсць белыя вершы, і ўсе астатнія...
***
27.05.2015. Каменне – ненароджаныя вершы ляжаць на полі, дзе была вайна...
***
27.05.2015. Удзельнічаў у адкрыцці выставы ў гімназіі-каледжы мастацтваў, прысвечанай 70-годдзю Перамогі. Пахадзіў па калідорах. Паўспамінаў, як сюды кожны дзень сем гадоў вадзіў дачку і сына. Яшчэ працуе іх першая настаўніца Зінаіда Кірылаўна. Зазірнуў у клас. Дзеці як дзеці, і ўсё ў гімназіі-каледжы, здаецца, добра, але няма таго, што раньш было. Развітаўшыся з Зінаідай Кірылаўнай, выйшаў на вуліцу. На вуліцы дождж. Сумны, як я.
***
28.05.2015. У восем гадзін прыйшоў на працу. Каля дзвярэй майго кабінета ўжо стаяла жанчына. Г адоў за пяцьдзясят. Прыехала здалёку. Прывезла вершы. Напісаныя пад Цвятаеву і Ахматаву. Нядрэнна напісаныя. Рэдка такое бывае, каб не малады чалавек прыйшоў, нідзе не друкаваўшыся, з творамі падобнага ўзроўню. Звычайна вершы слабенькія, тыпу: «Я цябе любіла. Ты мяне любіў. Я цябе забыла. Ты мяне забіў...» Прагледзеўшы некалькі твораў, я выказаў сваю думку і папрасіў пачытаць, бо вершы былі запісаны ў сшытку часам не вельмі разборліва. Жанчына пачала чытаць, а я час ад часу пахвальваць. Запытаўся, як завуць. Запісаў. Гаварылі амаль гадзіну. Здавалася б, усё скончыцца добра. Ды не! Калі я сказаў, што мы, на жаль, не маем магчымасці друкаваць усіх, хто хоча, бо ёсць адбор і ёй трэба спачатку надрукавацца хаця б у «Нёмане», жанчына з мілай ператварылася ў нямілую: «А навошта вы запісалі, як мяне завуць?» Давялося парваць і выкінуць у сметніцу паперчыну. Праўда, праз хвілін пяць я ўсё ж здолеў растлумачыць цяперашнюю сітуацыю з паэзіяй, якая стала амаль нікому не патрэбнай. Развіталіся, усміхаючыся адзін аднаму. Праз хвілін дзесяць прыйшла яшчэ адна паэтка. Ёй вылучыў з паўгадзіны часу. Потым жанчына з казкамі. Зноў прагаварылі з гадзіну. Толькі выйшла з кабінета казачніца, як з’явілася бабулька з паэмай пра Мінск. За бабулькай зайшла жанчына з прозай. Незаўважна і абед прайшоў. Пасля трох гадзін я выйшаў па выдавецкіх справах у горад і сустрэў на вуліцы п’яных хлопцаў у форме пагранічнікаў. Сёння іх свята. Паглядзеўшы на хлопцаў, усміхнуўся: «Няма каму мяжу ахоўваць, вось і пісучыя жанчыны прарваліся да мяне.»
***
28.05.2015. У творчасці, як у вялікай чарзе, могуць затаптаць...
