Текст книги "Пахвалі пражыты дзень"

Автор книги: Васіль Ткачоў

сообщить о нарушении

Текущая страница: 4 (всего у книги 8 страниц)

Да слова сказаць, побач з нашым даўгабудам выраслі тры прыгожыя жылыя дамы, там ужо жывуць шчаслівыя людзі. Пад адзін з іх толькі катлаван капалі год назад, а сёння гэты будынак ужо заселены. Што ж да нашай «каробкі», то яна так і стаіць пустая.

Зноў думаеш: а можам жа будаваць!

Можа скласціся ўражанне, што і мы самі, будаўнікі, не зацікаўлены, каб здаць той дом хутчэй. Глупства! Брыгада вельмі хацела – і хоча заўсёды, паверце мне! – укласціся ў рамкі плана, тады ж нам і прэмія за гэта. А так калі будуем, то – пшык. Гэта па-першае. А па-другое, многія з нас хутчэй атрымалі б і самі новыя кватэры, у тым ліку і я. «Хлопцы, для сябе будуеце, старайцеся ж, глядзіце!» Так нас заклікалі. I трапілі нашы хлопцы ў такое становішча, пра якое і расказаць нялёгка. Ужо і ключы бачыліся, трэнькалі ў кішэні... Ай, ды што там гаварыць! Кравец без ботаў, адным словам. Горш няма: бачыць дом, у якім і табе свеціць кватэ– ра, а магчымасці пабудаваць яго хутчэй, нават у тэрмін – няма. То адно не прывезлі, то другое. Таго няма, гэтага. Можаш уявіць сябе на месцы будаўніка? Цяжка. Згодзен. Не хвалю, але і не віню хлопцаў, якія, атрымаўшы кватэру, шукаюць іншую работу. Хапіла ім тут, на будоўлі. Не кожны можа і далей так жыць і працаваць.

Пра ўсё гэта гаварылі не адзін раз начальніку нашага ўпраўлення. Паказвалі нават дамы, якія побач з намі ўзвялі такія ж будаўнікі, як і мы. Пыталіся: чаму ў суседзяў усё ладзіцца? Чым мы горшыя? Ну, чулі словы: «Пачакайце, хлопцы. Зажывём і гора ведаць не будзем. Усяму свой час». Але нічога не мяняецца – да лепшага, я маю на ўвазе.

Усе зараз гавораць пра перабудову. Хораша, трэба сказаць, гавораць, правільна. Але пакуль такое ўражанне, што яна недзе побач ідзе, толькі не ў нас. Мы нібы наводшыбе, куды новае даходзіць у апошшою чаргу. А для такой справы, як перабудова, глыбінкі не павінна быць.

Кульгаем мы яшчэ. I здорава. Белых нітак – вышчыкваць ды вышчыкваць іх. Эх! Вось зноў успомнілася... Будавалі адміністрацыйны і вытворчы карпусы для аб'яднання «Гамяльчанка», мяне туды на прарыў кінулі. Майстар Качаргін пазнаёміў з аб'ектам, растлумачыў, што рабіць, як. «Рабіць-то рабіць,– адказваю яму,– але ж ніводнай цаглінкі не бачу». А ён: «Папросіш кранаўшчыцу Лену, яна праз акно падасць. А разгрузіш сам. Так і з растворам. Ну, давай, давай, шавяліся!» Паціснуў я плячыма, развёў рукамі: бачу, што не жартуе Аляксандр Іванавіч. Пазней, праўда, майстар выдзеліў падсобную рабочую, толькі з умовай, што заработак трэба дзяліць на дваіх. Прыкінуў: добрага, вядома, тут будзе мала, бо мне трэба зрабіць за змену дзве нормы, але ж калі адзін буду валтузіцца, то ці зраблю хоць адну, бо насіць жа цэглу трэба за трыццаць – сорак метраў. Пазной падсылаюць яшчэ адну падсобніцу. Дык мне што, пытаю, тры нормы, значыць?! Дзве яшчэ куды ні ішло, пастарацца, то можна адужаць. Але ж – тры! Не, людзі добрыя, з такой аргані– зацыяй набудуем мы.

Гавару гэта ўсё для таго, каб даць зразумець, колькі ў нас на будоўлі яшчэ дурной работы. I ўсё з-за таго, што ў свой час нехта прасядзеў у кабінеце склаўшы рукі, не падлічыў, не падрыхтаваў, але аклад, вядома ж, атрымаў. Магчыма, і прэмію. У нас пакуль яшчэ Патапавых няма – гэта ў кіно толькі. Вось. Ну, а вінавацяць, як ты і здагадаўся, нас, рабочых. Майстар яшчэ і пакрыквае, дарэчы, на тых дзяўчат, што цэглу мне падносілі. I не дакажаш, што для іх перацягаць па 600—700 блокаў з цэглай, а кожны важыць 7—8 кілаграмаў,– замнога.

– Дзённая норма грузчыка – семдзесят тон! – як адсякае Качаргін.

Ты б вось сам перанёс столькі, га? Маўчыць.

У нас на будоўлі багата яшчэ неразбярыхі. Ці будзе ёй калі канец? Гавару таму, што набалела. Іншы раз я твар ветру падстаўляю – духата ў сценах, асвяжыцца хочацца. Вецер ёсць. На будоўлі яго хапае. Толькі не той вецер, пра які мы цяпер гаворым на кожным кроку...

Ладна, хопіць. Гавары не гавары, а што зменіцца ад слоў. Цэглу трэба класці. Людзі жыллё чакаюць. А мне сям'ю карміць трэба.

Маналог другі, які належыць таксісту– прыватніку Аляксею Пятровічу Мурашову:

– У Дзяржаўтаінспекцыі нас, такіх ахвотнікаў, сабралася багата. Гляджу– і знаёмыя твары ёсць: некалі вучыліся ў аўташколе разам. Весялей трохі зрабілася, бо фарміруецца калектыў таксістаў-прыватнікаў, і калі ў ім двое– трое знаёмых... Самі разумееце. Весялей, ага. Я, шчыра прызнацца, з недаверам аднёсся спярша да навінкі. Было. Баяўся, каб не праляцець. Свежая капейка, вядома, не пашкодзіць, для сям'і яшчэ шмат што купіць трэба – аўтамашына ўсе зберажэнні з'ела. Вось цяпер выпадак падвярнуўся, калі яна, аўтамашына, і выручыць павінна. Расказаць, адкуль у мяне грошы ўзяліся на «Жыгулі»? Адзіны, так сказаць, прыклад, калі цёшча тут не замешана. Назбіралі. Паціху, памалу. За пяць гадоў сумеснага жыцця з жонкай сабралі тры тысячы, восемсот рублёў зарабіў за месяц законнага водпуску – у калгасе з хлопцамі паднарадзіліся свінарнік адрамантаваць. Паўтары тысячы на вяселлі нам родныя і блізкія падарылі. Жонка, Валя, мне шыю перапіліла: «Давай, Лёшка, і тое купім, і гэта». А я калі ў Афганістане служыў, то слова сам сабе даў: у ляпёшку разаб'юся, а легкавую куплю! Чамусьці мне там дужа захацелася аб'ездзіць усю нашу краіну, палюбавацца ёю. Не, за мяжу мне не трэба, хопіць за мяжу... Мы часта так: сваёй Радзімы не ведаем, далей свайго горада ці вёскі не былі, а за мяжу рвёмся. Шмоцце вабіць. А ці ж гэта галоўнае? Таму я Валюшы сваёй цвёрда сказаў: «Купім і тэлевізар каляровы, і новую пральную машыну, і гарнітур у спальню. Пацярпі трошкі. Зараблю, рукі ж ёсць». Я, канешне, не меў на ўвазе, што «Жыгулі» мяне і выручаць будуць, думаў пайсці ўладкавацца на паўстаўкі яшчэ дзе-небудзь. Сто семдзесят на заводзе маю ды яшчэ рублёў семдзесят—восемдзесят падзараблю. Плюс Валя сто дваццаць прынясе, яна ў садзіку працуе – якраз і добра. Выкруцімся. Водпуск у яе доўгі, можна смела махнуць куды-небудзь. Хоць ма Алтай. А чаму і не? Паспеем.

Колькі я ўжо грошай налічыў? Тры тысячы, восемсот, паўтары... Пяць трыста. Дзе ўзяць яшчэ тры з хвосцікам? Пазычыць? Заікніся толькі, жонка адразу надзьмецца: «Кватэра пустая, а ты ў даўгі? Падумай, што ты робіш!» Маўчу, а сам ведаю ўжо, што хутка чарга падыходзіць. Зноў водпуск у свінарніку праводжу, толькі ў суседнім калгасе. Шабашнікам завуць – нічога, сцярплю. Па чатырнаццаць гадзін у суткі рабілі, ніякіх перакураў, сухі закон. Плюсуем яшчэ тысячу. Многія шабашнікаў лічаць хапугамі, ведаю, нават у газетах пясочылі.

А мы каб рабілі на тым свінарніку па восем гадзін, ды так, як мясцовыя ммужыкі, то і зарабілі б з гулькін нос. Не, то не дармавыя грошы, гэта хто не спрабаваў таго хлеба, можа толькі так падумаць. Салёны хлеб. Ды і грошы тыя ў маёй кішэні доўга не паляжалі: дзе ўзяў, як кажуць, туды і паклаў. Дзяржаве вярнуў. «Жыгулі» ж для яе не каштуюць столькі, колькі я заплаціў. I калгасу добра. Усім выгода.

Дзве тысячы ўсё ж пазычыў. У бацькоў няёмка было пытаць – суседзі выручылі. Адны пяцьсот, другія трыста, трэція, Кавальчукі, і ўсю тысячу далі. «Калі вернеш, тады і добра».

Вось так у мяне і «Жыгулі» з'явіліся. Стаяць, праўда, пад акном, бо гараж пакуль купіць няма за што – яшчэ старыя даўгі вісяць. Аддаём патрохі, вяртаем...

Я з Дзяржаўтаінспекцыі расказ свой пачаў. Там нас прасеялі, як праз сіта: адны старыя, лейтэнант жартам параіў ім унукаў забаўляць, іншыя не маюць вадзіцельскага стажу, трэція трапляліся за парушэнне правілаў дарожнага руху. Я, як бачыце, прайшоў, раз вас вязу. Чырвонае святло. Пастаім. Да пяцідзесяці лічу – і зялёнае загараецца. Усё, можна ехаць.

Дык вось, на першым часе баяўся, каб не праляцець, ды і знаёмыя адгаворвалі. «Навошта, Лёха, машыну гробіць, яна ж не маленькія грошы каштуе!»

Першы раз выехаў на лінію, як цяпер помню, без асаблівага настрою. Хваліцца не буду. Хто б заліваў, а я не прывык. Па-першае, думалася, а што, калі ўхаластую праездзіш? Па-другое, крыху сорамна было. Ага! Вось, думаю, начальнік мой выпадкова сядзе ці дружок законны – і што тады? Браць грошы з іх ці не? Але жыццё само ўсё паставіла на месца. Падвозіў і знаёмых, і начальніка. Вязу і думаю: «Заплоцяць – не адмоўлюся, не – ну што тут паробіш?» Яны пытаюць – гэта я да прыкладу: «Ну, колькі з мяне, Аляксей?» Плячыма паціскаю... Маўчу. А Васіль Захаравіч, майстар з нашага завода, папракнуў нават, быццам мараль прачытаў: «Ты, Аляксей, не саромся, а калі ўзяўся працаваць, то вочы не адварочвай, а гавары, колькі там накруціла, а то так і без штаноў застанешся». Людзі разумеюць, як бачыце. Адна справа, калі я так проста ехаў ды падвёз каго-небудзь з добрых знаёмых, іншая, калі гэта мая работа. Верна?

Людзі ж розныя трапляюцца. Маладыя хлопцы – дык ёсць сярод іх нахабнікі адпетыя, як гавораць. Нявыхаванасць поўная. Плюхнуцца на сядзенне, разваляцца, цыгарэту ў зубы... Так і хочацца адчыніць дзверцы і павыкідаць з салона. I каго з сябе корчаць, як у нас у вёсцы старыя людзі гавораць? 3 Кармянскага раёна я... Аднаго разу было. Выкінуў. За каўнер – і на тратуар. Селі два хлопцы і дзяўчына. Ціскаюць дзяўчыну... Цьфу! Брыдка! Ні грама сумлення. Яны, відаць, таксістаў за людзей не лічаць, ці што... Бо як жа можна так пры чужым чалавеку! I выкінуў! Не вытрымаў. Прыгразілі. Ну-ну, давайце, не такіх бачылі.

Аднаго разу бабульку вёз. Прыехалі да хаты – яна ў прыватным сектары жыве – а ў яе грошай няма. «Быў жа вузельчык, міленькі. Быў». Згубіла, відаць, старая. Добра, бабка, гавару, наступным разам аддасі. «Не, міленькі, пачакай, я ў суседкі пазычу, разлічыцца ж трэба». I суседкі дома не аказалася. Паехаў, не стаў чакаць, пакуль яна той рубель знойдзе. У яе там і рублёў тых...

Гісторый розных хапае. Пра ўсе не раскажаш.

Ну, а ці ёсць выгода працаваць таксістам– прыватнікам? Ёсць. Тое, што некалі грошы на машыну затрачаны,– сёння на заднім плане. А так я іншы раз маю, калі пастараюся і пашанцуе, за адзін дзень і сорак рублёў. Чысценькімі. Дзень да дня – і ўжо, можна сказаць, вярну скора ўсе грошы, што пазычаў. Праз месяц, па маіх падліках. А там і кватэру абставім. Цяжкавата, праўда. А што лёгка даецца? Сядзець на капапе таксама бывае цяжка.

Таксісты-прафесіяналы, праўда, нас раўнуюць: маўляў, усе грошы, што зарабілі, сабе забіраюць. Але ж я працую яшчэ і на заводзе.

I «Жыгулі» мае ўласныя. I патэнт аплачваю. Зайздроснікі людзі. Купляйце машыны, калясіце па горадзе на ўласным транспарце, калі ёсць жаданне. Хто забараняе? Толькі мне здаецца, зайздрасць тут мае іншыя карані. Мы, прыватнікі, абслугоўваем пасажыраў больш культурна, ветліва. Я не ведаю выпадку, каб на нашага брата хто паскардзіўся, на іх жа, прафесіяналаў, сыплюцца нараканні. Канкурэнцыю ім мы саставілі. А?

Паездзіў па горадзе, цяпер вось – водпуск ёсць водпуск – знімаю таблічку, і ў падарожжа. Усіх грошай не заробіш, а паглядзець краіну хочацца. Вельмі. Не былі на Алтаі? Юрка Сасноўскі там жыве, служылі разам у Афгане. Хваліў Алтай. Паглядзім.

3 вас рубель пяцьдзесят. Не, не, памыліўся.

Ну, шчасліва! А я паехаў. Гадзіны дзве яшчэ папрацую сёння.

Маналог трэці, які належыць гарадскому дзеду Сцяпану Уладзіміравічу Барашу:

– Што раблю, што раблю? Дзяцей ганяю. Садзік сцерагу. Яўген звольніўся – характару не хапіла, а я застаўся на пасту. А што? I добра. Толькі вось перакос такі выходзіць: ад дзяцей сцерагу. Аб'явы расклеіў на слупах... Такога, значыць, зместу: «Бацькі, дзеці якіх будуць лазіць цераз паркан сада-ясляў, будуць аштрафаваны». Папалохаць і бацькоў трэба, няхай прыглядаюць за сваімі дзецьмі, а то іх на вуліцу выпусцяць, а самі тэлевізар глядзяць. А яны тут на галаве ходзяць. Дзеці, канешне. Гуляйце на сваіх пляцоўках, хіба для вас там разгону мала? Дык не ж, цягне, анціхрастаў, на тэрыторыю сада, а загадчыца мне, як адказнаму за пара– дак, на від ставіць. Чаго добрага, і звольніць можа. А я спраўна ўсюды рабіў, без заўваг. Не хочацца пад канец у галёш сесці. Неслухі калі ж. Яшчэ і дражняцца: «Дзед, дзед, барадзед». Я ім! I шыбы б'юць, і арэлі ламаюць. Пусціў бы, каб добра гулялі. А яны не прывучаны... А ліфт бачыў? Размалявалі, падрапалі. «Светка плюс Алік – любоў!» Не так дзяцей віню, як дарослых. Дзеці што – гліна, якіх мы вылепім, такімі і будуць. Страшна, што могуць не такімі быць, як нам трэба. Я з садзіка, з аб'екта свайго, часцяком назіраю... Вунь дарогу перабягае дзядзька, вунь... Чырвонае ж святло гарыць, а ён чэша. Малы з каго прыклад бярэ? 3 таго дзядзькі. 3 дарослых. Прастуе і ён, толькі па баках азіраецца – ці няма міліцыянера? Дзеці яго баяцца, а дарослым мора па калена.

Смеццявоз хутка пад'едзе, калі не бачыў, то звярні ўвагу. Паперкі, косці рыбныя будуць валяцца і ў ліфце, і на лесвіцы. Дзецям вёдры ў рукі – выносьце! Яны і натрусяць. А ці падбяруць? Адзін раз Вольга, прыбіральшчыца, захварэла, дык нагі не было дзе паставіць. Канверцік адзін у ліфце тры дні ляжаў. 3 адрасам. Я падняў ды і аднёс, мараль прачытаў. Няўжо, гавару, не бачыце, што ваш канверт? Паднялі б хоць, гэта ж уліка! Яна мяне за дзверы, а пацан смяецца. 3 такім выхаваннем мы... Кхе-кхе... Ладна. Добра.

Мы цяпер пра перабудову ды пра перабудову. Тут і ў мяне меркаванне ёсць. Я так кемлю: перабудоўваць цяжэй, чымся зноў будаваць. Дом, скажам, зрабілі, а яго не прынялі: перабудаваць, так, хлопцы, не пойдзе справа. Не, скажуць будаўнікі, мы лепш новы зробім, чым гэты перабудоўваць. Так? Так. А чалавека як перабудаваць? Як, вот адкажы мне? Таму трэба дзяцей ад калыскі вучыць усяму па-новаму, каб потым не перабудоўваць. Тую ж дарогу пераходзіць. А чаму дзеці стараюцца без чаргі ў магазіне купіць? Таксама бачаць, што дарослыя лезуць, сораму не маючы. Не-е, дзеці ў нас такія, як і мы, дарослыя. Лісток на дрэве жаўцее не адзін – усе разам, дружна.

Таму я так і кемлю: не будзе дурнога прыкладу для малечы – яна залатой вырасце. І ў магазіне будзе стаяць у чарзе, і курыць не будзе з рукава, хаваючыся: ім жа карціць паспытаць – ці смачна? I дарогу пяройдзе толькі на зялёнае святло. Правільна ж у нас гавораць: у хворых бацькоў і дзеці хворыя. Думаю ж: а хто вырасце вось з гэтага карапуза? Рабочы? Касманаўт? Артыст? Нехта вырасце, цяпер вучыся толькі, усе дзверы адчынены. Але ж хочацца, каб чалавекам перш-наперш стаў. Каб потым не перабудоўваць яго.

У мяне іншы раз так настрой сапсуецца, што таблеткі каўтаю – не спіцца. Калі не за дзецьмі, а за дарослымі паназіраю. Паменела ў нас дабрыні, растрэслі яе недзе, пакуль да такога вось заможнага жыця прыбіваліся. Раней жа як было? Жабрак па вуліцы ідзе – апошнім з ім падзелішся. Цяпер і жабракоў быццам не відаць, але ці далі б яму? Э-э! А сабак колькі ў нашым раёне бяздомных? Вунь яны на каналізацыі грэюцца. Эх, людзі, людзі... Павыкідвалі, а раней жа, мусіць, лашчылі іх, а як толькі хаты знеслі і ўсім кватэры далі ў высокіх дамах – не трэба сабакі сталі, няма чаго вартаваць. Аддзячылі за службу. Чарсцвеем, душу губляем. I пакуль зноў дабрыні ў нас не накопіцца – не знаю, чаго заўтра чакаць. Хоць мне што? Я, можна сказаць, не сёння, дык заўтра... Вам жыць. За вас баюся. Багацце гэтае душу заняло.

Я вось дні два назад з унукам Пецькам у магазін пайшоў. Па дарозе размаўляем. Пецька пытанні падсыпае, ён цікаўны хлапец, толькі паспявай адказваць. Каля танка праходзім на плошчы Паўстання. Унук, значыць, пытае: «А ты, дзеду, таксама танкістам быў?» Быў, адказваю, акурат на такім вось танку ваяваў. «А колькі ж ты немцаў забіў?» Бач ты яго, жэўжыка... Сур'ёзнае пытанне. Адказваю: «Я вайну, унучак, забіваў».– «Вайну? А яна што, жывая?» – «Была, была жывая...»

Тут і магазін. Заходзім. Працягваю пасведчанне, прашу зважыць два кілаграмы цукерак – Пецька ласы да іх, ды і з сабой часта бяру ў садзік, дзеці да мяне тады ліпнуць, а з імі пагаварыць іншы раз цікава. Частую. Ну, на мяне тут і накінуліся. «Усе вы такія ваякі! Толькі без чаргі лезеце! Хто ваяваў, таго няма!» Драбяза, а так абразіла. Не, гэта не самі яны гава– рылі – гэта гаварылі іх бацькі, чужыя цёткі і дзядзькі ў такіх вось чэргах, дзе нас, франтавікоў, неаднойчы зневажалі. I такія вочы былі ў людзей ненавідзячыя, каб, здавалася, вінтоўку ім у рукі ўклаў – застрэлілі б, яй-бо. Нёс цукеркі ў пакеце, а яны такімі цяжкімі здаліся, што ледзьве да кватэры датупаў. Прылёг на ложак, а Пецька пытае:

– Ты, дзядуля, схлусіў, што ваяваў?

Адказваю:

– Не, Пецька, не, я табе праўду гаварыў. Ваяваў. Гэта людзі не ведаюць. Я ім не расказваў...

Крыўдна. Нас-то і засталося! Вунь і Макаравіч адышоў.,.. Адзін я застаўся ў доме. Адзін... I цесна. Эх, ёстваю! Ці падабрэем калі? Хочац– ца, каб падабрэлі людзі, каб Пецьку, унучыку, лягчэй жылося...

ГАРАДСКІЯ I ВЯСКОВЫЯ МАТЫВЫ

ПАСЛУХАЙ, Я ТАБЕ СКАЖУ...

Ты адзін дома? Жонкі няма? Паслухай, я табе скажу... Пра што гэта я хацеў? Ага, дык, значыць, пяцёркі не хапае. Выручы. Пазыч. Адразу вярну. А мо на дваіх з табой пляшку, га? Не п'еш. Новую, значыць, п'есу пішаш. Давай, давай. Адну спектаклю глядзеў, глядзеў. Па тэлевізары. Пра Хвядоса. Ён што, сапраўды быў, Хвядос той? Быў, гаворыш. Душа. Душа-а! Такія і вынеслі ўсе нягоды. Во, за пяцёрку дзякуй. Ты ж ведаеш – не п'ю, але нешта сёння замуліла. Раз у месяц можна. Як думаеш – можна? Я, праўда, у саюз цвярозасці ўступіў, ці як ён там называецца, але ўсе ўступаюць... Плаці ўзнос – і член. На Дворнікава, гавораць, даюць. Па дзевяць дзесяць. 3 Колькам скінемся. Пабег шукаць таксама пяцёрку. Знойдзе! Колька знойдзе! Паслухай, я табе скажу... Колька – чалавек, бяда толькі, што завадны: кропля ў рот трапіць – і пайшоў кругі выпісваць. Увесь «сельмаш» абсвішча, але пляшку знойдзе. 3-за такіх, як Колька, і Указ прынялі. Не трэба, гаворыш, з ім выпіваць? А з кім? Ты пішаш, некалі. Сцёпка на дачы, гарам бы яна гарэла, дача. Юр'евіч? Ён толькі пра вайну расказвае ды нагой сваёй драўлянай рыпіць. Трэба будзе памагчы яму гараж будаваць – новы «Запарожац» далі. Каля пажаркі месца выдзелілі. Пад акном. Добры чалавек Юр'евіч, хоць і чарку з ім не браў. Вунь, вунь Колька з пад'езда выбег – ад Саладкоў. Не выгарала. Куды гэта ён? Да Панцюховых, відаць. Паслухай, я табе скажу пра Кольку. Рабілі мы з ім разам, на зборцы стаялі. Вось у газетах пішуць, а я выпісваю і чытаю «Труд», абласную, «Сельмашавец», праграмку, ага, вось у газетах пішуць: чаму камбайн да ладу давесці ніяк не могуць? Колькі гэта мы ўжо б'ёмся? Гадоў дзесяць? Не, больш, больш. Яшчэ Трафімук, нябожчык, вазіўся з ім. Ну ты, канешне, ведаеш – генеральны канструктар быў такі, Георгій Аляксандравіч. А яму трэба было расфарміраваць сваё канструктарскае бюро к чортавай матры. Га? Калі не вераць людзі, што яны нешта могуць зрабіць, то навошта месца займаць? Саступіце. Рассуньцеся. Я правільна гавару? Не, я правільна гавару. Сухі, зямляк наш, яму помнік на праспекце Леніна стаіць, сваё самалётнае бюро разагнаў і вокам не міргнуў, бо людзі ўсё, што маглі, з сябе выціснулі, На больш іх не хапіла. А новых набраў. I пачаў выдаваць самалёты. На любы манер. А-а! Дык я пра Кольку хацеў... Дзівак ён, Колька! Дзівак, я табе прама скажу. На зборцы, значыць, стаім, «КСК-100» збіраем. Болт не залазіць – ён малатком яго пялёх, нажывіў гайку як змог, а там няхай разбіраюцца. Я ўяўляю, як у вёсцы механізатары Кольку мацюгамі паліваць будуць. Х-ха-ха-ха-а-а! Во! А мы ўсё рашаем праблему ў саюзным маштабе – чаго нашы камбайны не робяць спраўна, больш стаяць, чым ездзяць... Косяць, косяць – так дакладней будзе. Колька малатком. Мішка малатком. Грышка малатком. А камбайн трэба збіраць, як нешта жывое. Ласкава трэба. Што – не так? I я гавару: так. Дзе ж там Колька? Не відаць. Ад Панцюховых ягачэ не выбягаў. Паслухай, я табе скажу... Нео, скажы ты мне: вот усе ж бачылі, што камбайн цяжкі, непаваротлівы, што слон, луг так утопча – трава на другі год не вырасце, а чаму адрнзу не прызналі, што лухта, а не машына?

Маўчыш. Паслухай, я табе скажу... А баяліся прызнаць адразу сваё паражэнне. Га? Як піць даць баяліся! Думаеш, я не разбіраюся ў завод– скай палітыцы, хоць і не кручуся сярод начальства, хоць радавым слесарам раблю? Ды я гэты «сельмаш» наскрозь бачу! Я ж тут нарадзіўся, вунь на Азёрнай. А трэба было набрацца смеласці, сказаць і не шугаць грошы на вецер: здаёмся, браткі, як хочаце біце нас, але ад камбайна адмаўляемся, будзем рабіць новы, калі, вядома, нам дазволіце, а стары давайце забудзем. Э-э-э! То-та ж!

Колькі там гадзін? Яшчэ ёсць час, паспеем. Колька знойдзе. Нешта не відаць яго. Бегае. Шукае. Ага, у мяне дружок у інжынерным корпусе засеў. Парасказваў. Двойчы Героя Сацыялістычнай Працы Гіталава ведаеш? Ну і я так, як і ты – па газетах, тэлевізары. Ён пісьмо прыслаў на завод, расхвальвае камбайн. Толькі мне здаецца, што не мог таварыш Гіталаў скласці тое пісьмо. Тут нешта не так. Белыя ніткі бачны. Паслухай, я табе скажу... Навошта яму, такому вядомаму чалавеку, Герою, было тое пісьмо пісаць? Што за пісьмо? Не чуў? Багата згубіў, калі не чуў, я табе прама скажу. Прачытаўшы яго, можна рукі скласці і нічога больш не выдумляць: лепшага камбайна, чым «КСК», няма! Нажыўка! I клявалі! Камісія якая – ёй пісьмо, чытайце! Сам Гіталаў хваліць! Доўга так і затыкалі рот, калі хто спрабаваў яго раскрыць, каб кепска пра камбайн выказацца. А мне здаецца, што яму камбайн падсунулі, сабраны па ўсіх правілах, ці запчасткамі завалілі за пісьмо. Аддзячылі. Хоць яго, «КСК», як ні збірай – развалюха ён і ёсць развалюха. А ты як думаеш? «Хто яго ведае». Вось-вось, хто яго ведае, той – ведае, з чым трэба есці наш хвалёны спярша было камбайн, каб зубы не паламаць.

У цябе можа скласціся думка, што я сябе ругаю. Ну, сябе. Таксама не анёл, было... Грошы плоцяць дурныя, можна сказаць, пакруціўся ў цэху, нешта зрабіў – так ці не так, а там няхай разбіраюцца. Раней, праўда, так было. Чаму я вось за пяцёркай да цябе? Калі пазычаў яшэ я? Сам не прыпомню. А цяпер – ёк! Прыціснулі. Атрымлівай, што зарабіў. Пашыкавалі – хопіць. Я вярну, пятага аванс, як і абяцаў. I паслухай, я табе скажу... Ты вось бацькоў сваіх любіш? Паважаеш? I я. А завод – наш бацька. Ён корміць, поіць, апранае. Да пенсіі. А чаму мы яго падводзім пад манастыр? Маркай не даражым – чаму? Загадка, думаеш, брат? Не. Дзеці ў тых бацькоў, якія і магнітафоны ім, і джынсы-штроксы, і на кішэнныя расходы,– хрэновыя дзеці. Яны толькі сябе цэняць. Я вунь на суседзяў гляджу... Так і на «сельмашы». Заработак добры, кватэра – не праблема. Вось людзі, лёгка дабіўшыся ўсяго, і забываюць свайго бацьку, сябе толькі паважаюць. Я – не, я кватэру атрымаў законна: дом знеслі.

Ну, дзе там Колька? Шукае? Колька знойдзе. Паслухай, я табе скажу... у нас як сход які, ніхто патрыятычнай прамовы не выдаў, каб я пра– слязіўся... ці хоць бы зразумеў нарэшце, што трэба, Міця – мяне, дарэчы, Міця завуць, цябе я ведаю як – што трэба, Міця, узяцца, рукавы падкасаць ды працаваць, ёлкі-палкі, а не Ваньку валяць. Усе па паперках, складна агітуюць. Але без душы. У мяне такое ўражанне, што таму ча– лавеку, які заклікае з трыбуны, таксама ўсё роўна, што робіцца на заводзе. Ага! Выдаў прамову – і справа зроблена, галачка ёсць: праве– дзена мерапрыемства. А ты мне выдай прамову, каб яна ў мяне слязу выбіла! Вунь Валянціна Лявонцьева ў перадачы «Ад усёй душы»... Умее. А ты мне скажы: хлопцы, маць вашу, колькі ж можна нам брак выпускаць, калеку, давайце, родненькія мае, давайце, міленькія, разам возьмемся. Разам! Мы ж – савецкія людзі, мы ж вайну выйгралі, немца на лапаткі расклалі, а нейкага камбайна сабраць не можам, каб перад сялом сорамна не было, перад людзьмі, якія нам і малачко, і бульбачку, і мяса. Кармільцы ж яны нашы, а мы? Словам нейкім трэба нас звязаць у адзін вузел. Кожны чакае такое слова, а пакуль жывём паасобку. Вунь у космасе караблі лётаюць, сустракаюцца там... А і праўда, у галаву не вазьму: як у тым космасе карабель можа знайсці станцыю. У нас скрынка з метызамі на заводзе згубіцца, і канцоў не знойдзеш. Павязуць у адзін цэх – шукай у іншым, а іншых багата. Дык я пра што? Пра прамову... Вунь у космасе сустракаюцца, а мы? У розныя бакі едзем. Паслухай, я табе скажу... Мы ж кожны дзень ядзім па тры разы законна – так і скажы, чаго там! – і няўжо не думаем, адкуль у нас, рабочага класа, авангарда, усё на стале. А мы давайце будзем помніць! Ну дык што, родненькія мае, зробім камбайн – ды такі, каб з яго запчасткі па дарозе не сыпаліся? I, упэўнены на ўсе сто, падзейнічала б. А то лозунгаў панавешваюць, іх ужо ці чытае хоць хто, га? Як думаеш? Яны ж на адзін манер. «Таварышы сельмашаўцы! Выканаем пяцігодку за чатыры гады!» А навошта нам за чатыры? Не трэба. Нам спярша трэба добры камбайн паставіць на канвеер, а тады заклікаць. Бо чым мы іх менш паставім сялу, тым лепш. Бо навошта ён, такі камбайн? А мы спяшаемся. Куды? Куды, га? Вось калі машына будзе – як хоць бы трактар «Беларусь», тады, я разумею, і лозунг можна пачапіць, калі вы ўжо без яго пражыць не можаце.

А Колька ўсё бегае. Ну няхай, няхай пагойсае, яму пасля ўчарашняга карысна. Паслухай, я табе скажу... Пра працэнты – хочаш? У нас каб больш працэнтаў даваць. Сто дзесяць, сто дваццаць... Чуеш? А калі і ўсе сто восемдзесят, а то і дзвесце – тады маланка, газета, падзякі. А я такіх людзей крытыкаваў бы. Смяешся? Крытыкаваў бы, як піць! Ты зрабі сто, але добра. А-а, бачу, не разумееш. Працэнт да працэнта павінен ісці, каб не больш і не менш. Калі ўсе па сто – самы раз, нам больш і не трэба. Роўненька будзем ісці, быццам за рукі ўзяўшыся, і цвёрда. Кожны дзень зробім тое, што і трэба. А то адны наварочаюць дэталей, валяюцца яны пад нагамі, блытаешся толькі ў іх, як у аўсе. Помніш, у дзяцінстве? Поле... Авёс... Жыта... Ну. А ты зрабі сто працэнтаў – і беражы сілу для наступнага дня. Смак павінен быць. Тут як з жонкай, ага. Калі часта, то... Ды што я табе расказваю, не маленькі.

Колька чэша. Не, міма. Гэта ён да Макаравіча паляцеў. Ён, Колька, таксама хацеў да цябе падысці, але пабаяўся. Яго разок у газетцы пра– нячаталі, то цяпер абыходзіць стараной карэспандэнтаў. Паслухай, я табе скажу... Вось зноў камбайн возьмем. «КСК». Начаплялі на яго жалеза – танк ідзе, зямля дрыжыць. Правільна? Правільна. А цяпер распранаюць, дэталі лягчэйшыя робяць. Трэба. Прыдумаюць нешта новае канструктары, знойдуць – і за гэта ім прэміі. За вынаходніцтвы. А каму, каму прэміі? 3 іх яшчэ вылічваць трэба, з канструктараў, таму што па іх жа віне наладкі, пераналадкі, новыя лініі, штампы... А цяпер давай усё па-новаму круці. Круцяць! За новую думку грошы плоцяць, а за старую па галоўцы гладзяць. Свае ж памылкі выпраўляюць за дзяржаўны кошт. Свае. Дык якія тут, пасуньцеся, прэміі? У мяне дружок, я ўжо гаварыў, у інжынерным корпусе засеў, то парасказваў. Гэта, відаць, у нас толькі так можна. Краіна багатая, грошай не шкада. А я б, каб вышэй сядзеў, паказаў бы ім, спецыялістам, маць іх!.. Выбачайце, калі што не так. Баліць. Ага.

Колькі там націкала? Што, ужо палова сёмай? Во разгаварыўся. А дзе ж Колька? Не, відаць, сёння не знойдзе. Асадзі назад. Не той час. Хоць і знойдзе, усё роўна не паспеем узяць. Пакуль дойдзеш, а там, як заўсёды перад канцом, чарга. Слухай, прымі назад пяцёрку... Не спатрэбілася. Трымай, значыць. Ты толькі на мяне не падумай нічога кепскага. Па мне што ёсць, што няма... Колька прычапіўся: давай, сусед, арганізуем. Распаліў апетыт, халера! Ну, Колька! Ну, пузыр! Пайду, спыню яго, а то так і будзе насіцца з пад'езда ў пад'езд, як пчала яго ўджаліла за адно месца. Пішаш нешта, гляджу? Ну, пайду... Не буду перашкаджаць... Хвядос, гаворыш, жыў? Добры чалавек. На майго дзеда падобны. А во, брат, і без камбайнаў былі ж яны, Хвядосы, а нас за вушы выцягнулі з балота. Такім помнікі трэба ставіць. Пайду я... Да пабачэння… Пішы, сусед, пішы... Пачытаем.

БУФЕТ

Жыў-быў буфет. У паважанай, саліднай арганізацыі. Месца для яго прызначылі ў падвале, за цяжкімі тоўстымі дзвярыма, і па збітых прыступках туды часта спускаліся саслужыўцы, усміхаліся Ларысачцы – так цёпла, міла яе называлі. Яшчэ б! Не будзеш артыстам, і хто ведае, ці атрымаеш жаданы пакунак. Мо і атрымаеш, але худы, ды і прысмакі ў ім будуць менш каларыйныя.

Ларысачка таксама ведала, каму ўсміхацца, каму – не. Навошта перад радавым супрацоўнікам выгінацца? I так добра будзе, перажыве. Вось калі сам Іван Іванавіч загляне – іншая справа, хоць Іван Іванавіч, трэба прызнаць, тут нёс высока марку кіраўніка ўстановы і ад буфета трымаўся падалей. Навошта спускацца па тых прыступках, калі Ларысачка сама прынясе пакунак. У кабінет. У шафу. Іван Іванавіч адлічыць грошы, а сам і не спытае нават, што ў пакунку. Зноў жа – навошта? Ведае: каго-каго, а яго буфетчыца не пакрыўдзіць, бо такое месца, як у падвале, пашукай яшчэ.

Раз у тыдзень, а перад святамі і таго часцей, у калектыве ўсе толькі і жылі размовамі пра буфет.

– Каўбасу прывязе Ларысачка.

– Якую?

– Вараную.

– Закармілі каўбасой!

– Дык не бяры!

– Усе ж бяруць. А тушонку, не чулі, мелася яна прывезці?

– Абяцала. Яшчэ пячонку быццам.

Пазней супрацоўнікі раз-пораз выглядвалі ў акно. Аўтамашыны на двары пакуль не відаць. А ім не да працы. Думкі займаюць каўбаса, ту– шонка, цукеркі ў прыгожых карабках. Нарэшце падрульвае грузавік, і супрацоўнікі, быццам не бачылі яго, моўчкі адыходзяць ад акна, пера– кладваюць на стале паперкі – ствараюць уражанне занятасці, бо нехта зараз прабяжыць па кабінетах ад Ларысачкі, падасць каманду:

– Разгружаць, хлопцы!

Хлопцы не адрываюць вачэй ад стала – хіба пе бачыш, што працуем?

Кабінеты зноў аблятае каманда:

– Разгружаць, хлопцы!

Той-сёй не вытрымлівае, устае, пацягваецца. Ідзе. Носіць скрынкі. Іншым удаецца ўслізнуць, але ў чарзе стаяць тыя, як правіла, першыя. Бу– фет, можа, лепш, чым само сацыялістычнае спаборніцтва, высвечвае людзей, дзеліць іх на розныя катэгорыі – лайдакоў, сераднячкоў і пра– цавітых.

Дзяльба ідзе па стэрэатыпу: усяго патрошкі – каб на ўсіх хапіла. Хто ж гэтыя УСЕ? Тут якраз варта агаварыцца, бо многія ў чарзе не ведаюць адзін аднаго, толькі і сустракаюцца тут, у падвале. У Ларысачкі, вядома, таксама патрэбныя людзі ёсць – сваякі, цырульнік, урач, краўчыха... Атрымлівайце! Паспрабаваў аднаго разу Балацянкін заўвагу зрабіць буфетчыцы: каго ж ты адпускаеш, Ларысачка? Гэта ж чужыя людзі! Я ў іх прафсаюзныя ўзносы не браў! Ларысачка зрабіла выгляд, што не заўважыла Балацянкіна, калі падышла яго чарга, глянула на жанчыну, якая стаяла за ім:

– Што вам?

Больш ніхто не асмельваўся рабіць заўваг.

Тут, у чарзе, стаіць цырульнік Івана Іванавіча – кажуць, лепшы ў горадзе. Тут і спецыяліст па рамонту ўласных аўтамашын. Тут і...

– Табе не хапіла,– глядзіць на ціхмянага, непрыкметнага з выгляду Сідорчыка Ларысачка.