Текст книги "Potop, tom drugi"
Автор книги: Henryk Sienkiewicz
Жанр:
Историческая проза
сообщить о нарушении
Текущая страница: 41 (всего у книги 41 страниц)
salwować (z łac.) – ratować.
parrycyda (z łac. parricida) – ojcobójca, bratobójca; wróg ojczyzny, zdrajca.
z Tatary – dziś popr. forma N. lm: z Tatarami.
Kiszkowie – kresowy ród magnacki.
Hiperborejczycy (z gr.) – lud mieszkający na północy; autor określa tak Rosjan, w sposób zawoalowany ze względu na cenzurę carską.
Zołtareńko – własc. Iwan Zołotarenko (zm. 1655), hetman kozacki, stronnik Rosjan, szwagier Bohdana Chmielnickiego. Brał udział w zdobyciu Wilna (1654) i wielu innych miast, a zginął podczas oblegania Bychowa.
statysta (daw.) – polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba występująca w filmie lub sztuce teatralnej w podrzędnej roli).
wolentarz – ochotnik, żołnierz walczący w imię swoich przekonań i nie otrzymujący żołdu.
chorągiew petyhorska – oddział średniozbrojnej jazdy w wojsku litewskim.
piechota łanowa – wojsko zaciężne narodowego autoramentu, złożone z chłopów z dóbr królewskich, szlacheckich i kościelnych, powoływanych po jednym z każdych 15 łanów, tj. z ok. 200 ha.
zalterować się (z łac.) – zmienić się.
supozycja (z łac.) – przypuszczenie.
żołnierzów – dziś popr. forma D. lm: żołnierzy.
petyhorcy – średniozbrojni kawalerzyści w wojsku litewskim.
siła (daw.) – dużo, wiele.
moderowany – tu: wyposażony, uzbrojony.
któren – dziś popr.: który.
kunktatorstwo (z łac.) – zwlekanie, opieszałość.
konfundować (z łac.) – zmieszać, zakłopotać.
kiełznać – wkładać do pyska końskiego kiełzno, element uprzęży służący do kierowania koniem.
mieszkać (daw.) – zatrzymywać się, ociągać się.
z Tatary – dziś popr. forma N. lm: z Tatarami.
język – jeniec, od którego można wydobyć informacje.
godzinki – modlitwa pochodząca od liturgii godzin, najpopularniejsze są godzinki ku czci Matki Boskiej.
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) – rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców w wojnie polsko-rosyjskiej (1654–1667).
iść komunikiem (daw.) – jechać konno, wierzchem; komunik (daw.) – jeździec, kawalerzysta.
bożyć się – przysięgać na Boga.
pater noster (łac.) – ojcze nasz; tu: pokuta.
siła (daw.) – dużo, wiele.
surowiec – surowa, niewyprawiona skóra.
znieść – tu: pokonać.
żywić – pozostawić przy życiu, darować życie.
konfuzja (z łac.) – zmieszanie, niepewność.
suponować (z łac.) – przypuszczać.
wiwenda (z łac.) – prowiant, zaopatrzenie.
terror (łac.) – przerażenie, strach.
stradać (daw.) – stracić.
febris (łac.) – gorączka, dreszcze.
konfesja (z łac.) – wyznanie, zeznanie.
siła (daw.) – dużo, wiele.
konfesata (z łac.) – przesłuchanie.
iść komunikiem (daw.) – jechać konno, wierzchem; komunik (daw.) – jeździec, kawalerzysta.
wolentarz – ochotnik, żołnierz nie otrzymujący żołdu, walczący w imię swoich przekonań lub dla łupów wojennych.
z Tatary – dziś popr. forma N. lm: z Tatarami.
owe – dziś popr. forma M. lp r.n.: owo; tj. to.
obuszek – broń o kształcie zaostrzonego młotka, o dziobie bardziej zagiętym, niż ostrze nadziaka, służąca w bitwie do rozbijania zbroi przeciwnika.
fatigatus (łac.) – zmęczony; tu M. lm fatigati: zmęczeni.
Chmielnicki, Bohdan Zenobi (1595–1657) – ukraiński bohater narodowy, hetman Kozaków zaporoskich, organizator powstania przeciwko polskiej władzy w latach 1648–1654.
egzystować – tu: istnieć, funkcjonować.
kondycja (z łac.) – warunek.
prezydium (z łac. praesidium) – straż, zbrojna załoga.
zali (daw.) – czy, czyż.
siła (daw.) – dużo, wiele.
lubo (daw.) – chociaż, mimo że.
organki – działo, używane w XVI i XVII w., złożone z wielu luf karabinowych na jednym łożu, ładowane od przodu i odpalane wspólnym lontem.
drabant (z niem.) – żołnierz pieszy, żołnierz straży przybocznej.
kondycja (z łac.) – warunek.
buzdygan (z tur.) – rodzaj broni, ozdobna pałka; w XVII w. symbol władzy oficera.
jakimi słowy – dziś popr. forma N. lm: jakimi słowami.
srom (daw.) – wstyd; tu: przyzwoitość.
sfolżała – zelżała, złagodniała.
rękodajny – dworzanin, którego zadaniem było podawać rękę pani czy panu przy wysiadaniu z powozu, wstawaniu itp.
paroksyzm – atak choroby, drgawki.
jutro febry nie mam – niektóre choroby, jak febra czyli malaria, objawiają się regularnymi atakami dreszczy co 3 lub 4 dni. Ma to związek z namnażaniem się wirusa we krwi chorego.
z Tatary – dziś popr. forma N. lm: z Tatarami.
suplikant (z łac.) – proszący.
miles praeciosus (łac.) – bezcenny żołnierz.
parol (z fr.) – słowo honoru.
kuczy – przykrzy.
predykant – kaznodzieja protestancki.
gemajn (daw., z niem. gemein: zwykły) – szeregowiec w wojsku polskim cudzoziemskiego autoramentu; tu pogard.: żołnierz.
Trąby – nazwa herbu Radziwiłłów.
spostponować (z łac.) – obrazić, zhańbić, upokorzyć.
ukontentowanie (z łac.) – zadowolenie, radość.
kałdun (pogard.) – brzuch.
staje – daw. miara długości, w różnych okresach i okolicach licząca od 100 do 1000 m.
z Tatary – dziś popr. forma N. lm: z Tatarami.
kiszmet (arab.) – niech tak będzie.
lubo (daw.) – chociaż, mimo że.
spieszony – pozbawiony konia, pieszy.
wolentarz – ochotnik, żołnierz nie otrzymujący żołdu, walczący w imię swoich przekonań lub dla łupów wojennych.
Ałła – Allach; o Boże.
Herr Jesus! Mein Gott! (niem.) – Panie Jezu! Mój Boże!
kirys – część zbroi płytowej, chroniąca korpus; napierśnik i naplecznik.
arkan – bicz, sznur, używany przez Tatarów do walki; lasso.
siła (daw.) – dużo, wiele.
koncerz – długi, ciężki miecz, przeznaczony raczej do kłucia niż do cięcia.
misiurka – hełm z osłoną karku, wykonaną z plecionki kolczej (z kółek metalowych).
z Tatary – dziś popr. forma N. lm: z Tatarami.
