Текст книги "Potop, tom drugi"
Автор книги: Henryk Sienkiewicz
Жанр:
Историческая проза
сообщить о нарушении
Текущая страница: 37 (всего у книги 41 страниц)
towarzyszów – dziś popr. forma B. lm: towarzyszy.
siła (daw.) – ile; wiele, dużo.
trzon – palenisko.
towarzyszów – dziś popr. forma G. lm: towarzyszy.
wykiń (z ukr.) – wyrzuć.
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) – rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców w wojnie polsko-rosyjskiej (1654–1667), o której Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską; kariera Chowańskiego zaniepokoiła w końcu dwór carski do tego stopnia, że został ogłoszony buntownikiem i ścięty wraz z synem, co stało się powodem buntu wojskowego, a w XIX w. tematem opery Modesta Musorgskiego Chowańszczyzna.
zali (daw.) – czy, czyżby.
dictum (łac.) – zdanie, wyrażenie, żart, rozkaz.
ona (daw.) – ta.
ordynans (z łac.) – rozkaz.
bekowisko – rykowisko, pora godowa, kiedy jelenie walczą o samice.
kruty ne werty (z ukr.) – dosł. kręć nie wierć; jak się nie obrócić.
siromacha (z daw. ukr.) – wilk.
charakternik (z ukr.) – czarownik.
Lubomirski, Jerzy Sebastian herbu Szreniawa bez Krzyża (1616–1667) – marszałek wielki koronny, później hetman polny koronny i starosta spiski; w latach 60. przywódca rokoszu, który ograniczył absolutystyczne dążenia Jana Kazimierza; zmarł na wygnaniu.
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) – rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców w wojnie polsko-rosyjskiej (1654–1667).
febris (łac.) – gorączka, dreszcze.
banit – dziś: banita, skazany na wygnanie.
defensor patriae (łac.) – obrońca ojczyzny.
hufnal – duży gwóźdź o kwadratowym przekroju.
garłacz – broń palna, ładowana od przodu, o rozszerzanej lufie, rozmiaru pośredniego pomiędzy pistoletem a karabinkiem.
kulbaka – wysokie siodło.
jaźwiec – borsuk.
na parol – pod słowem honoru.
polityka (z łac.) – tu: uprzejmość, dobre obyczaje.
kapuza (z łac. caput: głowa) – futrzana czapka-uszanka.
kosy – skośny a. zezowaty.
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) – rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców w wojnie polsko-rosyjskiej (1654–1667).
kostera – ryzykant, hazardzista, szuler.
Zołtareńkowi – wojska Iwana Zołotarenki (zm. 1655), hetmana kozackiego, stronnika Rosjan, szwagra Bohdana Chmielnickiego; Zołotarenko brał udział w zdobyciu Wilna (1654) i wielu innych miast, a zginął podczas oblegania Bychowa.
kolokacja (z łac. collocatio: umieszczenie, ustawienie) – tu: współwłasność.
Rzplitej – Rzeczpospolitej; skrót stosowany w XVII w.
privatim (łac.) – prywatnie.
auxilium (łac.) – pomoc; tu B. lm auxilia.
komunik – jeździec, kawalerzysta a. jazda, kawaleria.
wolej – lepiej; lepiej by było, żeby.
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) – rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców w wojnie polsko-rosyjskiej (1654–1667).
zali (daw.) – czy, czyż.
insultować (łac.) – znieważać, obrażać.
insultum (łac.) – zniewaga; tu B. lm insulta: zniewagi.
Panno Mądra – jedno z określeń Matki Boskiej, występujące w litanii.
kupy swawolne – oddziały nieprzyjacielskie, które odłączyły się od swojej armii.
chudoba – niewielki majątek, inwentarz.
Panno Można – jedno z określeń Matki Boskiej, występujące w litanii.
Zołtareńkowi – wojska Iwana Zołotarenki (zm. 1655), hetmana kozackiego, stronnika Rosjan, szwagra Bohdana Chmielnickiego; Zołotarenko brał udział w zdobyciu Wilna (1654) i wielu innych miast, a zginął podczas oblegania Bychowa.
imieniowi – popr. forma C. lp: imieniu.
siła (daw.) – wiele, dużo.
z waszecia go traktować – zwracać się go niego: waszeć, jak do prostego szlachcica.
pod wiechami – tj. w karczmach, których znak rozpoznawczy stanowiła wiecha, czyli wieniec albo przyozdobione drzewko, umieszczone nad wejściem.
statysta (daw.) – polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba występująca w filmie lub sztuce teatralnej w podrzędnej roli).
personat (z łac.) – ważna osobistość.
foryś – konny pachołek, pomocnik stangreta.
konfidencja (z łac.) – zaufanie, zwierzenie.
inkomodować (z łac. incommodum: niedogodność) – narażać na niewygody.
konfident (z łac., przestarz.) – tu: zaufany przyjaciel, ktoś, na kim można polegać (dziś: donosiciel).
partyzant (daw., z fr.) – stronnik, zwolennik.
zali (daw.) – czy, czyż.
dyzgust (z łac.) – niechęć, wstręt.
obywatelów – dziś popr. forma D. lm: obywateli.
substancja (daw., z łac.) – majątek, dobra materialne.
do sprzętów i omłotów – do czasu zwiezienia plonów i wymłócenia zboża.
krescencja (z łac.) – plon, urodzaj.
statek a. statki – sprzęt domowy, naczynia, narzędzia.
towarzysz – rycerz, szlachcic, służący w wojsku z własnym wyposażeniem i pocztem.
rękodajny – dworzanin, którego zadaniem było podawać rękę pani czy panu przy wysiadaniu z powozu, wstawaniu itp.
w niebiesiech (daw.) – dziś popr. forma Ms. lm: w niebiosach.
wiwenda (daw., z łac.) – żywność, prowiant.
siła (daw.) – wiele, dużo.
nie staje (daw.) – brakuje.
szturmak – tu: broń palna z rozszerzoną u wylotu lufą używana w XVII i XVIII w.
Zwierciadło sprawiedliwości – jedno z określeń Matki Boskiej w litanii.
azali (daw.) – czyż, czy.
dyferencja (z łac.) – różnica zdań, spór.
siła (daw.) – ile; wiele, dużo.
ordynans (z łac., daw.) – rozkaz.
ci, którzy świętych młodzianków za Herodowym ordynansem wycinali – wg Biblii, po usłyszeniu proroctwa Trzech Króli, że narodził się nowy król żydowski, król Herod kazał swoim żołnierzom zabić wszystkich małych chłopców; Maria i Józef uratowali wówczas nowonarodzonego Jezusa Chrystusa dzięki anielskiemu ostrzeżeniu i ucieczce do Egiptu.
szlachcic chodaczkowy – ubogi, prosty szlachcic.
towarzyszów – dziś popr. forma B. lm: towarzyszy.
towarzyszów – dziś popr. forma B. lm: towarzyszy.
Zołtareńkowi – wojska Iwana Zołotarenki (zm. 1655), hetmana kozackiego, stronnika Rosjan, szwagra Bohdana Chmielnickiego; Zołotarenko brał udział w zdobyciu Wilna (1654) i wielu innych miast, a zginął podczas oblegania Bychowa.
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) – rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców w wojnie polsko-rosyjskiej (1654–1667).
Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) – ludzie z północy; omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską.
admiracja (z łac.) – podziw, uwielbienie.
polityka (z łac.) – uprzejmość, dobre obyczaje.
Rewera Potocki – Stanisław Potocki herbu Pilawa, zwany Rewera (1579–1667), hetman wielki koronny, wojewoda krakowski, kijowski, podolski i bracławski, uczestnik wielu wojen, uratował króla Jana II Kazimierza pod Zbarażem; przydomek Rewera pochodzi od jego ulubionego powiedzionka re vera (łac.: w rzeczy samej, zaprawdę).
promulgować (z łac. promulgo, promulgare: wyjawiam, obwieszczam) – ogłosić.
deputat (z łac.) – przedstawiciel, wysłannik.
skuwki na rzędzikach – elementy końskiej uprzęży, wykonane ze srebra.
periculum in mora (łac.: niebezpieczeństwo w zwłoce) – niebezpiecznie jest zwlekać.
towarzysz – rycerz, szlachcic, służący w wojsku z własnym wyposażeniem i pocztem; towarzyszów – dziś popr. forma G. lm: towarzyszy.
pocztowy – członek pocztu, sługa.
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) – rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców w wojnie polsko-rosyjskiej (1654–1667), o której Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską; kariera Chowańskiego zaniepokoiła w końcu dwór carski do tego stopnia, że został ogłoszony buntownikiem i ścięty wraz z synem, co stało się powodem buntu wojskowego, a w XIX w. tematem opery Modesta Musorgskiego Chowańszczyzna.
Trubecki, Aleksiej Nikitycz herbu Pogoń Litewska (ok. 1600–1680) – ostatni książę Księstwa Trubeckiego w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1634–1645) i później w granicach Rosji (1660–1672), ojciec chrzestny cara Piotra I, w czasie wojny polsko-rosyjskiej dowodził południową grupą wojska carskiego, do historii przeszła tzw. rzeź Trubeckiego w Mścisławiu.
Buturlin, Wasilij Wasiljewicz (zm. 1656) – rosyjski bojar, dyplomata i wojskowy, w czasie ugody perejasławskiej w 1654 przyjął przysiegę od starszyzny kozackiej na wierność państwu moskiewskiemu, na poczatku wojny polsko-rosyjskiej 1654-1667 wraz z Bohdanem Chmielnickim dowodził połączonymi wojskami rosyjsko-ukraińskimi.
Chmielnicki, Bohdan Zenobi (1595–1657) – ukraiński bohater narodowy, hetman Kozaków zaporoskich, organizator powstania przeciwko polskiej władzy w latach 1648–1654.
Stanisław Potocki herbu Pilawa, zwany Rewera (1579–1667) – hetman wielki koronny, wojewoda krakowski, kijowski, podolski i bracławski, uczestnik wielu wojen, uratował króla Jana II Kazimierza pod Zbarażem; przydomek Rewera pochodzi od jego ulubionego powiedzionka re vera (łac.: w rzeczy samej, zaprawdę).
Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) – ludzie z północy; kolejne omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską.
awizy (z fr. avis: zdanie, ostrzeżenie, doniesienie) – pisemne zawiadomienia.
deputat (z łac.) – wysłannik, przedstawiciel.
egzakcja (z łac. exactio: pobór, nadzór) – ściąganie podatku na wojsko.
Gradyw (mit. rzym., z łac. gradivus: kroczący na przedzie) – przydomek Marsa, boga wojny.
siostrzan – siostrzeniec.
stentorowy głos – głos gromki, donośny jak głos Stentora, herolda opisanego w Iliadzie.
Koniecpolski, Stanisław (1591–1646) – hetman wielki koronny w latach 1632–1646, kasztelan krakowski, uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich wodzów.
splantować – wyrównać grunt; tu: zrównać z ziemią, pokonać.
Zbaraż – miasto w zachodniej części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola; w obronie Zbaraża (1649) przed Kozakami Chmielnickiego i Tatarami brały udział wojska polskie pod komendą trzech regimentarzy i księcia Jeremiego Wiśniowieckiego.
regimentarz – zastępca hetmana; tymczasowy dowódca; określenie używane w XVII–XVIII w.
zali (daw.) – czy, czyż.
in liberis suffragiis (łac.) – w wolnych wyborach.
inwidia (z łac.) – zazdrość, zawiść.
unanimitate (łac.) – jednomyślnie, jednogłośnie.
vivat (łac.) – niech żyje.
dux (łac.) – wódz.
modestia (łac.) – skromność.
przyrodzenie (daw.) – natura, charakter, właściwości.
tentować (z łac.) – zabiegać, starać się.
przecz (daw.) – dlaczego.
fatum (łac.) – los; tu M. lm fata.
dyskordia (z łac.) – niezgoda, skłócenie.
buńczuk – drzewce zakończone kulą lub grotem, ozdobione końskim włosiem, symbol władzy wojskowej.
konfidencja (z łac.) – zaufanie, zażyłość.
wiwenda (daw., z łac.) – żywność, prowiant.
siła (daw.) – wiele, dużo.
vacans (łac.) – wolne miejsce, wakat.
oktawa – własc. oktawa kolubryna, działo średniej wielkości, kalibru do 70 mm.
nunquam (łac.) – nigdy.
fawor (z łac.: przychylność, życzliwość) – wyróżnienie.
Honores mutant mores (łac.) – godności zmieniają obyczaje.
exemplum (łac.) – przykład; tu: przykładem jest.
statysta (daw.) – polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba występująca w filmie lub sztuce teatralnej w podrzędnej roli).
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) – rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców w wojnie polsko-rosyjskiej (1654–1667).
paralusa (daw.) – paraliż; do paralusa: do cholery, do diabła.
stojąć – stoją ci.
znosić – rozbijać, pokonywać.
et haec facienda, et haec non omittenda (łac.) – i to trzeba zrobić, i tamtego nie zaniedbać.
stawa – dziś popr. forma 3 os. lp cz.ter.: staje.
spyża (daw.) – prowiant, żywność.
zali (daw.) – czy, czyż.
berdysz – szeroki, ciężki topór na bardzo długim drzewcu, używany przez piechotę do kruszenia zbroi.
towarzysz – rycerz, szlachcic, służący w wojsku z własnym wyposażeniem i pocztem.
siła (daw.) – wiele, dużo.
kupy swawolne – oddziały, które odłączyły się od swojej armii.
tentować (z łac.) – próbować.
Radziwiłł, Michał Kazimierz herbu Trąby (1635–1680) – krajczy litewski, później otrzymał także tytuły podczaszego litewskiego, kasztelana i wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego; szwagier Jana Sobieskiego, gorliwy katolik, interesował się nauką, a szczególnie alchemią.
nec Hercules contra plures (łac.) – nawet Herkules na nic przeciw wielu.
konie petyhorskie – średniozbrojna jazda w wojsku litewskim.
potraw – siano z drugich sianokosów.
wolentarz – ochotnik, wolontariusz.
Minerwa nad Marsem przemaga – mądrość góruje nad walecznością; Minerwa (mit. rzym.) – bogini mądrości, odpowiednik gr. Anteny; Mars (mit. rzym.) – bóg wojny, odpowiednik gr. Aresa.
pro publico bono (łac.) – dla dobra wspólnego.
pro memoria (łac.: dla pamięci, na pamiątkę) – tu: nauczka.
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) – rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców w wojnie polsko-rosyjskiej (1654–1667).
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) – król Szwecji w latach 1654–1660.
rajtar – średniozbrojny żołnierz konny, posługujący się w walce głównie bronią palną.
wyekspediować (z łac.) – wyprawić, wysłać.
dragonia – wojsko walczące pieszo, a poruszające się konno.
Chmielnicki, Bohdan Zenobi (1595–1657) – ukraiński bohater narodowy, hetman Kozaków zaporoskich, organizator powstania przeciwko polskiej władzy w latach 1648–1654.
Nebaba, Martyn (zm. 1651) – ataman kozacki, jeden z przywódców powstania Chmielnickiego.
północne zastępy – omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską.
Radziejowski, Hieronim (1612–1667) – stronnik Szwedów, podkanclerzy, wygnany za spiskowanie przeciwko królowi.
zali (daw.) – czy, czyż.
intrata (z łac.) – dochód.
ma foi (fr.) – słowo daję, dalibóg, doprawdy.
de publicis (łac.) – o sprawach publicznych.
trabant (daw.) – żołnierz straży przybocznej.
wyimainować sobie (z łac. imagino, imaginare) – wyobrazić sobie.
Mazarin, Jules (1602–1661) – własc. Giulio Raimondo Mazzarini, Włoch, francuski kardynał, pierwszy minister i reformator Francji, którą faktycznie rządził w zastępstwie małoletniego Ludwika XIV.
arkana (z łac. arcanum) – tajemnice, sekrety.
quo modo (łac.) – jakim sposobem.
Ludwika Maria Gonzaga de Nevers (1611–1667) – księżniczka mantuańska, królowa Polski, żona dwóch polskich królów: Władysława IV i Jana II Kazimierza.
Cinq-Mars – Henri Coiffier de Ruzé, markiz de Cinq-Mars (1620–1642), faworyt Ludwika XIII Burbona, króla Francji, zorganizował spisek przeciwko kardynałowi Richelieu, został ujęty i ścięty. Plotkowano o jego romansie z Marią Ludwiką Gonzagą i o tym, jakoby ich nieślubną córką miała być dama dworu Marii Ludwiki, Maria Kazimiera d'Arquien, późniejsza żona Jana III Sobieskiego.
hic mulier (łac.: ten kobieta) – mężna, wojownicza kobieta, herod-baba.
partyzantka (daw.) – stronniczka, zwolenniczka.
comme otage (fr.) – jako zakładnik.
polityka (daw., z łac.) – uprzejmość, dobre obyczaje.
abominacja (z łac.) – wstręt, odraza, obrzydzenie.
Radziejowski, Hieronim (1612–1667) – stronnik Szwedów, podkanclerzy, wygnany za spiskowanie przeciwko królowi.
siła (daw.) – wiele, dużo.
inwidia (łac.) – zazdrość, zawiść.
Horribile dictu et auditu (łac.) – okropnie mówić i słuchać.
synowica (daw.) – bratanica.
Diana (mit. rzym.) – bogini łowów, odpowiednik gr. Artemidy.
Akteon (mit. gr.) – myśliwy z Teb, przypadkowo zobaczył Dianę (Artemidę) w kąpieli, za to świętokradztwo został zamieniony w jelenia i rozszarpany przez własne psy.
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) – rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców w wojnie polsko-rosyjskiej (1654–1667).
książę Michał – Michał Kazimierz Radziwiłł herbu Trąby (1635–1680), krajczy litewski, później otrzymał także tytuły podczaszego litewskiego, kasztelana i wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego; szwagier Jana Sobieskiego, gorliwy katolik, interesował się nauką, a szczególnie alchemią.
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) – król Szwecji w latach 1654–1660.
instancja (daw., z łac.) – wstawiennictwo, poparcie.
Ludwika Maria Gonzaga de Nevers (1611–1667) – księżniczka mantuańska, królowa Polski, żona dwóch polskich królów: Władysława IV i Jana II Kazimierza.
potaż (z hol. pot: garnek; asch: popiół) – popiół drzewny, złożony głównie z węglanu potasu, używany do produkcji mydła, szkła, ceramiki i nawozów, ważny przedmiot eksportu w XVII i XVIII w.
wyżenąć (daw.) – wygnać.
ciebzie (reg.) – ciebie (wymowa kurpiowska).
kałamaszka – odkryty jednokonny pojazd czterokołowy bez resorów, używany na Kresach w XVII i XVIII w. Drewniane koła osadzone były na drewnianej osi, którą smarowano mazią w celu zmniejszenia oporów.
absolutum dominium (łac.) – władza absolutna.
onus, oneris (łac.) – ciężar, obciążenie; tu M. lm onera: ciężary, obciążenia.
Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) – ludzie z północy; kolejne omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską.
odżenie (daw.) – odegna.
stajanie – jednostka odległości, licząca od ok. 100 do 1000 m.
rajtar – średniozbrojny żołnierz konny, posługujący się w walce głównie bronią palną.
Furto niebieska – jedno z określeń Matki Boskiej, występujące w litanii; dziś w formie: Bramo niebieska.
Czarniecki, Stefan herbu Łodzia (ok. 1599–1665) – wybitny dowódca wojskowy, oboźny wielki koronny i kasztelan kijowski, starosta kowelski i tykociński, regimentarz, później także wojewoda ruski i kijowski oraz hetman polny koronny; brał udział w walkach ze Szwedami, z Chmielnickim i z Rosjanami; jego nazwisko pojawia się w Hymnie Polski.
obuszek – broń o kształcie zaostrzonego młotka, o dziobie bardziej zagiętym, niż ostrze nadziaka, służąca w bitwie do rozbijania zbroi przeciwnika.
zali (daw.) – czy, czyż.
do dnia (daw., reg.) – nad ranem, o świcie.
Chmielnicki, Bohdan Zenobi (1595–1657) – ukraiński bohater narodowy, hetman Kozaków zaporoskich, organizator powstania przeciwko polskiej władzy w latach 1648–1654.
Buturlin, Wasilij Wasiljewicz (zm. 1656) – rosyjski bojar, dyplomata i wojskowy, w czasie ugody perejasławskiej w 1654 przyjął przysiegę od starszyzny kozackiej na wierność państwu moskiewskiemu, na poczatku wojny polsko-rosyjskiej 1654-1667 wraz z Bohdanem Chmielnickim dowodził połączonymi wojskami rosyjsko-ukraińskimi.
hetman wielki koronny – Stanisław Potocki herbu Pilawa, zwany Rewera (1579–1667), hetman wielki koronny, wojewoda krakowski, kijowski, podolski i bracławski, uczestnik wielu wojen, uratował króla Jana II Kazimierza pod Zbarażem; przydomek Rewera pochodzi od jego ulubionego powiedzionka re vera (łac.: w rzeczy samej, zaprawdę).
spyża (daw.) – prowiant, żywność.
brać zagonowa – drobna, uboga szlachta, utrzymująca się z własnej pracy na małym kawałku ziemi.
promulgować (z łac. promulgo, promulgare: wyjawiać, obwieszczać) – ogłosić.
ptaszniczka – lekka, małokalibrowa strzelba myśliwska przeznaczona do polowań na siedzące ptactwo; zwana też cieszynką.
każden – dziś popr.: każdy.
bracia – dziś popr.: brać; tj. szlachta.
excito, excitare – podburzać, napuszczać; tu 3 os. lm cz.ter. excitant: podburzają.
quod attinet (łac.) – co dotyczy.
Radziejowski, Hieronim (1612–1667) – stronnik Szwedów, podkanclerzy, wygnany za spiskowanie przeciwko królowi.
alias (łac.) – inaczej, albo też.
kasztelan kijowski – Stefan Czarniecki herbu Łodzia (ok. 1599–1665), wybitny dowódca wojskowy, oboźny wielki koronny i kasztelan kijowski, starosta kowelski i tykociński, regimentarz, później także wojewoda ruski i kijowski oraz hetman polny koronny; brał udział w walkach ze Szwedami, z Chmielnickim i z Rosjanami; jego nazwisko pojawia się w Hymnie Polski.
lubo (daw.) – chociaż, mimo że.
kupić się (daw.) – zbierać się, gromadzić się (por. skupiać się).
Wittenberg – Arvid (a. Arfuid) Wittenberg von Debern (1606–1657), szwedzki hrabia i feldmarszałek, uczestnik wojny trzydziestoletniej i potopu szwedzkiego.
Radziejowski, Hieronim (1612–1667) – stronnik Szwedów, podkanclerzy, wygnany za spiskowanie przeciwko królowi.
jurydyka a. jurydyki (łac. iuridicus: prawny) – osada obok miasta królewskiego, rzadziej enklawa na gruntach miejskich, nie podlegająca władzom miejskim i miejskiemu sądownictwu.
chorąży Koniecpolski – Aleksander Koniecpolski herbu Pobóg (1620–1659), książę, chorąży wielki koronny, magnat i starosta kresowy, uczestnik wojen kozackich, syn hetmana Stanisława Koniecpolskiego.
szkuta – krypa, duży płaskodenny statek żaglowy lub wiosłowy, służący do przewożenia dużych ładunków rzeką.
