Текст книги "Potop, tom drugi"
Автор книги: Henryk Sienkiewicz
Жанр:
Историческая проза
сообщить о нарушении
Текущая страница: 38 (всего у книги 41 страниц)
jarmułka (z tur.) – mała okrągła czapeczka, kipa.
hajduk (z węg.) – zbrojny służący, lokaj.
pajuk (daw.) – członek służby lub straży przybocznej; lokaj.
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) – król Szwecji w latach 1654–1660.
wyderkaf (daw., z niem. Wiederkauf) —
szewiecki – dziś popr.: szewski.
egzakcja (z łac. exactio: pobór, nadzór) – ściąganie podatku na wojsko.
przesypywano kopce – kopce oznaczały granice posiadłości ziemskich.
kostera (daw.) – ryzykant, hazardzista, szuler, awanturnik.
żywić – tu: pozostawić przy życiu, darować życie.
personat (daw.) – ważna osobistość.
statysta (daw.) – polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba występująca w filmie lub sztuce teatralnej w podrzędnej roli).
humory – nawiązanie do starożytnej teorii humorów, spisanej przez Hipokratesa, według której zdrowie człowieka zależy od równowagi w organizmie czterech humorów: krwi, śluzu (flegmy), żółci żółtej (cholerycznej) i czarnej (melancholicznej).
eksperiencja (łac.) – doświadczenie.
zali (daw.) – czy, czyż.
dies irae, dies illa (łac.) – dzień gniewu, ten dzień; pierwsze słowa średniowiecznej sekwencji (uroczystej pieśni) o końcu świata, wchodzącej w skład mszy żałobnej.
gomółka (daw.) – szybka, tafla szklana.
elekt – nowo wybrany król.
Gustaw II Adolf (1594–1632) – król Szwecji w latach 1611–1632, uzdolniony dowódca i reformator armii.
Krystyna Szwedzka (1626–1689) – córka Gustawa Adolfa, ostatnia z rodu Wazów, królowa Szwecji w latach 1632–1654, po przejściu na katolicyzm abdykowała na rzecz Karola Gustawa, potem starała się o elekcję kolejno na tron Neapolu i Polski; była mecenasem nauk i sztuk, uczyła się filozofii od Kartezjusza, pisała listy miłosne do jednej ze swoich dam dworu.
któren – dziś popr.: który.
Sodoma (bibl.) – mit. miasto nad Morzem Martwym, które Bóg zniszczył ogniem z nieba, karząc mieszkańców za rozpustę i brak bojaźni bożej. Według Biblii miało się to stać w XIX w. p.n.e. Jedynymi cnotliwymi ludźmi w Sodomie okazali się Lot, bratanek patriarchy Abrahama, i jego rodzina, zostali więc uprzedzeni przez anioła, ale podczas ucieczki żona Lota obejrzała się za siebie i zamieniła się w słup soli. Drugim zniszczonym wówczas miastem była Gomora, stąd dzisiejsze powiedzenie „Sodoma i Gomora”, opisujące chaos moralny lub bałagan.
obserwancja (z łac.) – szacunek, poważanie; tu: wierność.
orbis terrarum (łac.) – krąg ziemi, cały świat.
alians (z fr. alliance) – związek, sojusz.
chorąży Koniecpolski – Aleksander Koniecpolski herbu Pobóg (1620–1659), książę, chorąży wielki koronny, magnat i starosta kresowy, uczestnik wojen kozackich, syn hetmana Stanisława Koniecpolskiego.
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) – król Szwecji w latach 1654–1660.
starosta jaworowski – Marek Sobieski herbu Janina (1628–1652), polski magnat, starosta jaworowski i krasnostawski, rotmistrz wojsk koronnych, starszy brat Jana III Sobieskiego, po bitwie pod Batohem (1652) dostał się do niewoli i został ścięty na rozkaz Chmielnickiego.
Wiśniowiecki, Dymitr Jerzy herbu Korybut (1631–1682) – książę, krewny i wychowanek Jeremiego Wiśniowieckiego (1612–1651), w późniejszych latach wybitny polityk, hetman wielki koronny, wojewoda i kasztelan krakowski, wojewoda bełski, starosta wielu ziem na Ukrainie.
Lubomirski, Jerzy Sebastian herbu Szreniawa bez Krzyża (1616–1667) – marszałek wielki koronny, później hetman polny koronny i starosta spiski; w latach 60. przywódca rokoszu, który ograniczył absolutystyczne dążenia Jana Kazimierza; zmarł na wygnaniu.
Chmielnicki, Bohdan Zenobi (1595–1657) – ukraiński bohater narodowy, hetman Kozaków zaporoskich, organizator powstania przeciwko polskiej władzy w latach 1648–1654.
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) – rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców w wojnie polsko-rosyjskiej (1654–1667), o której Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską; kariera Chowańskiego zaniepokoiła w końcu dwór carski do tego stopnia, że został ogłoszony buntownikiem i ścięty wraz z synem, co stało się powodem buntu wojskowego, a w XIX w. tematem opery Modesta Musorgskiego Chowańszczyzna.
glejt (z niem. Geleit: konwój) – przepustka, list żelazny, dokument, zezwalający na przejazd.
rajtar – średniozbrojny żołnierz konny, posługujący się w walce głównie bronią palną.
personat – osobistość, ważna i wpływowa osoba.
tołub (daw.) – futro.
ordinarius prowiantmagister (z łac.) – oficer zaopatrzenia.
zali (daw.) – czy, czyż.
kompasja (z łac.) – współczucie.
siła (daw.) – dużo, wiele.
komunik (daw.) – jazda, kawaleria.
statysta (daw.) – polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba występująca w filmie lub sztuce teatralnej w podrzędnej roli).
Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) – ludzie z północy; omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską.
w drabinkach – tj. na wozie drabiniastym.
kulbaka – wysokie siodło.
bida – bidka, mały wóz, najczęściej dwukołowy, ciągnięty przez jednego konia.
wotum (z łac. votum) – przedmiot, służący do ofiarowania w świątyni, ofiara dziękczynna, najczęściej w formie krzyżyka, różańca, obrazka lub figurki Matki Boskiej, ryngrafu itp.
Salve Regina! monstra Te esse matrem! (łac.) – Witaj, Królowo, pokaż, że jesteś matką (tj. okaż się naszą matką, bądź nam matką); pierwsze słowa średniowiecznej antyfony do Matki Boskiej.
siła (daw.) – dużo, wiele.
instygować (z łac.) – podżegać, namawiać, podjudzać.
Duglas – Douglas, Robert (1611–1662), Szkot, od 16 r. życia żołnierz armii szwedzkiej, feldmarszałek, uczestnik wojny trzydziestoletniej. Podczas potopu szwedzkiego dowodził wojskami szwedzkimi w Prusach Książęcych. Za zasługi wojenne otrzymał tytuł hrabiego, a jego potomkowie stali się jednym z najbogatszych rodów arystokratycznych Szwecji.
salwa-gwardia – list żelazny, gwarantujący nietykalność.
bojarski – należący do szlachcica ruskiego; tu mowa o zdobyczach z wojny polsko-rosyjskiej.
kołpak – wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem.
Wittenberg – Arvid (a. Arfuid) Wittenberg von Debern (1606–1657), szwedzki hrabia i feldmarszałek, uczestnik wojny trzydziestoletniej i potopu szwedzkiego.
Ta, która głowę węża starła – tj. Matka Boska, która pokonała Szatana; nawiązanie do słów skierowanych przez Boga do węża-Szatana w Biblii: „Wprowadzam nieprzyjaźń między ciebie i niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę” (Rdz 3,15); w XVII w. funkcjonował jeszcze omyłkowy przekład: „ona zmiażdży ci głowę”.
szczegółowie – dziś: szczegółowo.
hufnal – gwóźdź.
Warszycki, Stanisław herbu Abdank (1599–1681) – senator, wojewoda mazowiecki i sandomierski, kasztelan krakowski. Właściciel Dankowa, jedynej w Polsce ufortyfikowanej wsi.
jaszcz (daw.) – skrzynia na dwóch kołach do przewozu amunicji.
azali (starop.) – czy, czyż.
sygnować na Angelus – dawać znaki, że zbliża się pora modlitwy maryjnej „Anioł Pański”, odmawianej tradycyjnie o 6:00, 12:00 i 18:00.
osęka (daw.) – bosak, drzewce z hakiem.
kańczug – bicz z plecionego rzemienia osadzonego na krótkim kiju.
porą – tu: tną, orzą.
krzyw – tu: niechętny, zagniewany.
żołnierzów – dziś popr. forma B. lm: żołnierzy.
siła (daw.) – wiele, dużo.
puszkarz (daw.) – człowiek obsługujący puszkę, czyli działo; artylerzysta a. rusznikarz.
sepet (daw., z tur.) – ozdobny mebel, skrzynka z szufladami na kosztowności.
lafa (daw.) – płaca, żołd.
Furto niebieska! Gwiazdo zaranna! Ucieczko grzesznych! – określenia Matki Boskiej, występujące w litanii.
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) – rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców w wojnie polsko-rosyjskiej (1654–1667).
rapcie – paski podstrzymujące szablę.
hiperboreowie (z mit. gr.) – mieszkańcy dalekej północy; omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską.
charakternik – czarownik.
rajtaria – średniozbrojne wojsko konne, posługujące się w walce głównie bronią palną.
definitorium (łac.) – kolegium doradzające przełożonemu klasztoru; tu: miejsce zebrań rady klasztornej.
dobrodziejstwy – dziś popr. forma N. lm: dobrodziejstwami.
jenerał Miller – Burchard Müller von der Lühnen (1604–1670), szwedzki wojskowy, generał, uczestnik mi.in. wojny trzydziestoletniej, II wojny północnej i wojny polsko-szwedzkiej.
surma – trąba wojskowa; surmów – dziś popr. forma D. lm: surm.
przecz (starop.) – dlaczego, z jakiej przyczyny.
samopięt, samodziesięć (daw.) – w pięciu, w dziesięciu; sam z czterema lub dziewięcioma towarzyszami.
auxilia – pomoc, wsparcie.
kolet (z fr. collet: kołnierz) – strój wojskowy, mundur.
jagody (daw.) – policzki.
aga – tur. tytuł wojskowy, oznaczający dowódcę janczarów.
rychtować – szykować, przygotowywać; tu: ustawiać, celować.
piechota łanowa – wojsko zaciężne narodowego autoramentu, złożone z chłopów z dóbr królewskich, szlacheckich i kościelnych, powoływanych po jednym z każdych 15 łanów, tj. z ok. 200 ha.
Wittenberg – Arvid (a. Arfuid) Wittenberg von Debern (1606–1657), szwedzki hrabia i feldmarszałek, uczestnik wojny trzydziestoletniej i potopu szwedzkiego.
Miller – Burchard Müller von der Lühnen (1604–1670), szwedzki wojskowy, generał, uczestnik mi.in. wojny trzydziestoletniej, II wojny północnej i wojny polsko-szwedzkiej.
vel (łac.) – lub.
Poliocertes własc. Poliorketes (z gr.) – ten, który oblega miasta, zwycięzca oblężeń.
inviolatum (łac.) – nienaruszalny, nietykalny.
niepapista – osoba nie uznająca zwierzchnictwa papieża rzymskiego, nie katolik.
siła (daw.) – wiele, dużo; bardzo.
Warszycki, Stanisław herbu Abdank (1599–1681) – senator, wojewoda mazowiecki i sandomierski, kasztelan krakowski. Właściciel Dankowa, jedynej w Polsce ufortyfikowanej wsi.
akwilon (z mit. rzym.) – zimny, północny wiatr; Akwilon, bóg pólnocnego wiatru, stanowił odpowiednik gr. Boreasza.
trybularz – kadzielnica.
bursztyn i mirra – bursztynu, tak jak i mirry, czyli żywicy krzewu balsamowca, używano jako kadzideł, bo palą się, wydając wonny dym.
jaszcz (daw.) – skrzynia na dwóch kołach do przewozu amunicji.
krętanina (daw.) – krzątanina.
Miller zdumiał – dziś popr.: zdumiał się.
lubo (daw.) – chociaż, mimo że.
puszkarz (daw.) – człowiek obsługujący puszkę, czyli działo, artylerzysta.
tołub (daw.) – futro.
salamandra – istota fantastyczna, opisana w XVI w. przez Paracelsusa, żywiołak ognia.
zali (daw.) – czy, czyż.
siła (daw.) – wiele, dużo.
periculum (łac.) – niebezpieczeństwo; tu B. lm pericula: niebezpieczeństwa.
sprośny – nieprzyzwoity, grzeszny; tu mowa o diable.
Miller – Burchard Müller von der Lühnen (1604–1670), szwedzki wojskowy, generał, uczestnik mi.in. wojny trzydziestoletniej, II wojny północnej i wojny polsko-szwedzkiej.
bombarda – działo o szerokiej i krótkiej lufie, używane do burzenia fortyfikacji.
lubo (daw.) – chociaż, mimo że.
Poliocertes własc. Poliorketes (z gr.) – ten, który oblega miasta, zwycięzca oblężeń.
perspektywa (daw.) – luneta.
faskula – pocisk.
maźnica – naczynie do przechowywania smaru, smoły a. dziegciu.
kwacz – pędzel z pakuł lub szmat na kiju, używany do smarowania smołą, rozprowadzania farby itp.
zali (daw.) – czy, czyż.
ordynans (daw.) – rozkaz.
rychtować – przygotowywać; tu: celować.
ekspens (z łac. expensus) – wydatek.
Wittenberg – Arvid (a. Arfuid) Wittenberg von Debern (1606–1657), szwedzki hrabia i feldmarszałek, uczestnik wojny trzydziestoletniej i potopu szwedzkiego.
oktawa – oktawa kolubryna, działo średniej wielkości, kalibru do 70 mm.
mal francese (wł.) – choroba francuska, syfilis.
instygować (z łac.) – podżegać, namawiać, podjudzać.
Zbaraż – miasto w zachodniej części Ukrainy, ok. 20 km na płn. wschód od Tarnopola; w obronie Zbaraża (1649) przed Kozakami Chmielnickiego i Tatarami brały udział wojska polskie pod komendą trzech regimentarzy i księcia Jeremiego Wiśniowieckiego.
werdo a. werda (daw., z niem. wer da: kto tu) – okrzyk strażników: kto idzie.
definitorium (łac.) – kolegium doradzające przełożonemu klasztoru; tu: miejsce zebrań rady klasztornej.
werda a. werdo (daw., z niem. wer da: kto tu) – okrzyk strażników: kto idzie.
pardon (fr.: przepraszam; proszę o darowanie) – łaski, litości.
kupić się (daw.) – zbierać się, gromadzić się (por. skupić się).
larum (łac.) – alarm.
instygować (z łac.) – podżegać, namawiać, podjudzać.
ordynans (z łac.) – rozkaz, tu: służba.
Miller – Burchard Müller von der Lühnen (1604–1670), szwedzki wojskowy, generał, uczestnik mi.in. wojny trzydziestoletniej, II wojny północnej i wojny polsko-szwedzkiej.
personat (z łac.) – osobistość, ważna osoba.
definitorium (łac.) – kolegium doradzające przełożonemu klasztoru; tu: miejsce zebrań rady klasztornej.
zali (daw.) – czy, czyż.
zali (daw.) – czy, czyż.
puszkarz (daw.) – człowiek obsługujący puszkę, czyli działo; artylerzysta a. rusznikarz.
lafa (daw., z niem.) – żołd, płaca.
chorągiew elearska – lisowczycy, oddział lekkiej jazdy, sformowany w 1615 r. przez Aleksandra Józefa Lisowskiego, lisowczycy nie pobierali żołdu i utrzymywali się z łupów wojennych, brali udział w wojnie polsko-szwedzkiej 1626–1629, oddział rozwiązano w 1635 r. po rozbojach, jakich dopuścili się lisowczycy na ludności polskiej; elear (węg.) – harcownik, wojownik biorący udział w harcach, tj. pojedynkach z wojownikami strony przeciwnej przed bitwą.
rychtować (daw., z niem.) – przygotowywać; tu: przygotowywać do strzału, celować.
kuna – żelazne obręcze, służące do zawieszania czegoś na ścianie, także do przykuwania do ścian np. kościoła lub ratusza skazańców wystawionych na widok publiczny.
Tatrów – dziś popr. forma D.: Tatr.
Poliocertes a. Poliorketes (z gr.) – ten, który oblega miasta, zwycięzca oblężeń.
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) – król Szwecji w latach 1654–1660.
obudwóch – dziś popr.: obydwóch.
Wittenberg – Arvid (a. Arfuid) Wittenberg von Debern (1606–1657), szwedzki hrabia i feldmarszałek, uczestnik wojny trzydziestoletniej i potopu szwedzkiego.
garłacz – broń palna, ładowana od przodu, o rozszerzanej lufie, rozmiaru pośredniego pomiędzy pistoletem a karabinkiem.
chorągiew wolentarska – oddział ochotniczy, nie pobierający żołdu a utrzymujący się z łupów wojennych.
ludzi zbiegłych z wież – tj. z więzień.
mistrz – tu: kat.
Sicz Zaporoska – Zaporoże, kraina zamieszkana przez Kozaków zaporoskich; także: ich wędrowna stolica, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
siła (daw.) – dużo, wiele.
lubo (daw.) – chociaż, mimo że.
moderunek (daw.) – ekwipunek, wyposażenie.
kołpak – wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem.
kondycyjka (z łac.) – własc. kondycja; tu: zatrudnienie, służba.
wolentariusz – ochotnik, żołnierz walczący w imię swoich przekonań i nie otrzymujący żołdu.
abominacja (z łac.) – wstręt, odraza, obrzydzenie.
kondycje (z łac.) – warunki.
juszka – własc. jucha, tj. krew.
Duglas – Douglas, Robert (1611–1662), Szkot, od 16 r. życia żołnierz armii szwedzkiej, feldmarszałek, uczestnik wojny trzydziestoletniej. Podczas potopu szwedzkiego dowodził wojskami szwedzkimi w Prusach Książęcych. Za zasługi wojenne otrzymał tytuł hrabiego, a jego potomkowie stali się jednym z najbogatszych rodów arystokratycznych Szwecji.
rakarz – człowiek zajmujący się wyłapywaniem bezpańskich psów, hycel; tu pogard.: oprawca.
konfidencja (z łac.) – zaufanie, zażyłość.
obywatelów – dziś popr. forma D. lm: obywateli.
pokocić się (daw., reg.) – poturlać się.
Wittenberg – Arvid (a. Arfuid) Wittenberg von Debern (1606–1657), szwedzki hrabia i feldmarszałek, uczestnik wojny trzydziestoletniej i potopu szwedzkiego.
Miller – Burchard Müller von der Lühnen (1604–1670), szwedzki wojskowy, generał, uczestnik mi.in. wojny trzydziestoletniej, II wojny północnej i wojny polsko-szwedzkiej.
wspomnionemu – dziś popr.: wspomnianemu.
kupy swawolne – oddziały nieprzyjacielskie, które odłączyły się od swojej armii.
Sursum corda (łac.) – w górę serca.
kolubryna – kolubryna, duże działo do burzenia fortyfikacji, kalibru do 180 mm.
jaszcz (daw.) – skrzynia na dwóch kołach do przewozu amunicji.
pan krakowski – Stanisław Warszycki herbu Abdank (1599–1681), kasztelan krakowski, brał udział w obronie Jasnej Góry i innych walkach ze Szwedami; właściciel jedynej w Polsce ufortyfikowanej wsi, Szwedzi nie zdołali jej zdobyć; w legendach ludowych zachował się jako diabeł, chciwy i okrutny.
minister – duchowny protestancki, pastor.
Chmielnicki, Bohdan Zenobi (1595–1657) – ukraiński bohater narodowy, hetman Kozaków zaporoskich, organizator powstania przeciwko polskiej władzy w latach 1648–1654.
volens nolens (łac.) – chcąc nie chcąc.
nie dotrzymali punktów – tj. warunków umowy.
faskula – pocisk.
gore (daw.) – pali się.
jaszcz – skrzynia na kółkach do transportu amunicji.
minister – duchowny protestancki, pastor.
faszyna – umocnienia z powiązanych gałęzi wikliny, służące kiedyś do uzupełniania fortyfikacji, a dziś do zabezpieczania brzegów rzek i stawów.
narychtowane – wycelowane.
kaduk (z łac. caducus: niczyj, bezpański) – tu: diabeł, zły duch.
puszka (daw.) – działo, armata.
arkanum (z łac.) – sekret, tajemnica.
zali (daw.) – czy, czyż.
remedium (łac.) – środek zaradczy, lekarstwo.
wańczos – drewno przygotowane do wyrobu mebli.
siła (daw.) – dużo, wiele.
audaces fortuna juvat (łac.) – odważnym los sprzyja.
periculum (łac.) – niebezpieczeństwo.
pyżgać (reg.) – uciekać, rzucać się.
transporta – dziś popr. forma M. lm: transporty.
dzianet (daw.; z wł. giannetto: koń wyścigowy)– piękny rasowy koń paradny.
pod wiechę – tj. do karczmy, której znak rozpoznawczy zwyczajowo stanowiła wiecha, czyli wieniec albo przyozdobione drzewko, umieszczone nad wejściem.
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) – rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców w wojnie polsko-rosyjskiej (1654–1667).
hippocentaurus (łac., mit. gr.) – centaur, pół-koń, pół-człowiek; tu: przezwisko żołnierza lub herb szlachecki.
lubo (daw.) – chociaż, mimo że.
jaszcz (daw.) – skrzynia na dwóch kołach do przewozu amunicji.
komput – liczba stałego wojska w I Rzeczypospolitej XVII i XVIII w., ustalana na sejmie wielkim osobno dla Korony i dla Litwy.
statysta (daw.) – polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba występująca w filmie lub sztuce teatralnej w podrzędnej roli).
Koniecpolski, Aleksander herbu Pobóg (1620–1659) – książę, chorąży wielki koronny, magnat i starosta kresowy, uczestnik wojen kozackich, syn hetmana Stanisława Koniecpolskiego.
wenerować (z łac.) – uwielbiać, podziwiać.
parol (z fr.) – słowo honoru.
rakarz – człowiek zajmujący się wyłapywaniem bezpańskich psów, hycel; tu pogard.: oprawca.
arkan – bicz, sznur, używany przez Tatarów do walki; lasso.
maźnica – naczynie do przechowywania smaru, smoły a. dziegciu.
kwacz – pędzel z pakuł lub szmat na kiju, używany do smarowania smołą, rozprowadzania farby itp.
Ucieczko grzesznych – jedno z określeń Matki Boskiej, występujące w litanii.
faszyna – umocnienia z powiązanych gałęzi wikliny, służące kiedyś do uzupełniania fortyfikacji, a dziś do zabezpieczania brzegów rzek i stawów.
instygator (łac.) – podżegacz, inicjator, pomysłodawca.
krotofila (starop.) – żart, zabawa.
Laertiades (mit. gr.) – syn Laertesa, tj. Odyseusz a. Ulisses, bohater Iliady i Odysei Homera, słynny ze sprytu, w czasie wojny trojańskiej i długiej podróży powrotnej wielokrotnie podstępem ratował się z opresji, był też pomysłodawcą konia trojańskiego, dzięki któremu Grecy zwyciężyli Trojańczyków.
Minerwa (mit. rzym.) – bogini mądrości, odpowiednik gr. Ateny.
Mars (mit. rzym.) – bóg wojny, odpowiednik gr. Aresa.
Góra stękać poczyna, zaraz ujrzymy mysi ogonek – nawiązanie do powiedzenia: „góra urodziła mysz”, używanego w sytuacji, kiedy coś, co wydaje się wielkie i ważne, okazuje się małe i niewiele warte, a. gdy czyjeś wielkie zapowiedzi lub wysiłki dają mizerny rezultat.
Zginie miasto Priama przez podstęp boskiego Laertydy… – przepowiednia, dotycząca Konia Trojańskiego, wymyślonego przez Odyseusza sposobu na pokonanie trojańczyków.
admirator (z łac.) – wielbiciel, entuzjasta.
lubo (daw.) – chociaż, mimo że.
