Текст книги "Дом"

Автор книги: Адам Глебус

сообщить о нарушении

Текущая страница: 6 (всего у книги 7 страниц)

АДМЕТНАСЦЬ

Сваю адметнасць мама заўсёды iмкнулася схаваць. Непадобнасць да iншых была ў яе з самага маленства. Прозвiшча Глобус iнакш як дзiўная мянушка не ўспрымалася, упартасць асуджалася, любоў да кнiжак нiхто не ўхваляў. Пагаварыць пра Чарльза Дзiкенса i ягоны Лондан не было з кiм. Таму мама пачала хаваць уласную непадобнасць. Яна звычайна апраналася, хадзiла на звычайную працу, гатавала звычайныя стравы. З усяго незвычайнага навiдавоку ў яе засталося прозвiшча, але хто ў нас цiкавiцца прозвiшчам замужняй жанчыны? Нiна Уладзiмiраўна для ўсiх знаёмых была жонкай Чэся Адамчыка, i, адпаведна, Адамчыхай. Пра яе незвычайную дабрыню, такт, розум ведаюць, збольшага, толькi блiзкiя людзi.

Наваградская кнiгарня

Адным са шматлiкiх вынаходак «бацькоў» савецкага ладу жыцця было раўнамернае размеркаванне кнiжак па кнiгарнях. У нас усе роўныя, i кнiжак, як хлеба i солi, атрымаюць пароўну, за выняткам спецразмеркавальнiкаў для начальства. Пра чыноўнiкаў апушчу. А пра наваградскую кнiгарню распавяду. Нiчога не маю злога да наваградцаў – наадварот, iх вельмi люблю i паважаю: яны ж яшчэ i татавы землякi. Але нашто было рабiць у Наваградку асартымент кнiгарнi такi самы, як i ў сталiчнай, даўмецца не магу. Так было ў 1970 годзе. Мама, як убачыла стэлажы дэфiцытных кнiжак, узрадавалася. Пайшла i дамовiлася з загадчыцаю кнiгарнi, што яна адкладзе патрэбныя для бiблiятэкi выданнi, а потым з Менска пералiчыць грошы i кнiгi забярэ. Мама наадкладала тамоў 500. Цешылася, як дзяўчынка. I я радаваўся з мамаю, а тата скептычна заўважыў, што нiчога ў мамы не атрымаецца, кнiжкi застануцца гiбець у Наваградку. Мама заспрачалася, i дарэмна, бо выйшла па-татаву. Чыноўнiкi-начальнiкi не дазволiлi менскай бiблiятэцы камплектавацца ў нейкiм там Наваградку. Мама, ледзь не плачучы, патэлефанавала загадчыцы крамы, але тая нiчым дапамагчы не змагла.

Вязанне

Вязанне пруткамi i кручком, безумоўна, жаночы занятак. Мне вельмi падабалася, як мама вяжа. Любiў я клубочкi i маткi нiтак. Дапамагаў змотваць маткi ў клубочкi. У часопiсах i кнiжках пра вязанне падоўгу разглядаў узоры розных вязак. Нават навучыўся накiдваць петлi на пруткi, далей за накiдванне петляў навучанне не пайшло. А болей за ўсё маё сэрца ахоплiвала радасць, калi распускаў звязанае i акуратна змотваў нiтку ў шчыльны клубок. Калi маме не падабалася звязанае, яна клiкала мяне, каб распусцiў. У гэтым распусканнi я стаў, безумоўна, майстрам, такiм жа добрым, як у вязаннi мама.

Першы дзень вясны

У першы дзень вясны мама ад самае ранiцы адчыняла дзверы на гаўбец i ўмывалася снегам. I нас мыла чыстым снегам. Вельмi паэтычна з надыходам вясны абмыць твар i рукi iскрыстым сняжком. Цяпер такiя зiмы, што i снегу няма. Але калi зноў зiма надыдзе доўгая, марозная i снежная, я першага сакавiка абавязкова ўмыюся снегам i павiншую маму з першым днём вясны.

Уцёкi

Шмат разоў я ўцякаў з дому, таму выдатна разумею ўсiх малалетнiх бадзягаў. Дома ўсё кепска, а свет такi вялiкi. Адзiнае, чым мой час дзяцiнства адрознiваўся ад цяперашняга – у iм зусiм не было беспрытульных дзяцей. Уцякаць даводзiлася аднаму. Першы раз я збег зiмою, калi вучыўся ў трэцiм класе. Намеры былi самыя рашучыя. Мароз лютаваў. Рукавiцы я не ўзяў, забыўся. Пакуль дайшоў да вакзала, рукi абмерзлi. Ехаць без квiтка я збаяўся, давялося вярнуцца. Мама, як убачыла мае чырвоныя рукi, аж заплакала. Павяла мяне ў лазенку. Пусцiла ваду. Сказала: «Не бойся, яна халодная, а табе будзе здавацца, што гарачая». Сапраўды, было такое адчуванне, нiбыта рукi сунулi ў кiпень. Мама расцiрала мае рукi ў халоднай вадзе, боль пацiху сплываў. Мама ў мяне такая добрая, любiць мяне... Чаго было ўцякаць?

Каханне

Мама любiла тату, а ён – яе. Але гэта не вобраз iх кахання. Словы, якiя кожны цi амаль кожны можа сказаць пра сваiх бацькоў. Мне хацелася стварыць вобраз, i я доўга ўспамiнаў, як мама распавядала пра тату. Згадаўся i такi выпадак. Яны, толькi пажанiўшыся, паехалi да татавых бацькоў. Было спякотнае лета. Яны прыехалi ў Наваельню. Да татавай вёскi было кiламетры тры. Можна было пайсцi па напаленай сонцам дарозе, а тата прапанаваў маме iсцi па рэчцы. Яны разулiся i пайшлi, узяўшыся за рукi, па празрыстай i халаднаватай вадзе Ятранкi. Яна неглыбокая, дно – залаты пясок. Мама казала, што гэтае падарожжа па рэчцы, у засенi алешнiку i вербаў, – найлепшае ў яе жыццi... Калi тата пiсаў пра сваю рэчку: «Яна цячэ праз маё сэрца», ён пэўна згадваў i як яны з мамаю iшлi па ёй, узяўшыся за рукi, такiя прыгожыя i маладыя, як мае дзецi цяперака.

Iспыт

Мама грунтоўна рыхтавалася да iспыта. Стыпендыя была жыццёва неабходная. Сям’я дапамагчы не магла. Мамiна мацi, Ядзя, пасля разводу з Глобусам выйшла за Бронiка Кiсяля i нарадзiла Антона i Рэню. У паваенным Койданаве грошы не вялiся. Бронiк вярнуўся з фронту паранены, ледзь жывы. Таму мама вучылася на «выдатна», i iспыты для яе мелi лёсавызначальнае значэнне.

Вярнуўшыся з бiблiятэкi ў iнтэрнат, яна пераапранулася ў сваiм пакоi, дзе жылi ажно дваццаць дзяўчат, i пайшла на кухню, каб запарыць гарбату на вячэру. А там нейкая першакурснiца пытаецца: «Нiна, ты маму бачыла?» – «Маму?» – «Твая мама прыязджала, уся ў чорным». Мама пабегла ў свой пакой, а дзяўчаты пагасiлi святло i ўдавалi, што спяць. Мама казала, што нiколi ў жыццi ёй не было так страшна, як стаяць у цёмным пакоi, дзе ляжаць пад коўдрамi дзевятнаццаць сябровак. «Яны робяць выгляд, што спяць. Я не ведаю, што спытаць. Нешта здарылася. Нешта жахлiвае. Што? З кiм? Мама ў чорным». – «Ды скажыце вы, што здарылася?!» – закрычала мама з цемрадзi. Дзяўчаты запалiлi лямпачку, пачалi супакойваць маму. Расказалi, што прыязджала яе мацi, бо памерла баба Марыя, i папрасiла, каб да iспыта нiчога не казалi, а сказалi пасля. Мама ноч не спала. Першай прыбегла ў iнстытут, атрымала пяцёрку i паехала на пахаванне любiмай бабулi Марыi.

Панiва

Ёсць здарэннi, пра якiя не ведаю, як напiсаць. Галоўнае – я зусiм не ўпэўнены, цi варта згадваць пра iх наогул. Але яны навязлiва запаўняюць сабой маю свядомасць i захiнаюць iншыя згадкi. Яны патрабуюць: напiшы пра нас, напiшы! Адкладаю, наколькi магу. А потым скараюся. Адно з такiх здарэнняў – выпадак з панiвою. Мама ў студэнцкiм iнтэрнаце смажыла бульбу. А вельмi самаўпэўнены маладзён, са знакамiтай артыстычнай сям’i, пачаў непрыстойна сябе паводзiць. Ягонае хамства давяло маму да таго, што яна вывернула яму панiву з салам i бульбаю на голаў. Як не выпалiла вочы, нiхто не ведае. Цудам хлопец не стаў калекам. На наступную ранiцу ў iнтэрнаце з’явiлася прыма Купалаўскага тэатру – Стэфанiя. Яна спрабавала сварыцца на маму, а тая сказала, што калi яшчэ раз яе сын палезе з заляцанкамi, дык застанецца не толькi без скуры, але i без галавы, i прынясуць яго дамоў безгаловага. Артыстка абяцала паспрыяць выгнанню мамы з iнстытута. Марныя былi запалохваннi.

Напiсаўшы пра панiву, не адчуў я палёгкi. Можа, пазней адчую. Спадзяюся.

Матылi

У нашым садзе над блакiтнымi качанамi капусты лёталi белакрылыя i жоўта-лiмонныя матылi. Iх называлi капуснiцамi. Я так любiў iсцi праз сад, па вузкай сцежцы, за мамаю i любавацца няўпэўнена-лёгкiмi палётамi капуснiцаў. Колькi разоў мне казалi, што матылi шкодныя, што яны ператвараюцца ў вусеняў i ядуць-шкодзяць капусныя лiсты! Мне было не шкада тых тоўстых лiстоў, а матылёў я любiў. Вядома, я любiў iх менш, чым маму. Але сад, мама, матылi! Што можа з гэтым параўнацца? А яшчэ – жыццё маё было наперадзе.

Каты i сабакi

Хто з жанчын не любiць коцiкаў i сабачак? Мая мама. У яе развiлася алергiя на звярыную поўсць. Яна не можа знаходзiцца ў памяшканнi, дзе ёсць цi нядаўна была жывёла. Ёй робiцца кепска. Падобная алергiя мучыць маю стрыечную сястру Вольгу. Яе арганiзм не прымае пахаў рыбы. Аднойчы Вольга ледзь не задыхнулася, калi яшчэ дзiцёнкам схапiла ў рукi люстранога карпа. Вось i мама пачынае задыхацца ад кацiных пахаў. З гэтае прычыны яна не прыходзiць да мяне ў госцi. Мой кот Чарлi, куплены для Ядзi, нiбыта не пускае яе. Пазбавiцца ад ката я не магу, бо Ядзi часцяком даводзiцца заставацца адной, а з коцiкам не так самотна. Зрэшты, да брата Мiраслава мама таксама не ходзiць, хоць у яго нi ката, нi сабакi даўно няма, толькi два шэрыя пацукi ў драцяной клетцы.

Плач

Заўсёды саромеўся сваiх слёз. Такi менталiтэт: мужчына мусiць хаваць пачуццi, стрымлiваць слёзы, быць злым i жорсткiм. Такiя героi ў нашых казках i аповесцях. Такiх мужчын нашы жанчыны хочуць бачыць у жыццi. Збольшага мы такiя i ёсць. Я вельмi перажываю з-за таго, што прылюдна заплакаў на татавым пахаваннi. Праявiў слабасць замест таго, каб з каменным тварам рабiць выгляд новага галавы сям’i. Затое мамiны слёзы ўспрымалiся натуральна, як абавязковае, як неабходнае. Днямi, памiж камандзiроўкамi ў Лондан i Вiльню, я забег да мамы на каву. Мы сядзелi на кухнi, i мама расказвала пра сябе: «Мне так сумна без яго. Устану ранiцай, пагляджу на партрэт, i слёзы душаць, але не плачу. Прыходзiць пакаёўка Алена, прыбiрае, мые мне галаву, стрыжэ, робiць прычоску. А дзеля каго я такая парадная, з прычоскаю? Няма з кiм пасварыцца, няма перад кiм паплакаць». Мама здымае акуляры i плача. Мне прыемна глядзець, як плача мая мама. Твар у яе чырванее, робiцца жывым. Так важна, каб твар у мамы быў жывы. «Не перажывай. Я зараз сабяруся. У мяне ёсць вы, але гэта ўсё iншае. З вамi я не магу пасварыцца». Тое, што напiсана тут – слабейшае за тое, што не сказана i не запiсана. Плач – мацнейшы за слова.

Жабрак

Заўважаецца такая заканамернасць: калi дом квiтнее, абавязкова ў яго прыходзяць вар’яты i жабракi-папрашайкi. I не важна, якi гэта дом, палац японскага iмператара цi Дом лiтаратара ў Менску. Жабракi прыходзiлi ў дом пiсьменнiкаў розныя, але адзiн моцна вылучаўся сярод iх. Звалi яго Валера. Ён заходзiў у розныя кабiнеты, у тым лiку i ў бiблiятэку. Чамусьцi ён называў маму Емельянаўна. Пэўна, з-за таго, што доўгi час у бiблiятэцы разам з мамаю працавала Еўдакiя Емельянаўна, сястра паэта Панчанкi. Мама заўсёды давала жабраку на хлеб. Прыпадкi Валеравай агрэсii мама ўспрымала спакойна. «Ну не будзем жа мы дактароў выклiкаць», – казала яна, i вар’ят супакойваўся, прасiў прабачэння ў Емельянаўны i хаваўся за дзвярыма.

Бiблiятэкi

Мамiны бiблiятэкi былi для нас другiм домам. У чытальных залах я, а пазней i Мiрык рабiлi ўрокi. Любiў я маляваць, схаваўшыся за кнiжнымi стэлажамi. Не было такога свежага часопiса цi новай кнiгi, якiя я не перагортваў. А найвялiкшым задавальненнем было ўзяць у мамы ключы ад бiблiятэкi, прыйсцi туды ў выходны дзень i доўга разглядаць i чытаць кнiгi ў адзiноце, у поўнай цiшынi. Тата, брат i я сапраўды лiчылi бiблiятэку домам. Аднаго разу я прывёў Мiрыка да дзвярэй дзiцячага сада i пабег у школу. Я быў упэўнены, што ён пойдзе ў групу. Думаць не думаў, што мой малодшы брат у садок не зойдзе, а пацягнецца бiць абцасамi лёд на лужынах. Хто з нас не ведае, як прыемна прайсцiся па малочным шкле плыткай калюжыны? Толькi ў адной з iх была ямiна, i Мiрык правалiўся ў ледзяную ваду па пояс. Выбраўшыся з вады, ён павалокся не дахаты, а ў бiблiятэку. I прастаяў пад дзвярыма гадзiны дзве, пакуль выхавацелька з iнтэрнату, якi быў у адным будынку з бiблiятэкаю, не знайшла яго i не патэлефанавала нам дамоў. Мiрык забыўся, што па аўторках мама не працуе, а дадому не пайшоў, бо тата насварыўся б мацней за маму. Гэта няпраўда, тата на Мiрыка амаль нiколi не сварыўся. Проста мамiна бiблiятэка была для нас другiм домам.

Павага i любоў

«Сынок, – кажа мама, – спачатку трэба, каб дзецi паважалi бацькоў, а бацькi любiлi сваiх дзяцей. Пазней надыходзiць час, калi ўсё мяняецца: трэба, каб старыя бацькi паважалi сваiх дзяцей i любiлi ўнукаў, а дзецi любiлi сваiх старэнькiх бацькоў. Я вельмi ганаруся сваiмi дзецьмi, i цябе паважаю». А я люблю цябе, мама.

ТАТА

Вугаль

Тата страшэнна не любiць рыпення вугалю на зубах. Адны калоцяцца, калi нехта жалезiнаю чыкiрыжыць па шкле, другiя не пераносяць шапацення паперы. А бацька не есць вугалю. Ён не можа пакаштаваць печанай у вогнiшчы бульбы, што для беларуса – дзiва дзiўнае.

Ручкi

Калi тата нешта любiць больш за кнiгi, дык гэта ручкi. Ён прывозiць iх адусюль: з Нью-Йорку, з Парыжу, з Масквы... У татавым стале – поўная шуфляда самых розных ручак i алоўкаў. I калi збiраюся ў якое падарожжа, тата нагадвае пра ручку i сшытак. З дзяцiнства я памятаю, як ён старанна прамывае над ракавiнай кiтайскую асадку. Тата любiць, каб ручка пiсала тоненька i добра пускала атрамант. А першы раман, «Чужая бацькаўшчына», пiша школьнай ручкаю, абмакваючы сталёвае пяро ў белую чарнiльнiцу. Апошнiм часам тата пачынае друкаваць на машынцы, але кожнае другое апавяданне прыносiць да маёй сакратаркi Надзеi ў тонкiм школьным сшытку. Напiсанае ручкаю.

НАЖЫ, НОЖЫКI, СЦIЗОРЫКI...

З вайны ў таты застаецца любоў да нажоў. Пэўна, гэта генетычнае, бо ў сялянскай хаце нашага дзеда Уладзiмiра нож – культавая рэч. Нiхто без дзедавага дазволу не можа крануць нож. Ён ляжыць у шуфлядзе кухоннага стала, iншага ў хаце i няма. Гэта ў бацькоўскай кватэры шмат сталоў i безлiч нажоў. Тата з дзяцiнства нажы збiрае. Кажа, што ў вайну меў тры казацкiя шашкi. Даводзiлася хаваць iх у лесе, увагнаўшы ў зямлю па самыя тронкi i замаскаваўшы мохам. Нехта высачыў i скраў бацькаву зброю. Ад усяго вайсковага застаецца толькi нямецкi штых-нож. Тата хоча назваць свае чатыры раманы, сабраўшы iх пад адной вокладкай, «Цень ад штыха». Але перавыданне раманнага цыкла адсоўваецца ў няпэўнасць. На жаль. А я дык нажы, ножыкi, сцiзорыкi не шаную. Купляю наступны, калi папярэднi губляецца альбо ламаецца.

Кнiжныя палiцы

Тата любiць сядзець на канапе насупраць кнiжных стэлажоў i разважаць пра лiтаратуру. Я магу гадзiнамi стаяць побач i слухаць, слухаць... Завязваецца спрэчка. Няма такога, каб не распачалася палемiка. З-за Камю, цi з-за Дастаеўскага, цi з-за Вавенарга... Абавязкова я цi тата ловiм суразмоўнiка на памылцы ў цытаце цi няправiльнай даце нараджэння якога з класiкаў. Спрачацца каля палiцаў з кнiгамi – сямейная традыцыя. Мы даводзiм адзiн аднаму сваю праўду з томiкамi ў руках. Тата паважае раманiстаў, а мне даспадобы апавядальнiкi. Ён выдатна ведае расiйскую лiтаратуру, а я так нiколi сур’ёзна i не перачытваў Цютчава, бо захапляўся Усходам – Сёнагон, Басё, Бусон, Iса. Мы розныя, але страшэнна любiм сядзець на канапе, насупраць кнiжных палiцаў, i весцi дыялог пра лiтаратуру.

Сябры

У таты няма i не было сяброў у маiм разуменнi гэтага паняцця. Можа, у юнацтве ён i меў сябра, але я пра тое нiчога не ведаю. Дый калi ўважлiва прачытаць татавы творы, наўрад цi знойдзецца яскравы матыў сяброўства. Тата шмат з кiм падтрымлiваў добрыя стасункi, але каб ён на роўных з кiмсьцi сябраваў – такога не было. Ён больш за мяне еўрапеец, бо заўсёды трымаў людзей на адлегласцi. Пэўна, таму тата любiць размаўляць з маладзейшымi, з тымi, хто не можа быць яму за сябра. I сваю выснову, што сябры знiкаюць у пэўным веку, недзе ў гадоў трыццаць, я зрабiў, назiраючы найперш за татам, а не за сабою.

Зялёны акiян

Тата спакойна кажа пра смерць. Яшчэ ў сорак ён пачаў гаварыць сваiм раўналеткам, што стары, што адмаўляецца ад той цi iншай справы або пагулянкi з-за свайго веку. «Якi ж ты стары, Чэсь? Ты ж маладзейшы за нас на дзесяць гадоў!» – здзiўлялiся некаторыя. «Не-не, я стары», – настойваў тата. Таму, калi ён мне з братам Мiраславам сказаў, што хоча сур’ёзна пагаварыць пра сваё пахаванне, мы ўспрынялi тое як належнае. Гэта было ў 1998 годзе, улетку. Мы сядзелi за сталом на татавай кухнi, калi ён сказаў: «Я хачу знiкнуць у зялёным акiяне. Мне не падабаюцца менскiя могiлкi. Я хачу вярнуцца на сваю Наваградчыну, у Варакомшчыну, у свае лясы, i назаўсёды знiкнуць у зялёным акiяне...»

Прынiжэннi

Значна лягчэй перанесцi ўласную знявагу, чым бачыць прынiжэнне таты. А можа, яно толькi здаецца. Адно ведаю дакладна: глядзець, як тата прыносiць скрэмзаныя рукапiсы сваiх твораў ад цэнзараў-рэдактараў, больш чым непрыемна. Яны выкрэслiвалi палiтыку, бурылi сюжэт, кастрыравалi вобразы i мову. Апавяданне «Кароль Нябожа»: ад 32 старонак засталося 18. I так праз усё жыццё, праз усю творчасць. Пэўна, таму большасць сваiх кнiжак я выдаваў уласным коштам, паўлегальна, без цэнзараў i паскудных дзяржаваў.

Галенне

Тата голiцца перад выхадам з дому, а ў выхадныя – перад прыходам гасцей. Я – наадварот, галюся з самага ранку, не магу сесцi снедаць, не пагалiўшыся. Тата можа да вечара прахадзiць па кватэры няголены, але спаць, не пагалiўшыся, не ляжа. Барады ён нiколi не насiў, бачыў у барадзе азiятчыну, а ён – еўрапеец, католiк, i мусiць галiцца.

Голас

Якi запаволены, слабы зрабiўся татаў голас. У тэлефоне ледзь чуваць. Даводзiцца перапытваць пра тое самае па некалькi разоў. Раней тата гаварыў у тэлефон вельмi гучна, ледзь не крычаў, баяўся, што не дачуюць, не зразумеюць. А цяперака гаворыць цiха i не баiцца.

Сэрца

У 1971 годзе ў таты схапiла сэрца. Ён ляжаў апрануты на засланым ложку. Панаехала дактароў. Усе паўтаралi страшныя словы: «Схапiла сэрца!» I мне ўяўлялася нейкая рука ў гумавай пальчатцы, якая хапае татава сэрца. Сперажывалiся мы тады. Дагэтуль не магу спакойна сказаць два гэтыя словы: «схапiла сэрца».

Уражлiвасць

Тата вельмi ўражлiвы чалавек, акуратны i асцярожны. Ён не любiць чужога ў побыце i iнтыме. Калi тата вучыўся ў Лiтаратурным iнстытуце, ён у бiблiятэцы памыў рукi i выцер iх ручнiком агульнага карыстання. Праз гадзiну рукi пакрылiся чырвонай высыпкаю. Можа, з месяц ён не мог пазбавiцца зудлiвых плямiнаў, ажно пакуль доктар не здагадаўся, што высыпка не iнфекцыйная, а нервовая: псiхалагiчна тата настроiўся на хваробу i захварэў. Праз такiя здарэннi ён i не любiць усяго чужынскага, агульнага, грамадскага.

Трускалкi

Днямi зайшоў да бацькоў. Проста каб пасядзець з iмi. Мацi запарыла гарбаты i пачаставала мяне трускалкамi. Тата працягнуў руку, каб узяць ягаду, а мацi далiкатна адсунула талерку. «Табе яшчэ няможна сырога». I яна i я ледзь стрымалiся, каб не заплакаць. Але стрымалiся i пачалi гаварыць пра палiтыкаў. Тата захваляваўся, i да яго вярнуўся голас.

Лес

Тата ў бальнiцы просiць Мiраслава, каб звазiў яго ў лес. Яны заязджаюць у ялiннiк. Бацька адмаўляецца выходзiць з машыны. Адчынiў дзверцы, паглядзеў, i яны вярнулiся ў бальнiцу.

Лекi

Мiраслаў пытаецца ў доктара, чаму так мала лекаў ён прызначыў нашаму тату. «А ў нас больш няма, прывозьце свае лекi, i мы ўсё зробiм». Тых лекаў i ў Менску няма. Даводзiцца тэлефанаваць у Вiльню, каб купiлi i перадалi. Там запiсваюць грувасткую назву, купляюць, перадаюць. Лекi не тыя. Што з iмi рабiць? Доктар суцяшае: спатрэбяцца вашай мацi.

Колер твару

У таты зусiм кепскi колер твару. Як цяжка пра такое думаць! Калi ён быў дома з мамаю, я адганяў ад сябе гэтае назiранне. Але ў бальнiцы зноў убачыў на бацькавым твары жоўты колер смерцi. Такi колер быў на твары ў маёй хворай на рак бабы Ядзi, калi яна сустрэла мяне ў бальнiчным двары. Такi самы колер меў твар дзядзькi Чэся ў калiдоры ракавага корпуса. Каб жа я памылiўся!

Сваё

Зрэдку ў iншых бачыш самога сябе. Так дзяды бачаць сябе ва ўнуках. Так я назiраю ў зыходзе таты ўласную нямогласць, слабасць i бездапаможнасць у бязлiтасным свеце. Тата – частка мяне. Сумна i балюча ўсведамляць незваротнасць зыходу.

Тэрмiн

Калi выпiсвалi з лякарнi бабу Ядзю, дактары напрарочылi ёй месяц жыцця. Яна пабыла з намi месяц i тры днi. Цяпер, калi мы забiралi тату, лекары сказалi, што пражыве ён толькi тры месяцы. Ад гэтых думак у мяне халадзее кроў i калоцiцца сэрца. З усiх сiлаў стараюся хоць бы выглядаць спакойным.

Агрэсiя

Бываюць iмгненнi, калi мая жывёльная сутнасць паўстае супраць вiдовiшча памiрання. Нехта нябачны падштурхоўвае ўдарыць тату i ўцячы. Я саромлюся гэтых думак, гэтых бiялагiчных жаданняў. Стрымлiваюся. Пераступаю праз iх. Гавару з татам. Услухоўваюся ў ягоныя часам блытаныя сказы. Iмкнуся зразумець, падтрымаць. Бывае, што ён ужо i не зусiм побач i не зусiм са мною. На сонечны дзень ён можа сказаць: «Вось i дождж пайшоў. У Бога ўсё гатова!» А жывёлiна зноўку прачынаецца. I, каб стрымацца, я кусаю сваю шчаку да болю, да крывi.

Мама

Мама надзявае акуляры, i я бачу, якiя ў яе вялiкiя i якiя заплаканыя вочы. Мама ўспамiнае, як яна з татам i са мною, трохгадовым, iшлi па вулiцы. Я – у самаробных валёнках. «Кацiўся наперадзе». Вялiкi п’яны дзядзька прысеў перада мною, працягнуў руку i павiтаўся: «Сяргей». Я таксама даў яму руку i сказаў: «Адамка». – «Ну, ён у вас маладзец! Адам яго завуць?» – «Не, гэта прозвiшча», – сказаў тата. Мама ўспамiнае рознае, добрае, вясёлае, каб не закрычаць, не завыць, калi глядзiць на свайго Чэся.

Маркi

Далёкiя i нязначныя дэталi маiх стасункаў з татам пачалi набываць патрэбнасць i выразнасць. Гэта выключна нашае з iм, яно нiкому iншаму не належыць. Вось паштовыя маркi. Тата дасылаў iх мне з Масквы ў канвертах, разам з лiстамi да мацi. Я наклейваў маркi ў альбом для фотакартак i безнадзейна псаваў iх як калекцыйныя рэчы. Сутнасць таго збiрання, дасылання i наклейвання была ў нашым разуменнi адзiн аднаго. Мы сядалi за стол, разглядалi маленькiя карцiны, гаварылi пра далёкiя краiны, пра Бурундзi, пра Iндыю, пра Алжыр...

Спадчына

Тата шмат напiсаў. Апошнiя гады ён пiсаў па маiх замовах i нейкiм чынам асабiста для мяне. Цяпер я разумею, што большасць напiсанага татам зроблена дзеля мяне i майго брата, дзеля ўнукаў. Смешна згадваць тут аўтарскiя правы i наогул нейкае там заканадаўства. Але татава лiтаратурная спадчына належыць мне, я гэта адчуваю. I законы мяне не абыходзяць, хоць большасць нашчадкаў i спадкаемцаў творчага чалавека якраз цiкавяць законы i грошы, выгандляваныя за спадчыну. Звычайна гэта людзi бедныя, ва ўсiх сэнсах.

Камянi

Тата шмат разоў фатаграфаваў камянi. Вялiкiя валуны, што ляжаць на берагах беларускiх палёў. Захапляцца гэтымi цёплымi, парослымi мохам падарункамi ледавiка ён навучыў i мяне. Ёсць у нашых камянях неспазнаная таямнiца, як у егiпецкiх пiрамiдах. Калi доўга глядзець на такi неабдымны, непад’ёмны валун, можна ўбачыць у iм Бога, Буду, будучыню. Я вельмi ўдзячны тату за прагулкi да валуноў. Гэтыя камянi памiж полем i дарогаю сталi сiмваламi нашай з татам Радзiмы.

Трава

Праз Інтэрнэт на мой сайт, дзе змешчана i татава кнiга «Развiтальная аповесць», прыйшло пытанне: «Чаму Вячаслаў Адамчык так часта зло ўжывае складаныя прыметнiкi, напiсаныя праз дэфiс: «зеленавата-блакiтны», «рэдзенька-шары», «густа-лiловы»? Тата адказаў, што гэта з-за любовi да батанiкi ды, пэўна, перабольшанай увагi да розных даведнiкаў i паказальнiкаў раслiн, дзе колеры кветак падаюцца праз дэфiс. Апiсанне раслiнаў у татавых раманах – адзiн з найцiкавейшых матываў, прынамсi, для мяне, чалавека, далёкага ад прыродазнаўства.

Гадзiннiкi

Тата паскардзiўся Мiраславу, што ў яго зламалiся ўсе гадзiннiкi. Хоць насамрэч гэта няпраўда. Мiраслаў падарыў тату навюткi японскi настольны будзiльнiк. Тата доўга разглядаў яго, а потым спытаў: «Колькi зараз часу?» – i вельмi здзiвiўся, калi Мiраслаў назваў час, якi паказваў будзiльнiк. Тата ўсё нiяк не можа паверыць, што зламалiся не механiчныя прылады, а разбураецца ягоны ўнутраны бiялагiчны час. Ён можа сказаць: «Во, ты схадзiў пераапрануўся!», хоць прайшло два днi, а ў яго ўсё яшчэ цягнецца адзiн пакутлiвы, хваравiты, цёмны дзень.

Самагубства

Калi бачыш, як няўхiльна згасае зорка татавага жыцця, вельмi прымiтыўнымi падаюцца нават думкi пра самагубства. Колькi пакутаў i роспачы нясе ў сабе адыход блiзкай душы! А наколькi больш балюча такi зыход адгукнецца ў сэрцах блiзкiх людзей, калi ён несвоечасовы, калi дзецi памiраюць раней за бацькоў? I варта жыць толькi дзеля таго, каб не паранiць сваiх блiзкiх заўчасным зыходам.

Аптэка

Мама пайшла ў аптэку па лекi для таты. Па рэцэптах, выдадзеных у лечкамiсii, яна магла заплацiць палову ад кошту. Аптэкарка сказала, што такiх рэцэптаў не прызнае i выдасць лекi толькi за поўны кошт. Мама абурылася: «У такiм разе я не прызнаю вашай аптэкi!» На што гандлярка секанула: «А вам засталося нядоўга купляць такiя лекi». Мама расказвала пра сварку спакойна, плакаць у яе сiлаў няма.

Рэчка Ятранка

У кожнага чалавека ёсць свая рэчка, свой лес, сваё поле. Тата любiў Ятранку. Апiсваў яе. Калi мы разам прыязджалi ў Варакомшчыну, дык першым чынам iшлi на рэчку. Тата сядаў на беразе, даставаў нататнiк i пiсаў. Уся ягоная проза нiбыта напiсана на беразе Ятранкi. I для мяне крынiчная вада празрыстай Ятранкi – сiмвал чысцiнi. Нiдзе нiколi я не бачыў рэчкi, святлейшай за нашу.

Вёска

Ёсць тэмы, пра якiя я пiсаў мала цi амаль зусiм iх не кранаў. Адна з такiх тэмаў – вёска. Так павялося: вёска – татава тэма. Калi ён казаў: «Тваё Койданава, твая Барселона», дык у падтэксце гучала: «Мая вёска, мой Наваградак, мая Заходняя Беларусь». Напэўна, так i застанецца надалей. Тата будзе жыць у «Чужой бацькаўшчыне» – сваiм найлепшым рамане пра вёску.

Сшытак

Тата заўсёды пiсаў у сшытках. Шмат хто з лiтаратараў пiша iнакш. Хто на асобных аркушах, як Уладзiмiр Караткевiч, хто адразу вылясквае на друкарскай машынцы, як Мiхась Стральцоў. Апошнiм часам камп’ютэр ледзь не татальна авалодаў пiсьменнiкамi. А Уладзiмiр Сцяпан наогул надыктоўвае раманы на дыктафон. На пытанне «чаму сшытак?» тата адкажа: «А чалавецтва нiчога лепшага за сшытак не вынайшла. Кнiга – той жа сшытак». А я так i застаўся мастаком, усё на асобных аркушах лiтары малюю. I толькi апошнiм часам прымусiў сябе дзённiк пiсаць у сшытку. Любоў да сшыткаў у мяне яшчэ наперадзе.

Брат Ян

Хварэе тата амаль паўгода, i ўвесь гэты час спадзяецца на выздараўленне. Мы ўсе як можам падтрымлiваем ягоныя надзеi. Гаворым пра будучыя кнiгi, апавяданнi, пра палiтычны лёс Беларусi. Хоць самi ведаем прысуд лекараў. I вось тата загаварыў з мацi пра незваротнасць сваёй хваробы. «У мяне тое самае, што i ў Яна?» – «Не». Ян – татаў малодшы брат – памёр ад рака, у пакутлiвых болях, калi морфiй не дапамагае. Тата не паверыў мацi i прыйшоў да Мiраслава. У мяне ён пра сваю хваробу не пытаецца. Я для яго больш чужы i далёкi за мацi i Мiраслава. Пэўна, так i ёсць, бо магу ўначы спаць, а Мiраслаў з мамаю спаць не могуць. У таты дзень пераблытаўся з ноччу. I ён пацiху мiрыцца з лёсам, са сваёй блiзкай смерцю.

Вайна

Яшчэ адна тэма, якую я старанна абмiнаю, – вайна. Для таты яна – аснова. Хлапечыя ўражаннi нiколi не адпускалi яго душу. Спаленая, расстраляная з германскiх гарматаў вёска Варакомшчына. Галава каровы, якая высунулася з гумна ў вакенца i таму не згарэла. Аднавяскоўцы, пасечаныя шашкамi казакаў, што перайшлi на бок Гiтлера. Усё гэта запаланiла ягоную свядомасць. Можа, таму, калi доктар сказаў, што тата памрэ ў эйфарыi, падумалася: а колькi можна яму пакутаваць? Ён i так адпакутаваў за ўсе здзекi i прынiжэннi беларуса.

Магнiтафон i фотаапарат

Нядаўна я прачытаў пра нью-йоркцаў, што яны забудуць сёння тое, пра што ты даведаешся заўтра, i магу пацвердзiць гэты факт. Бо музыку, якую слухаў i запiсваў тата ў Амерыцы, у Беларусi пачалi слухаць праз гадоў пяць, а графiцi прыйшло ў Менск праз два дзесяцiгоддзi. З камандзiроўкi ў Нью-Йорк, дзе тата быў у 1980 годзе ў складзе беларускай дэлегацыi ў ААН, ён прывёз магнiтафон i фотаапарат. Тэхнiка прывезлася не дзеля прапаганды амерыканскага ладу жыцця. Тата паехаў з ёй у сваю вёску, дзе сфатаграфаваў нашу зямлю, нашых дзеда Валодзю i бабу Броню. Запiсаў iх галасы. Пэўна, хiп-хоп нiколi i не дакоцiцца да Варакомшчыны, як не будуць распiсаныя з балончыкаў сцены вясковых хатаў. I добра. А вось я, у адрозненне ад таты, не веру ў магутнасць тэхнiкi. Я прымiтыўна малюю тату на паперы i занатоўваю згадкi пра яго i пра нас з iм на аркушах у клетку.

Партрэт

Папрасiў у таты здымкi. Ён дазволiў iх забраць, нават сказаў, дзе ляжаць. Цэлы вечар я разглядаў фотакарткi, каб выбраць адну i замовiць мастаку апрацаваць яе на камп’ютэры i надрукаваць партрэт. Выбраўся здымак 1965 года. Той час, калi нарадзiўся брат Мiраслаў, калi тата займеў першае шырокае прызнанне, калi я пайшоў у школу, калi ў нас была маладая, шчаслiвая, прыгожая сям’я – тата, мама, я i брат.

Таблеткi

Мама сказала, што няможна пакiнуць тату нi на хвiлiну, бо стаў зусiм дзiця. Спрабаваў з’есцi ўсе таблеткi. «Што ты робiш, Чэсь?» – «Ты ж мне сказала: з’ясi ўсе таблеткi – i хутка паправiшся...»

Тэлефон

Думкi пра тату ўзнiкаюць паўсюдна i ў самыя нечаканыя моманты. Вось узяў тэлефонную слухаўку i падумаў, што зусiм хутка (а можа, ужо i сёння) я не змагу пагаварыць з татам па тэлефоне. Ужо цяпер гэта складана зрабiць, бо ён часам не можа нацiснуць на патрэбную кнопку. Сумна.

ТОЕ, ШТО ЗНIКАЕ

Я так доўга збiраўся напiсаць лiрычны твор пра тое, што знiкае. Адкладваў, адкладваў. Лiчыў сябе не падрыхтаваным да тэмы. Так, адно накiды пра дым, якi вiецца над згаслай свечкаю, пра жоўты пясочак, што цячэ са стромкага берага ў рачную плынь, пра зменлiвыя карункi аблокаў. А тут – татава памiранне... Нават у кроплях дажджу, што скочваюцца з лiстоў лiпы за акном, я бачу свае слёзы, свой плач па тату.

Два словы

За мiнулы дзень тата сказаў толькi два словы. Адно – ён сказаў маме, калi тая ранiцай абмывала яму ногi. Паклаў далонь ёй на плячо i прашаптаў: «Цярплiвая». А другое прашапталася ўвечары. Я зайшоў у спачывальню. Тата паспрабаваў сесцi. Мама спытала, цi хоча ён вады. «Не».

Вочка малпы

Я дапамог маме пакласцi тату на ложак. Ягоная прыўзнятая рука дробненька калацiлася. Згадалася вочка малпы, якая пазiрала з пашчы анаконды i хутка-хутка мiргала. Тата ў пашчы ўсепаглынальнай смерцi, а мы – назiральнiкi.

Сава

Так склалася, што ёсць два Вячаславы Уладзiмiравiчы Адамчыкi, i абодва яны з адной сям’i, больш за тое – родныя браты. Тата мой – Чэсь, брат ягоны – Сава, а ў савецка-прарасейскiх дакументах яны запiсаныя Вячаславамi. Каб спраўдзiць тэлефон дзядзькi Савы, запiсаны немаведама калi, я набраў нумар. Пачуў жаночы голас, якi гукнуў у далёкай наваеленскай кватэрцы: «Дзядуля, цябе да тэлефона». Я сказаў, што тата зусiм кепска сябе адчувае. Сава падзякаваў за званок i паабяцаў патэлефанаваць i прыехаць. А я не змог яму сказаць, што ехаць пакуль не трэба. Вось не змог сказаць, i ўсё.

Мамiна прызнанне

«Мне яшчэ не цяжка. Вось пастаю каля яго на каленях, скажу: «Чэсь, пацiснi мне руку». Ён так слабенька, але ж пацiсне. Я не адна».

Прыезд Савы

«Ты ж сказаў, што па тэлефоне пагаварыць з Чэсем не ўдасца, вось я i прыехаў». Сядзiм выпiваем. Я, Мiраслаў i Сава. «Ён мяне прызнаў», – паўтарае i паўтарае Сава. «Я зайшоў, а ён рукой махнуў. Вось так узняў руку i махнуў». Тата выйшаў у залу, каб пасядзець на канапе, я прысеў побач з iм. «Цяжка табе, тата?» – «Цяжка», – амаль нягучна выдыхнуў ён i лёг на канапу. Дзядзьку Саву мы правялi на электрычку.