Текст книги "Так і жывём, брат"

Автор книги: Васіль Ткачоў

сообщить о нарушении

Текущая страница: 9 (всего у книги 26 страниц)

I вось – бяда... Пра гэта адразу даведалiся суседзi, iнакш i быць не магло: не толькi на адной лесвiчнай пляцоўцы, але i ў пад’ездзе людзi добра ведалi адзiн аднаго, на першы погляд, жылi надзiва дружна, чаму нельга было не пазайздросцiць. Асаблiва сёння. У наш час. Калi iншыя родныя людзi мала ведаюцца.

Сцяпана дома цяпер было не застаць: палiклiнiка, бальнiца, кансультацыi ў сталiцы. У яго наступiла зусiм iншае жыццё. Спярша ён не быў гатовы да такога вось нечаканага павароту, складвалася ўражанне, нiбы хто знянацку гваздануў яго нечым цяжкiм па галаве, i Сцяпан доўга не мог ачуняць, прыйсцi ў сябе. Аднак з цягам часу змiрыўся са сваiм лёсам, асаблiва не адчайваўся, i калi нагортвалiся сумныя думкi пра смерць, а было гэта ў апошнiя днi ўсё часцей i часцей, тады ён супакойваў сябе: усе там будзем. Што ж паробiш, калi такi лёс.

Хоць у такiя хвiлiны на вачах з’яўлялiся здраднiцкiя слёзы, ён потайкам змахваў iх, глядзеў на жонку, на сына Арцёмку. «Як жа яны будуць без мяне жыць?» Не толькi думалася пра самых блiзкiх, пра самых родных на ўсёй гэтай зямлi людзей. Як жа будзе без яго вось гэтая кватэра, якую сам зарабiў на заводзе, да якой прывык? Як жа будзе без яго лес, дзе любiў збiраць восеньскiя крамяныя баравiкi? А рака? А хатка ў вёсцы, якая нагадвала яму пра дзяцiнства, пра маму i тату?.. Не, трэба жыць!.. Даруй, лёс!.. У яго, Сцяпана Фiлiмончыка, цi проста Эмчаэсаўца, яшчэ багата на гэтай прыгожай планеце незавершаных спраў.

А тым часам абмяркоўвалi складаную сiтуацыю, у якую трапiў Эмчаэсавец, i суседзi. Людзi, канешне ж, спачувалi.

– А што тут думаць? Думаць няма калi, – паглядзеў на суседзяў пенсiянер Цярэшка.– Каб жа не спазнiцца. Будзем грошы збiраць.

З iм мала хто пагадзiўся. «Не адолеем». Патрэбны ж даляры, ды нямала – ажно тысячы, дзе ж збярэш столькi? Падумаць толькi!..

Цярэшка не здаваўся:

– Галоўнае ўвязацца ў бой. А калi будзем сумнявацца, пераможам мы цi не, тады i не трэба гаманiць. Пераможам. Iншага выйсця не павiнна быць. Пераможам, землякi!.. З усяго свету, як кажуць, па нiтцы... Дзiўныя мы ўсё ж людзi, скажу я вам шчыра, суседзi дарагiя: на пахаванне нябожчыка грошы збiраем, а вось на тое, каб не даць свайго ж суседа ў лапы смерцi, – мы, пагадзiцеся, да гэтага не прывыклi. Нябожчык жа на лаўцы ўсё роўна ляжаць не будзе – i без вашых грошай яго закапаюць, цi не так? Так. А Сцяпана трэба ратаваць, трэба!..

На тым i пагадзiлiся. Грошы збiраць даручылi толькi найбольш аўтарытэтным суседзям – таму ж Цярэшку, маладому настаўнiку Максiму Карпечанку i некалькiм жанчынам.

– А я мех з дзяржзнакамi насiць буду, – сказаў цi тое жартам, цi тое сур’ёзна Колька, добры выпiвоха, чалавек-пустацвет.

– Сцiхнi ты, паразiт! – цыкнула на яго Патапаўна.

– Што, ужо i пажартаваць нельга? – трохi, здаецца, i пакрыўдзiўся Колька. – Аднак жа, заадно заўважу, i задачу вы перада мной паставiлi: мне таксама хочацца Сцёпку выручыць, але як? Грошай у мяне... самi ведаеце... А хто пазычыць? Скажу, што на лячэнне Эмчаэсаўца, дык не павераць жа! Зноў, скажуць, прыдумаў, каб нажлукцiцца. Хаця i на вялiкае дзела грошы. Эх, людзi!..

Сам Цярэшка выбраў свой жа пад’езд. Надвячоркам, калi людзi вярнулiся ў свае кватэры пасля працоўнага дня, ён узяў сшытак у клетачку, шарыкавую ручку, i пачаў абыход. З кватэры № 1. Там з нядаўняга часу жыла маладая сям’я, пра якую мала што i ведалi. Муж, жонка, малое дзiця. Прыгожыя людзi. Маюць iншамарку. Гэтая кватэра з усяго пад’езда адзiная, бадай што, якая нагадвае вакзал: чамусьцi там падоўгу жыхары не затрымлiваюцца. Пажывуць трохi адны – з’едуць, паселяцца iншыя – таксама не забавяцца.

Цярэшка растлумачыў сiтуацыю гаспадару кватэры, якi адчынiў на званок. Той выслухаў, моўчкi расшпiлiў кашалёк, падаў грошы.

– Больш не можам.

– Дзякуй i за гэта. Як ваша прозвiшча? Я запiшу ў сшытак.

– Ды не трэба, дзядзька! – запратэставаў гаспадар.

– Не, братка, трэба. Ты чалавек малады, людзей кепска ведаеш.

– Глядзiце самi.

Ён назваў прозвiшча, Цярэшка запiсаў, падаў сшытак, каб той распiсаўся.

– Дзякуй яшчэ раз, суседзе. Будзем сябраваць. Не супраць?

– А чаму я павiнен быць супраць? Суседзi ж.

– I я так кажу: суседзi ж мы. Павiнны выручаць адзiн аднаго.

– З кожным можа здарыцца бяда, – спакойна адказаў гаспадар кватэры i прычынiў дзверы за Цярэшкам, якi, перш чым пакласцi грошы ў полiэтыленавы мяшэчак, не ўстрымаўся i пералiчыў iх.

Сума аказалася нечакана вялiкая – ажно сто пяцьдзесят тысяч. Гэта абнадзеiла. Хоць i разумеў Цярэшка: а больш i мала хто так адшкадуе. Ён адразу пра сябе падумаў. Хiба ж адолее столькi? Не, не. Хоць бы паўсотнi вымеркаваць, i тое было б добра.

Неўзабаве ў сшытку з’явiлiся новыя прозвiшчы суседзяў, а насупраць iх сумы: пяць тысяч, шэсць, дзесяць... «Так добра пачалося, а што атрымлiваецца? – роспачна падумаў Цярэшка. – Няўжо не выручым Эмчаэсаўца? Як жа так?!.. Як жа?!.. Ён жа нас выручаў. Пакажыце кватэру, дзе б ён што-небудзь не зрабiў. Майстар на гадзiну – гэта пра яго, пра Сцяпана. Толькi ён адрознiваўся тым, што грошай не браў. А гарэлку i не паказвайце – прысаромiць».

Позна ўвечары зборшчыкi грошай сабралiся на кватэры ў Цярэшкi. Селi на кухнi за стол, падлiчылi, у каго якая сума. Што больш за ўсё здзiвiла i засмуцiла Цярэшку, дык гэта тое, што менш за ўсiх грошай сабраў ён. Ды дзе – у сваiм пад’ездзе, у пад’едзе Эмчаэсаўца.

– Вось вам i Юр’еў дзень, сябры мае! – рэзюмаваў Цярэшка. – Нават не даў грошай Кавалькоў, якi сам вырашыў, помнiце ж, урэзаць лiчыльнiкi вады i каб не Эмчаэсавец, то затапiў бы ўсiх па стаяку. У якую б гэта вылiлася яму капейку – i ўявiць цяжка, а ён не даў грошай на аперацыю. Крыўдна. I iншых людзей, з якiмi вiтаўся, па-новаму я адкрыў для сябе. Ну што, панеслi грошы Эмчаэсаўцу разам, цi як?

Панеслi разам. У кватэры была толькi жонка, мiлавiдная Антанiна, яна крыху, падалося, i здзiвiлася такому вось позняму вiзiту суседзяў.

Павiтаўшыся, Цярэшка пацiкавiўся, а дзе ж сам гаспадар.

– А ён у Мiнску, – адказала Антанiна, i па тым, як зрабiла яна гэта, той-сёй, мабыць, з прыйшоўшых да яе суседзяў здагадаўся, што настрой у жанчыны някепскi.

– У Мiнску? Во як. На абследаваннi зноў? – пацiкавiўся Цярэшка.

– Не, цяпер ужо на аперацыi.

– На аперацыi. Так-так. А мы ж вось... – Цярэшка патрос пакетам, у якiм добра былi бачны грошы, – тут сабралi яму... Эмчаэсаўцу... на аперацыю... колькi змаглi...

– Ой, дзякуй вам, людзi! – успляснула рукамi Антанiна, запунсавелася ўся. – Не трэба ўжо грошы. У нас цяпер такiя аперацыi робяць за дзяржаўны кошт. Праўда, толькi ў Мiнску. З нядаўняга часу. Але ж хiба ён так далёка, той Мiнск? Заўтра будуць рабiць. Я сынулю адвяла да сваёй мацi, а сама вось збiраюся на вакзал... Калiнкавiцкiм цягнiком еду...

– Перадавай там яму прывiтанне, – сказала Патапаўна. – Дужа мы за Сцёпку перажываем.

– Ага.

– Перадам абавязкова.

Цярэшка не ведаў, што ж цяпер рабiць з грашыма. Ён паклаў пакет на стол. Кашлянуў у кулак.

– А грошы вярнiце людзям, – Антанiна ўзяла пакет, падала Цярэшку. – I ўсiм, хто адгукнуўся на наш боль з вашай, канешне ж, дапамогай, скажыце вялiкi дзякуй. Эмчаэсавец, калi, дай Божа, ўсё абыдзецца, будзе добра, таксама падзякуе.

Цярэшка ўзяў пакет, памяркоўна сказаў:

– Так i быць... Ну, што ж... Вярнуць дык вярнуць... паперкi свае... з прозвiшчамi зберажыце ж толькi... Добра, што запiсвалi... А то як бы вярнулi?..

Трэнькнуў званок, Антанiна адчынiла дзверы, i на парозе ўсе ўбачылi Кольку. Ён шырока ўсмiхаўся бяззубым ротам, а ў руцэ трымаў перад сабой адной паперкай пяць тысяч.

– Усе бачылi? – Колька прайшоў углыб кватэры, патрос грашыма.– Перамог сябе. Пазычыў на падмогу Эмчаэсаўцу, паверыў новы сусед з першай кватэры. Дай, кажу, пяць тысяч. На тое i на тое. Ён нiчога не сказаў, моўчкi вынес i даў. Каб папрасiў дзесяць, ён бы, адчуваю, i дзесяць тысяч не пашкадаваў. Тады мне хапiла б яшчэ i на бутэльку. А не прапiў! Цярэшка, запiшы мяне ў свой талмуд!.. Ну, чаго глядзiш так на мяне, як той... ага... з рагамi на новыя вароты...

– Не запiшу, – строга сказаў Цярэшка.

– Чаму гэта ты мяне не запiшаш? Я што, не сусед Эмчаэсаўца? Хто маёй матцы яшчэ кладоўку зрабiў у падвале? Я i цяпер там складзiруюся. Чуеш, дзед?

Цярэшка нiчога не адказаў Кольку, паглядзеў па чарзе на кожнага, хто збiраў грошы:

– А што мы тут мудрыць будзем! Разбiрайце свае грошы, ды калi хочаце, тады i раздавайце. – Ён падняў пакет над сталом, узяў яго за ражкi, i вытрас грошы. Горка атрымалася высокая.

Колька ж лыпаў вачыма, нiчога не разумеў:

– Што?.. Чаму?.. Што з Эмчаэсаўцам?..

– Будзе жыць, будзе, – адказаў Цярэшка.– А грошы аднясi назад таму, у каго пазычыў.

Колька хехекнуў:

– Што я, дурань адносiць так адразу? Толькi ж узяў. Потым, потым вярну. Пракруцiць iх трэба, грошы. За Сцёпку, за Эмчаэсаўца выпiць варта. Я ж, верыце цi не, гадзiну назад грошы гэтыя пазычыў... i ўвесь час вагаўся: цi ў краму бегчы за вiном, цi аддаць на талаку... Думаеце, лёгка мне было? Гадзiна годам падалася... А ты, дзед, кажаш: аднясi назад. Пераб’ецца. А Эмчаэсавец жыць будзе, здагадваюся па вашых партрэтах. Гэта важна. Ну, я пашыбаваў, а то ў начнiк давядзецца бегчы, а там можна i па мордзе атрымаць. Ды па мордзе як па мордзе, а бутэльку адбяруць.

Колька знiк. Зборшчыкi разабралi грошы, пажадалi Сцяпану хутчэйшай папраўкi i пайшлi па сваiх кватэрах. Антанiна паехала на чыгуначны вакзал. Патухлi вокны ў доме.

Якiм ты будзеш, заўтрашнi дзень?..

ДЗЕНЬ ШАХЦЁРА

Ціхенька ціўкнула кураня – апошняе з усяго вывадку, што ацалела– ўратавалася ад розных дробных хатніх драпежнікаў і перадужала голад—і Мітук, торгнуўшыся, нібы цягнік перад рухам, усім сваім закляклым целам, прачнуўся.

–Ё-маё, дык ужо ж!..–Ён працёр непаслухмяным кулаком вочы, зірнуў на мурзатыя ходзікі, па якіх ходзяць-топчуцца мухі і не выціраюць ногі. – Ё-маё! Кыш, кыш з дарогі, сцерва! Растапчу-у!

Куранятка пырхнула пад трохногі зэдлік, на якім стаяў літровы слоік з вадой, гаспадар прагрукаў побач кірзавымі ботамі і, перш чым піхнуць дзверы, затрымаў, як бы вінаваты і поўны спачування , позірк на куранятку:

– Накармлю сёння да адвалу. Круп куплю. Проса. Чуеш? Пацярпі. Багата цярпела – менш засталося. Вырасцеш – яйкамі аддасі. Ясна, шмакадзяўка? А цяпер сядзі тут і не вытыркайся, а то якая падла сажрэ. Чакай. Сёння мне пенсію прывязуць на пошту. Багата грошай будзе. Я сёння ім свята ўстрою. Яны запомняць Мітука. Здохну, а слава доўга цягнуцца будзе: во нам Мітук свята даў! І аблізнуцца. А то як што языкамі мянцяць: «Алкаш!» Я сам знаю, не трэба напамінаць.Сядзі мне тут і не ціўкай. Пабег я. За грашыма.

Мітук жыў на Крывой Бярозе, самай аддаленай вуліцы, да пошты было крыху мо за кіламетр, і ён шугануў напрасткі – цераз калгаснае жыта, якое сцябала па халявах ботаў, замінала, але ж нельга спазніцца: начэпіць Люба замок на дзверы пошты, тады хоць кусай яго.

Вось так Мітук некалі бегаў у школу – што расло на гэтай дзялянцы калгаснага поля, па тым і тарыў сцежку. Так-сяк адмучыў ён сямігодку, а тады ляжаў на бугарках за школай з хлопцамі ад няма чаго рабіць і прыхінуў твар сухой і жорсткай, як фальга, газецінай,– каб не так моцна пякло. Марылі хлопцы, рашалі, у які свет падацца. А на той газеціне акурат была абвестка, што ў Горлаўку патрабуюцца дужыя хлопцы для работы ў шахце. Зацікавіла. Прачытаў яшчэ раз, перадаў газету сябрукам. Усхапіліся з зямлі, сабраліся похапкам, не зважаючы на пярэчанні бацькоў, як толькі і бачылі іх – паехалі! Здабывалі вугалёк. Потым неяк непрыкметна Мітук застаўся ў Горлаўцы адзін – паспыталі таго хлеба хлопцы-землякі, ды і далі цягу: грошы грашыма, іх усе не заграбеш, але навісла небяспека – спіцца можна , як двойчы два. Кожны дзень, пасля пад’ёму на паверхню, завядзёнка была «паласкаць» горла ад пылу віном і гарэлкай. Яны паехалі, а Мітук паласкаў горла яшчэ гадоў пятнаццаць, здаровы быў – надоўга, як бачна, хапіла, толькі рукі пачалі выдаваць – трымцелі, не слухаліся. Значных змен якіх-небудзь за той час у асабістым жыцці не адбылося. Сям’ёй не абзавёўся, набыў тое-сёе з апранашкі, далі, праўда, асобную кватэрку-аднапакаёўку. Парадзела і ў роце зубоў – каб рамантаваць іх, трэба не піць, а калі ж для іх, зубоў, тут выкраіш час? Не выпадала. Ён і вярнуўся ў Іскань без зубоў, але ў добрым настроі – усмешка, як усё роўна намаляваная, заўсёды вісела на ягоным маршчыністым, з праваленымі ўсяродак шчакамі, твары. Прынялі землякі так, як і прымаюць павяртанцаў: вілы ў рукі – і на гной. У каляіну калгасную ступіў ён без разгону, цвёрда. Характар у Мітука добры, кожнага прывеціць, кожнаму паспачувае, за чарку дык і ў блін расплешчацца, а зробіць, што папросяць вяскоўцы. Безадказны Мітук. І ў выпіўцы таксама. Піў, як і рабіў, да пераможнага канца, таму брыгадзір Шарабод звычайна прыстаўляў да пераносіцы картузікам руку, углядаўся, ці не відаць дзе Мітука, а Мітук, лёгкі на пад’ём, усім сваім задрыпаным тварам тырчыць перад акном, трэ вочы:

– Чаго?

Шалабод заводзіўся маланкава, сыпаў соль на рану – у Мітука ж з учарашняга галава, як цэбар:

– Спіш? Дрыхнеш, абібок? Так? Значыць, запомні...

– Грамчэй гавары ці заходзь у хату, але ў мяне выпіць няма,– казаў Мітук, дыхаў на шыбу, на якой заставаліся кроплі, і брыгадзір ківаў на іх – маўляў, са шкла можна сашкрэбсці і апахмяліцца.

– Слухай сюды. Значыць, так. Каня больш не атрымаеш.

– А на храна ён мне! Хопіць, што адбойны малаток пацягаў!

– На гарбу дровы насіць будзеш! На гарбу!

– Ды на зіму я прыб’юся да якой Мар’і !

– Як ты калгасу, так і ён табе! Соткі абрэжам да самых вокнаў!

– Не маеш права! Ты ў шахце быў? Цябе, цяцеру такую, там бы задушылі!..

– Ён яшчэ і агрызаецца!– ніякавеў брыгадзір, вадзіў круглай, як гарбуз, галавой па баках, стараючыся ўбачыць каго з людзей, каб і тыя маглі паслухаць, якая ў яго адбываецца трудная размова з аболтусам і чаго гэта каштуе ягонаму здароўю. – Шкада шкада – нікога няма паблізу. Хай бы паслухалі, як і куды ты выканаўчую ўладу пасылаеш.

– Усё ў цябе?– талопіў вочы Мітук, нахабна глядзеў прама ў твар Шарабоду.

– Ідзі на работу-у! Кідай усё – і давай!.. З віламі сёння ! Шуруй! Прыедуць забіраць лячыцца ад п’янкі – я на цябе першага нацкую. А ты як думаў! Хаханькі табе!

– Ды пайшоў ты!.. – і Мітук насоўваў на акно фіранку, чорную, як камбінезон у трактарыста, плюхаўся на ложак і заплюскваў вочы: спаць,спаць, спаць!

А брыгадзір, заносячы тлустае цела на калёсы,бурчэў:

– Гэта ж трэба!.. Здаровы, як бык, а мінімуму гадавога і блізка не вырабляе, гад. І сораму ж няма ў чалавека. Прапіў увесь сорам. Вернецца з водпуску ўчастковы, ён яго зафугуе ў ЛТП. Майму цярпенню прыйшоў канец. Хопіць. Баста. Такія людзі слоў не разумеюць. А калі яшчэ наконт Веры пацвердзіцца, то галаву адсяку!

Звычайна Мітук, калі брыгадзір палохаў яго затачэннем у ЛТП на прымусовае лячэнне, падціскаў хвост, прыкладаў руку да сэрца, начапляў на твар кіслую ўсмешку і кляўся заўтра ж, з першымі пеўнямі, быць там, куды загадае. ЛТП ён баяўся. Калі ж зачынены там больш месяца сядзіш, як у турме, а пад прымусам якое ж лячэнне? Пшык. Адно – хочацца помсціць таму, хто запёр туды. Больш таго, кругом, лічы, адны наркаманы, і каб не страціць сваю кліентуру, падазроныя асобы носяць ім прама на «лячэнне» розныя каноплі і макі – ухітраюцца перадаць. Да гэтага прывыклі, пра гэта ўсе ведаюць, але ніхто нічога не робіць, усе закрываюць вочы. Спрабавалі пачаставаць і Мітука. І як адкруціўся – не зразумее сёння і сам. Але ганарыцца, ставіць сабе ў заслугу, што не спакусіўся.

Сваё вяртанне адтуль Мітук адзначыў тады даволі шырока – набраўся ў мясцовай краме і доўга шастаў па вуліцы, чапляўся да людзей, бо хацелася яму пахваліцца, як дужа добра яго вылечылі брыгадзір і ўчастковы ад гарэлкі!

Яшчэ калі ён жыў у Горлаўцы, да Мітука прыехаў малодшы брат Колька – вырваўся з вёскі без дакументаў, тады пашпарт атрымаць мог толькі вундэркінд якога-небудзь начальніка. Вельмі хацелася і яму, Кольку, паспытаць шахцёрскага хлеба: хваліўся ж Мітук, што дужа смачны, дапамог Кольку старэйшы брат уладкаваць на шахту, усімі праўдамі і няпраўдамі ўпёр яго туды, хоць і павалтузіўся, канешне ж, багата, пакуль дамогся: загад – не браць. Сам Хрушчоў падпісаў. Але Мітук да таго часу прывык глыбока браць—і ніякая парода, нават самая цвёрдая, не магла перад ім утрываць. Колька пачаў здабываць вугалёк у адной брыгадзе з ім, а паколькі Мітук штодня добра закладваў за каўнер, то ён збіраў торбачку для дваіх, сам яе і нёс. Мітук толькі пры сустрэчы ківаў:

– Брат Колька. Мяншой. Не п’е – можна не прадлагаць.

Калі мужчыны і траха старэйшыя за Кольку хлопцы выпівалі, ён, на здзіўленне тых, толькі грыз што-небудзь з закусі і слухаў, аб чым яны гамоняць. Іншы раз хто-небудзь з выпівох кідаў Кольку: «Не пераводзь закуску». Але так, жартам.

Неўзабаве Колька адбіўся ад Мітука – стаў на ногі, агледзеўся па баках і зразумеў, што, калі не знікне з поля зроку Мітука, той калі-небудзь усё ж даканае яго сваім: «Цяпні!» Колька ўсякі раз аднекваўся, Мітук, махнуўшы рукой і крэкнуўшы, цягнуў адзін, набіраўся як сабака блох і проста з-за стала чыкільгаў, змятаючы ўсё, што сустракалася на шляху, на ложак, хроп. Спаў заўсёды ў тым, у чым і хадзіў.

Колька ж выбіўся ў начальнікі – закончыў вячэрні інстытут, памаленьку– патрохі папоўз угару, і неўзабаве сядзеў у асобным кабінеце. А калі праганялі з шахты Мітука, развёў рукамі:

– Прабач, братан. Нічым дапамагчы не магу. Толькі магу сказаць, што табе трэба палячыцца ад п’янкі. Гэта твой апошні шанц. Думай.

– Ды пайшоў ты!.. – сцяўшыся, моцна сказаў Мітук, згроб свае транты і ўзяў білет да Быхава. Але каб не Колька, і сёння б яго даймаў брыгадзір Шарабод: «Давай мінімум, гультай!» Прыехаў той неяк у адпачынак, сустрэў Мітука на возе з віламі, дома за вячэрай, бы між іншым, пацікавіўся: «Дык табе што, пенсіі не хапае, што ў калгас на працу ходзіш?» – «Якой... такой... пенсіі?» – «Дык ты ж на шахце амаль дваццаць гадоў адпахаў... пад зямлёй... у забоі... А трэба –пятнаццаць!» – «Ё-маё! Ё-м...маё! Ну, пачакай, Шарабод! Мінімум яму, ваўкалаку, давай, калі я даўно, аказваецца, на пенсіі! Спасіба, брат, што сказаў, а то я б да шасцідзесяці і петаўся... Спасіба... што, кажаш, я ўжо пяць гадоў, як законны пенсіянер?» – «Акурат так...» – «Ё-маё!»

І вось Мітук шыбуе на пошту атрымліваць пенсію – за апошнія, кажуць, шэсць месяцаў. То і добра, хоць так. Тыя грошы ўжо за чатыры гады з хвосцікам хай будуць дзяржаве. І ёй трэба. Мітуку хопіць. Мітук і так шчаслівы – на сёмым небе. Гэта ж столькі грошай! Калі яшчэ раней ён трымаў у руках пук паперак, без якіх ты... ну хто ты? Мусіць, тэлеграфны слуп, якому нічога не трэба. А яму, Мітуку, ой як трэба! Хто ведае, як баліць раніцай макацёр пасля гарэлкі,– той зразумее. А пазычыць, каб палячыцца,– дулю хто пазычыць яму. Галаву адвернуць, скрывяцца: «Няма». Рэпутацыя такая. Эх вы, людзі! А цяпер што скажаце, калі перад вамі не абы-які пенсіянер там, а шахцёрскі? Што, цікава, Мітуку скажаце?

Здалёк яшчэ Мітук запрыкмеціў каля пошты крыты грузавік, і сэрца ёкнула: а што калі не прывезлі грошы? Калі не хапіла для яго? Усё можа быць – цяпер час такі ненадзейны. Ён жа тады, Мітук, памрэ – наважыўся сёння даць свята для землякоў, якія чарку паважаюць, навастрыўся і сам добранька горла прамачыць, павяртаць назад, адкладваць хоць на адзін дзень такое мерапрыемства – смерці варта.

Фу-у ты, вось і пошта. Каля ганка было адзінока, паштарская машына ад’ехала і Мітук, папляваўшы ўбок, пацягнуў на сябе дзверы так, нібы яны былі на той свет. Калі пераступіў парог, павесялеў.

– Прывет-салют, Любаша!– павітаўся, шырока ўсміхнуўся бяззубым ротам, але загадчыца аддзялення ніяк не адрэагавала – разбірала сабе скрынкі і розныя скруткі. – Прывет, кажу!

– Прывет,– нехаця адказала Люба.

– Ну... і як там? Кхе-кхе-хе.

– Прывязлі. Поўны мех грошай табе. Прывязлі.

Каб хто бачыў, як ад радасці падскочыў гэты высокі, прыгорблены, худы, ссохлы, бы леташняя трэска, чалавек,– дзіву даўся б: ці ж можна так радавацца старому мужчыне, не дзіця ж? А ён, бачце, крычыць, падскокваючы:

– Ура-а-а! Ура-а-а! Спасіба-а-а-а! Ты не дала мне памерці-і-і!

– Сціхні !–гыркнула Люба.

– Дай і цябе пацалую, золатка! Дай! Замест шахты!– Мітук прадзёрся скрозь гару скрынак і скруткаў, ашчаперыў загадчыцу і ўжо наважыўся чмокнуць тую ў рабую шчаку, калі дзверы адчыніліся і ў пакой ступіў муж Любы – Пецька, вясковы электрык.

Пецька глянуў на Мітука бычыным вокам:

– Адставіць!

– Ах, не атрымалася,– адразу ж здаўся Мітук. – Хацеў, чэсна скажу табе, Пятро, радасць сваю на тваёй жонцы выліць...

– Вылівай сваю радасць на якой другой бабе,– строга сказаў Пецька і замахнуўся на Мітука, але жонка цыкнула на таго, і кулак павіс, дзе і вісеў,– каля кішэні.

Пецька, відаць, і сам успомніў, што Мітук сёння павінен атрымаць мех грошай, таму сказаў, стараючыся ўсміхнуцца:

– Ды я так... Што ж я, па-сапраўднаму ? Не хапала дзяцініцца. Ці нам мала, так, Міця?

– Ага. І я кажу: радасць. Давай, давай, Любаша, варушыся. Газеты твае пачакаюць. Я ж вось пяць гадоў чакаў... ці колькі. Мне ў першую чаргу. Я яе даўно заняў. Пагодзь, Пеця, нікуды не ідзі. Зараз мы зварганім.

– Я яму пап’ю! Я яму!.. Пакажу як піць!..– завялася Люба. – Пасінеў, як падасінавік. І цябе, Мітук, папярэджваю: пачастуеш – атрымаеш у мяне пенсію!..

– Ды не буду, не буду, – не на жарт спалохаўся Мітук. – Што я... не разумею? Гэта ж навошта мне браць грэх? Х-ха-ха-а-а-а! Сказала : не пі – не буду. Пераб’ецца. Пятро, ты не крыўдуй,– Мітук павярнуўся да яго, падміргнуў – каб дарэмна не хваляваўся. – Такое, брат, дзела. Не маю права. Твая жонка для мяне вялікі начальнік, не дасць грошы, што тады? Не, не. Пяць гадочкаў...ці колькі там... чакаў... І вось!..

Наступіла ўрачыстая хвіліна. Люба вываліла на стол з меха, нібы бульбу –падняўшы той за два рагі – процьму грошай.

– І гэта ўсе... мае?– аслупянеў, папярхнуўся Мітук, гледзячы на столік, дзе ляжала горка пераціснутых шпагатам і пазначаных пячаткамі пачкаў. – Гэта ўсё... мне?

– А каму ж!– спакойна сказала Люба.– Хіба ж ёсць яшчэ ў нас які дурань, якому даўно пара на пенсію, а ён праспацца не можа, белага свету з-за гарэлкі не бачыць?

– Не, няма,– пагадзіўся Мітук, па-добраму шчыра ўсміхнуўся. – Але, Любка, заўваж: так я б не змог сабраць грошай, калі б даўно пенсію аформіў, каб Дзень шахцёра для землякоў саарганізаваць. Кеміш?

– Калі так толькі.

– Шпарчэй, золатка, шпарчэй лічы.

– А што гэта людзі кажуць, бытта Верка брыгадзірава колькі разоў да цябе бегала? – хаваючы твар, нясмела мовіла Люба. – Ці няма ім чаго рабіць, людзям?

– Менш слухай. Абідзяць во толькі добрую бабу. Лічы, лічы, а то ў роце засмягла... к-хы.

– Па такому выпадку купіш мне каробку цукерак,– папляваўшы на пальцы, кінула кароткі позірк на Мітука Люба, а тады затрымала яго на сваім мужыку.– А ты ідзі, не мылься. Пачуў, паразіт, пах грошай. Кот шкодны!

– Ды ладна табе,–махнуў рукой на жонку Пецька. – Ніхто рот на чужое не разяўляе. Адпускай чалавека хутчэй.

– Я табе, Любаша, не толькі самых лепшых цукерак куплю, якія ёсць у нашай краме,– заківаў лахматай галавой Мітук,– а і віна прынясу. У прыдачу. Прынесці?

– Прынясі,– ціха, але з задавальненнем пагадзілася загадчыца пошты.

– Будзе! Будзе! Шахцёры, сама разумееш, слоў на вецер не кідаюць. А... гэта... Пятру дазволіш капнуць грамульку, каб потым у нас з табой эксцэсаў розных не было? Як?– Мітук нецярпліва глядзеў на Любу, якая займалася грашыма, і чакаў, што яна скажа.

– Толькі пры мне,– нарэшце дазволіла.

– Пры табе дык пры табе,– засвяціўся твар у Мітука, ён глянуў на Пецьку, які таксама ўсміхаўся і лізаў сінім языком засмяглыя губы.

Мітук распіхаў грошы па кішэнях, частку засунуў пад сарочку, а што не ўлезла, трымаў у руцэ:

– Чакайце. Я зараз!

Крама і пошта побач, таму Мітук абярнуўся хутка – прынёс, як і абяцаў, загадчыцы каробку цукерак і вялікую пляшку віна, якую тут жа адкаркаваў, забулькаў у пададзеную Пецькам шклянку.

– З цябе, Люба, і пачнём,– кіўнуў ён на поўную шклянку.

Люба зморшчылася:

– Вы што, падурнелі? Што я, столькі вып’ю?

– Пі, дзеўка, колькі хочаш,– адчуў сябе нават крыху ніякавата Мітук. – Твая справа. А цукеркі дамоў нясі. Дзеткам. Карапузікам сваім. А нам закусіць і так добра будзе. Праўда, Пецька?

– А то ж! – крэкнуў Пецька і кульнуў пітво ў рот. – Фу-у! А ёй трохі! Тады хварэе на галаву.

– Ага! – Мітук лінуў у шклянку, падаў Любе.

Люба моўчкі выпіла.

– А я, калі дазволіце, так, – і Мітук, задраўшы дном угару бутэльку, забулькаў у рот, бы ў нейкае бяздонне, і было відаць, як яго твар святлеў, дабрэў, распрамляўся ад лагоды.

– Ты б, Міця, частку грошай у мяне пакінуў, а то згубіш, калі нап’ешся,– параіла Мітуку Люба. – Глядзі. Маё дзела прапанаваць.

– Праўду кажа, – падаў голас Пецька.

Мітук задумаўся, паглядзеў на грошы, што трымаў у руцэ, паляпаў па кішэнях, махнуў:

– Схаваю дома так, што ніякая падла не знойдзе.

– Ён-та не валяецца, – зноў сказаў Пецька. – Будзе носам чэрціць па зямлі, але ідзе.

– Хай сам глядзіць.

У краме Мітук быў на першым плане. Частаваў кожнага, хто заглядваў туды.

– За Дзень шахцёра ! За мой дзень, Міхеевіч! Цётка Лёкса, вазьмі грам шахцёрскага зелля! Не пі дома – ту выпі! Выпі і ты, дзядзька Ахрэм! Не п’е толькі хворы! Частуйцеся-я-я!

Людзі, выпіўшы гарэлкі, весялелі і з крамы не спяшаліся, стаялі купкамі, гаманілі. Пра палітыку, пра новага старшыню калгаса, а больш хвалілі Мітука : бач ты, ён, аказваецца, анціхрыст, пенсіянер па шахце, а ўсе толькі кпілі з яго, п’яніца ды п’яніца. Які п’яніца столькі грошай заробіць? Дзе? А Мітук наш – чалавек заслужаны, калі такую добрую пенсію і так рана яму далі. Не абы-хто Мітук. Ведаць трэба.

Адкуль узяўся гармонік у краме, мала хто прыпомніць, але з ім стала яшчэ весялей – Мітук скакаў з рознымі выкрутасамі, падскокваў і выбрыкваў, зацягваў у танец кожнага, хто трапляўся пад руку. Ды і самі вяскоўцы, падагрэтыя ягоным частаваннем, гэцалі няблага.

– Танцуй, братва-а! – чулася Мітукова. – Сёння Дзень шахцёра! Сёння я выдаю на-гара! Я! Мітук! Што там не дакідаў, дакідаю тудака-а! Га? Смялей жа, смялей шавяліце батонамі, бабы! Мужыкі, а вы чаго загаруніліся? Ці мала выпілі? То давайце дабавім! Ёсць грошы! Капаў глыбока! Не думайце! Ёсць, маць іх за нагу!..

Мітук стомлена тупаў да прылаўка, дзе асалавелымі вачыма лыпаў на яго прадавец Зміцер, бязногі і пакорлівы, кідаў грошы на прылавак:

– Дзве. І цукерак зваж. Адкрывай і кансерву.

– Зразумеў, зразумеў, Міцька. І мне яшчэ капнеш?

– І табе. Гуляй, дзярэўня-я!

Калі пачало вечарэць, Мітук паклыпаў, хістаючыся, да хаты Шарабода. Ён толькі цяпер успомніў, што той не быў на свяце, і палічыў гэта за непарадак, амаль як за абразу. Брама ў брыгадзіра была ўжо на зашчапцы. Мітук загрукаў кулаком.

– Хто там? – пачуў халодны голас Шарабода.

– Свае, адчыняй!

– Што трэба? – незадаволена прабурчэў брыгадзір. – Чаго брындаеш па начах? Ідзі праспіся! П’яны ж!

– А каб цвярозы быў, я б да цябе і не пайшоў!– сказаў Мітук. – Пад дулам не пайшоў бы! Ты хамло! Я табе зараз мінімум аддам, прынёс. Прынёс табе, Шарабод, мінімум. Дык адчыніш ці не? Адчыняй, сказаў! Ну-у! Дзе тут які адбойны малаток?

З-за брамы брыгадзір пагрозліва гаварыў няпрошанаму госцю:

– Па-харошаму, Міця, ідзі спаць. Будзеш ерапеніцца, паклічу ўчастковага.

– Каго-каго?–хехекнуў і перапытаў Мітук. – Участковага? Гэта таго недакурка? Гэта таго аблезлага? Ды я на шахце пенсію ўжо зарабляў, а яго і ў праекце не было. І ты мяне тым недадзеланым палохаеш?

– Ідзі, Міця, ідзі дахаты.

– Пайшоў ты! Дык што, мінімум мой не возьмеш? Адчыняй. Станаві на стол закуску і мы мой мінімум апрыходуем.

На здзіўленне брама прарыпела, і Шарабод дыхнуў у твар Мітуку цеплынёй:

– Праходзь ужо, ад цябе не адвяжашся.

Мітук набухторыў брыгадзіру поўную шклянку – да беражкоў, дыхні – расплешчацца, а сабе трошкі, бо ўжо, відаць, і так не ведае, што рабіў.

– Жлукці мой мінімум!– загадаў Мітук.

Выпілі. Закурылі. Шарабод даканаў бутэльку, можна сказаць, адзін, сядзеў на зэдліку, дакараў сябе, што абяцаў Мітуку абрэзаць пляц і не даць каня.

– Хто ж знаў, ета самае, Міцька! Хто ж ведаў!– казаў ён, хітаючы лысай галавою.– А ты... вось хто ты! Мяне нават абскакаў.

– Абскакаў. І дзелаць нечага. А мог бы табе... а як ты думаў, міраед... і мыцельнік нацерці сёння – за тое, што дакучаў сваім мінімумам і страшыў ЛТП. Ды не буду. Не хачу марацца. Прашчаю.

– Хто ж ведаў-знаў?– адчуваў сябе мулка на зэдліку Шарабод, ёрзаў.—А і добра, што ўсё так кончылася. Цяпер у мяне да цябе прэтэнзіяў аніякіх.

– Яшчэ б!

– Ты вось толькі, Мітук, да Веры маёй больш не чапляйся. Хворая яна. У бальніцу зноў адвёз.

– Перадавай прывет.

– Не чапляйся, Мітук! Пакінь нас у спакоі! У нас жа ўжо ўнукі!

Мітук устаў, узяў на стале кавалак хлеба, запіхнуў у кішэню.

– Куранёнку. Усіх накарміў і напаіў, а пра яго ледзь не забыўся.

– Дык ты чуеш, Мітук? Ці не? Наконт маёй жонкі ты чуеш? – Шарабод пацягнуў яго за рукаў.

– Паслухай, брыгадзір!– хістаючыся, Мітук паківаў непаслухмяным пальцам, ікнуў.– Ёй падабаецца, табе не... Ды разбярыцеся вы ў рэшце рэшт у сваёй сям’і самі. Самі. З вока на вока. Што за сям’я ў вас? Быццам бы інцялягентная. Ёй, значыць, падабаецца, што тады-сяды прыцісне Мітук, а яму, бачыце вы, не. Разбярыцеся. А я – пайшоў. Больш мяне будзіць, Шарабод, не маеш права такога. Шахцёрскі пенсіянер я.

На вуліцы быў цёплы зорны вечар, недзе граў гармонік. Больш Мітук нічога не помніць – быццам праваліўся некуды. Прачнуўся ён назаўтра раніцай і доўга не мог зразумець, дзе знаходзіцца. На лбе намацаў гузак. Цікаў гадзіннік. Куранёнак латашыў хлеб. А грошай не было. Нават дробязі. Мітук сцяўся ад болю ў галаве і целе, паднёс да рота слоік з вадой і піў доўга, не адчуваючы ніякага смаку.

СЛЯПЫ І ВІДУШЧЫ

Футарал для гармоніка шыў сам Якут. З меха. Нічога больш вартага пад руку не падвярнулася, а час не трываў: хопіць, паклявалі носам на лаўцы, склаўшы рукі, пара і грошы зарабляць, не змылкі. Тым больш, сітуацыя такая: кожны, хто трохі варухнецца, глядзіш, і нешта мае. У кішэні.

– Так што, Мітрафан, рыхтуйся! – паляпаў па плячы значна старэйшага і яшчэ больш няшчаснага за сябе земляка п’яніца і абібок Якут, які прывёз з далёкай поўначы не капітал, а мянушку. – Ты сляпы – табе і карты, як говараць, у рукі. Будзем зарабляць. Грошы! Заўтра першым аўтобусам у горад, Рыхцер. Каля базару, дзе самая таўкатня, я цябе і пасаджу, а шапку, як і належыць... Ёсць шапка? Аблавушка? Самая зацёртая? Яшчэ лепш, каб яе мышы патачылі.

– Знайду,– пакорліва ківаў Мітрафан, а потым зноў нацэльваў свае невідушчыя вочы міма Якута і, здаецца, міма жыцця.