Текст книги "Так і жывём, брат"

Автор книги: Васіль Ткачоў

сообщить о нарушении

Текущая страница: 8 (всего у книги 26 страниц)

Адхiлiўся я. Прабач, чмель. Пра дзяцей. Я пачаў сваiх дзяцей называць такiмi iмёнамi, якiмi называла сваiх i Вольга. Па дзецях, праўда, яна мяне перагнала, бо ў яе адразу двойня нарадзiлася. Ну i дзякаваць Богу!..

Капiталу, чмель, як ты ведаеш, я не нажыў. I як нажывеш, з пугай хадзiўшы за калгасным статкам? Эх, ды што там!..

А Васька прыязджаў разоў колькi. З жонкай, з сынамi. Жонка ў яго прыгожая – аднекуль з Урала цi што. Шапка ў Васькi была, як у Брэжнева. Кнiгу падпiсаў. Даў грошай на вiно i так бутэльку белай прывёз. Да яго ў горад, праўда, я нiводнага разу не выбiраўся – не запрашаў. Калi ж у яго два бацькi, то ўжо той хай ездзiць, прозвiшча якога носiць. Па мне так. Алiменты на Ваську, бо забыўся сказаць, з мяне не бралi. А з чаго ж было браць, з чаго, чмель, ты вось скажы мне? З працаднёў? Яны тады, настаўнiкi, добра жылi. На маё не замахвалiся. Дык вось у цябе, чмель, i папытаць карцiць: дзе яно ляжала, тое багацце? Дзе яно было схавана, тое шчасце, на якое так спадзяваўся? Не скажаш? Маўчыш, так-так!..

Я ж, чмель, жыў і верыў: заўтра зажыву лепш, вось пабачыце!.. Надыходзіла заўтра, ну і што з таго? А ты кажаш!.. Чую, суцяшаеш: дык Васька ж у цябе… навідавоку ўвесь час… Гэта, можа, і адзіная радасць… Але ж і ў мяне павінна было б, калі верыць матцы, быць сваё, асабістае жыццё!.. Багатае і шчаслівае!.. Радаснае!..

Не атрымалася.

Хацеў я пажурыць цябе, чмель, прачуханку адпісаць, але выпусціў дух.

І тут, як сам жа бачыш, не атрымалася…

* * *

Праз тыдзень Антон Падканаўскi адышоў у iншы свет. На вясковых могiлках было нялюдна, пахавалi яго цiха. Нехта паўшэптам прыгадаў, што з усiмi, каму быў павiнен, ён разлiчыўся. З усiх ягоных дзяцей не было толькi Васiля – яму нават не паведамiлi: палiчылi, што бацька той, хто кормiць i поiць.

Калi вясковыя далакопы ўзялi прыхiнутае да бярозы вечка, каб накрыць ёю нябожчыка, падала, нiбы страпянуўшыся, голас суседка Петушыха:

– Пачакайце! Я ж i забылася! Выплутала!..

I яна дастала з кiшэнi жакецiка пушачку, упiхнула збоку ў труну, перакрыжавала сябе шчопцем з трох пальцаў:

– Даруй, Госпадзi!.. Прасiў... калi памiраў... Можа, там яму хоць пашэнцiць, Антону Аўгеевiчу?..

ВУЛІЦА БАБУШКІНА

У яго прозвішча сапраўды такое – Бабушкін. Толькі ў адрозненне ад рэвалюцыянера, ён быў не Іванам Васільевічам, а Пятром Міхайлавічам, сярод жа сяброў і блізкіх яму людзей меў яшчэ і мянушку – Паштар. Адкуль яна, гэтая мянушка, узялася, спытаецеся? Усё вельмі проста: у свой час, калі Бабушкін жыў у вёсцы, ён працаваў колькі месяцаў паштальёнам, пра што асабліва любіць апавядаць кожнаму стрэчнаму. І хоць ужо даўно гарадскі жыхар, аднак тая мянушка моцна прыліпла да яго: Паштар і Паштар. А Бабушкін і не злуе. “А хто я, калі ні ён? Першая прафесія – яна, мяркуй так, з табой назаўсёды. Прыемна ўспомніць: во жыццё было – газеты і пісьмы разносіць! Лягчэй лёгкага!..”

Сёння Бабушкін ужо на пенсіі, працаваў да гэтага на заводзе электрыкам, і таму ад няма чаго рабіць іншы раз проста ходзіць па двары шырокім крокам, заклаўшы рукі за спіну. Нібы які начальнік, прыдзірліва акідвае, бывае, позіркам тэрыторыю, як толькі можна ахапіць яе зрокам. Здараецца, яму прапаноўваюць сыграць у складчыну, і тады мужчыны распіваюць у альтанцы пляшку-другую віна, гамоняць пра жыццё.

– Бабушкін, я сёння на тваёй вуліцы быў,– паглядзеў неяк на Пятра Міхайлавіча сусед Ігнатавіч.– Там мой кум хату купіў. Гляджу, і сапраўды напісана на блясе, што да сцяны хаты прыбіта: вуліца імя Бабушкіна. Ты што, можа і не ведаў, што тваім імем назвалі вуліцу?

Пятро Міхайлавіч ляніва адбіваецца:

– Ды чуў, чуў! Як не чуў!.. Радыё, нягож, слухаю таксама!..

– А не прызнаецца, мужыкі! – акідваў позіркам мужчын Ігнатавіч, а сам жа, відаць было, шчыра радаваўся, што да такога даўмеўся розыгрышу. – А чаму, думаеце, маўчыць, не прызнаецца?

– Вядомая справа!..

– Каб не праставіцца!..

– Хвалю за знаходлівасць! – падсумоўваў гаворку Ігнатавіч.– Дык што будзем рабіць, Бабушкін? А? Чаму маўчыш, скнара? Крама, дарэчы, вунь побач, вунь!.. Яна чакае цябе!..

Пасмяяліся, пажартавалі, на тым і згарнулася размова. Ужо крыху пазней Бабушкін вырашыў усё ж з’езіць на вуліцу Бабушкіна, і хоць гэта няблізка, за Сажом недзе ў прыватным сектары, – адважыўся. Тут, прынамсі, такая агаворачка: калі б ён зноў не выпіў шклянку віна, мажліва, яго і не пацягнула б на тую вуліцу. А так ён і сапраўды не інакш паверыў, што яна названа іменна ў гонар яго, Пятра Міхайлавіча, і чалавек палічыў ганебным пражыць жыццё і не пабываць на вуліцы, якой ніхто іншы, а ён ахвяраваў сваё прозвішча.

І не трымайце мяне, і не адгаворвайце!

“Вуліца Бабушкіна”,– абвясціў бадзёры голас вадзіцеля аўтобуса.

– О, мая, мая вуліца! – ажывіўся Бабушкін і важна паглядзеў на пасажыраў, якія на яго не звярталі аніякай, вядома ж, увагі, што нават крыху абурыла, таму на гэты раз сказаў больш гучна: – Мая вуліца!.. Бабушкіна!.. Пятра Міхайлавіча!.. – І маладцавата скокнуў на зямлю.

Аўтобус паехаў далей, а Бабушкін застаўся на прыпынку. Стаяў і дзівіўся па баках з выглядам начальніка высокага рангу, які быццам прыехаў на важны аб’ект, а яго ніхто там не сустракае. Непарадак, адным словам. Але ж не стаяць так увесь час. Бабушкін змерыў вуліцу ўздоўж і папярок, а тады распрасцёр рукі, радасна і ўзнёсла прамовіў:

– Дык вось ты якая, мая родная! Ну, прывітанне, ці што? Бачу, няважныя ў цябе справы. Чым дакажу? А тым, што багата хат, а не дамоў паабапал цябе – з двух бакоў – расмясцілася. А дзе катэджы? Асабнякі? Ну, тры-чатыры я бачу. І гэта на маёй вуліцы?! Даруй, аднак! Гэта не ты, вуліца, вінавата, а – гарадскія ўлады. Яны, яны, скажу табе шчыра, недагледзелі, прамахнуліся. Маглі б даць імя Бабушкіна і вуліцы ў новым мікрараёне? Маглі б! Каля лядовага Палацу, напрыклад. Ідуць на хакей грамадой балельшчыкі і чытаюць: о, дык гэта ж вуліца Бабушкіна! І ім лягчэй ішлося б. Я перакананы ў тым. Для Мазурава, для Чычэрына і ім падобных знайшліся вуліцы ў новым мікрараёне, а мне, атрымліваецца, – шыш. Добра, што хоць дарогу адрамантавалі, калдобін няма… Месцы для прыпынку аўтобуса абсталяваны нічога, казаць не буду… Бач ты іх, на “Цэнтраліце” адлілі прыпынкі. Пачакай, дык тут жа, па маёй вуліцы, акрамя аўтобусаў, нічога больш і не ходзіць? Ну, так. А дзе тралейбусы? Хто скажа? Дзе, дзе тралейбусы?

Настрой у Бабушкіна зусім сапсаваўся, калі ён даведаўся, што на ягонай вуліцы няма нават ніводнай кропкі, дзе можна было б пасядзець з куфлем піва ці з яшчэ якім больш моцным напоем.

– Канец свету!..

Бабушкін сеў на лаву і пашкадаваў, што нічога з сабой не ўзяў. Як жа – прыехаў у госці, і з голымі рукамі. А не, каб пачаставаць малечу, што вунь забаўляецца каля дарогі. Ён бы насыпаў ім цукерак у жмені і сказаў:”Гэта вам ад таго дзядзькі, маляўкі, імем якога названая вуліца, на якой вы жывяце і цяпер вось гойсаеце… ці гуляеце, так сказаць, у свой бадмінтон і ў мячыка. Ах, вы не верыце? Вам што, пашпарт паказаць? То глядзіце, глядзіце!..” Бабушкін нават ўявіў, як дзеці прыліплі да карткі ў ягоным пашпарце, а больш дарослыя, якія ўжо ўмеюць гэта рабіць, чытаюць: Ба-буш-кін!.. Што, атрымалі?!..

Тым часам пад’ехаў чарговы рэйсавы аўтобус, з яго выйшаў усяго адзін чалавек – мужчына сярэдніх гадоў, шчуплы, у светлай сарочцы з доўгімі рукавамі і ў чорнай бейсболцы, картуз якой быў над вухам, і ён шыбаваў да Бабушкіна. Паколькі чалавек той ішоў няўпэўнена, Пятро Міхайлавіч падняўся, падаў каманду:

– Стаяць!

Чалавек знерухомеў, але не мог зразумець, навошта і каму прадназначаўся гэты загад, ён паказваў на сябе пальцам і не зводзіў вачэй з Бабушкіна:

– Вы… мне?

– Табе, табе!

– У чым, уласна кажучы, справа?

– Як ідзеш ты па маёй вуліцы? Якім крокам? – Бабушкін наблізіўся да разгубіўшагася мужчыны.– Ты дзе знаходзішся?

– У чым, уласна кажучы, справа? – зноў паўтарыў пытанне чалавек з няўпэўненай хадою .– Ты хто? Не міліцыянер, звычаем?..

Бабушкін паднёс, як і марыў ён хвілінамі раней, паглядаючы на дзяцей, пашпарт да твару незнаёмца, загадаў:

– Чытай! Прозвішча, прозвішча чытай.

– Ба-буш-кін, – паслухмяна прачытў той, ікнуў. – А я, можа, Дзедушкін? Х-хі-хі-хі-і!..

– Ты мне тут жарты кінь, – параіў Пятро Міхайлавіч.– А цяпер ідзі сюды.– Ён падвёў яго да хаты, на сцяне якой была прымацавана шыльдачка з назвай вуліцы.– А цяпер чытай тут…

Незнаёмец зноў ікнуў, працёр вочы рукавом, не адразу прачытаў:

– Вуліца імя Бабушкіна. – Ён вытрымаў паўзу, паглядзеў на Бабушкіна, на шыльду, усміхнуўся.– Не, тут нешта не так…

– Усё так, дарагі мой: ты стаіш на маёй вуліцы.

– Ёшкіну маць!..

– А ты як думаў, зямляк? На вуліцы Бабушкіна!..

Незнаёмец похапкам механічна выцер далонь правай рукі аб парткі, падаў яе Пятру Міхайлавічу:

– Будзем знаёмы: Тузікаў Павел Ягоравіч. Тысяча дзевяцьсот…

– Не трэба, далей можаш не гаварыць, – перапыніў яго Бабушкін.– Так што раблю табе строгае папярэджанне: больш у такім выглядзе, як сёння, каб я цябе на сваёй вуліцы не бачыў.

– Як піць даць!.

– Я двойчы не паўтараю. Я, можа, маю характар. Ды маю, маю, канешне ж. Калі б я быў слабаком, сардэлькай, які б д’ябал назваў маім імем вуліцу,а?

– Не кажы!.. Хто б назваў?.. Дык як, кажаш, цябе завуць? А, прабач, прабач: Бабушкін. Дык я ж на тваёй вуліцы, аказваецца, і жыву. А не ведаў! Слова даю – не ведаў! Жыву і жыву сабе спакойна. А тут, высвятляецца, ёсць, існуе недзе і чалавек, на вуліцы якога я асеў? Во ён, перад табой. Далёка хадзіць не трэба. Дай я цябе пацалую?

Бабушкін адвёў рукі Тузікава, якія той наставіў на яго растапыранымі пальцамі, падалей ад сябе:

– Калі б я з усімі цалаваўся, то ведаеш, што са мною было б, а?

– Дзівосы, аднак!..– не мог утаймавацца Тузікаў.– Вунь мой дом. Хадзем, госцем будзеш!

– Паглядзець, як людзі жывуць на маёй вуліцы, трэба. Каб мець уяўленне. Ну, тады пайшлі!..

– Жонка якраз на другой змене. А то і яна б парадавалася.

Неўзабаве яны сядзелі за сталом у пярэдняй, Бабушкін гартаў альбом, а Тузікаў паказваў пальцам, хто зафіксаваны на картцы. Перад гэтым ён не пабаяўся пакінуць госця аднаго ў хаце – а чаго баяцца, калі гэта вунь хто! – і збегаў у краму, прынёс пляшку гарэлкі. Паколькі грошай у яго не мелася, то іх вымеркаваў Бабушкін. “Канешне ж, імем бедняка вуліцу не назавуць,– лагодна думаў Тузікаў, шыбуючы ў краму і з крамы. – Во пашэнціла дык пашэнціла! Хоць раз!..”

Калі выпілі па чарцы, Тузікаў пацікавіўся, якая ў Бабушкіна самая любімая песня. Той спярша задумаўся, для чаго нават зморшчыў лоб, а тады адказаў, бы адсек:

– Я без гармоні не спяваю!

– А калі балалайка?

– Так сабе… Але не пагрэбую, калі будзе хоць які акампанімент.

– У суседа вазьму! – паабяцаў Тузікаў і вышмыгнуў з хаты.

Пакуль ён недзе бегаў, Бабушкін паглядзеў у люстэрка, што вісела на сцяне побач са сталом, зрабіў важны, сур’ёзны выгляд, і сам сабе сказаў: “А што, можа яно так і ёсць… Не ведаю, хто той Бабушкін, аднак жа, па вялікаму рыштунку калі браць, то якая розніца – хто ён, той Бабушкін? Можа, гэты вуліца ўсіх Бабушкіных, якія жывуць у белым свеце? У Маскве, у Піцеры, у тым жа нашым Гомелі? У Амерыцы, калі ўжо на тое пайшло, а? Наце вам, Бабушкіны, вуліцу! Не, Пятро Міхайлавіч, ты нарадзіўся ў шчаслівай сарочцы. А сусед, Ігнатавіч, так і заявіў: я, Пятро, быў на тваёй вуліцы. А ты, Ігнатавіч, пабудзь на сваёй. Што, адхапіў? Дзе яна, твая вуліца? У якім балоце? То-та ж! І не кірхаць мне! Дзе, дзе вы бачылі вуліцу імя Філіна? Імя Сцяпана Ігнатавіча Філіна? А мая – вось яна, родная! Не бяда, што пакуль не ходзяць тралейбусы. Пусцім!”

– Каго “пусцім”? – паказаўся на парозе з балалайкай Тузікаў.

– Гэта я пра сваю вуліцу. Пусцім, кажу, і тралейбусы.

– Пусцім! Абавязкова! З аркестрам! – трасянуў у паветры балайкай Тузікаў.– Гуляй, горад!

Бабушкін паправіў гаспадара хаты:

– Гуляй Вуліца Бабушкіна. Прашу не абагульняць. Дарэчы, і песню напішам. Я папрашу самага вядомага кампазітара…

– Лучанка можна, – прапанаваў Тузікаў.– Ён для нафтаправода “Дружба”ого які гімн даў. Яго, яго возьмем за кампазітара.

– А словы самі складзем, – сказаў Бабушкін. – Так, Павел?

– Як піць даць!

– Ляснем! Хай усе чуюць!..

–Хто лепей, чым мы, ведае матэрыял? Я тут жыву. Так? Так. Вунь на тым агародзе… пад грушай… мая пупавіна закапана, можа быць. Ці недзе побач. А ты, Бабушкін, пра сваю вуліцу дык каб не ведаў, якія словы прыдумаць? Х-хе-хе-хе!..

– Знойдзем. Гэта ўсё другасна, браце.

– Пачакай, а што – пярвічна? – Тузікаў, як часта рабіў да гэтага, зноў працёр рукавом кашулі вочы: яны ў яго чамусьці слязіліся.

– Выпіць трэба, –прызнаўся Бабушкін.

– Дык у чым справа?

– Налівай, – прамовіў Пятро Міхайлавіч і, падобна на тое, амаль што пусціў слязу. Яшчэ трошкі, і твар будзе мокры.

– Што, што з табой, брат Вуліца? – насцярожыўся Тузікаў.

– Таму і плачу, што надта добрыя людзі жывуць на маёй вуліцы. Ад шчасця.

– Тут ты на ўсё сто. Угадаў. Лепшых людзей няма ва ўсім белым свеце.

– І гэта ўсё дзякуючы маёй вуліцы! Яна, як магніт, сабрала вас у кучу. Ты верыш мне, Павел?

– Як піць даць!

– А яшчэ плачу, што я рэдка бываю на сваёй вуліцы сам. Заняты вельмі, дзяржаўных спраў хапае. А хочаш, назусім пераеду сюды? Суседзямі будзем – хочаш? Вазьму, і пераеду? Хто забароніць? О-го-го!..

– Дай пяць!

Парукаваліся.

– А гэта, дарэчы, ідэя. Галава яшчэ кеміць.

– Па табе ж відаць, што не дурань.

– Хоць і мянушка ў мяне – Паштар.

– Во як, а!

– Не звяртай увагі. Пасля школы газеты і пісьмы разносіў. Мяне паштарская сумка і вывела ў людзі.

– Веру!

– Аднаму начальніку прынёс каверт, а ён і давай цікавіцца, хто я і што я. І пасылае мяне вучыцца на эле… Цьфу ты! На элеватар начальнікам. А потым і пайшло-паехала. І закруцілася!..

– І пайшло – паехала – во як!.. Ведай нашых, аднак!.. А Зінка на другой змене, змяя!.. А ў нас – свята!.. З’ела, Зінка? Атрымала?

– Я, Бабушкін, павінен жыць на вуліцы Бабушкіна. І толькі так. Усё, вырашана: заўтра пераязджаю. Прадаю свае апартаменты і купляю тут дом. Ёсць дом для мяне?

– Знойдзем!.. Хе, праблема!..

Выпілі за пераезд, заспявалі. Песня не пайшла, таму пасядзелі пэўны час моўчкі. Бабушкін нарэшце ўздыхнуў, пахітаў галавой, паклаў руку на плячо гаспадару хаты.

– Я б дабіўся, каб і тваім імем назвалі якую-небудзь вуліцу ў нашым горадзе. Вунь колькі іх, шматпавярховак, узводзяць!..

– Дабіся, друг! Век не забуду! Можна, я цябе пацалую?

– Потым. Не ўсё адразу.

– Дык у чым жа справа?

– Не думай, у мяне, дзе трэба, свае людзі маюцца. А як ты думаў! Ого людзі!.. Аднак жа твоё прозвішча – Тузікаў – да вуліцы ніяк не падыходзіць. Ну, уяві сабе: вісіць шыльда, а на ёй вялікімі літарамі напісана: “Вуліца імя Тузікава”? Хто такі? Адкуль? Ды і ці захочуць людзі жыць на той вуліцы, якая носць такую сабачую назву? Падумай, Тузікаў!..

– Хочаш, я жончына прозвішча вазьму, Бабушкін? У яе прыгожае прозвішча – Пацяруха. Як, а?

– Тады гэта будзе жончына вуліца. А баб да такіх сур’ёзных спраў дапускаць нельга, а то наламаюць дроў.

– Наламаюць! Як піць даць!.. Дык а як жа быць, шаноўны, а? Сверб нейкі ў мяне з’явіўся, хоць ты што яму!.. Не ўпусціць бы свайго шанцу.

– Будзем думаць. Для чаго ў нас галовы? Усё, думаем!..

Тузікаў сядзеў з надта сумным тварам. Бабушкін супакойваў яго, а потым заснуў. Прачнуўся ён ранкам на канапе. Узняўся, агледзеўся. Не адразу ўспомніў, дзе знаходзіцца, а калі разабраўся, што да чаго, ціхенечка прычыніў за сабой дзверы і патупаў на аўтобусны прыпынак, баючыся, што прачнецца Тузікаў і кінецца ўслед за ім…

Ён стараўся не ўспамінаць учарашняе. Але як не ўспомніш, калі стаіш на вуліцы Бабушкіна – з іншай вуліцы ў горад ніяк не заедзеш: аўтобусы ходзяць толькі па ёй…

ПЕРАКУР

На двары было сцюдзёна, шалеў вецер, ён шастаў з кутка ў кут, віхурыў тугой і пякучай снежнай крупкай, шпурляў ёю раз-пораз у шыбіны, нібы зайдросціў, блазнюк, што там, у хаце, весяляцца людзі, пьюць-ядуць, а яму, бачце вы, нуль увагі. Атрымлівайце. Наце. І калі выбраліся з-за стала мужчыны, каб перакурыць, то доўга яны на падворку не затрымаліся, хоць і былі разагрэтыя пасля выпітага: калатнеча. Тады яны збіліся ніяк у тугі ком у сенцах-катушку. Не павярнуцца. Затое цёпла. Тут і ёлка стаяла да пэўнага часу. Самая сапраўдная – з цацкамі. Каб яе не патрывожылі, тым больш не пабілі па неасцярожнасці цацкі, нехта з мужчын вынес лясную прыгажуню на двор, акуратна утыркнуў у гурбу снегу. З Новым годам!

Да Новага году было яшчэ некалькі дзён, і Шурмялёвы рашылі паспець справіць для сваёй дачкі Наташы вяселле, бо Новы год – свята сямейнае, і ладзіць вяселле, тым больш запрашаць людзей на апошні дзень снежня, палічылі, неяк няёмка, той ці іншы можа нават і адмовіцца, знойдзе прычыну, а хацелася б, каб прыйшоў багата хто з радні ды і проста з тых землякоў, з якімі яны ў сяброўстве, у блізкіх таварыскіх адносінах. Вяселле ж!.. Ды і дачка у Шурмялёвых адна. Так што трэба правесці гэтае ўрачыстае мерапрыемства па вышэйшаму класу, як сказаў сам бацька нявесты калгасны механізатар Ягор Сцяпанавіч.

Накурылі ў сенцах – хоць сякеру вешай. Шурмяліха ледзьве прадралася ў кладоўку за закуссю, памахала перад ротам далоняй, бо не прадыхнуць, траха скасавурылася на курыльшчыкаў, потым, змірыўшыся, паківала толькі галавой, незадаволеная ўбачаным, аднак заўвагі мужчынам не зрабіла: яно і праўда калі ж, перакур ёсць перакур, на холад людзей не выганіш. «Няхай ужо!..»

Шаршэнь, званецкі прымак, шчупленькі і з пісклявым голасам, як гэта і бывала амаль што на кожнай гулянцы, расказваў пра Калыму, дзе яму выпала крыху пажыць у маладыя гады. Ён, можа, і не стаў бы зноў вяртацца туды, у тую непраходную тайгу, але разам з усімі выйшаў перакурыць і важны госць – дырэктар вядомага прадпрыемства, пра якога нярэдка перадаюць па радыё, а, бывае, пакажуць і па тэлевізары, – брат Ягора Сцяпанавіча, і таму, панове, даруйце: ён яшчэ не чуў, а вы, калі і прысыціліся, то сцерпіце. Не вялікія начальнікі перад госцем з горада.

– Каб умеў пісаць, я б кніжку саздаў, – смачна зацягнуўся Шаршэнь, выпусціў воблака густога дыму.– Пра сваю біяграфію... Яй-богу, і гаварыць няма чаго. Столькі хвактаў!.. Чуйце ж вы, землячкі... ведайце, забадай яго камар: пасля таго, як нас прывезлі па камсамольскай пуцёўцы, значыць... у райкоме камсамола мне яе сам першы сакратар уручаў... хваліцца не буду, прозвішча не запомніў... Во, здаецца, Усаў ці Ушаў... адно з двух... А куды нас прывезлі? Падумаць толькі – на Калыму! На Калыму, забадай цябе камар!.. Хіба ж я, Іван Шаршэнь, які далей райцэнтра да гэтага носа не паказваў, мог паверыць, што мне прадаставяць такую магчымасць – свету на свае вочы пабачыць? А то ж! Хоць на поўныя грудзі удыхай той прастор! – Ён паглядзеў на госця з горада, падаў руку.– Я тут у прымых, атрымліваецца, што так... Іван.

Госць назваўся Мікалаем Сцяпанавічам.

– Вельмі прыемна. А ў мяне ж у кішэні пуцёўка...

Тыя з мужчын, што раней ужо слухалі Шаршня, адыходзілі крыху ў бок, іншыя тэпалі ў хату, дзе гуло вяселле, а Іван працягваў:

– Пасялілі ў шчытавы домік, далі валёнкі, кажух... Зіма ж акурат!.. Ого там зіма!.. У нас гэта вунь на дварэ – Крым, чыстай вады Крым у параўнанні!.. Мяне прызначаюць, тым часам, брыгадзірам. Я спярша аднекваўся, супраціўляўся: ды што я ўмею? А начальнік, сам татарын, Мансураў, і заяўляе: навучышся, хлопец ты, бачу, вушлы, авалодаеш працэсам. Рукі, праўда, ў мяне раслі адтуль, адкуль і трэба. Хваліцца не буду. Я і тут, у калгасе, хоць на ферму даглядчыкам... ды хоць кім!..

Нехта з мужчын выглянуў у сенцы, запрасіў да стала.

– Мікалай Сцяпанавіч, значыць? – прытрымаў таго за рукаў Шаршэнь.

– Так, так.

– Будзе наступны перакур, я давяду сваю логіку пра Калыму да канца. Дай пяць!..

Мікалай Сцяпанавіч пагадзіўся з такой прапановай – падаў руку.

Чарговы перакур доўга не затрымаўся. Язык у Івана прыкметна пацяжэў.

– На чым гэта я спыніўся? Ага! Я, значыць, там старшым быў... Ложак мне паказалі ўнізе, астатнім, – каму дзе. Закон такі: калі ты старшы, у цябе прэімушчаства ва ўсім... І нават у сталовай. Кармілі, праўда, добра. Не тое, што на суседняй зоне... Ну, лес жа валілі!.. Не пустыя шчы халявай ад чобатаў хлябалі, забадай яго камар!.. А браткі падабраліся – ну, хоць куды!..

Калі Шаршэнь вымавіў слова «зона», Мікалай Сцяпанавіч зрабіў выгляд, што ён нічога такога, што разанула б ягоны слых, быццам і не пачуў, хоць і здагадаўся, вядома ж, па якой камсамольскай пуцёўцы ездзіў на тую Калыму гэты просты і непасрэдны, па ўсяму відаць, чалавек.

А Шаршэнь працягваў:

– А там мне стрэўся зямляк, капітан, ён з Канавы, Канаву вы ведаеце. Над усімі назіральнікамі галоўны. Што мяне і выратавала. У яго, ага, пытаюць,– Іван заліўся сваім звонкім і тонкім смехам.– Ты дзе нарадзіўся, таварыш капітан? А ён, паслухай толькі, Сцяпанавіч, адказвае: у Канаве. Гучыць, га? Забадай яго камар!.. Тады з лесу канавец і перавёў мяне грубкі паліць. Дзела знаёмае!.. Дровы, праўда, хлусіць не буду, большай часткай сырыя былі... ты іх і так, і гэтак, а яны кіпяць, курадымяць.. Дрэнь у тайзе дровы, цьфу!.. Вось нашыя!.. Табе, можа, цікава, як трапіў я туды, у тую праклятую зону, гары яна гарам?

– Ад сумы, кажуць, і ад турмы...– Мікалай Сцяпанавіч хацеў крыху падлагодзіць гэтаму шчупленькаму Івану.

– Не заракайся. Правільна. Дай пяць!..

– Ды жонка, першая, язва яшчэ тая, запёрла! Хочаш знаць, за што?

– Не.

– Першы раз сустракаю такога чалавека, які не хоча знаць!.. Адным словам, пайшлі з табой вып’ем, Мікалай Сцяпанавіч. Мікалай? Правільна?

– Мікалай. Правільна.

– У мяне яшчэ памяць – уго! Усім памяцям памяць! А на што мне я яе было асабліва траціць? Кніжак не чытаю. Газетаў таксама... Не ўмею. Не здатны. Але адно табе скажу, бо целявізар гляджу на законных аснаваннях. Чуў, што ў Эстоніі з маім цёзкам сёлета зрабілі?

Мікалай Сцяпанавіч зразумеў, што хоча сказаць апавядальнік, хоць і здзівіўся: а чаму – цёзка? Ага, калі помнік салдату, значыць, абавязкова Івану? Ну, хай будзе і так. Таму проста адказаў:

– Чуў.

–Яшчэ б! А Львоў што вытварае? А Польшча? А ў той Польшчы, між іншым, недзе мой бацька ляжыць... там закапаны... Каб ён жыў, я б, можа, і паказаў бы дулю Калыме!.. На!.. На!... На!.. А мне вось так і хочацца у якое-небудзь целявідзянне крыкнуць: а што, калі яшчэ якая матка пазбавіцца розуму і народзіць такога самага Гітлера... Адольфа, забадай яго камар!.. Эх, паглядзеў бы я тады, як бы ён іх па чарзе ўсіх да рук прыбраў... Што б яны без мяне, без Івана, зрабілі? Без майго бацькі? Як бы адбіліся? Хто б заступіўся? Мы ж усіх іх сабой захінулі!.. А цяпер, бачце толькі, раты разяўляюць!.. Сёння я б на іх абарону не стаў!.. Перад сваёй хатай рукі б растапырыў: не дам, маё!... А там самі разбірайцеся, калі такія разумнікі!.. Ці пусцяць мяне ў целявізар, як думаеш, Мікалай Сцяпанавіч? Я б сказаў усё гэта, а можа яшчэ і лепш, што і табе, усяму свету!.. Так бы шандарахнуў, забадай яго камар!.. Хай чуюць!.. На ўсіх канцінентах!..

Мікалай Сцяпанавіч нічога не паспеў адказаць. У сенцах з’явілася жонка Шаршня, яна натрэніравана падхапіла яго пад руку, і адарвала ад палітыкі адным словам: «Перакур!» І павяла мужа не туды, дзе працягвалася застолле, а дадому... На развітанне Шаршэнь намерваўся яшчэ нешта сказаць свайму ўважліваму слухачу, але жонка затуліла яму рот гарачай далоняй.

– Я табе пакажу Гітлера, халера такая!..

Чарговы перакур без пісклявага Шаршнёвага голасу не меў ужо такога эфекту, больш быў падобны на звычайную вясковую гаворку. Без Івана зрабілася сумна і Мікалаю Сцяпанавічу. Мужчыны, якія выпілі трошкі больш, чым трэба, спрабавалі закурыць нават прама за сталамі, адтуль іх гналі на двор, і мала хто з іх затрымліваўся ў сенцах. Разагрэліся. Вось цяпер разгрэліся!.. Прэч, вецер, з дарогі!.. Прывітанне, ёлачка!..

Аднак і ў сенцах усё ж тоўпіліся мужчыны – на гэты раз амаль адны некурыльшчыкі. У іх перакур меў іншае значэнне – трэба даць адпачыць целу, бо не так проста сядзець за сталом увесь вечар. Гаманілі. Хведар Хацкоў успомніў, як служыў ён у арміі на Каўказе. Хваліў Каўказ. Добра там, казаў. Міхась Цярэшка расказаў, што неяк да яго прыязджаў зяць, сустрэчу адзначылі. І быццам бы пакінулі на раніцу бутэльку гарэлкі. А прачнуліся – няма. Куды падзелася? Хто б мог схаваць? Ты, маладзіца? А маладзіца, цётка вострая на язык, за словам у кішэню не палезла, адпрэчыла:

– Дзе гэта вы бачылі сабаку з каўбасой на шыі? Схаваць яны захацелі. А дурнейшага нічога прыдумаць не маглі, што бацька, што зяць?

Пасмяяліся. У Міці Буханава – сваё:

– Пра касілку сваю ўспомніў... Новенькую купіў жа. Каля двара на ноч ставіў. Раніцай дачка пытае: «Тата, а дзе твая касілка?» Як – дзе? Стаіць. «Не, там няма». Гляджу: праўда, няма. Укралі. Нашы не маглі, вядома. Не схаваеш. Аб’ехаў усе навакольныя вёскі. Чатыры гады шукаў. Знайшоў! Мужыкі, каму трэба касілка? Бясплатна аддам. Пакуль знайшоў, усе свае сілы патраціў, раструсіў, мусіць... Ды і жыццё за гэты час іншым стала.Змянілася. Карову ж не трымаю. Ведаеце. Сам сена не ем. Можа, і не трэба было шукаць? Няхай бы хлопцы тыя касілі сабе ды людзям на задароўе. Хоць – не: за шкоду, за любую шкоду ўсё роўна трэба па руках біць...

Адкуль і ўзяўся Іван Шаршэнь. Тут як тут.

– А я ўжо выспаўся! – цёр ён вочы дрыготкімі пальцамі.– А мая кімарыць. Сапе ў дзве дзірачкі. Глянуў на гадзіннік: ого, мне ж на хверму неўзабаве!.. А ў галаве, самі разумееце, мутарна. Дык вы што, усё яшчэ тут?

– А дзе нам быць? – павярнуўся тварам да Шаршня Хведар Хацкоў.– Вяселле ж!..

Шаршэнь пагадзіўся:

– І я сваёй кажу: вяселле ж, а ты мяне забрала адтуль. Як жа, кажу, там адны мужыкі без мяне будуць? «Спі!» Чулі? Гэта мне: спі! А я, можа, не хачу. Нядрэмнасць у мяне. – Ён пакруціў галавой па баках. – Дык што, і Мікалая Сцяпанавіча, брата Ягоркавага, таксама няма тут?

– Чаму ж, тут ён, – кіўнуў на ўваходныя дзверы Міця Буханаў.– У хаце.

– У хаце? У хаце – не лічыцца. Іш, схаваўся! А чаму не там, дзе ўсе? Непарадак! Перакур – ён для ўсіх перакур! Я правільна кажу, мужыкі?

Шаршню ніхто не адказаў, тады ён пацягнуў дзверы на сябе, і знік у хаце.

– А, дык вось ты дзе, Мікалай Сцяпанавіч! – шырокая лагодная ўсмешка з’явілася на твары Шаршня.– А для мяне ўжо новы дзень пачаўся. Дзе б тут чаго каўтануць, а то галава цяжкаватая?.. Мне ж цялят карміць скора... Павінен быць як штык!..– Шаршэнь напоўніў першую чарку, што трапілася пад руку, гарэлкай, затрымаў позірк на субяседніку.– Дык што, забрыкай яго камар, вып’ем,так сказаць? За кампанію? Га?

– Не, дзякуй. Я ўжо і так, адчуваю, замнога выпіў.

– То ўчора. Так? Так. А сёння яшчэ не піў. Што было, тое сплыло. Дзе твая чарачка, Мікалай Сцяпанавіч? Ды і як жа дзядзька не вып’е за любімую пляменніцу, якая, бач ты на яе, ні каго-небудзь, а інжынера сельскай вытворчасці прыбрала да рук, прытуліла, так сказаць. Я ж яе, саплівую, вось такой помню, – Шаршэнь трымаў у адной руцэ чарку, а пальцы другой растапырыў над падлогай, нават крыху нахіліўся, каб быць больш даставерным.– Вось такой была... Якраз я тут, у вас, аказаўся. Ну, са сваёй мымрай... сам жа ведаеш... Я хіба не расказваў учора?

– Расказвалі. Багата чаго расказвалі.

– І пра камсамольскую пуцёўку?

– Ну,гэта вядома...у першую чаргу... з такім энтузіязмам расказвалі, што і мне захацелася туды, на Калыму.

– Сёння не пусцяць. Не-а. Іншая краіна. Не пусцяць. А шкада. Камсамол быў у пашане. Дык што, за пляменніцу не вып’еш?

Мікалай Сцяпанавіч падставіў чарку, Шаршэнь напомніў яе і сказаў:

– Цяпер я бачу, што ты свой чалавек. Ну, хай будзе ўсё добра.

І асушыў пітво. Тое ж самае, крыху павагаўшыся, зрабіў і Мікалай Сцяпанавіч.

– Цяпер можна і перакурыць...

– Вы закусіце, – параіў Шаршню Мікалай Сцяпанавіч.

– А папяроса – што, не закуска? Яшчэ якая! Ого закуска! – І пачаў выбірацца з-за стала. – Пайшлі, пайшлі, Сцяпанавіч. Я ж альбом прынёс. Пакажу Калыму. Свой ты чалавек, бачу, тады чаму ж не паказаць. Во ён, альбом, тут... Пры мне. Ці, можа, яшчэ па адной?.. Каб лішні раз штаны не драць аб лаву, га, Сцяпанавіч?

– Накорміце цялят, дзядзька Іван, а тады і яшчэ вып’ем. Дамовіліся?

Шаршэнь затрымаў на бутэльцы з гарэлкай доўгі нераўнадушны позірк, перасмыкнуў кадыком, а тады пагадзіўся:

– Разумны чалавек абы чаго не параіць. Правільна: спярша цялят, а тады можна будзе... Ці тут паглядзім карткі? Тут святла больш.

– Можна і тут.

– Прымаецца! Трымай пяць!..

Шаршэнь дастаў з-пад дзягі маленькі альбомчык, які быў перахоплены белай рызінкай, разгарнуў, пагартаў... потым яшчэ пагартаў, на гэты раз похапкам... А тады падняў яго над сабой, патрос – з альбома нічога не выпала. Альбом быў без картак. Паглядзеў на Мікалая Сцяпанавіча.

– Былі ж!.. Учора гартаў!.. Былі ж!.. Ну, Таццянка, ну, пачакай! – І на ягоных вачах, што яшчэ больш уразіла госця з горада, заблішчэлі слёзы.– Так падвесці!.. Усю маю Калыму вытрэсла з альбома!.. Да адной карткі!.. А я ж там і з начальнікам у абдымку стаю – з тым, што з Канавы!.. І грубкі на картках былі, што паліў!.. І дровы!.. Ды шмат чаго было на тых хватаграфіях, забрыкай яе камар!.. Хацеў табе, Мікалай Сцяпанавіч, паказаць... пахваліцца біяграфіяй... Не атрымалася. І ўсё таму, што не шанцуе мне на баб. Адна запёрла туды, а другая і знаць не хоча!..

Мікалай Сцяпанавіч паклаў руку на плячо Шаршню, а сам пільна глядзеў таму ў вочы, і не адразу сказаў:

– Добрая жонка ў вас, дзядзька... Беражы яе... А карткі як-небудзь паглядзім іншым разам...

... На дварэ па-ранейшаму шалеў халодны вецер. Бліжэй да раніцы вяселле пачало затухаць, у сенцах больш нікога з людзей не было. Пра перакур нагадвала толькі шызае воблака гаркотнага дыму, якое наважвалася праслізнуць на двор у дзверы, калі хто заходзіў альбо выходзіў, аднак у таго нічога не атрымлівалася: халоднае паветра з вуліцы апярэджвала воблака, усяляк адціскала яго; яно нахабна і рашуча ўрывалася ў сенцы і пачынала ўладарна гаспадарыць тут, не зважаючы, як у сябе на дварэ каля навагодняй ёлкі...

Неўзабаве пра перакур у сенцах-катушку мала што нагадвала.

ЭМЧАЭСАВЕЦ

Тады была якраз сярэдзiна лета. Хоць для нашага аповеду гэта не мае нiякага значэння. Такое магло здарыцца i ўзiмку, i ў восень...

Сцяпан Фiлiмончык, слесар мясцовага завода безалкагольных напояў, гарманiст i спявак, сур’ёзна захварэў: неабходна аперацыя, зрабiць якую сёння так проста было немагчыма. Патрабавалiся значныя грошы, якiх, зразумела ж, у сям’i Фiлiмончыкавых не мелася. Жонка Антанiна, выслухаўшы доктара, гаротна ўздыхнула i нiчога канкрэтнага яму не адказала. Сама ж толькi падумала: «Ратаваць трэба свайго Эмчаэсаўца, ратаваць!..» Але як гэта зрабiць – не ведала, i пакуль iшла з бальнiцы дадому, увесь час пра гэта толькi i думала. Ёй шкада было свайго зухаватага мужа, яна кахала яго, i кахала надта, i думка пра тое, што калi не зрабiць платную аперацыю, то жыць яму заставалася нядоўга, нiбыта прыбiла яе да зямлi – ногi зусiм не слухалiся, а галава, адчувала, iдзе кругам. «Ратаваць... Ратаваць... Ратаваць...» Пра iншае i думаць не хацелася. Ратаваць свайго эмчаэсаўца. Гэта яна, жонка, прыклала да яго такую мянушку, тая неяк адразу замацавалася за iм, суседзi i знаёмыя таксама прынялi: Сцяпанам мала калi называюць, больш – Эмчаэсаўцам. Ён i не крыўдуе. А то ж! Так яно i ёсць, тут чысцейшая праўда: калi што дзе – там Сцяпан. «Выручай, сусед!» Пачынiць, ухiлiць, лiквiдуе. Не кажучы ўжо, што нядаўна новы гармонiк набыў – той, стары, выдыхся: як гулянка якая, адразу да яго, Сцяпана: пайграй, дружа!.. Жонка iншы раз заўважала: «Гэта добра, што мы ў вёсцы не жывём. А то б я цябе дома i зусiм не бачыла – там старых людзей, нямоглых, шмат, i табе б хапiла занятку на iх дварах. Прастор. Уяўляю: свой агарод не ўбiраецца, бо няма калi, а Сцяпан мой рачкуе на агародзе ў якой-небудзь бабкi Моцi цi дзеда Нiчыпара. Выратоўвае тых... Адным словам – Эмчаэсавец!»