Текст книги "Так і жывём, брат"

Автор книги: Васіль Ткачоў

сообщить о нарушении

Текущая страница: 5 (всего у книги 26 страниц)

Хто ж і сапраўды напракудзіў? Цяжка сказаць, як і цяжка здагадацца, каго ж западозрыў Кіпцік і знойдзе ці не ён таго, каго шукае?

Аднак пошукі пачаліся. Кіпцік сядзеў за сталом у Мішкавай хаце, насупраць яго Груня. Тут жа на стале стаяў збанок з квасам, ляжала ручка на чыстым аркушы паперы ў клетачку.

– Пачнём? – паглядзеў на жонку Кіпцік.

– Паехалі! – махнула рукой кабета.

– Куды едзем? На Ганчароўку?

– Не, не, Кіпцічак, не. Пачынай са сваёй вуліцы. Ворагі заўсёды побач. Яны – перад вачмі мітусяцца, таму мы іх і не бачым.

– Слухаюся, – Кіпцік узяў ручку, падсунуў бліжэй да сябе аркуш. – Маруся? Маруся не нашкодзіць – сама ледзь поўзае, куды ёй. Гэта яе сын жывы ці не?

– Памёр, відаць, раз не паказваецца да маткі, – міргнула Груня.

– Далей у нас Макар ідзе. Макар адпадае. Кум.

– Пад маркай кумаўства можна такога нарабіць, што ўвесь свет ад здзіўлення перавернецца. Прыгледзься, прыгледзься да яго уважлівей. Чуеш?

Але Кіпцік не чуў – ён ўжо нацэліўся на іншы аб’ект, таму залыпаў вачыма на жонку:

– Па... пачакай, а як ты да Петрака ставішся?

Груня, мабыць, і думаць не магла, што сусед кепскі чалавек, здольны нашкодзіць, яна прыгадала нешта прыемнае, ад задавальнення самі замгнуліся ў яе вочы, а на твар набегла салодкая, як скрыль мёду, усмешка.

– Ну... у цэлым... чалавек ён уважлівы... прыгожы... – выдыхнула яна з сябе, пазяхнула і паляпала па губах пальцамі.

– Стоп! Стоп, Груня! Не сваволіць! – Кіпцік ва ўсім гэтым улавіў нешта нядобрае і паківаіў кабеце жоўтым ад махоркі пальцам. – Не ў тым плане цікаўлюся. Наконт шкоды цікаўлюся. Пра ўсё астатняе забудзь. Дык, як ты да Петрака?

Груня кашлянула, кіўнула галавой:

– А-а, у гэтым... У гэтым... Пятрок, значыць?

– Пятрок, Пятрок.

– Калі ў гэтым плане, то не ведаю, што і сказаць...

Пакуль жонка падбірала патрэбныя словы, Кіпцік ужо вынес суседу прысуд:

– Ён! Ён, паразіт! Пятрок! У мяне пяцёрку прасіў? Прасіў.

Груня насцярожылася:

– І ты яму не даў?

– А я яму не даў. Не даў. І вось – фінал.

– Правільна – адпомсціў. Ён, дарэчы, што табе ўзамен паабяцаў?

– А тое і паабяцаў, што, кажа, бутэлька як бутэлька, а ты мяне яшчэ не аднойчы ўспомніш. Табе, кажа, яшчэ не раз ікнецца, – Кіпцік і сапраўды ікнуў, спалохана глянуў на жонку. – Бачыш, пачалося?

– Пазнач Петрака крыжыкам, – параіла Груня.

– Пазначаю, – Кіпцік паставіў крыжык, ікнуў. – Чорт рагаты, га! Бачыш? Пазначыў і ікнуў. Ікаецца, каб яму!.. Лепш бы я тую пяцёрку прэзентаваў яму.

– Не памрэш, калі паікаеш трохі, – штурханула Груня ў плячо мужа. – Далей, далей глядзі!

– Ага. Далей Сцяпан ідзе. Сцяпан можа і не можа. Скрытны ён чалавек. Хоць і нашкодзіць, а не прызнаецца. А можа яго іншым метадам узяць? – Вочы у Кіпціка раптам загарэліся, бы лямпачкі.

Адразу ж успыхнулі яны і ў Груні:

– Якім, Кіпцічак мой?

– Шклянку яму наліць – і адразу, як піць даць, развяжацца язык. Збегай, вазьмі бутэлечку.

Вочы-лямпачкі ў Груні адразу патухлі, яна сумна сказала:

– Ну які ж са Сцяпана злачынца? Ды ён і не дадумаецца да такога. У яго цэбар, а не галава. Пусты перавод фінансаў. Далей, далей ідзі, Кіпцік. Ды варушыся, варушыся!

Кіпцік зморшчыўся, але нічога не заставалася рабіць, як напружыць памяць, прыгадаць, хто жыве за Сцяпанам.

– Іду, іду далей, – ківаў ён галавой. – Далей... Вокны забіты... забіты... забіты... крыж-накрыж... Хоць музей рабі пад адкрытым небам. – І ён раптам ускочыў з табурэткі. – Павел! Павел Струк! Ён! І ведаеш, за што на мяне камень носіць?

За што камень носіць на Кіпціка Струк, Груня так і не даведалася, – зайшла Клаўка, і пачала без уступу, нараспеў:

– Што гэта я чула! Скажы каму – не павераць. Няўжо, дзядзька Кіпцік? Га, цётка Груня?

Груня агрэсіўна нацэліла на Клаўку вочы:

– А што ты чула, лахудра? А што ты чула? Нам, можна сказаць, – гора, бяда, а ты – чула!

Кіпцік, каб не даць разгарэцца полымю, цыкнуў на жонку:

– Ша! Цішэй, цішэй, Груня. Не разганяйся. Цябе тады не спыніш.

– Ты каго абараняеш? Ты каго?.. – натапырылася Груня.

– Ну, будзе, будзе, бабы! – суцешыў Кіпцік жанчын. – Не да вас.

А Клаўка, сядаючы, паціснула плячыма:

– А хіба я вінавата? Толькі і размоў у вёсцы пра курэй... пра сабаку... пра вокны.

Груня супакоіла сябе:

– Здавалася б, свае людзі, а языкамі мянцяць. І не стомяцца ж!

– А што людзям яшчэ рабіць? – паправіла хустку на галаве Клаўка. – Не ўсё ж на градках поўзаць. І пагаварыць хочацца.

– Знойдзем! З-пад зямлі дастанем! Я сама распраўлюся з супастатам! На ўсю катушку! – дала адчуць Клаўцы, а заадно і ўсёй вёсцы, Груня, што тут не хаханькі ім.

Кіпцік жа запэўніў жонку:

– Веру, веру, маладзіца.

А да Клаўкі звярнуўся з пытаннем:

– Інструмент з сабой?

Клаўка ўздыхнула, палезла пад сукенку па карты, дастала іх, выдыхнула з палёгкай:

– Як знаццё было, што спатрэбяцца.

– Прыкінь-ка на іх. Што яны скажуць, цікава? – папрасіў гаспадар хаты. – Ты не крыўдуй, Клаўдзія, не крыўдуй. Груню таксама зразумець трэба.

– А мне што? – хмыкнула Клаўка. – Хіба ж я гэта вартавала? Мая хата з краю. Скажы каму – не павераць. Дзівосы!

– Праз тыдзень-другі ўжо і Мішка, мусіць, вяртаецца. Чужыя дні хутка ляцяць. Паспець трэба знайсці. Ой, гора! Хоць бы цягнік зламаўся!.. – Груня паморшчылася, як ніколі раней.

Кіпцік падбадзёрыў:

– Паспеем, паспеем, маладзіца. Ну-ну, Клаўка!

Клаўка расклала карты, бубніла нешта сабе пад нос, а тады сказала гучна:

– Выпадае табе, дзядзька Кіпцік, дарога...

– Я ж і кажу яму: едзь, дурань стары, у міліцыю, – ажывілася Груня. – Бачыш, і карты пра тое ж самае. Неслух!

Кіпцік прыклаў палец да роту:

– Ша!

– Казённы дом... – працягвала Клаўка.

У Груні ажно вочы пабольшалі:

– Няўжо Мішка ў суд падасці?!

– Без панікі, Груня! Ну-ну! – Кіпцік перавёў позірк з жонкі на варажбітку. – Мішка не такі.

– Чакае цябе, дзядзька, сур’ёзная размова з пікавым каралём...

– Гэта Мішка... Мішка, – прашаптала роспачна Груня і скрыжавала рукі на грудзях.

Кіпцік папрасіў у Клаўкі карту, паднёс яе да вачэй:

– Ён... Арынавіч... Яго, яго валасы на карце. І чуб такі... калі там, на курорце, не абалванілі. Бяры карту. На. – І ён падаў Клаўцы карту, і сам сябе падбадзёрыў. – А што, хіба я ніколі не размаўляў з Мішкам? Знойдзем, знойдзем агульную мову.

– Працягваць далей, ці і так усё зразумела? – падняла вочы на Кіпціка Клаўка.

– А што зразумела? – не пагадзілася Груня.

– А нічога не зразумела! – Кіпцік тузануў Клаўку за рукаў. – А чым усё скончыцца? Чым? Мне заўсёды канец цікавы... хвокус-мокус. Га?

– Канец і мне цікавы, – засвяціўся твар у Груні.

Клаўка ўздыхнула:

– Усё наладзіцца... пасвятлее і пацяплее ў вас на сэрцы пасля размовы з каралём...

Кіпцік пераможна глянуў на жонку:

– Ну! А ты мне – едзь! Куды ехаць? Навошта? Хто нас дзе чакае? Я сам яго знайду. Дзякуй, Клаўдзія. Дзякуй. – Патрос ёй руку.

– Няма за што дзякаваць. Рада была памагчы.

– Ты такая, ты добрая, калі трэба, то заўсёды побач, – настрой у Кіпіцка ўзняўся, і ён не вупускаў руку варажбіткі са сваіх дзвюх.

А Груня нават прапанавала ёй:

– Можа паснедаеш з намі? Я тут Кіпціку свайму прынесла... – кінула на мужа такі позірк, што таму нічога не заставалася, як прыплюснуць вочы і паскрэбсці за вухам.

Клаўка заўпарцілася:

– Ды я ж сытая, што вы! Слесар мой так добра гатаваць навучыўся, што і ў рэстаранах так не ўмеюць. Асабліва смачная ў яго зразы атрымліваюцца. Пальчыкі абліжаш!

Пра тыя зразы Кіпцік уставіў сваё меркаванне:

– Яно... гэта... зразы... ага.. Якой толькі заразы не прыдумаюць, а для мяне ўсё роўна катлета... Сучасная. Худая. І кіслая. Ты яе туды, яна – назад... Як парсюка ў хлеў заганяеш.

Груня ж чамусьці агрызнулася на мужа:

– Ты еў! Баламут! Не дасці во чалавеку і слова сказаць. Заўсёды свой нос усунеш. Цьфу!

– Што было, тое было. Харчаваўся і ў рэстаранах. Ведаю, што там і як. Да твайго ведама, старая, як ужо добра падхарчаваўся, адна мяне на круг запрасіла...

Клаўка засмяялася. Гэта падняло настрой Кіпціку, ён баіў далей:

– А чаго? Я і цяпер, калі б ля грубкі пагрэць...

– Дык ты што, хочаш, каб я цябе пагрэла? – Груня пачала шукаць вачыма, чым бы пагрэць яго, старога балбатуна. – Дзе тут які драч, га? Ты, відаць, даўно хочаш, каб я цябе пагрэла?

Кіпцік замахаў рукамі:

– Маўчу-маўчу-маўчу!

Працягваючы ўсміхацца, Клаўка сказала:

– Ну добра, пабягу я. Сёння кіно ў нас. Прыходзьце ў кіно.

– Тут свайго кіно хапае, – Груня кіўнула на Кіпціка. – Кіншчык вунь сядзіць!

Калі Клаўка, якой Кіпцік потайкам памахаў рукой, знікла за дзвярыма, Груня зняважліва плюнула ёй услед, хмыкнула:

– Кабыла! Выгуляецца за дзень, а тады брындае з хаты ў хату. «Скажы каму – не павераць»! А ты не кажы! А ты маўчы! Білецікі ў клубе прадае. Дзве гадзіны ўсяго робіць. А старым – вілы на плячо!

Скасіўшы вочы на жонку, Кіпцік заўважыў:

– Ты ў гэтую палітыку не лезь.

– А што – не так? Маладыя побач налегцы ідуць, а старыя, бацькі іхнія, воз цягнуць.

– Не мая палітыка.

– Адсталы ты чалавек, Кіпцік, а яшчэ ў рэстаране харчаваўся.

– Было!

– Тое, што было, мала радасці нясе. А вось што будзе – цябе гэта не хвалюе?

І Кіпцік, спахапіўшыся, гукнуў:

– Павел! Павел! Струк! Струк! – вытрымаўшы паўзу, прашаптаў задумліва і няўпэўнена. – Няўжо Павел?

– А ён за што на цябе зуб мае? – падняла вочы на Кіпціка жонка.

Той вырачыў на кабету вочы:

– За тое, што на цябе меў у маладосці.

Груня адвярнулася.

– Во-во! Адвярнулася! Праўда вочы рэжа.

Груня раскашлялася.

– Ад праўды і кашаль душыць. Не кашаль, а я цябе павінен душыць. Я!

Ну што ты скажаш гэтаму Кіпціку? Груня прыпомніла, што грэх быў, але за даўнасцю часу, як кажуць, суду не падлягае, таму скарыстала сваю бабскую хітрасць: мякка абняла дзеда за шыю, горача зашаптала яму на вуха:

– Кіпцічак мой родненькі! Няўжо я цябе на каго памяняю? Дзе я яшчэ такога прыгажунчыка, такога дурненькага знайду?

Кіпцік растаў, як камяк снегу, таму на «дурненькага» не звярнуў увагі, і заплюшчыў вочы: хораша як! А жонка лашчыла яго далей:

– Ніколі! Ніколі я цябе не памяняю! Што ты! Ты менш толькі людзей слухай... Ну іх! Бачыш, як нашкодзілі яны нам?

Знаходзячыся яшчэ пад жончыным гіпнозам, Кіпцік матлянуў у паветры кулаком:

– Вось і я ім: Груня не такая! Груня – кавалак золата! Брыльянт! Груня мяне, адзінага, любіць і галубіць. Я правільна гавару?

– Правільна, правільна, – яна пагладзіла мужа па лысай галаве.

– Толькі мяне... адзінага... Назаўсёды... – Ён дакрануўся рукой да таго месца, дзе яшчэ не астыў пацалунак. – Трымаецца... Шчака ажно пацяплела... Быццам скавародка... Я на сёмым небе... Я лячу... лячу... лячу я!

Груня нарэшце лёгенька адштурхнула Кіпціка ад сябе, ледзь чутна сказала:

– Палётаў – хопіць... – і падсунула да сябе спіс.

Прачнуўся, здаецца, і Кіпцік, ён заміргаў вочкамі, і сказаў пагрозліва, але памяркоўна:

– Дзейнічаем! Канешне, злачынцу так проста не возьмеш... К-хе, к-хе... Сіла трэба для таго, каб узяць. Аднак жа... – Ён праглынуў сліну, – сілы ў мяне засталося... сама ведаеш... на два разы пшыкнуць. Другі дзень ужо не корміш. Чым браць буду? Лозунгам?

На стале ўмомант аказаліся слоікі з ежай. Іх выставіла з сумкі Груня. І сказала, паказваючы рукой на стравы:

– На здароўечка, Кіпцічак мой! На здароўечка! Дзеля нашай агульнай справы. Жры! Цьфу ты! Еш, еш, ягадка-а-а!

Кіпцік працягнуў руку да жонкі:

– Ручнік!

– Дам, дам табе і ручнік! – Груня падала. – Калі ласка! Калі ласка!

Кіпцік закруціў ручнік, быццам шалік, вакол шыі, і пачаў прагна есці. Жонка сядзела насупраць яго, падпёршы падбародак далоняй, захаплялася мужам, на поўным сур’ёзе мовіла:

– Ты як пан у мяне. Як пан.

– Які пан, Груня? – не адрываючыся ад слоіка з пражаным салам, падхапіў гаворку Кіпцік. – Пану да мяне яшчэ цягнуцца ды цягнуцца. Я – следчы! Га?

– Хай, хай следчы...

– Дакажу! Дакажу, хай не думаюць, маць іх іці! К-хе! На палец барадаўка – і тое прыбаўка. Цяміш? У бюджэт!

– Я заўсёды ведала, што ў цябе на плячах не качан капусты, – падбадзёрыла Кіпціка жонка. – А галава!

– Галава, галава, так, – пагадзіўся Кіпцік. – Будуць авечкі сытыя і сена цэлае.

А Груня зажмурыла вочы і соладка прамовіла:

– Я ж і забылася зусім... я ж і забылася...

Кіпцік адразу скіраваў позірк на сумку, прасвідраваў яе вачыма:

– Што ў цябе там? Ні чэміргес?

Не звяртаючы на яго увагі, жонка працягвала:

– Я ж і забылася... Калі хочаш з мужыка выціснуць што-небудзь карыснае – яго спярша накарміць трэба. Харчуйся, харчуйся, родненькі мой сышчык!

Таго, на што разлічваў Кіпцік, у сумцы не аказалася, і апетыт у яго прапаў, хоць жонка і працягвала гладзіць па галаве...

4

Пакуль Кіпцік еў ды запіваў малаком, а потым яшчэ і яшчэ заглядваў у свой спіс, Амерыканец дэманстраваў у клубе кінафільм. Новую спецыяльнасць ён асвоіў даволі хутка. Апаратура яго слухалася, нібы шчанюк гаспадара. Праўда, Амерыканец націскаў толькі на тыя кнопкі, якія паказаў яму перад ад’ездам на чарговым інструктажы Мішка. Націснеш, вучыў той яго, на любую іншую, заваліш усю справу. Абсвішчуць. Не націскай на лішнія... Не трэба... І пакуль усё... цьфу-цьфу-цьфу!.. ішло добра. Ніхто не меў прэтэнзій да новаспечанага кінамеханіка

Запусціўшы апаратуру, Амерыканец выцер насоўкай узмакрэлы лоб і шчасліва ўздыхнуў:

– Фу ты, га! Закруцілася! Завярцелася! – ён глянуў у акенца. – Парадак! Ну, усё... Засталося мала. Сем патоў з мяне выходзіць за адзін сеанс. Яшчэ трохі – і здаю Арынавічу і апаратуру, і план. Трымай, Арынавіч! Па ўсіх паказчыках цябе ў перадавікі вывеў. Граматы... Прэміі... Падзякі... А што, цікава, мне будзе? Апельсін абхазскі?

Не паспеў ён пагаварыць як след сам з сабою, калі ў акенца ўварвалася тупаценне ног, свіст і галасы, ад якіх Амерыканцу зрабілася млосна. Як жа, крычаць: «Амерыканца – на мыла!», «Партач!», «У-лю-лю-лю-ю!». Кінамеханік не на жарт разгубіўся. Ён глынуў з графіна вады, і адчуў, як закружылася галава: «Няўжо ўсё? Няўжо?.. А можа пранясе? Ці ўсё – канец?»

А тупаценне ног было зусім блізка. Амерыканец, прадчуваючы нядобрае, накінуў на дзверы зашчапку, а сам схаваўся за кінаўстаноўку – заняў абарону. Калі на дзвяры пасыпаліся удары, ён падкасаў рукавы і прыняў стойку «жывым не дамся!».

– Адчыняй, абманшчык, хлус імпартны! – пранізаў драўляныя дзверы крык.

Амерыканец загадаў сам сабе:

– Не адчыняць! Трымацца! Трымацца да апошняга!..

– Што напісаў на афішы, а што паказваеш? – дапытваўся хлапчына сваім пагрозлівым голасам. – Будку перакулім, калі не вернеш грошы! Бярыцеся за вуглы, хлопцы!

– Гэй вы там, паасцярожней! – Амерыканец пагразіў пальцам. – Паасцярожней! Не вы ставілі будку! Не вы!

А потым Амерыканец уздыхнуў з палёгай, бо хлопцы памалацілі кулакамі ў дзверы, паабяцалі сустрэцца з кінамеханікам на вуліцы – і зніклі. Амерыканец зноў прамакнуў лоб насоўкай і пачаў суцяшаць сам сябе: «Хацеў жа як лепш. Для плана стараўся. Для дзяржавы». Ён паглядзеў у акенца, у глядзельнай зале нікога не было, і выключыў апаратуру. А ўслых сказаў:

– Вось і ўсё кіно. Прызямліўся ў Еўропе, такія справы!..

Прыбегла Клаўка. Амерыканец не адразу адчыніў ёй.

– Ды адна я, адна! – запэўніла білецёрка, а калі апынулася ў кінабудцы, з дакорам глянула на старога. – Што ж ты нарабіў, дзядзька Ігнат? Клуб пусты.

– Г... грошы ў цябе? Не адабралі? – талопіў позірк на Клаўку Амерыканец.

– А то дзе ж яшчэ! Купілі білеты – хай глядзяць.

– Правільна. Багата грошай?

Клаўка кіўнула: ага.

– Тады не журыся. Тады жывём. Ну, чаго галаву павесіла? А калі мы дадатковы план прынялі, га?

– Як гэта? – здзіўлена глянула на Амерыканца Клаўка.

– За адну змену – восем норм. Усе бяруць, а мы што – лысыя?

– Быццам бы не...

– І я гавару: не лысыя, – Амерыканец рассмяяўся.

Усміхнулася і Клаўка:

– Скажы каму – не паверыць. Эх, дзядзька! Усё гэта і добра, і дрэнна. А каму ж мы заўтра кіно будзем паказваць? Хто прыйдзе? А паслязаўтра? Не павераць нам больш людзі, хоць фільм і на самай справе індыйскі будзе...

Амерыканец пасроб за вухам:

– Рэклама падвяла. Цяпер усюды гэтыя рэкламы. Я сабе гадзіннік па рэкамендацыі газеты купіў, а ён дзень ідзе, два на месцы стаіць. У газетах жа друкуюць рэкламу вялікімі літарамі, а я ўсяго-наўсяго на паперцы напісаў, што фільм індыйскі... для вузкага кола.

– Але ж ведаў, што наш фільм?

Амерыканец вінавата апусціў галаву:

– Не трэба было б...

– Для цябе ж стараўся, Клаўдзія! – Амерыканец прыклаў руку да сэрца. – Для Мішкі, курортніка нашага. Для плана. Для дзяржавы.

– А бачыце, што атрымалася?

– Калі ж фільмы пайшлі ў апошні час – што блізнюкі. Нават і артысты адны і тыя ж у іх здымаюцца. Чым заманіць людзей? Якім метадам? Вось і асмеліўся я прарэкламаваць...

Клаўка махнула рукой:

– Добра! Што будзе, таго не мінуць. Зачыняй будку, дзядзька. Пайшлі дахаты.

– Ты ідзі, дзеўка, – замахаў Амерыканец. – А я тут яшчэ пабуду крышачку. Справы ёсць.

Клаўка знікла. Амерыканец, правёўшы яе позіркам, накінуў зноў на дзверы зашчапку, кінуў на падлогу пінжачок і лёг. Ляжаў і бубніў сабе пад нос:

– Дзякуй сказалі б, нехрысці, што хоць з хат павыцягваў... адзін на аднаго паглядзелі... пра жыццё папыталіся... Дык не: на мыла... на мыла...

Амерыканец захроп.

5

Прайшло яшчэ некалькі дзён. Усё бліжэй і бліжэй час вяртання Арынавіча. А ў Кіпціка, па ўсяму відаць, нічога не скранулася з месца. Ён сядзіць на лаўцы з кійком, які служыць яму, мусіць, зброяй. Твар заклеены лейкапластырам. Па-ранейшаму не зашклёныя вокны, няма сабакі Швагра – ланцужок накінуты на будку. Кіпцік пасля таго, што здарылася на аб’екце, які ахоўваў, нясе вахту надзвычай пільна, пад вачамі ажно пісяжкі з’явіліся ... А мо ад чаго іншага яны? Кіпцік сам ведае, ад чаго. Вось і цяпер ён змагаецца са сном, клюе носам, і каб не крокі перад ягоным аб’ектам, ён, безумоўна, задрамаў бы. Аднак ускочыў, прыставіў да нагі дручок, нібы вартавы вінтоўку, і падаў каманду:

– Стой, хто ідзе?

– Амерыканец! – пачулася з-за брамы.

– Амерыканец на месцы, астатнія – да мяне! – запатрабаваў Кіпцік.

– Я свой Амерыканец. Савецкі.

– Праходзь, – дазволіў Кіпцік, а калі Амерыканец паказаўся на двары, паведаміў. – Вахту нясу. А табе што трэба?

Амерыканец доўга нічога не гаварыў, сноўдаўся па двары ўзад і ўперад, а толькі тады, расцягваючы гукі, сказаў:

– Чуў ці не?

– Гледзячы што. А ты – чуў? – у сваю чаргу націснуў на тое, што балела, Кіпцік.

– Чуў.

– І я чуў.

Яны селі на лаўку. Закурылі.

– Што рабіць будзем? – першы падаў голас Кіпцік. – Думаў знайду супастата, а ніхто не прызнаецца. Хоць кожнага за каўнер бяры.

– Ты, бачу, некага узаў? – нясмела папытаў Амерыканец і кіўнуў на лейкапластыр, што заняў большую частку Кіпцікавага твару.

Кіпцік асцярожна пакратаў балючае месца, хаваючы вочы, прамовіў:

– Падазронасць лягла на Анціпіху. Быў у яе. Не, кажа, не я, Атрахімка. Рука не падымаецца...

– На каго?

– На курэй. На сабаку. На вокны.

– А на чалавека? – паморшчыўся, нібы балела яму, Амерыканец. – Чым гэта яна цябе так распісала? Качаргой? Скавародкай?

– Цёмна было. Не разабраў. Як у сне было. Зайшоў... Сказаў... І выйшаў. А ты што ж, план сарваў?

Амерыканец хехекнуў:

– А гары яно гарам, такое кіно! Сарваў, брат. Учора два чалавекі прытупалі ў кіно. І тое з суседняй вёскі. З Абідавіч. Як нам далей жыць з табой, Трахім?

Кіпцік не адразу сказаў:

– А так і жыць. А так і жыць. Набраць паветра – і не дыхаць. І не шавяліцца. Шукаю...

– І што, знойдзеш? – насцярожыўся Амерыканец.

– Знайду! – Кіпцік прытупнуў нагой.

Амерыканец уважліва глядзеў на Кіпціка, а тады крыва усміхнуўся:

– У цябе ж ужо месца на твары мала засталося... незанятага.

Кіпцік пакрыўдзіўся, размінуўся позіркам з Амерыканцам:

– Ты чаго прыпёрся? Што табе трэба? Мяне крытыкаваць, нягеглы іншаземец, сабраўся? А сабраўся спачуваць, то спачувай, а не падсыпай солі. Падсыпаць і Груня добра ўмее.

– Даруй. Даруй, Трахім. Можа, з такога выпадку, так бы мовіць, га? – Амерыканец шчоўкнуў па горлу.

– Больш на пасту ні грама! – цвёрда сказаў Кіпцік і заматляў галавой.

– Я вып’ю.

– А я што – глядзець павінен? Сліну глытаць? – натапырыўся Кіпцік.

Амерыканец забедаваў:

– Што ж цяпер, нельга і па сто грамаў?

Кіпцік абурыўся:

– Эх ты, Амерыканец! Лёгка таго біць, хто ляжыць. Наконт выпіць ты не праслабіш. А што, лепш скажы, у вёсцы гамоняць?

– Пра тваіх курэй? – адразу здагадаўся, на што намякае Кіпцік. – А што гамоняць? Што бязрукаму ваду несці давер, што Кіпціку што-небудзь – адно і тое ж...

– Ну хоць бы хто паспачуваў! Хоць бы хто! Толькі сам сабе і падмагнеш,– скрывіўся Кіпцік і плюнуў.

– І яшчэ, праўда, кажуць, бытта Груні тваёй работа...

Кіпцік аслупянеў:

– Груні? Дзе? Што?

Амерыканец напомніў:

– Куры... Сабака... Вокны...

Кіпцік памуляўся, а тады прыкрыкнуў:

– Цыц! Ты пры сваім розуме ці не? «Груні тваёй работа». Мы з ёй разам, калі хочаш знаць, шукаем злачынцу.

Амерыканец развёў рукамі:

– Ну, тады не ведаю... За што купіў, за тое і прадаў. Людзі так баяць. Не сам жа прыдумаў.

– Ты можаш і сам. А пакляніся!

– Не буду. Хочаш вер, хочаш не. Што чуў, пра тое і сказаў.

– Пачакай, пачакай,– памякчэў, здаецца, крыху Кіпцік. – Хай і гавораць. Хай і балакаюць. Іхняя справа. А навошта тады маёй Груні такое кіно?

Амерыканец прастагнаў,зморшчыўся і адвярнуўся ад Кіпціка:

– Пра кіно, прашу цябе, не ўспамінай. У пячонках яно сядзіць.

А Кіпцік зрабіў выгляд, што не пачуў, ссунуў бровы:

– Дык і я кажу: навошта маёй Груні такі канцэрт?

– Вось гэтага не ведаю,– лыпнуў вачамі Амерыканец. – Самі разбірайцеся.

– Не! Заікнуўся – гавары далей!

– Гавару,гавару... Дзе твае куры?

– Мае дома.

– А Мішкавы?

– Мішкавых... пахаваў. Чын па чыну. Хоць і без аркестра.

Амерыканец кашлянуў:

–Упэўнены?

– Сваімі рукамі закапаў,– Кіпцік патрос рукамі. – Вось гэтымі.

– А людзі гавораць...

– Зноў людзі гавораць?– паморшчыўся каторы раз Кіпцік.

– Дык больш ніхто, акрамя людзей, размаўляць не ўмее.

– Гавары ўжо, гавары!– махнуў рукой Кіпцік і сеў. – Гавары.

– А людзі кажуць, быццам іх Груня твая снатворным напаіла... Разумееш?

Кіпцік зноў устаў, таргануўся целам, нахмурыўся , гледзячы на Амерыканца:

– Не. Не разумею.

– І я...– выдыхнуў Амерыканец. – А мне, Трахім, думаеш лёгка жыць з такой рэпутацыяй? Мянушку горш не прыдумаеш прыляпілі – Амерыканец. Хоць вешайся. Тыя ракеты торкаюць у Еўропе, а атрымліваецца, быццам і я вінаваты. Вось ужо засталася мне ад бацькі спадчына дык засталася. Лепш бы ён у Кітай у заробкі ездзіў. Хоць і Кітай... Сядзеў бы лепш дома.

Кіпцік не чуў, што яму гаварыў Амерыканец, ён усё яшчэ глядзеў на таго шклянымі вачыма:

– Груня, кажаш? Няўжо?

– Не я—людзі...

– А каб ім мулка спалася! – Кіпцік схапіў рыдлёўку. – Зараз праверым! Зараз я ім!.. Людзі кажуць... Што мне людзі? Я сам курэй закапаў. Сам. Вось гэтымі рукамі!– Ён зноў патрос рукамі, не выпускаючы з іх рыдлёўку. – Пайшлі, тыцну носам!

Сапучы за Кіпцікам, Амерыканец кідаў таму ў спіну:

– Пуста там. Навошта дарэмна зямлю таптаць? У горадзе даўно куры. У гаршках. У халадзільніках. Дачка, думаеш, проста так прыязджала?

Не паварочваючыся, Кіпцік адбрыкваўся:

– Ты яшчэ дурнейшага нічога прыдумаць не мог? За мной! Шпарчэй! Тая шапка, што ў краме ляжыць, вушэй не грэе. Яе трэба на галаву ўсторкнуць.

У Амерыканца зусім, здаецца, прапала жаданне тупаць, ён ляніва плёўся ўслед, бубніў:

– Ды што глядзець? Глядзі не глядзі, а куры – цю-цю.

– За мной!– Кіпціка ніхто ўжо не мог спыніць.

6

І яны прапалі з вачэй. Пачакаем, паглядзім, што будзе далей. Няўжо і сапраўды Груня? Трафім не верыць. А людзі, бач ты, гавораць. Нічога не скажаш – сітуацыя.

Давайце пакуль зазірнем да часовага паштальёна Ягора Чапухі. Да слова сказаць, Чапуха – таксама не прозвішча, а мянушка мясцовага значэння. Моцна прыляпілася яна да Ягора, але ён ніколькі не крыўдуе на землякоў за гэта, а як выкарыстоўваў у сваёй гаворцы раз-пораз слова «чапуха», так і выкарыстоўвае. А жонку яго называюць не Марусяй, а Чапушыхай. Таксама не крыўдуе. Спытайце, чыя чарга кароў заўтра пасвіць? І пачуеце: «Чапухі з Чапушыхай».

Нешта і ў іх, відаць, сталася. Чапуха не ў гуморы сядзіць на лаўцы, а жонка насупраць на табурэтцы. Насупілася. Маўчаць. Зрэдку узнімаюць адзін на аднаго вочы.

– Чапуха!– парушыў маўчанне Чапуха.

– Табе ўсё чапуха! Бязрукі! Навошта браўся за сумку?

Чапуха паскроб за вухам:

– Дык... каго не прасіў Арынавіч – усе адмовіліся.

– А ты – скок! Бабскі характар у цябе, Чапуха.

– Які ні ёсць, Чапушыха, а чалавеку ўдружыў.

– Ды ўдружыў! Так удружыў, што мне колка на табурэтцы сядзець,– Чапушыха ёрзнула.

– А ты пабегай,– дазволіў сказаць сабе Чапуха, пасля чаго жонка ўстала з табурэткі, махнула рукой: бязрукі і ёсць бязрукі. – Каго не прасіў Арынавіч – ніхто... Маладыя саромяцца з сумкай хадзіць. Ім толькі аўтаматы падавай... робаты. Каб і рукі чыстыя былі, і спіна не балела... А з паштарскай сумкай, бачце вы іх, сорамна. Не той плацдарм. Пошту разносіць і маіх чатырох класаў хопіць, а ў іх паболей. Ды чапуха, Маруся, выжывем!

Чапушыха крыху памаўчала, але супакоіцца не магла, таму зноў прасвідравала мужа вачыма:

– А што ж ты людзям разносіць будзеш? Ашмёткі? Як тыя газеты цяпер чытаць можна? А пісьмы? А пісьмы, Божа-а!

Чапуха пакрактаў, падцягнуў штаны:

– Самая што ні ёсць чапуха! Калі адзін дзень не пачытаюць – нічога з імі не зробіцца. Ды і радыё ж ёсць. Целявізар амаль у кожнага.

– Гэта ўсё ёсць, а сваё стрэбуюць. Людзі такія.

– Зразумеюць. З кім не бывае. Ну, упусціў сумку ў ваду... не ўтрымаў. Я ж, Маруся, хацеў толькі паставіць яе ,сумку, на поручні, каб пісьмо дастаць. А яна, халера, і кульнулася... і паплыла.

– Я веру. А людзі?– залыпала вачыма Чапушыха. – А людзі?

– І людзі павераць, зразумеюць. Не спецыяльна ж. Не ўмысна. Я ж не шкоднік які-небудзь, а чэсны працаўнік. Папрасілі – пагадзіўся.

– Загадчыца, Любка, хоць ведае? – уступліва-мякка пацікавілася Чапушыха.

– Ёй не дакладваў,– зноў падцягнуў штаны Чапуха.

Чапушыха параіла:

– Схадзі,схадзі павініся. Як-ніяк – начальніца. Яна дзеўка добрая, даруе.

– Не за сябе баюся – за Мішку Арынавіча. Падкачаў. Не апраўдаў даверу. Пачнуць яго калашмаціць, тузаць.

– Схадзі. Прызнаешся – і лягчэй стане.

Чапуха доўга таптаўся каля мокрых газет і пісьмаў, а тады зноў падняў вочы на жонку:

– Дык што, ісці?

– Мякеша! – павысіла голас Чапушыха. – Дачакаешся, што хвельятон у газеце прапячатаюць.

– Хвельятон?– вырачыў вочы Чапуха.

– А што ты думаў! Яшчэ і намалюць. Ой, і бязрукі ж ты, Чапуха! Ці гэта ўсе такія мужыкі, ці ў мяне толькі?

– А што, могуць у газетцы і намаляваць. Могуць. Я б і сам пасмяяўся з такога паштара, яй-бо.

– З сябе?

– Не, з сябе – не, а вось з такога паштара, як сам. Хвельятон, кажаш?– Чапуха паскроб за вухам, а паколькі жонка нічога не адказала, а толькі ўздыхнула, ён прамовіў:– Гэтага дапусціць нельга. Як таго хочаш, а нельга. Ды... ды чапуха!

Чапушыха зноў ажывілася:

– Прасі, прасі прабачэння, а не чапушыхай. На калені ўпадзі. Дзеўка добрая. Зразумее. Вось табе мая парада.

– Чапуха!– Чапуха ўзяў канверт, пакруціў яго перад вачыма. – Мне ўсё роўна гэтыя газеты мала насіць засталося. Кавалак хлеба не адымуць, калі і сумку забяруць. Злезла, га? Злезла...

– Хто з каго?– насцярожылася Чапушыха.

– Чарніла з канверта злезла.

– Вось табе і чапуха! Падсудная справа!

– Так ужо і падсудная. Чапуха.

– Як жа цяпер пісьмы разносіць будзеш? Каму? Куды? Голыя канверты. Што бліны. Ай, няпутны!

– Цішэй, Маруся, цішэй,– Чапуха шморгнуў носам. – Так і разнясу. Няхай у цябе менш галава баліць.

Хаваючы вочы, Чапушыха затрэсла галавой:

– Разнось, разнось, а я пагляджу...

– Паглядзі, паглядзі, я не забараняю,– Чапуха выцягнуў з канверта лісток.– Яны ўсё роўна парасклейваліся, канверты тыя. Так і буду знаходзіць. Па тэксту. Чытаць буду. А ты кпіш з мяне. Дарэмна. Дарэмна.

Чапушыха насцярожылася, тузанула старога за рукаў:

– Нельга! Нельга! Ты што надумаўся рабіць, Ягор? За гэта і на самой справе могуць асудзіць. За тайны...

– Чапуха! А то сакрэт вялікі, што ў такіх пісьмах. Прышлі сала... Атрымалі кватэру, а ёй пуста – акрамя стала , нічога няма... Спім на голай падлозе... Ці чуеце, бацькі? У халадзільніку мыш павесілася... Звяжы світэр, бо хутка зіма... Сябар машыну купіў, яму бацькі дапамаглі... І я спадзяюся, што вы таксама не менш за бацькоў сябра любіце мяне... І так далей. Вось пісьмо. Каму, думаеш? Зараз скажу. – Чапуха выцягнуў складзены лісток, прачытаў: « Прывет з БАМа ад Сяргея!» Макару. Ад сына. Ён, ён у яго магістраль будуе. Ручку, Маруся! Ды Чапуха!..

Чапушыха моўчкі падала ручку, Чапуха напісаў на канверце, каму пісьмо, а тады сказаў, усміхнуўшыся:

– Так мы і ўсе канверты разблытаем. А ты хвалявалася. Чапуха! Ну, хто ў нас там далей ідзе? «Дарагая Клава!» Клава?

– Клавы ў нас дзве,– міргнула вейкамі Чапушыха.

– Дзве. Правільна,– пагадзіўся Чапуха і чытаў далей: «Даўно... даўно збіраўся табе прызнацца, але... але не хапала смеласці, рашучасці...і... бадзёрасці духу. Пішу... пішу табе і думаю: а ці зразумееш ты мяне правільна? Ведаю, у цябе сям’я, сын, але ты даруй мне за шчырае прызнанне...»

Чапуха склаў лісток, схаваў у кішэню, але ж Чапушыха ўхапілася за руку мужа, утрапёна глядзела на яго:

– Як?... І гэта ўсё? Чаму ж так? Чытай, чытай!

– Хопіць, сказаў!– гыркнуў Чапуха.

Чапушыха спярша нервова глянула на мужа, а тады стрымана пацікавілася:

– Хто ж гэта ёй, цікава, у каханні прызнаецца?

– Не твая справа!– гучна і афіцыйна сказаў Чапуха.

– Як не мая? – нахмурылася Чапушыха.

Чапуха стаяў на сваім:

– Не твая!

Чапушыха насупілася яшчэ больш, чым раней:

– Падцягні штаны, шалапут! Як што сур’ёзнае – не твая справа! Чаму? Не, браток, мая. Мая!

– Я паштар, а не ты!– адбрыкваўся Чапуха.

– «Я паштар». Вось пасадзяць цябе ў каталажку за гэтыя пісьмы, а хто перадачы будзе насіць? Хто? – заўважыўшы, што Чапуха задумаўся, а з твару ў яго прапаў выраз вялікага начальніка, жонка прытулілася да пляча мужа, пагладзіла. – Ну пакажы, пакажы, Ягорка, што тамацькі напісана... пакажы, родненькі...

Аднак Чапуха быў непахісны:

– Палі печ!

Што дзіўна, дык Чапушыха не пакрыўдзілася, а працягвала падлабуньвацца да мужа, цмокнула нават у шчаку:

– Ну, Ягорка... Га? Хто, хто Клаўцы ў каханні прызнаецца?

Чапуха вызваліўся нарэшце з абдымкаў жонкі, падцягнуў штаны:

– Кармі жыўнасць. Чуеш, парсюк рохкае?

Чапушыха раптам успляснула рукамі:

– А божачкі! З дзіравай торбай ходзіць, а такім начальнікам зрабіўся – куды там! На каза не аб’едзеш!.. Не падступіцца, вы толькі гляньце! Ну і чытай іх, пісьмы свае, сам сабе! Падумаць толькі – запанеў адразу, як торбу на плячо павесіў! Форсу больш, чым у прахвесара! Будзеш сёння адзін спаць!

– Ту-ту-ту-ту-ту-ту-ту-у! – неяк здзіўлена затутукаў Чапуха.

І невядома, як бы скончылася гэтая сцэнка, калі б не прыбегла ўсхваляваная Груня. Ледзьве пераступіўшы парог, яна задрала галаву на столь, а да гаспадароў хаты сказала, скрыжаваўшы , як заўсёды, рукі на грудзях: