Текст книги "Дзiкi сабака дзiнга, альбо аповесць пра першае каханне"

Автор книги: Рувим Фраерман

сообщить о нарушении

Текущая страница: 1 (всего у книги 7 страниц)

Фраерман Рувим
Дзiкi сабака дзiнга, альбо аповесць пра першае каханне (на белорусском языке)

Рувiм Фраерман

Дзiкi сабака дзiнга, альбо аповесць пра першае каханне

Пераклад: Вера Вярба

I

Тонкая лёска была спушчана ў ваду пад тоўсты корань, што варушыўся ад кожнага руху хвалi.

Дзяўчынка лавiла фарэль.

Яна сядзела нерухома на каменi, i рака абдавала яе шумам. Вочы яе былi апушчаны. Але позiрк iх, стомлены бляскам, што быў рассеяны паўсюды над вадой, не здаваўся пiльным. Яна часта адводзiла яго ўбок i глядзела ўдалячынь, туды, дзе круглыя, парослыя лесам горы стаялi над самай ракой.

Паветра было яшчэ светлае, i неба, абмежаванае гарамi, здавалася сярод iх раўнiнай, ледзь азоранай захадам.

Але нi гэта паветра, знаёмае ёй з першых дзён жыцця, нi гэтае неба не вабiлi яе зараз.

Шырока адкрытымi вачыма сачыла яна за вечна бягучай вадой, сiлячыся ўявiць у сваёй фантазii тыя нязведаныя краiны, куды i адкуль бегла рака. Ёй хацелася пабачыць новыя землi, iншы свет, напрыклад, аўстралiйскага сабаку дзiнга. Яшчэ ёй хацелася быць пiлотам, а таксама яшчэ спяваць. I яна заспявала. Спачатку цiха, потым гучней. У яе быў прыемны голас. Але побач нiкога не было. Толькi вадзяны пацук, напалоханы песняй, плюхнуўся ля самага кораня i паплыў у зараслi чароту, валочачы ў нару зялёную чарацiнку. Чарацiнка была даўгаватая, i пацук дарэмна стараўся, не маючы сiлы працягнуць яе праз густую рачную траву.

Дзяўчынка з жалем паглядзела на пацука i замоўкла. Потым паднялася i выцягнула лёску з вады.

Спалоханы ўзмахам яе рукi пацук шмыгнуў у чарот, а цёмная ў плямах фарэль, што да гэтага нерухома стаяла ў светлым струменi, падскочыла i знiкла ўглыбiнi.

Цяпер дзяўчынка засталася адна. Яна паглядзела на сонца, якое хiлiлася на захад i кранулася вяршынi яловай гары. I хаця было ўжо даволi позна, дзяўчынка не спяшалася дадому. Яна паволi крутанулася на каменi i нетаропка пайшла ўгору па сцежцы, адкуль насустрач ёй па схiле гары спускаўся высокi лес.

Яна смела ступiла ў яго.

Шум вады, бягучай памiж камянёў, застаўся за плячыма, i адкрылася перад ёю цiшыня.

У гэтай векавой цiшынi раптам пачуўся ёй гук пiянерскага горна. Ён прабег па прасецы, дзе, не калышучы галiнамi, стаялi старыя пiхты, i пратрубiў ёй у вушы, напамiнаючы, што трэба спяшацца.

Аднак дзяўчынка не прыбавiла кроку. Абагнуўшы невялiкае балотца, дзе раслi жоўтыя саранкi, яна нахiлiлася i вострым сучком выкапала з зямлi разам з каранямi некалькi кволых кветак. Яна ўжо набрала iх поўныя рукi, калi ззаду пачулiся цiхiя крокi i нехта ўголас пазваў яе:

– Таня!

Яна павярнулася. На прасецы, каля высокага мурашнiка стаяў нанайскi хлопчык Фiлька i зваў яе рукой. Яна падышла, прыветна гледзячы яму ў твар.

Побач з Фiлькам на шырокiм пнi ўгледзела яна поўны кацялок бруснiц. А сам Фiлька вузкiм паляўнiчым нажом з якуцкай сталi састругваў кару са свежага бярозавага дубца.

– Хiба ты не чула горна? – спытаў ён. – Чаму ж ты не спяшаешся?

Яна адказала:

– Сёння бацькоўскi дзень. Мая мацi прыехаць не зможа – яна працуе ў бальнiцы, – у лагеры мяне нiхто не чакае. А чаму ты не спяшаешся? – дадала яна, усмiхнуўшыся.

– Сёння бацькоўскi дзень, – паўтарыў ён яе словы, – i да мяне прыехаў са стойбiшча бацька, я iшоў правесцi яго да яловай сопкi.

– Хiба ты правёў яго? Гэта ж далёка.

– Не, – адказаў з годнасцю Фiлька. – Навошта мне яго праводзiць, калi ён застаецца начаваць каля ракi паблiзу нашага лагера. Я пакупаўся ля Вялiкiх камянёў i шукаў цябе. Я чуў, як ты спявала.

Дзяўчынка глянула на яго i засмяялася. I смуглявы Фiлькаў твар пацямнеў яшчэ болей.

– Калi ты не спяшаешся нiкуды, дык пастаiм тут. Я пачастую цябе мурашкавым сокам.

– Ты частаваў мяне ранiцай сырой рыбай.

– То была рыба, а гэта зусiм iншае. Пакаштуй! – сказаў Фiлька i ўторкнуў бярозавы дубчык у самую сярэдзiну мурашнiка.

Схiлiўшыся над iм удваiх, яны счакалi трохi, пакуль тонкая акораная галiнка не пакрылася ўся мурашкамi. Тады Фiлька страсянуў iх, стукнуўшы злёгку галiнку аб кедр, i паказаў яе Танi. На свежай забаланi блiшчалi кроплi мурашкавай кiслаты. Хлопчык лiзнуў iх i даў пакаштаваць Танi. Яна таксама лiзнула i сказала:

– Як смачна. Я вельмi люблю мурашкавы сок.

Яны рушылi далей, i Фiлька пайшоў з ёю побач, не адстаючы нi на крок.

Яны маўчалi. Таня – таму, што прывыкла думаць патроху аб усiм i маўчаць усякi раз, калi ўваходзiла ў гэты маўклiвы лес. А Фiлька таксама не хацеў гаварыць пра такую дробязь, як мурашкавы сок. Зрэшты, гэта быў толькi сок, якi яна магла здабываць i сама. Так прайшлi яны ўсю прасеку, не сказаўшы нi слова, i выйшлi на процiлеглы схiл гары. I зусiм блiзка, пад каменнай кручай, ля той самай рэчкi, якая, не знаючы стомы, спяшаецца да мора, убачылi яны свой лагер – прасторныя палаткi, што стаялi на ўзлеску.

З лагера даносiўся шум. Дарослыя, вiдаць, паехалi ўжо дадому, i шумелi адны дзецi. Але галасы iх былi такiя моцныя, што тут, наверсе, у маўчаннi шэрага маршчынiстага каменя, Танi памроiлася, нiбы недзе далёка гудзе i хвалюецца лес.

– Мусiць, ужо строяцца на лiнейку, – сказала яна. – Табе, Фiлька, трэба было б прыйсцi ў лагер раней за мяне, бо цi не будуць смяяцца з нас, што мы часта вяртаемся ўдваiх?

"Не трэба было б ёй гаварыць пра гэта", – з горкай крыўдай падумаў Фiлька.

I, учапiўшыся за дзiкi слойнiк, што тырчаў над кручай, ён скокнуў унiз на сцежку так далёка, што Танi зрабiлася страшна.

Але ён не ўдарыўся. I Таня кiнулася другой сцежкай, мiж нiзкiх сасонак, крыва парослых на каменнях...

Сцяжынка вывела яе на дарогу, якая, нiбы рака, выбягала з лесу i, як рака, блiснула ёй у вочы каменнем i друзам, шумнула доўгiм аўтобусам, поўным людзей.

Гэта дарослыя ад'язджалi з лагера ў горад.

Аўтобус прайшоў мiма. Але дзяўчынка не праводзiла вачыма яго колаў, не зазiрнула ў яго вокны, бо не думала ўбачыць там сваякоў.

Яна перасякла дарогу i ўбегла ў лагер, лёгка пераскокваючы праз канавы i купiны, таму што была вельмi спрытная.

Дзецi сустрэлi яе крыкам. Узняты на мачце сцяг лунаў у паветры. Яна стала ў сваю шарэнгу, паклаўшы кветкi на зямлю. Важаты Косця пагразiў ёй вачыма i сказаў:

– Таня Сабанеева, трэба ў час станавiцца на лiнейку. Смiрна! На-пра-ва раўняйся! Адчувайце локцем суседа.

Таня шырэй рассунула локцi i падумала: "Добра, калi справа побач з табой сябры. Добра, калi ёсць яны i злева. Яшчэ лепей, калi яны i там, i тут".

Павярнуўшы галаву направа, Таня ўбачыла Фiльку. Пасля купання твар яго блiшчаў, што камень, а гальштук пацямнеў ад вады.

I важаты звярнуўся да яго:

– Фiлька, якi ж ты пiянер, калi кожны раз робiш са свайго гальштука плаўкi. Толькi не манi, калi ласка! Я ўсё ведаю. Пачакай, вось я пагутару з тваiм бацькам сур'ёзна.

"Бедны Фiлька, – падумала Таня, – як яму не шанцуе сёння".

Яна глядзела ўвесь час направа. Налева ж зусiм не глядзела. Па-першае, таму, што гэта было не па правiлах, а па-другое, таму, што там стаяла тоўсценькая дзяўчынка Жэня, якую яна не любiла.

Ах, гэты лагер, дзе пяты год запар праводзiць яна сваё лета! Чамусьцi сёння ён не здаваўся ёй такiм вясёлым, як раней. А яна ж заўсёды так любiла прачынацца на свiтаннi ў палатцы, калi з тонкiх калючак ажыны капае на зямлю раса! Любiла голас горна ў лесе, падобны на рык iзюбра, i стук барабанных палачак, i кiслы мурашкавы сок, i песнi ля вогнiшча, якое яна ўмела распальваць лепш за ўсiх у атрадзе.

Што ж здарылася сёння? Няўжо гэтая рака навяла яе на такiя дзiўныя думкi? З якiм няясным прадчуваннем сачыла яна за ёю. Куды хацелася ёй плыць? Навошта спатрэбiўся ёй аўстралiйскi сабака дзiнга? Нашто ён ёй?

А можа, гэта адыходзiць ад яе дзяцiнства? Хто ведае, калi адыходзiць яно?

Са здзiўленнем думала Таня пра гэта, пакуль стаяла смiрна на лiнейцы, i думала пра гэта пазней, вячэраючы ў сталоўцы. I толькi ля вогнiшча, якое даручылi ёй раскласцi, яна ўзяла сябе ў рукi.

Яна прынесла з лесу тонкую бярозку, ссохлую на зямлi пасля буры, i паставiла яе ў сярэдзiну вогнiшча, а вакол па-майстэрску развяла агонь.

Фiлька ж абкапаў яго i счакаў, пакуль зоймуцца сучкi.

I бярозка гарэла без iскраў, але з лёгкiм трэскам, з усiх бакоў атуленая змрокам.

Падыходзiлi дзецi з другiх звенняў палюбавацца вогнiшчам. Прыходзiў i важаты Косця, i доктар з паголенай галавой, i нават сам начальнiк лагера. Ён запытаўся, чаму яны не пяюць i не гуляюць, калi ў iх такi цудоўны касцёр.

Дзецi праспявалi адну песню, потым другую.

А Танi не хацелася спяваць.

Як раней на ваду, вялiкiмi адкрытымi вачыма глядзела яна на полымя, такое ж вечна рухомае, пастаянна памкнёнае ўвысь. Яно шумела аб нечым, навявала на душу няясныя прадчуваннi.

Фiлька, якi не мог бачыць яе засмучанай, прынёс да вогнiшча свой кацялок з бруснiцамi, каб парадаваць яе тым нямногiм, што меў сам. Ён частаваў усiх таварышаў па звяну, а Танi выбраў ягады самыя буйныя. Яны былi спелыя i халодныя, i Таня з'ела пачастунак з задавальненнем. А Фiлька, убачыўшы яе зноў вясёлай, пачаў расказваць пра мядзведзяў, бо яго бацька быў паляўнiчы. I хто iншы мог бы так добра расказаць пра iх!

Але Таня спынiла яго.

– Я нарадзiлася тут, у гэтых мясцiнах, у гэтым горадзе, i больш нiдзе нiколi не была, – прамовiла яна, – але заўсёды мяне здзiўляла, чаму так многа гавораць пра мядзведзяў. Заўсёды пра мядзведзяў...

– Таму, што вакол тайга, а ў тайзе жывуць мядзведзi, – адказала тоўстая дзяўчынка Жэня, у якой не было нiякай фантазii, але якая ўсё ведала i на ўсё ўмела знаходзiць прычыну.

Таня моўчкi паглядзела на яе i запытала ў Фiлькi, цi зможа ён расказаць што-небудзь пра аўстралiйскага сабаку дзiнга.

Але пра дзiкага сабаку дзiнга Фiлька нiчога не ведаў. Ён расказаў бы пра злосных нартавых сабак, пра лаек, а пра аўстралiйскага сабаку яму нiчога не вядома.

I тоўстая дзяўчынка Жэня спыталася:

– Скажы, калi ласка, Таня, навошта табе аўстралiйскi сабака дзiнга?

Але Таня не адказала нiчога, бо не ведала, што адказаць. Яна толькi ўздыхнула.

Нiбыта ад гэтага цiхага ўздыху, бярозка, што гарэла дагэтуль роўна i ярка, раптам пахiснулася, як жывая i павалiлася, рассыпаўшыся попелам. У коле стала цёмна. Цемра падступiла зусiм блiзка. Усе зашумелi. У гэты момант са змроку пачуўся незнаёмы голас. То не быў голас важатага Косцi.

Ён сказаў:

– Ай-ай, друга, нашто крычыш?

Чыясьцi цёмная вялiкая рука пранесла над галавой Фiлькi бярэма ламачча i кiнула яго ў касцёр. То былi яловыя лапкi, што даюць шмат святла i iскраў, якiя з гудзеннем ляцяць угору. I там, угары, яны гаснуць не хутка, а гараць i мiгцяць, нiбы россыпы зорак.

Дзецi ўскочылi на ногi, а да вогнiшча падсеў чалавек. З выгляду ён быў невялiкi, насiў скураныя накаленнiкi, а на галаве ў яго быў капялюш з бяросты.

– Гэта Фiлькаў тата, паляўнiчы! – закрычала Таня. – Ён сёння начуе тут, побач з нашым лагерам. Я яго ведаю.

Паляўнiчы падсеў блiжэй да Танi, закiваў ёй галавой i ўсмiхнуўся. Усмiхнуўся ён i iншым дзецям, паказаўшы свае шырокiя зубы, сточаныя доўгiм муштуком меднай люлькi, якую ён моцна сцiскаў у руцэ. Штохвiлiнна ён падносiў да сваёй люлькi вугольчык i соп ёю, нiчога не гаворачы. Аднак гэтае сапенне, гэты цiхi i мiрны гук нiбыта гаварылi ўсiм, хто сабраўся яго слухаць, што ў галаве гэтага дзiўнага паляўнiчага не было нiякiх благiх намераў.

I таму калi да агню падышоў важаты Косця i запытаўся, чаму ў лагеры чужы чалавек, то дзецi закрычалi ўсе гуртам:

– Не чапай яго, Косця! Гэта Фiлькаў тата, хай ён пасядзiць з намi! Нам весела з iм!

– Дык гэта бацька Фiлькi, – сказаў Косця. – Цудоўна! Я пазнаю яго. Але ў такiм разе я паведамляю вам, таварыш паляўнiчы, што ваш сын Фiлька любiць есцi сырую рыбу i частуе ёю iншых, напрыклад, Таню Сабанееву. Гэта адно. А па-другое, са свайго пiянерскага гальштука ён робiць плаўкi i купаецца ля Вялiкiх камянёў, што яму катэгарычна забаронена.

Сказаўшы гэта, Косця пайшоў да другiх кастроў, якiя ярка гарэлi на паляне. А паколькi паляўнiчы не ўсё зразумеў з таго, што гаварыў яму Косця, то ён паглядзеў услед яму з павагай i на ўсякi выпадак пакiваў галавой.

– Фiлька, – сказаў ён, – я жыву ў стойбiшчы, палюю на звера i плачу грошы, каб ты жыў у горадзе, вучыўся i быў заўсёды накормлены. Што ж з цябе будзе, калi за адзiн толькi дзень ты нарабiў столькi лiха, што на цябе скардзяцца начальнiкi? Бяры рэмень, iдзi ў лес i прывядзi сюды майго аленя. Ён пасвiцца недзе паблiзу. Я пераначую ля вашага вогнiшча.

I ён даў Фiльку рэмень, выраблены з ласiнай скуры, такi доўгi, што яго можна было закiнуць на вяршалiну самага высокага кедра.

Фiлька ўстаў, пазiраючы на сяброў, цi не падзелiць хто з iм пакаранне. Танi стала шкада яго: гэта ж ён частаваў яе ранiцай сырой рыбай, а ўвечары мурашкавым сокам i, можа, дзеля яе купаўся ля Вялiкiх камянёў.

Яна ўскочыла з зямлi i сказала:

– Пойдзем, Фiлька. Мы зловiм аленя i прывядзём яго да твайго бацькi.

I яны пабеглi да лесу, якi сустрэў iх па-ранейшаму маўклiва. Скрыжаваныя ценi ляжалi на iмху памiж ялiн, а воўчыя ягады блiшчалi на кустоўi пад зорным святлом. Алень стаяў зусiм блiзка, пад пiхтай, i аб'ядаў мох, што звiсаў з яе галiн. Алень быў такi рахманы, што Фiльку не давялося нават разгортваць аркан, каб накiнуць яго на рогi. Таня ўзяла аленя за повад i па роснай траве вывела яго на ўзлесак, а Фiлька прывёў яго да вогнiшча.

Паляўнiчы засмяяўся, убачыўшы дзяцей з аленем. Ён падаў Танi сваю люльку, каб яна пакурыла, бо ён быў добры чалавек.

Але дзецi засмяялiся. А Фiлька строга растлумачыў яму:

– Тата, пiянеры не кураць. Iм нельга курыць.

Паляўнiчы быў вельмi здзiўлены. Але ж нездарма ён плацiць грошы за сына, нездарма ж сын жыве ў горадзе, ходзiць у школу i носiць на шыi чырвоную хустку. Ён павiнен знаць такiя рэчы, пра якiя не ведае бацька. I паляўнiчы закурыў сам, паклаўшы руку Танi на плячо. А алень падыхаў ёй у твар i дакрануўся да яе рагамi, якiя таксама ўмелi быць далiкатнымi, хаця ўжо даўно зацвярдзелi.

Таня села на зямлю побач з iм амаль шчаслiвая.

На паляне гарэлi кастры, вакол кастроў спявалi дзецi, i доктар хадзiў сярод дзяцей, турбуючыся за iх здароўе.

I Таня здзiўлена думала:

"Сапраўды, хiба гэта не лепш за аўстралiйскага сабаку дзiнга?"

Чаму ж ёй так хочацца плысцi па рацэ, чаму звiнiць у вушах голас рачных хваль, якiя б'юцца аб каменне, i так хочацца перамен у жыццi?

II

Саранкi, якiя ўчора Таня выкапала вострым сучком з зямлi, цудоўна захавалiся да ранiцы. Яна ахiнула iх каранi мокрай травой i мохам, загарнула сцяблiны ў свежую бяросту i, калi ўзяла кветкi пад паху, а на плечы прыладзiла свой рэчавы мяшок, адразу зрабiлася падарожнiкам, гатовым у далёкую дарогу.

Змены аказалiся нечакана хуткiмi. Лагер вырашылi закрыць, а дзяцей завезцi ў горад, бо доктар палiчыў, што начная раса вельмi шкодзiць iх здароўю. Што нi кажыце, а была ўжо восень.

I сапраўды, паменела летнiх траў, i вось ужо тыдзень, як палаткi ранiцай пакрывалiся шэранню, а на лiсцi ў лесе да паўдня вiселi кроплi расы, ядавiтыя ўсе да адной, як змеi.

Аднак шлях, якi чакаў Таню, не быў далёкi. Карацей кажучы, гэта была тая самая дарога, па якой учора праехаў з шумам аўтобус. I хаця яна выбягала з лесу, i ўцякала ў лес, i здавалася новай, сёння на ёй стаяў пыл – крамянiсты пыл, якi нiяк не маглi суняць нават старыя пiхты, што раслi ўздоўж абочын. Яны только адмахвалiся ад яго сваiмi сiнiмi лапамi.

Таня добра бачыла гэта, iдучы ззаду ўсiх у залатым вянку з пылу. А побач з ёй iшоў Фiлька разам са сваiм бацькам, i самы апошнi – алень. Ён таксама не любiў пылу i галасiстых медных труб, у якiя кожныя паўгадзiны трубiлi лагерныя музыканты, iдучы за вазамi з паклажай. I калi мiма праехалi на танках чырвонаармейцы i крыкнулi дзецям "ура", ён так моцна нацягнуў повад, што вырваў яго з рук паляўнiчага i знiк у лесе разам з уюкам. А якраз там былi самыя дарагiя рэчы Фiлькi i Танi. Аленя давялося шукаць.

Яны ўбачылi яго мiж тонкiх бярэзiн, якiя, як i ён, калацiлiся ад страху.

Доўга не хацеў алень выходзiць з лесу. I калi нарэшце паляўнiчы вывеў яго на дарогу, музыкi ўжо не было чутно i пыл улёгся на тыя ж самыя камянi, з якiх падняўся. I пiхты больш не махалi галiнамi. Лагер пайшоў далёка наперад.

Менавiта гэтая акалiчнасць стала прычынай таго, што калi Таня прыйшла ў горад з палатнянай торбачкай за плячыма, у тапках, падраных аб вострую шчабёнку, то дома ў сябе нiкога не застала.

Мацi, не дачакаўшыся яе, пайшла на работу ў бальнiцу, як хадзiла кожны раз, а старая нянька паласкала на рэчцы бялiзну. Вароты былi адчынены.

I Таня ступiла на свой двор.

Цi многа трэба падарожнiку? Напiцца халоднай вады, адпачыць на траве, апусцiўшы рукi на зямлю. Вось трава пад плотам. Яна патанчэла, яе спалiлi ўжо начныя зазiмкi, але ўсё ж пад вечар у ёй сакочуць конiкi, невядома як трапiўшыя ў горад. А вось i вада. Праўда, яна не бяжыць, не струменiцца. Яна зiму i лета стаiць пасярод двара ў дзежцы, прыкаванай да старых саней.

Таня дастала затычку i дала напiцца кветкам, намачыўшы iх каранi, ухутаныя белым мохам. Пасля напiлася сама i падышла да дрэў, што раслi ля ганка. Шырокая елка i бяроза з тонкiмi галiнамi стаялi цiха побач. Елка яшчэ была ладная. Яе ценю хапала на паўдвара i нават болей. Але бяроза! Яна пачала жоўкнуць.

Таня пакратала яе белы ствол, увесь пакрыты нарасцям.

"Што гэта? Няўжо восень?"

I бяроза скiнула зморшчаны лiст у яе падстаўленыя далонi.

"Так, так, – сказала сабе Таня, – сапраўды, гэта восень. Аднак касачы пад акном яшчэ стаяць. Можа, i мае саранкi трохi пастаяць. Але дзе ж усё-такi нашы?"

Тут яна пачула ля сябе цiхую мiтусню i бурчанне. Гэта старая кошка Казак прывяла сваiх кацянят i загадала iм паскакаць перад Таняй. Пасля прыбегла качка з чарвяком у дзюбцы.

Кацяняты падгадавалiся за лета, i самы маленькi з iх, Арол, цяпер не палохаўся нi чарвякоў, нi качкi.

Затым у брамцы з'явiўся сабака. Быў ён мiзэрны ростам, галаваты, i было яму сама мала гадоў дзесяць.

Заўважыўшы Таню, ён стаў у варотах, i ў яго старых слязлiвых вачах свяцiўся сорам – яму было сорамна, што ён не першы даведаўся пра Танiн зварот. Мiжвольным рухам яго было пайсцi назад, не заўважыўшы Таню. Бываюць i такiя выпадкi ў сабачым жыццi. Ён накiраваўся было да вадавозкi, не вiльнуўшы нават хвастом. Але ўсiм яго хiтрыкам прыйшоў канец, як толькi Таня паклiкала яго:

– Тыгр!

I адразу сабака падскочыў на кароткiх лапах i кiнуўся да Танi, проста ў каленi.

Таня доўга гладзiла яго галаву з кароткай жорсткай поўсцю, дзе пад скурай намацвалiся старэчыя жаўлакi.

Так, усё гэта былi старыя i слабыя iстоты, хаця iмёны ў iх былi грозныя.

Таня глядзела на сабаку з ласкай.

А падняўшы вочы, убачыла няньку, такую ж старую, з глыбокiмi маршчынамi, з поглядам вачэй, пацямнелых ад доўгага жыцця.

Паставiўшы вядро з бялiзнай на зямлю, нянька пацалавала Таню i сказала:

– Якая ты чорная стала, не раўнуючы, як твой Фiлька. А мацi вось няма дома. Чакала, чакала, не дачакалася, пайшла на працу. Засталiся мы з табой. Мы заўсёды адны. Хочаш, самавар пастаўлю? Цi пад'ясi чаго? Ужо i не ведаю, чым яны там вас у лагеры кармiлi. Нябось ледзьве выплюнеш?

Але Таня не хацела есцi.

Яна занесла ў хату сваю торбачку, пахадзiла па цiхiх пакоях, пакратала кнiгi на палiцы.

Так, нянька гаварыла праўду. Як часта Таня заставалася адна гаспадыняй свайго часу i жаданняў. I толькi яна адна ведала, як гэтая свабода абрыдала ёй. У яе нi сясцёр, нi братоў. I мацi часта не было дома. Грудзi напаўняе пачуццё горкай пяшчоты, ад якога на вачах з'яўляюцца слёзы. Адкуль яно? Можа, гэта пах рук i твару мацi, яе вопраткi. альбо гэта яе погляд, памякчэлы ад пастаяннай турботы, якую Таня носiць у сваёй памяцi ўсюды i заўсёды?

Раней, бывала, як мацi збiралася з дому, Таня плакала, а зараз думала пра яе з бесперастаннай пяшчотай.

Яна не запыталася ў нянькi, цi скора вернецца мацi. Яна толькi паглядзела на яе рэчы ў шафе, пасядзела на яе ложку i выйшла ў двор. Трэба было нарэшце неяк прыладзiць кветкi, якiя яна выкапала ў лесе на балацiне.

– Але ж на дварэ восень, Таня! – здзiвiлася нянька. – Якiя ж цяпер кветкi?

– Ну, якая ж восень! Глядзi, – адказала Таня.

Восень, як заўсёды, праходзiла над горадам без туману. Навакольныя горы, як i вясной, цямнелi ад хвой, i сонца доўга не схiлялася над лясамi, i доўга ў дворыках пад вокнамi цвiлi буйныя без паху кветкi.

На самай справе, можа, i саранкi пастаяць яшчэ трохi. А калi пасохнуць, то каранi iх захаваюцца ў зямлi.

I Таня шырокiм нажом выкапала ў зямлi некалькi ямак на градцы i пасадзiла саранкi.

Тыгр хадзiў памiж градак i абнюхваў iх. А потым падняў сваю вялiкую галаву i глянуў угару на плот. Таня таксама паглядзела туды.

На плоце сядзеў Фiлька. Ён быў босы, у адной майцы, без гальштука, i твар яго гарэў ад хвалявання.

– Таня, – выгукнуў ён, – бяжы хутчэй да нас! Бацька падарыў мне сапраўдных ездавых сабак.

Але Таня не кiнула капаць, рукi яе былi чорныя ад зямлi, твар iльснiўся.

– Не можа быць, – адказвала яна, – ты манiш. Калi ён паспеў гэта зрабiць? Мы ж сёння разам прыйшлi ў горад.

– Гэта праўда, – сказаў Фiлька. – Ён прывёў iх у горад яшчэ тры днi назад i трымаў у гаспадынi ў хляве. Ён падарыў iх мне i клiча, каб ты паглядзела.

Таня ўважлiва паглядзела на Фiльку.

Зрэшты, гэта магло быць i праўдай. Дораць жа дзецям такiя рэчы, пра якiя яны мараць. I робяць iм падарункi бацькi, як яна пра гэта чытала.

Яна кiнула нож на градку i выйшла за вароты на вулiцу.

Фiлька жыў праз двор. Яго вароты былi зачынены.

Ён адчынiў iх перад Таняй, i яна ўбачыла сабак.

Побач з сабакамi на зямлi сядзеў Фiлькаў бацька i курыў. Люлечка яго хрыпела гучна, як i ў лесе ля вогнiшча, а твар яго быў прыветны. Алень стаяў, прывязаны да плота. А сабакi ляжалi ўсе разам, з круглымi хвастамi, сапраўдныя лайкi. Не падымаючы вострых пыс, выцягнутых на зямлi, яны па-воўчы глядзелi на Таню.

Паляўнiчы засланiў яе ад звяроў.

– Яны злыя, друга, – сказаў ён.

А Фiлька дадаў:

– Гэта табе не аўстралiйскi сабака дзiнга.

– Я добра ведаю такiх сабак, – сказала Таня. – Але ж гэта не дзiкi сабака дзiнга. Калi ласка, запражыце iх.

Паляўнiчы быў крыху азадачаны. Запрэгчы сабак улетку? Гэта была такая неразумная забава. Але i сын папрасiў. I паляўнiчы вынес з хлява лёгкую нарту i вупраж i падняў сабак на ногi. Забурчаўшы, сабакi паднялiся.

А Таня залюбавалася iх прыгожай вупражжу, зробленай з сукна i скуры. Султанчыкi на галовах сабак развявалiся, як белыя мяцёлкi павейнiка.

– Якi багаты падарунак, – сказала Таня.

Паляўнiчы быў рады пахвале сваёй бацькоўскай шчодрасцi, хаця выказала яе ўсяго толькi дзяўчынка.

Яны пасядзелi ў нарце, i Таня патрымала каюр – доўгую палку з ясеню, акаваную на канцы жалезам.

Сабакi круцiлiся, налягаючы на заднiя ногi, – збiралiся бегчы, цягнуць нарту па голай зямлi. Паляўнiчы даў iм за старанне юколу. Ён дастаў з-за пазухi яшчэ дзве сушаныя рыбкi, дзве маленькiя карушкi, зiхоткiя на сонцы, працягнуў iх сыну i Танi. Фiлька пачаў гучна грызцi, а Таня адмовiлася. Але скончылася тым, што i яна з'ела сваю рыбку.

Паляўнiчы пачаў збiрацца ў дарогу. Пара было пакiнуць гэты горад, дзе яго алень цэлы дзень стаяў някормлены. Ён загнаў сабак у хлеў i распрог там нарту. Потым адвязаў ад плота аленя i даў яму з далонi солi. Паклажа была гатова даўно.

За варотамi паляўнiчы развiтаўся з дзецьмi.

Ён падаў Танi руку, спачатку адну, потым другую, як падаюць на развiтанне суседу, i запрасiў па снезе прыехаць на сабаках у госцi.

Сына абняў за плечы.

– Будзь, калi зможаш, добрым паляўнiчым i вучоным, – сказаў ён. – I, вiдаць, успомнiўшы скаргi начальнiка на сына, дадаў задуменна: – I насi сваю хустку на шыi, як гэта трэба.

Вось ён падышоў да павароту, ведучы аленя за повад, i павярнуўся яшчэ раз. Яго цёмны твар, нiбыта зроблены з дрэва, i здалёк здаваўся прыветным. I Танi стала шкада, што ён так хутка знiк.

– Добры ў цябе бацька, Фiлька, – сказала яна ў роздуме.

– I я яго люблю, калi не б'ецца.

– Хiба ён бiў цябе калi-небудзь?

– Вельмi рэдка, i толькi тады, калi п'яны.

– Вось як! – Таня пакiвала галавой.

– А твой бацька хiба цябе нiколi не бiў? I дзе ён? Я нiколi яго не бачыў.

Таня паглядзела яму ў вочы – цi няма там цiкавасцi альбо ўсмешкi. Яна нiколi не гаварыла з iм пра свайго бацьку.

Але Фiлька глядзеў ёй проста ў твар, i ў вачах яго была адна прастадушнасць.

– Нiколi, – сказала яна, – ён мяне не бiў.

– Ты, мусiць, вельмi любiш яго.

– Не, не люблю, – адказала Таня.

– Вось як, – прамовiў у сваю чаргу Фiлька. I, памаўчаўшы крыху, крануў Таню за рукаў: – Чаму?

Таня нахмурылася.

I адразу ж у Фiлькi скончылiся ўсе словы, быццам яму адрэзалi язык. Здавалася, нiколi ўжо ён нiчога не запытае ў яе.

Але раптоўна Таня пачырванела.

– Я яго не ведаю зусiм.

– Хiба ён памёр?

Таня павольна пакiвала галавой.

– Дык дзе ж ён?

– Далёка, вельмi далёка. Можа, нават за акiянам.

– Значыць, у Амерыцы?

Таня кiўнула галавой.

– Я ўгадаў!.. У Амерыцы? – паўтарыў Фiлька.

Таня моўчкi павяла галавой справа налева.

– Дык дзе ж ён? – спытаў Фiлька.

Тоўстыя губы Фiлькi адтапырылiся. Па праўдзе кажучы, Таня здзiвiла яго.

– А ты ведаеш, дзе Алжыр i Тунiс?

– Ведаю. У Афрыцы. Значыць, ён там?

Таня зноў адмоўна закiвала галавой, гэтым разам з большым сумам, чым раней.

– Не, Фiлька. Ведаеш, ёсць такая краiна – Марасейка.

– Марасейка? – паўтарыў за ёй задуменна Фiлька. Гэтая назва спадабалася яму. – Вiдаць, прыгожая краiна – Марасейка.

– Так, Марасейка, – цiха прамовiла Таня, – дом нумар сорак, кватэра пяцьдзесят тры. Ён там.

I яна знiкла ў сваiм двары.

А Фiлька застаўся адзiн на вулiцы. Ён усё больш дзiвiўся з Танi. Калi казаць праўду, ён быў зусiм збiты з панталыку.

– Марасейка, – сказаў ён.

Можа, гэта востраў, пра якi ён забыўся за лета? Гэтыя праклятыя астравы нiяк не трымалiся ў яго памяцi. Ён быў толькi звычайны школьнiк, хлопчык, якi нарадзiўся ў глухiм лесе ў скураным будане звералова. Ну навошта яму тыя астравы!

III

Вада лiлася з дзежкi ў бляшаную палiвачку з такiм цудоўным шумам, нiбыта гэта была не старая вада, замкнутая ў гнiлой дзежцы, а маленькi вадаспад, якi нарадзiўся высока ў гарах пад каменнем.

Яго голас быў чысты i поўны ўдзячнасцi гэтай дзяўчынцы, якая адным рухам сваёй рукi вызвалiла яго i дала магчымасць выбегчы на волю. Ён гучна звiнеў ёй проста ў вушы i так прыгожа струменiўся ў паветры, магчыма, толькi з-за аднаго жадання звярнуць на сябе яе ўвагу.

А Таня зусiм не чула i не прыкмячала яго.

Трымаючы ў руцэ драўляную затычку, яна думала пра бацьку. Размова з Фiлькам растрывожыла яе памяць.

Цяжка думаць пра чалавека, якога нiколi не бачыла i пра якога нiчога не памятаеш, апроч таго, што ён твой бацька i жыве дзесьцi далёка, у Маскве, на Марасейцы, дом нумар сорак, кватэра пяцьдзесят тры. У такiм разе можна думаць толькi пра сябе. А што да сябе, дык Таня даўно зразумела, што яна не любiць яго, не можа любiць i не павiнна гэта рабiць! Яна добра ўсё ведае! Ён пакахаў другую жанчыну, пакiнуў яе мацi, ён пайшоў ад iх шмат гадоў назад i, можа стацца, мае другую дачку, iншых дзяцей. Дык што ён такое для Танi? Хай мацi не гаворыць пра яго толькi добра. Гэта толькi гонар, не больш. Але i Танi знаёма гэта пачуццё. Хiба не з-за гонару яна заўсёды маўчыць пра яго? А калi i вымавiць некалькi слоў, то хiба яе сэрца пры гэтым не рвецца на часткi?

Так думала Таня, а вада з дзежкi ўсё цякла i цякла, маленькi вадаспад усё шумеў i весялiўся, пакiнуты без усялякай увагi. Даўно напоўнiў ён бляшаную палiвачку Танi i бег па зямлi, нiчога не баючыся. I, прыбегшы да Танi, дакрануўся да ног.

Але i тут не звярнула яна на яго ўвагi. Тады ён пабег далей, да градкi з кветкамi, сярдуючы i шапочучы па-змяiнаму памiж чорных каменьчыкаў, што скрозь валялiся на дарожцы.

I толькi крыкi нянькi вывелi Таню з задумення.

Старая стаяла на ганку i крычала:

– Чаго дурэеш? Усю ваду выпусцiла! I сама вымакла. Глянь на сябе! Не шкада табе матчыных грошай? Мы ж за ваду грошы плацiм!

Таня агледзела сябе. Рукi яе былi запэцканы зямлёй, тапачкi падраныя, панчохi мокрыя.

Яна паказала iх старой. Тая перастала крычаць i толькi пляснула рукамi. Яна прынесла Танi з калодзежа свежай вады ўмыцца.

Калодзеж быў далёка ад двара, а вада халодная. Пакуль Таня мылася, нянька бурчала:

– Расцеш ты, як пагляджу, хутка. Пятнаццаты год пайшоў, – гаварыла яна, а ўсё нiяк не паразумнееш. Думная ты вельмi.

– А што гэта такое? – запытала Таня. – Разумная?

– Ды не разумная, а думаеш шмат, з таго i неразумная. Iдзi сухiя панчохi надзень.

Яна гаварыла на сваёй асобай мове, гэтая старая з жылiстай спiной i цвёрдымi жылiстымi рукамi, якiмi яна мыла Таню ў маленстве.

I Таня, зняўшы на парозе мокры абутак, увайшла ў свой дом басанож. Яна пагрэла ногi на матчыным дыване, на танным дыванчыку з аленевай шкуры, пацёртай у многiх месцах, i засунула рукi пад падушку, каб сагрэць i iх. Калодзежная вада была такая халодная. Але халадней за яе здалася Танi цвёрдая папера, што зашамацела ў яе пад пальцамi.

Яна дастала з-пад падушкi лiст. Ён быў трохi пакамечаны, з адарваным краем, чытаны ўжо некалькi разоў лiст.

Што гэта?

Мацi нiколi не хавала пад падушку лiстоў.

Таня паглядзела на капэрту. Гэта быў бацькаў лiст да мацi.

Таня здагадалася па тым, як моцна стукнула яе сэрца, i яшчэ таму, што ўнiзе прачытала яна бацькаў адрас. Вiдаць, ён вельмi баяўся, что лiст не дойдзе, калi на самым краi напiсаў так старанна: "Марасейка, дом нумар 40, кватэра 53".

Таня паклала лiст на ложак i босая пахадзiла па пакоi. Потым узяла яго ў рукi i прачытала:

"Дарагая Маша, я пiсаў табе раней некалькi разоў, але, вiдаць, лiсты мае не даходзяць: вы жывяце так далёка – на другiм канцы свету. Спаўняецца, нарэшце, мая даўняя мара – мяне накiравалi на Далёкi Ўсход. Буду служыць якраз у вашым горадзе. Вылятаем самалётам утраiх – з Надзеяй Пятроўнай i Колем. Ты павiнна ведаць, што значыць для нас з Надзеяй гэты хлопчык. Яго ўжо прынялi ў вашу школу, у той самы клас, дзе вучыцца Таня. Ва Ўладзiвастоку сядзем на параход. Чакайце нас першага чысла. Падрыхтуй, прашу цябе, Таню. Мне сорамна прызнацца табе, Маша, як я вiнаваты перад ёю. Справа не ў тым, што мы з табой разышлiся, што ўсё так атрымалася ў жыццi: у цябе, у мяне, у Надзi, не ў гэтым мая вiна перад Таняй. Хаця клопаты за яе нiколi не пакiдалi мяне, з першага дня яе нараджэння, але я так рэдка пiсаў ёй, так часта забываўся пра яе. I яна мне вельмi рэдка пiсала. I нават у тых лiчаных лiстах, з часу, як яна навучылася пiсаць, калi рука яе няўмела выводзiла па тры словы на старонцы, я знаходзiў абвiнавачванне для сябе. Яна мяне зусiм не ведае. Як мы сустрэнемся з ёю – вось чаго я баюся. Ёй жа было толькi восем месяцаў, калi мы з табой рассталiся. У яе былi такiя кволыя ножкi, а пальцы – як гарошынкi, i ручкi з чырвонымi далонькамi. Я так добра гэта помню..."

А Таня нiчога не помнiла. Яна глянула на свае босыя ногi, смуглявыя па каленi, з гладкай скурай, лёгкiмi ступнямi. На iх так добра стаяць! Яна разглядвала свае рукi, тонкiя ў кiсцях, але з моцнымi пальцамi, дужай далоняй. Але хто, акрамя мацi, радаваўся iх росту i сiле? Бо нават пасеяўшы гарох пры дарозе, чалавек прыходзiць наведаць яго i радуецца шторанiцы, заўважыўшы ўсходы.