Текст книги "Post scriptum"

Автор книги: Адам Глебус

сообщить о нарушении

Текущая страница: 1 (всего у книги 4 страниц)

Адам Глёбус
POST SCRIPTUM

кантамiнацыi

Падрыхтаванае на падставе: Адам Глёбус, Post scriptum: кантамiнацыi – Мінск: 1999.

© Камунікат.org, 2012

Жэст – gesture

1. Культура

* * *

Культура – па-першае, культывацыя зямлi, па-другое, культ асобы, а потым – усё астатняе.

* * *

Найпершая задача камерцыйнай культуры – растыражаваць каштоўнае i прадаць яго як мага танней.

* * *

Калi чытаю, слухаю або гляджу выдатны твор, на нейкi момант адчуваю жаданне, каб ён належаў толькi мне. Вось так i ўзнiкаюць таемныя калекцыi i бiблiятэкi.

* * *

Культура – гэта веданне дакладнай адлегласцi, на якой мусiш вiтацца з ворагам.

2. Творчасць

* * *

Шлiфоўка, удасканальванне, аздабленне формы пры кволай iдэi выглядае непатрэбшчынаю.

* * *

Прыгажосць мае крышку мiнорнае адценне.

* * *

Пакуты творцаў зазвычай беспадстаўныя: мастаку здаецца, што рэальныя карцiны горшыя за ўяўныя, а лiтаратар перакананы, што яшчэ не напiсаў вартага твора.

* * *

Пазбягай дачыненняў з людзьмi нiкчэмнымi... Асаблiва небяспечны тут – тэлефон, бо чужы голас адразу трапляе ў свядомасць. У пакоi, дзе стаiць тэлефонны апарат, немагчыма засяродзiцца, немагчыма займацца творчасцю.

3. Талент

* * *

У найбяздарнейшага рамеснiка ёсць прынамсi адзiн прыхiльнiк.Звычайна на гэтую ролю пагаджаецца жонка.

* * *

Талент лiтаратара, як i любы iншы талент, табе дорыць прырода. Асноўная праблема таленавiтага чалавека ў тым, каб наяўнасць таленту яму даравалi людзi.

* * *

Генiй стаiць вышэй за ўсялякiя канстытуцыi, праграмы i законы, таму дзяржава помсцiць генiю жорстка i злосна. Калi ўмее – у рамках законаў i канстытуцыяў, а нярэдка i выходзячы за iх.

* * *

Большасць людзей нараджаюцца i застаюцца ў жыццi пасрэднымi, таму старанны, паслухмяны, пасрэдны працаўнiк хутчэй знаходзiць прызнанне ў народзе, чым асоба генiяльная. Каб зразумець генiя, трэба самому нарадзiцца хоць бы таленавiтым.

* * *

Большасць разумных людзей, жывучы ў сталiцах, iснуюць i працуюць у правiнцыях. Для адных гэтая правiнцыя завецца навукаю. Для iншых – рэлiгiяй... Як i кожны, спадзяюся, што з цягам часу на свеце будзе больш творцаў, якiя пажадаюць жыць у сталiцы, дзе ўраўнаважана скампануюцца i навука, i мастацтва, i рэлiгiя, i эротыка. Дзе адзiн правiнцыйны талент не будзе iмкнуцца прынiзiць другi талент толькi за тое, што ён з iншай правiнцыi, з iншага рэгiёна цi сектара.

* * *

Дзяржава прыўлашчвае заслугi генiя, якога паслядоўна, педантычна, скрупулёзна зневажала.

* * *

Улада – гэта яшчэ i захоп чужых здольнасцяў i ведаў.

* * *

Не наракай на фартуну. Лёс прапануе шмат магчымасцяў i людзям бяздарным, яны проста не заўважаюць i не скарыстоўваюць iх. Злавiць шчасце можна толькi таленавiтай рукою.

* * *

Ленавацца не менш складана, чым працаваць. Працуеш па агульнапрынятых правiлах i адпачываеш па правiлах, а лянуешся – па сваiх жаданнях. Таленавiтых лайдакоў гэтаксама мала, як i здольных працаўнiкоў. Пра гэта сведчыць i колькасць баек, казак, раманаў, песень пра людзей лянiвых.

* * *

Генiяльнае не падробiш... Сказаў Вавенарг. Так. Нiхто i не спрабуе падрабляць генiяльнае. Падрабляюць творы, падрабляюць прадукцыю генiяльных працэсаў, а яна хоць i адбiвае ў сабе, як люстэрка, постаць генiя, сама, у сутнасцi, генiяльнай рэччу не з'яўляецца.

* * *

Галоўнае ў творчасцi – наладжванне працэсу, а не канчатковы прадукт.

* * *

Калi табе перасталi зайздросцiць, значыць, ты згубiў талент.

* * *

Фальшывыя манеты ходзяць з-за недахопу сапраўдных грошай у таленавiтых людзей.

* * *

У пасрэдных людзей ёсць патаемны пароль: прэч заслугi. І калi ты хоць на крок выйдзеш наперад, дык адразу пачуеш за спiнаю абразы i знявагi, якiя выканае хор пасрэднасцяў.

* * *

Ад кожнага – па здольнасцях, кожнаму – па запатрабаваннях. Існуе i такая схема пабудовы грамадства. Але чым большыя здольнасцi, тым меншыя запатрабаваннi, i наадварот.

* * *

Дзень – маленькае люстэрка, у якiм адбiваецца ўсё жыццё. У генiяльнага чалавека не бывае бяздарных дзён. Ёсць у яго сумныя хвiлiны, вясёлыя iмгненнi, трагiчныя тыднi, а бяздарных дзён няма. Таму дастаткова чалавеку таленавiтаму апiсаць адну сустрэчу з генiем, каб ты зразумеў i ўбачыў велiч выбiтнай асобы.

4. Слава

* * *

Той, хто iмкнуўся да вядомасцi, багацця i славы, а ў вынiку не займеў iх, нiколi не выклiча спачування. Наадварот, з такiх няздараў здзекуюцца i насмiхаюцца найбольш.

* * *

Пра добры твор гаворыць нямнога людзей, але – доўга.

* * *

Нячаста, але сустракаюцца асобы настолькi самадастатковыя, што iх не цiкавiць прызнанне i слава, iм не патрэбныя ацэнкi i адзнакi iншых, iх не абыходзяць чужыя меркаваннi пра ўласныя паводзiны. Хацеў бы я быць такiм, незалежным ва ўсiм. А ў мяне атрымлiваецца толькi ў камернай творчасцi.

* * *

Каб цябе пачулi i слухалi, гавары тое, што людзi прагнуць пачуць.

* * *

Вядомасць дасягаецца толькi праз кепскую рэпутацыю.

* * *

Вышыня сённяшняга трыумфу сведчыць пра глыбiню заўтрашняга падзення.

* * *

Папулярнасць – гэта перш-наперш пасрэднасць, а пасрэднасць – гэта ўчарашняя вядомасць.

* * *

Мода – найвялiкшы вораг папулярнасцi, бо мода змяняецца з кожным сезонам.

* * *

Апранахi блазнаў i каралёў аднолькава зiхоткiя. Зусiм не прынцыпова тое, што ў аднаго золата сапраўднае, а ў другога – штучнае, бо словы каралёў i блазнаў здатныя выклiкаць адно ўсмешку.

* * *

Няўжо слава прыйдзе тады, калi ты канчаткова страцiш гонар?

* * *

Слава кампануе свае калажы такiм чынам, што ў адзiн тэлевiзiйны кампот трапляюць зусiм розныя асобы: генералы i шарлатаны, мiнiстры i фiгляры, мiльянеры i спевакi. Табе застаецца толькi выкiнуць злучнiк, замянiўшы яго на дэфiс, i зрабiць выснову. Генерал-шарлатан, мiнiстр-фiгляр, спявак-мiльянер – вось яны, абраннiкi народнай славы. Мае рацыю Шапенгаўэр, калi пiша... Слава сярод сучаснiкаў нячаста ператвараецца ў трывалую пасмяротную славу.

5. Лiтаратура

* * *

Эгаiстычны лiтаратар мусiць адмаўляцца ад рамяства, бо ягоная патрэба – падабацца сабе, а не суцяшаць i забаўляць iншых, чужых, натоўп, як гэта робяць прафесiйныя белетрысты.

* * *

Пiсьменнiк-лiслiвец-прафесiянал выдатна ведае, што нiводны з тыранаў не адмовiўся ад сваiх лiтаратурных партрэтаў, аўтабiяграфiяў i хвалебных гiмнаў.З гэтага прафесiянал i жывiцца.

* * *

Лiтаратура будуецца яшчэ i на страху, што незанатаваныя думкi знiкнуць.

* * *

Экстрэмальны лiтаратурны твор – кароткая, блытаная перадсмяротная запiска.

* * *

Шмат каму з лiтаратараў асноваю для ацэнкi напiсанага служаць: па-першае, колькасць выкладзеных на паперы знакаў, што прыраўноўваюцца да грашовых адзiнак; па-другое, колькасць асобнiкаў надрукаванай кнiгi, што iстотна ўплывае на заробак. Асуджаць i папракаць за такi падыход да лiтаратурнай працы нельга. Наадварот, такiя паводзiны лiтаратара трэба хвалiць на кожным скрыжаваннi. Толькi мне да душы iншыя крытэрыi... Люблю наяўнасць у тэксце нечаканых i парадаксальных думак i развагаў, шаную лапiдарнасць i нешматслоўнасць, паважаю някiдкую прыхаваную сувязь з творамi вялiкiх папярэднiкаў i радуюся амаральнасцi аўтара, амаральнасцi з пункту гледжання масавай свядомасцi.

* * *

Чытача можна падмануць толькi адзiн раз, а потым даводзiцца мяняць псеўданiм.

* * *

Нечаканая канцоўка навелы заўсёды лжывая.

* * *

Калi табе кажуць: "А я ведаю, пра што будзе тваё наступнае апавяданне...", ты абавязкова дапытайся пра здагадкi i версii, каб не напiсаць чужога.

* * *

Вавенарг сцвярджаў, што людзi разумныя не пiшуць i не чытаюць раманаў, бо дастаткова чалавеку адчуць, што ўяўная велiч хавае за небылiцамi звычайную хлусню, як яго ахоплiвае гiдлiвасць, таму раманы i не перачытваюцца. Выдатнае назiранне. Толькi мне не давялося сустрэць нiводнага разумнага, якi б не прачытаў пару-тройку бульварных раманаў. Усе не без грахоў. Мяркую, спадар Люк дэ Клап'е дэ Вавенарг таксама пачытваў раманы. Таму i скажу наступнае... Разумны чалавек адмаўляецца чытаць раманы.

* * *

Нiшто так хутка не псуе рэпутацыю лiтаратара, як праўдзiвыя выказваннi пра суайчыннiкаў i супляменнiкаў.

* * *

Лепей не спрачацца пра якасцi мясцiнаў, у якiх не быў, i пра вартасцi звычаяў, якiх не бачыў. Кожны з нас i так шмат дзе пабываў i многае паглядзеў, каб цiкава расказаць.

* * *

Не варта чакаць удзячнасцi за пахвальбу. Ведаючы пра гэта, крытыкуй, iранiзуй, кажы праўду i галоўнае – не бойся, што ў адказ атрымаеш жорсткiя словы, а тым больш дзеяннi.

* * *

"Кожная думка новая, – заўважыў Вавенарг, – калi чалавек выказвае яе на свой лад..." Удакладню: на сваёй мове i ў новай маладой краiне...

* * *

У адным слове iсцiны не менш, чым у разгорнутым сказе. Але большасць лiтаратараў усё адно iмкнуцца акрэслiваць iсцiну менавiта сказамi, а не словамi.

* * *

Афарызм – арыстакратычная форма.

* * *

Пiшучы ў газету, нi на iмгненне не забывай, што рэфарматарам, патрыётам, рэвалюцыянерам салодка жывецца толькi на старонках гiстарычных энцыклапедыяў.

* * *

Трэба быць поўным iдыётам, каб пiсаць не дзеля заробку. І дзевяноста дзевяць лiтаратараў з кожнай сотнi паслухмяна графаманяць дзеля грошыкаў. А табе, каб паважаць сябе, варта заставацца круглым пiсьменнiкам i пацiху занатоўваць сякiя-такiя думкi дзеля сяброў i ўласнага задавальнення. Заставайся адным з сотнi.

* * *

Лiтаратура – працэс маральнага рэфармавання.

* * *

Надыходзяць i такiя часы, калi нават звычайнаму лiтаратару нiчога не застаецца, як пiсаць таемны дзённiк.

* * *

Паэту цяжка сказаць нешта такое, што да яго не гаварылi, таму i стварае паэт новую мову.

* * *

Грэгерыi – жарты, якiя робяць выгляд, што яны афарызмы.

* * *

Пiсаць – азначае перакладаць уласныя ўражаннi на агульнавядомую мову, а чытаць – азначае вяртаць з агульнага ў асабiстае.

* * *

Афарызм – ангельскi жарт, вымаўлены з французскiм акцэнтам i нямецкай стараннасцю.

* * *

Цяжка ўявiць, што адбылося б з чалавекам, каб ён жыў у дзяржаве, населенай лiтаратурнымi героямi... Пiша Джозэф Адысон. Але... Кожны пiсьменнiк шмат часу бавiць менавiта ў такiх дзяржавах i не шкадуе, бо лiтаратурныя iмперыi лепшыя за рэальныя, iх можна пакiнуць у адно iмгненне.

* * *

Раман – жанр хлуслiвы, калi ён апiсвае страсцi дзеля iх самiх, не адшукваючы пры гэтым нiякiх карысных, з пункту гледжання маралi, высноў. Няма нiчога больш простага, чым апiсваць страсцi. Для гэтага дастаткова нарадзiцца крышку шакалам, крышку грыфонам i крышку пантэраю... Так пiсаў у сваiм "Вершы I" Латрэамон. Не ведаю, як калегам, а мне гэтая развага даспадобы. Бульварнае чытво пiшацца людзьмi драпежнымi, хцiвымi, тымi, хто мае сэрца шакала. Я гэта ведаю.

* * *

Паэзiя, якая абмяркоўвае неабходныя iсцiны, не такая чароўная, як паэзiя, што iх не абмяркоўвае... Заўважыў Латрэамон. Бясспрэчна, лiрыка складае сутнасць паэзii. Верш пра зменлiвую прыроду, пра жабку, што скочыла ў стары стаў, спалохаўшыся крокаў паэта, мне блiжэй, чым рэвалюцыйны пошчак барабанных радкоў. Паэзiя, як жывапiс i музыка, не ведае, што такое ДОБРА i КЕПСКА, яна знаходзiцца ў той частцы свядомасцi, дзе яшчэ не iснуе падзелу на дабро i зло. Найлепшыя мастакi, паэты, музыкi – дзецi. Магу паўтарыць гэтую сентэнцыю тройчы, ведаючы яе двухсэнсоўнасць.

* * *

Кнiжныя прылаўкi асляпляюць чароўнасцю безлiчы гнюсных раманаў. Бачыць Бог, здаецца часам, што лепей забiць кнiгу i ўратаваць чалавека, якi губiць сябе за 100 су... Больш за стагоддзе мiнула ад назiрання, зробленага Латрэамонам, а кнiгарнi дагэтуль асляпляюць пакупнiкоў блiскучымi вокладкамi гнюсных раманаў. Так i не знайшлося ў свеце Давiда, якi здатны забiць кнiжнага Галiяфа. Гнюсны чытач мусiць мець свой гнюсны раман, накрапаны гнюсным белетрыстам. Нашто так перажываць? Калi я думаю пра кнiгу, дык не пра раман, а пра танюткi просты дадатак да тоўстага дзяржаўнага падручнiка, якi можа дапамагчы звычайнаму вучню ў двубоi з настаўнiкам.

* * *

Лепей адразу запiсаць сваё меркаванне, чым прылюдна яго выказаць. Спакайней жыць лiтаратарам, чым дасцiпнiкам. Вядома, цяжка стрымлiвацца, бо думка нараджаецца ў роце, а не на дзюбцы алоўка.

* * *

Ёсць лiтаратары, якiя свядома вярэдзяць свае найчарнейшыя ўспамiны, занатоўваюць гiдкiя сны ды брыдотныя фантазii. Героi такой творчасцi атрымлiваюцца найблiжэйшыя да народа. Ты можаш асудзiць творы падобнага кшталту, а можаш iх выкарыстаць – апрацаваць, як апрацоўваецца фальклор.

* * *

Не спяшайся з перакладам уласных твораў на iншыя мовы, бо гэта не iдзе на карысць тваёй сям'i, тваёй дзяржаве i тваёй нацыi. Неперакладзенае, ненадрукаванае, нявыказанае – трымае ў жыццi.

* * *

Лепшае пiшы на пяску.

6. Слова

* * *

Жывёла гаворыць выключна на роднай мове.

* * *

Подпiсы пад здымкамi, як i надпiсы на фотаздымках, могуць не толькi графiчна, але i сутнасна змянiць фотавыяву. Напiшы на твары чалавека слова "раб" цi "кароль", накрэмзай выразную характарыстыку персанажа i пабачыш змену.

* * *

Злы гаворыць трапна.

7. Кнiга

* * *

Кожная кнiга, выпраўляючыся ў свет, рызыкуе сутыкнуцца з неразуменнем i непрыманнем. Яна, як карабель, плыве ў чужы свет, акрыленая спадзяваннем на зычлiвую i сяброўскую сустрэчу. Але, робячы кнiжкi, узбройвай iх усiмi вядомымi табе сродкамi, бо ворагаў заўсёды болей, чым сяброў.

* * *

Загнаная ў кут жывёла можа зрэагаваць рэфлексам падманнай смерцi. Падобнае адбываецца з лiтаратарам у таталiтарнай краiне. Ён знiшчае сваё прозвiшча, кнiгi выходзяць ананiмна. І як падчас падманнай смерцi жывёла знаходзiцца ў экстрэмальнай напружанасцi, так i ананiмны твор канцэнтруе ў сабе максiмум iнтэлектуальнага супрацiву.

* * *

Грэшнiкi, забойцы, тыраны знаходзяць месца ў памяцi чалавецтва значна лягчэй за паслухмяных, сцiплых i святых людзей. Зазiрнi ў падручнiк гiсторыi.

* * *

Наколькi штодзённая газета дыялектычная, настолькi кнiга метафiзiчная.

* * *

Добрыя кнiгi робяцца з кнiг, а кепскiя – з газет, з часопiсаў, з тэлевiзii i Iнтэрнета.

* * *

Самыя супярэчлiвыя кнiгi – зборнiкi афарызмаў.

* * *

Людзi непасрэдныя могуць быць разважлiвымi ў меру сваёй здатнасцi, i аўтары невялiкiх кнiжак – таксама. Гаварыў Вавенарг, пэўна, працягваючы думку Эклезiяста. Не складай шмат кнiжак. А таму, запiсваючы i складаючы развагi ў кнiжку, кампанаваць твор варта як мага шчыльней.

* * *

Энцыклапедыi – могiльнiкi iнфармацыi. Чытаеш i спатыкаешся аб даты смерцяў i нараджэнняў.

* * *

У букiнiстычных крамах гуртуюцца недачытаныя кнiгi.

* * *

Як чалавек нараджае чалавека, як дрэва спараджае дрэва, так i з кнiгi выходзiць кнiга.

* * *

Ёсць два стаўленнi да кнiгi: прачытаў i перадаў другому, прачытаў i выкiнуў. Мне падабаецца трэцi варыянт: прачытаў i перачытаў.

* * *

Зазвычай пiсьменнiк i чытач залiчваюцца ў асноўныя творцы кнiгi. Калi зiрнуць крышку шырэй, дык у сутворцы трапяць i мастакi, i рэдактары, i друкары, i гандляры, а яшчэ – чытачовы знаёмыя, вучнi i сябры – усе, з кiм будзе падзеленая думка наконт прачытанага. Калi ж рассунуць часавыя параметры, дык вакол кнiгi ўзнiкнуць постацi крытыкаў i перакладчыкаў, а за iмi, сярод натоўпу спажыўцоў, можна разгледзець i чытача-лiтаратара. Таго, хто не толькi прачытае тэкст i выкажацца наконт ягоных вартасцей, але i выбера найлепшае i перапiша наноў дзеля наступнiка. Таму не памылюся, назваўшы асноўным творцам кнiгi чытача-лiтаратара, якi здатны надрукаваць i распаўсюдзiць уласны твор дзеля вядомых i невядомых сяброў.

* * *

Памiж чытачом i кнiгаю заўсёды ўплiшчваюцца гандляры з калекцыянерамi.

* * *

Энцыклапедыя i газета – дзве скрайнасцi. Але, калi ўважлiва паглядзець, заўважаеш: энцыклапедыя на дзевяноста працэнтаў складзеная са старой газетнай iнфармацыi, а ў газеце дзевяноста працэнтаў iнфармацыi ўзятыя з энцыклапедыi i прададзеныя за навiны.

* * *

Кнiгу перачытваюць, газету праглядаюць.

* * *

Пiсьменнiк – толькi той, хто кожную кнiжку ператворыць у запiсную.

* * *

Мiнулае заўсёды бруднае, як дэтэктыўны раман, а будучыня збольшага падманная, як фантастычная аповесць.

* * *

Iснуюць кнiгi як формы раскошы. Сталеючы, я ўсё больш аддаю перавагу такiм выданням.

* * *

У словазлучэннi "збор твораў" чуюцца два першыя ўдары пахавальнага звону.

* * *

Зборнiк паэта, якi складае вершы без любовi, трыкроць лепшы за кнiжку iмiтатара любовi, але яшчэ горш выглядае брашурка з эсэiстыкай, дзе прафануюцца веды i густ.

* * *

Збiраешся пачытаць i заўважаеш: бярэш не самую разумную кнiгу, пераглядаеш не лепшыя старонкi, наогул, жывеш няправiльна.

* * *

Ёсць кнiгi, якiя не трэба вяртаць, нават калi табе давялося доўга выпрошваць i абяцаць, што заўтра абавязкова вернеш. Па такiя кнiгi гаспадар сам мусiць прыйсцi, чым i давядзе, што яму кнiга патрэбна больш.

* * *

Можаш уласны досвед параўнаць са зместам кнiгi, а зробленыя высновы – з каментаром. Можаш рабiць i наадварот: змястоўныя кнiгi залiчваць ва ўласны досвед.

* * *

Тэлефонны даведнiк – пранумараваная безабароннасць.

8. Мастацтва

* * *

Цi бывае на фотаздымках будучыня? Рыторыка. Але ж вочы сфатаграфаваных iстот углядаюцца менавiта ў будучыню.

* * *

Вельмi часта ты ходзiш на могiлкi з адной мэтаю – паразглядаць фотапартрэты.

* * *

Фота – доўгi, сапраўдны, незавершаны час.

* * *

Самае выбуховае, экспрэсiўнае, дынамiчнае фота ўсё адно меланхалiчнае.

* * *

Найгоршая памылка чалавецтва ў дачыненнi да фотавыявы – выкарыстанне апошняй як доказу рэальнасцi той цi iншай падзеi. А цi iснавала пачвара Нэсi ў Лахнескiм возеры? Не. Але ж фотакартку земнаводнага з маленечкай галавою i доўгай шыяю бачылi цi не ўсе. Фота – ускосны доказ, як i галасы на магнiтафонных стужках, як малюнкi, як паказаннi сведак, як група крывi.

* * *

Тэлевiзiю i кiно глядзяць, а фота бачаць i разглядаюць.

* * *

Фотакарткi смяротныя, як i ўсё на свеце. Зрэшты, чаго можна патрабаваць ад адлюстравання? Ведаю адзiн жорсткi варыянт: прыходзiць Чорны чалавек, iрве здымкi i б'е люстэрка.

* * *

На думку Вавенарга, фiласофiя не менш падуладная модзе, чым вопратка i музыка, архiтэктура дый iншае. Вока чапляецца за слова "архiтэктура", i ўзнiкае жаданне крышку падрэдагаваць дэфiнiцыю... Фiласофiя, як i архiтэктура, падпарадкоўваецца стылю.

* * *

Малюючы дакладны аўтапартрэт, можна стварыць вобраз, не падобны да сябе.

* * *

Творчасць – барацьба з самагубствам.

* * *

Танцы – вельмi эратычны занятак. Танцы – прэлюдыя палавога акта. Танцы – рэпетыцыя блiзкасцi.

* * *

Танец – найлепшы зводнiк.

* * *

"Самае пiкантнае для эратычнай юрлiвай фантазii, – лiчыць нямецкi маралiст Эдуард Фукс, разважаючы пра канкан, – гэта калi жанчына са слодычным захапленнем дэкальтуецца на вачах у свайго партнёра зверху i данiзу, калi яна ў парыве шаленства цалкам агаляецца перад iм, нiбыта кажучы пра сваю адданасць бессаромнымi жэстамi, якiя больш ясныя за ўсе словы..." Танец, як кампазiцыя жэстаў, з'явiўся значна раней за слова. Таму ён больш прыродны, раскрыты, аголены. Спачатку быў жэст, потым быў танец, потым было слова, i слова было Бог. Чалавек гаворыць не толькi словамi. Чалавечае цела можа гаварыць жэстамi, бо яны дамiнуюць у палавым дыялогу. I пацвердзiць тое можа факт з гiсторыi канкана.

* * *

У кiно ёсць вялiкая перавага над шмат якiмi вiдамi мастацтва: у цёмнай зале вельмi цяжка ўбачыць чырвоныя ад сораму вушы. Не ведаю, як ты, а я даволi часта чырванеў за бессаромныя ўчынкi экранных герояў. I саромеўся не аголенасцi ды эротыкi, хоць было i такое, а падманаў i хлуснi, сведкам якiх апынуўся не з уласнай волi.

* * *

Здатнасць мастака да пераўвасабленняў i вызначае працягласць творчага жыцця.

* * *

Выбухi, пажары, руйнаванне – знаходкi для кiнавытворцаў.

* * *

Някепска глядзяцца на экране пахаваннi, хаўтуры i iншыя ўрачыстасцi, асаблiва калi яны з часам страчваюць iдэалагiчную афарбоўку.

* * *

Непрыстойныя жэсты выглядаюць на кiнаэкране занадта тэатральна, але трапляюць у лiк набыткаў праз сваю прыродную яскравасць ды эратычнасць.

* * *

Вельмi кепска глядзяцца на экране iнвалiды, бо ўвесь час узнiкае сумнеў: а цi сапраўды ён сляпы, а цi сапраўды ў яго няма нагi, а можа ён яе ўдала схаваў, каб нас падмануць?

* * *

Фота вынайшлi не мастакi i не навукоўцы, а алхiмiкi. Фотаздымак – двухмерная праекцыя фiласофскага каменя.

* * *

Нi адзiн па-сапраўднаму выбiтны чалавек нiколi не забiваў часу на складанне баек... Сказаў Вавенарг, забыўшыся пра Эзопа.

* * *

Найбольш карысныя тыя парады, якiмi лёгка кiравацца... Думка Вавенарга перагукаецца з выказваннем Скаварады... Цяжкае, яно i непатрэбнае.

Нуль – zero

1. Розум

* * *

Розум прымушае нас верыць у тое, у што мы не можам паверыць з-за абмежаванасцi нашых пачуццяў. У бясконцасць свету, напрыклад.

* * *

Калi гаворыш разумнае, цябе амаль не чуюць. Чым болей прамаўляеш значных рэчаў, тым меней маеш уважлiвых слухачоў. У глупства найвялiкшыя шанцы займець слухачоў i авалодаць аўдыторыяй. Паспрабуй на людзях забрахаць па-сабачы i пераканаешся.

* * *

Праўды не саромеецца вар’ят.

* * *

Памiж поўным iдыётам i вельмi разумным чалавекам менш рознiцы, чым памiж мёртвым i жывым.

* * *

Здзiўляе адназначнае iмкненне чалавека наблiзiцца, каб зразумець; хоць у большасцi выпадкаў трэба наадварот зрабiць крок назад.

* * *

Калi ты разумны, цябе досыць проста папракнуць за бессардэчнасць i маладухоўнасць.

* * *

Розум – гэта ўменне выходзiць з дурных акалiчнасцяў.

* * *

Калi з табою пагадзiлiся, гэта не азначае наяўнасцi разумнага паплечнiка.

* * *

Разумнага немагчыма пакрыўдзiць; крыўдуеш роўна настолькi, наколькi пачуццi пераўзыходзяць розум.

* * *

Не заўсёды можаш сабе дазволiць раскошу – быць разумным.

* * *

На думку Платона, Дыяген – гэта звар’яцелы Сакрат. Удакладню... Дыяген – Сакрат, якi не гаворыць, а брэша. Зрэшты, галоўнае, што Дыяген з’яўляецца Сакратам, а якiм – справа iншая.

* * *

Сiла розуму, вiдавочна, большая ў тых, хто яе ўсведамляе, чым у тых, хто пра яе не ведае... Так напiсаў Латрэамон. Пагадзiцца з такой тэзаю лёгка. Паводле маiх перакананняў, чалавек таму i жыве на свеце даўжэй за астатнiх, бо разумнейшы. I вынаходнiцтва Бога, i трактоўка Бога як разумнай субстанцыi, i бессмяротнасць душы паводле Платона – усё гэта досыць роўна кладзецца ў пераканаўчы рад папярэдняй тэзы. Але мне хацелася намаляваць адзiн эпiзод з уласнага жыцця, каб яшчэ раз засведчыць дакладнасць думкi Латрэамона. Ранiцай, з стрыечным братам Анатолем, мы iшлi на заняткi, я – у вучэльню, а ён – у iнстытут. Замест прабежак мы рабiлi праходкi. Хуткiмi крокамi праходзiлi восем тралейбусных прыпынкаў. I вось за адну ранiцу мы пабачылi дзесяць раздушаных на дарозе катоў. Тыдзень не было апетыту. I ўсё жыццё мяне пераследуе думка пра неразумнасць i жорсткасць прыроды, пра яе сляпую самаахвярнасць. Таму ўсе ваенныя канфлiкты я адношу да стыхiйных бедстваў i ненавiджу выраз "ваеннае мастацтва". Уласна розум не можа быць скiраваны на вайну, розум скiроўваецца ў супрацьлеглы бок, на пазбяганне вайны. Кiравацца ў ваеннае пекла можа толькi псiхiчна хворы, маньяк, цалкам неразумны чалавек. I таму ў сiстэме агульнай адукацыi неабходна аддаваць перавагу ў вывучэннi спадчыны людзей разумных, якiя ўсведамлялi i ведалi сiлу свайго таленту i розуму, а гiсторыю пра дзеяннi маньякаў, гвалтаўнiкоў, тыранаў неабходна калi не цалкам скасаваць, дык значна падкарацiць i перанесцi ў лекарскiя падручнiкi пра псiхiчныя расстройствы i адхiленнi.

* * *

Калi Франсуа дэ Ларошфуко разважае пра пашырэнне розуму да межаў магчымага, мiжвольна ўзнiкаюць думкi пра вар’яцтва.

* * *

Калi нестае ведаў, каб размаўляць i падтрымлiваць разумныя адносiны, тады звяртаюцца па дапамогу да спiртнога, тытуню, кавы i гарбаты.

* * *

Любоў – з’ява суб’ектыўная, цьмяная, жаноцкая i сляпая, а вось павага – аб’ектыўная, мужчынская рэч, яна асветленая тваiмi развагамi i розумам.

* * *

Як вока бачыць знешняе святло, а вуха чуе навакольныя гукi, так розум рэагуе на свет духоўны.

* * *

Разумных, а тым больш духоўных, зусiм мала.

* * *

Агрэсiўнасць iдзе ад неразумнасцi. Але не кажы, што ад розуму паходзяць падман i хiтрасць, бо яны вынiкаюць гэтаксама з неразумнасцi. Разумнасць – гэта спакой.

2. Цывiлiзацыi

* * *

Гiсторыя – гэта не толькi бiяграфii вялiкiх асобаў, але i бiяграфii вялiкiх стыляў, культур, цывiлiзацый.

3. Прырода

* * *

У прыгажосцi кветкi ты можаш заўважыць i ўласную непараўнальнасць.

* * *

Калi вымаўляю "прырода", уяўляецца краявiд з высокiмi зялёнымi дрэвамi.

4. Чалавек

* * *

Ад адной толькi думкi пра мясакамбiнат можна моцна пачырванець за тое, што ты – чалавек.

* * *

Працягласць жыцця шмат у чым залежыць ад iнтэлекту. Вар’яты доўга не жывуць. Дурнi хутка старэюць.

* * *

Каб звацца чалавекам, трэба няшмат: дастаткова навучыцца адрознiваць велiчнае ад мiзэрнага.

* * *

Усе ведаюць... Чалавек шчаслiвы толькi на сваiм месцы. А хто падкажа, як знайсцi i – галоўнае – займець запаветнае месца?

* * *

Чужога болю, пра якi разважаюць падманшчыкi ад дабрачыннасцi, у прыродзе не iснуе.

* * *

У чалавека толькi тры сапраўдныя ворагi: вар’яцтва, бяссонне i голад.

* * *

Чалавек малюе адно сябе, таму тыгры атрымлiваюцца маленькiя, а мурашы – вялiкiя.

* * *

Мазахiстаў болей, чым садыстаў.Доказ гэтаму – вынiкi дэмакратычных выбараў: дыктатараў абiраюць свядома.

* * *

Чалавек – iстота неразумная... Чым даўжэй жывеш, тым болей пераконваешся ў падобных банальнасцях.

* * *

Малы чалавек сумуе па сваёй зямлi... Прачытаўшы такое, нельга не ўбачыць у сабе "малога чалавека".

* * *

Складанне перспектыўных планаў, як i любоў да пiсання ўспамiнаў, – занятак чалавечы.

* * *

У кожнага чалавека ёсць свая цана, але iснуюць людзi бясцэнныя – генii i жабракi.

* * *

Задумвацца, вось што цяжка. Знойдзецца няшмат людзей, здатных на такую, здаецца, просценькую справу. Значна лягчэй услухоўвацца, прынюхвацца, хадзiць – дзейнiчаць. Большасць людзей наогул не можа сядзець спакойна, яны цi то пастукваюць пальцамi па стале, цi то качаюць шарыкi з хлебнага мякiшу. Іхныя вочы i вушы насцярожаныя, пiльныя, як у жывёлы. Не памылiшся, сказаўшы, што жывапiс i музыку ўспрымае нават котка, а вось задумвацца можа толькi чалавек i зусiм не кожны.

* * *

Ёсць асобы, якiя падпарадкавалi свой розум воку, – жывапiсцы, ёсць асобы, якiя ставяць найвышэй гук, – музІкi, а трапляюцца i такiя, што найперш шануюць пахi, – парфумеры. З лупатых, вушатых, насатых, рукатых ды языкатых складаецца большасць чалавецтва.

5. Асоба

* * *

Палiтык, як i ўся палiтычная дзейнасць, не можа быць вытанчаным. Да такой высновы прыходзiш, разглядаючы газетныя i тэлевiзiйныя твары генсекаў, прэзiдэнтаў, правадыроў i тыранаў.

* * *

Сапраўдны ўладар не баiцца сваiх падданых i не чакае ад iх нiчога кепскага... Сказаў Вавенарг. Шкада, што французскi маралiст не ўдакладнiў: у рэальнасцi такiх сапраўдных уладароў не iснуе.

* * *

Адсутнасць альбо недахоп гонару, самасцi, ягамосцi ў кiраўнiка дзяржавы вядзе да гнюснае заганы – да млявасцi. Праз тую млявасць уладара вяне, чэзне, марнее ўся дзяржаўнасць цалкам.

* * *

Так, Людовiк ХIV – выбiтны кароль, я ў захапленнi ад яго, але не хацеў бы нарадзiцца сярод ягоных падданых... Вавенарг так сказаў толькi пра аднаго з каралёў, а я ўпэўнены: так гавораць пра ўсiх вялiкiх уладароў, што адышлi, i думаюць пра тых, хто жыве i кiруе.

* * *

Агульнапрынятыя нормы i перакананнi змяняюцца значна хутчэй за асабiстыя.

* * *

Як уражанне ад уласнага голасу не супадае з пачутым iншымi, так i меркаваннi пра цябе не супадаюць з самаацэнкамi.

* * *

У тэксты ўчытвайся, у музыку ўслухоўвайся, у малюнкi ўглядайся... Так нарэшце зможаш пабачыць, пачуць i зразумець самога сябе.

* * *

Лiтаратар не ведае сваiх чытачоў, як мастак незнаёмы са сваiмi гледачамi, а музІка – са слухачамi. Так можна адказаць на пытаньне Франсуа дэ Ларошфуко: "Чаму мы запамiнаем з усiмi драбнiцамi тое, што з намi здарылася, але не здатныя запомнiць, колькi разоў мы распавядалi пра гэта адной i той жа асобе?"

* * *

Навучыся адрознiваць тых, хто ўладкоўваецца ў мяккiм фатэлi, i тых, хто сядае на мулкi зэдлiк.

* * *

Лепей цалкам сур’ёзна хвалiць сябе, чым жартам ставiць на катурны iдыёта.

6. Паводзiны

* * *

У наш час воля да ўлады сканчаецца пiсаннем папяровых законаў i ўдзелам у тэлешоу.

* * *

Калi прачытаеш, што "менавiта палiтыкi – сапраўдныя фiлосафы", жаданне быць фiлосафам выпараецца.Лепей заставацца вясёлым лiтаратарам.

* * *

Я пагадзiўся б жыць пад прыгнётам тырана пры ўмове, што буду залежны толькi ад яго прымхаў i свабодны ад дэспатызму моды, звычак, забабонаў; законнасць – найлепшая форма рабства... Так разважае Вавенарг. Але тыран таму i тыран, што не зважае нi на якiя законы.

* * *

Цi супярэчыць розуму i справядлiвасцi любоў да самога сябе?.. Пытаецца Вавенарг. Для мяне, разумнага эгаiста, адказ вядомы. Любоў да самога сябе не супярэчыць розуму i справядлiвасцi. I чаму нам так хочацца, каб сябелюбства заўсёды лiчылася заганаю? Працягвае Вавенарг. Па-першае, не ўсiм нам, а па-другое, не заўсёды. I доказ таму – два папярэднiя пытаннi Люка дэ Клап’е дэ Вавенарга.

* * *

Задумваючы рызыкоўную справу, сто адзiнаццаць разоў падумай пра самога сябе i – рызыкуй.

* * *

Калi думаеш пра сябе, прыходзiш да высновы: нельга быць выбiтным штохвiлiны. А вось аналiзуючы лёсы i бiяграфii выдатных творцаў, пераконваешся: выдатным можна быць заўсёды i ва ўсiм. Дыяген Сiнопскi выдатны нават тым, што жыў у бочцы.

* * *

Каб перастаць зайздросцiць, лiчы сябе не горшым за iншых, а лепшым.

* * *

Павага iншых людзей залежыць ад стаўлення да самога сябе. Нiхто не будзе цанiць чалавека, якi сам сябе нiзка ставiць.

* * *

Эгаiстычныя паводзiны – пошук спакою.

* * *

"На мой век хопiць..." – запэўнiвае маладасведчаны эгацэнтрыст i – памыляецца.

* * *

Супрацьстаяць сабе можаш толькi сам. Пазбегнуць такога ваяўнiчага стану лёгка: адмоўся ад цяжкай хады.

* * *

Не адказвай на пытанне раней, чым яго пачуў.

* * *

Не думай пра ўласныя здольнасцi, бо нават гэтым прынiжаеш апанентаў.

* * *

Як найхутчэй вырашай пабытовыя дробязi, з iх складаецца чалавечы апакалiпсiс.

* * *

Выкiдаеш кнiжку на сметнiк? Памятай, яшчэ пашкадуеш, але не спыняйся i выкiдай. Замахнуўся нажом? Бi насмерць.

* * *

Парада зневажае суразмоўцу. Настаўнiк заўсёды прынiжае вучня. Каб пазбегнуць помсты за знявагi i прынiжэннi, давай парады сабе.

* * *

Выслухай параду, але не спяшайся яе выконваць, пачакай нагоды.

* * *

Саромецца ўласных генiталiяў такое ж глупства, як i ганарыцца iх формамi i памерамi. Але ганарыцца ўсё ж лепей, чым саромецца.

* * *

Калi не знойдзеш добрага занятку, цябе захопiць што-небудзь кепскае. А як не будзеш займацца разумнымi рэчамi – свядомасць апануюць заганныя думкi.

* * *

Калi табе не падабаюцца паводзiны лысага, пахвалi ягоныя валасы, што пакiнулi неразумную галаву.

* * *

Справакаваць дурнога чалавека на брахню досыць лёгка, дастаткова назваць яго вар’ятам.

* * *

Сапраўдны сацыялiст той, хто не хоча мяняць свой сацыяльны статус.