Текст книги "Албанскае танга"

Автор книги: Вінцэсь Мудроў

сообщить о нарушении

Текущая страница: 7 (всего у книги 18 страниц) [доступный отрывок для чтения: 7 страниц]

– Базевич…

– Да х…ля нам твой Базевич, – выбухнуў тым часам здаравіла, чыркаючы запалкаю па сьцёртай пушцы. – В прошлом месяце по скольку тебе закрывал? По трульнику в день? Да я за такие деньги и срать не сяду…

Худабзей роспачна ўздыхнуў, а здаравіла, выдыхнуўшы тытунёвы дым, ляпнуў таго па сьпіне:

– Да что ты сцышь… Возьмём пару пузырей. В обед ё…нем. Базевич ни хера и не заметит.

Яшчэ хвіліну худабзей вагаўся, але потым схамянуўся, падняўся з лавы і Лёха, сьпехам выцягнуўшы са штаноў край ліхенькай цяльняшкі, стаў кідаць у прыпол пустыя бутэлькі.

Покуль Лёха здаваў посуд, здаравіла з худабзеям стаялі ў кустох, перакідваліся незласьлівымі мацюгамі, а потым усе трое пашыбавалі па ходніку, матляючы калашыньнем шырокіх штаноў.

Хлопцы ўжо былі далёка і постаці іхныя зьліліся з натоўпам, калі Яўхім, зь дзіўным для сябе імпэтам ускочыў з лаўкі і, ухапіўшыся за канец вяроўкі, закінуў на сьпіну валізу.

«Трэба ж бутэльку ўзяць… Пасядзім з Хведзькам, пагамонім», – гнаны такімі думкамі, Яўхім пашыбаваў па сьнежнай хлюпоце і за сьпінаю ягонай надрыўна і адчайна булькацела замоўленая вада.

Задыханы, ён выбег на сьлізкую маставую, спыніўся, каб прапусьціць трамвай і нечакана абодва трамвайных вагоны з чырвоных зрабіліся шэрымі і дробна заскакалі ўваччу. На шчасьце, ён не паваліўся на мокры асфальт, а толькі хіснуўся; трамвай ізноўку стаў чырвоным і на другім баку вуліцы, сярод людзкой гурмы, мільганулі знаёмыя постаці.

У краме, што месьцілася на рагу двух вуліц, давалі «чарвіўку» па руб-дваццаць. Народу тут было як завязаць. Яўхім, змагаючыся з задышкай, паўстаў у дзьвярох, агледзеў натоўп, зьбіраўся быў падацца назад, але, атрымаўшы штурхаля ў сьпіну, мусіў пераступіць парог.

Узяць «чарвіўку» было немагчыма: людзі душыліся ў чарзе, голасна лаяліся, а ў левым куце – там, дзе грувасьціліся скрыні і вісеў вымпел з надпісам «Лучшему продавцу», – дык наагул усчыналася бойка. Дыхнуўшы крамнай задухі, Яўхім зрабіў крок назад да дзьвярэй і ў гэты момант пачуў усхваляваны голас здаравілы:

– Вон, Бурзачила стоит… Сейчас брать будет…

– Где… не вижу! – перакрычаў гамэрню Лёха і Яўхім, узьняўшыся на дыбачкі, угледзеў знаёмую тройцу.

У гэтае імгненьне Лёха выцягнуў шыю, крыкнуў: – Передадите «капусту», – і зьнік у натоўпе.

Ад задухі закружылася галава, балюча зашчымела сэрца, але Яўхім і ня думаў выходзіць з крамы. Яму заманулася пагаманіць з хлопцамі, каб хоць на хвілю-другую далучыцца да іхнага вясёлага і бестурботнага жыцьця. Ён пасунуўся наперад, зачапіў валізай нейкага лысага і той, дыхнуўшы перагарам, злавесна прасіпеў:

– Куды точысьсі?

Яўхім прыціснуў валізу да чэрава, прасунуўся яшчэ на мэтр ды нечакана быў адкінуты ўбок апантана-рашучым маладзёнам. Лёха, адкінуўшы ўбок яшчэ некага, напяў грудзіну, уплішчыўся ў натоўп, а калі натоўп абурана зашумеў, выгукнуў:

– ВэДэВэ, блядь! – і ўсе наўкол разам аціхлі.

…Здаравіла, расклаўшы на шырокай пяцярні жоўтыя манэты, ліхаманкава лічыў драбязу, няўцямна гугнявячы сабе пад нос:

– Руб-двадцать, руб-тридцать, руб-сорок…

Нейкі час Яўхім стаяў поруч, шмыгаў носам, а потым, асьмялеўшы, няроўным голасам прамармытаў:

– Мальцы, папяроску не дадзіце?

Худабзей, не адрываючы вачэй ад сябруковай далоні, працягнуў пачак і Яўхім доўга ў ім поркаўся, спрабуючы падхапіць папяросіну сваімі зьнявечанымі пальцамі. Урэшце рэшт папяросы пасыпаліся на падлогу і худабзей, мацюкнуўшыся, нагнуўся, каб іх падняць.

– Фу ты, йоп… – незадаволена выдыхнуў здаравіла, зірнуў пад ногі і, страсянуўшы галавой, узяўся лічыць па-новай.

Яўхім стаяў, аслупянелы, у душы праклінаючы сваю няўклюднасьць. Хлопцы, вядома ж, ня ведалі дзе ён абмарозіў пальцы. Яму карцела распавесьці пра лютыя карэльскія маразы, пра адубелую «зязюлю» на дрэве і пра тое, як іх абстраляла свая батарэя.

– Мальцы, я ж на фінскай быў… Цімашэнку во як вас бачыў…

– Тимошенку!? Сашку!? Он же на зоне! – бліснуў вачыма худабзей, а здаравіла, перапыніўшы лік, тыцнуў таго локцем пад драбы і, пырскаючы сьлінай, прасіпеў:

– Ты ещё тут будешь…

Кроў прыліла да твару, балюча загрукала ў скронях.

– Мальцы, ды я ж нічога… У мяне тут сын на заводзе робіць. Хведзька Ліхаманаў. Можа ведаеце?

– Руб-двадца-ать… руб-тридца-ать, – прасьпяваў, расьцягваючы зыкі, здаравіла, але, забыўшы, відаць, апошнюю лічбу, сьціснуў кулакі, малітоўна заенчыў:

– Ну что его – вырубить н-нах-х…?

– Капусту давайте, йоп… – гукнулі з натоўпу, здаравіла расчаперыў пальцы, зьбіраючыся лічыць тую «капусту», але ў гэты момант хтосьці стукнуў яму па локцю і капейкі з гучным звонам сыпанулі на падлогу.

– Мальцы… ды я ж нічога… – ужо зусім зацкавана пралепятаў Яўхім і здаравіла, утаропіўшы на яго свае налітыя крывёю вочы, страшным голасам прастагнаў:

– Уйди н-нах-х…, казлина старая…

Уваччу ізноў пацямнела. Выпусьціўшы з рук валізу і невідушча матлянуўшы рукамі, Яўхім рушыў да дзьвярэй, ступіў на парог і, губляючы прытомнасьць, налёг сьпінаю на дзьвярны вушак. Хвіліну ён стаяў так, а потым стаў сасьлізгваць па вушаку, апускаючыся долу. А яшчэ праз хвілю да яго падышоў малады міліцыянт і, схапіўшы за руку, уладна запытаўся:

– Что… нажрался?

Яўхім разьмежыў павекі і ўбачыў зьнявечаны твар палкоўніка Хаміцкага. Ці то ваўкі, ці то лісы адгрызьлі палкоўніку нос, ад'елі верхнюю губу і палкоўнік, здавалася, пасьміхаўся яму – адтуль, з таго сьвету, – выставіўшы свае пракураныя жоўтыя зубы.

Ён правёў рукавом па заінелых пятліцах, і, замест палкоўніцкіх «шпалаў» у вачох паўсталі чатыры рубінавыя ромбы. Страшная здагадка працяла сьвядомасьць. Ён усім целам падаўся назад і ў гэты ж міг адчуў нечы жалезны спохват. Нехта ўшчаперыўся ў руку вышэй локця і Яўхім, з жахам зірнуўшы на сувора-бязьлітасны, колеру пажоўклага газэтнага фотаздымка твар, бязгучна прашаптаў:

– Таварыш камандарм… Сямён Канстанцінавіч… пусьціце!

Але клюшня з двума ад'едзенымі пальцамі яшчэ ямчэй ушчаперылася ў руку, навец пасьміхнуўся чорнымі вуснамі і душа Яўхімава, ратуючыся ад той усьмешкі і ад тых жалезных шчымётаў, вылецела, як і сорак гадоў таму з грудзіны і ўзьнялася ў паветра. Хвіліну душа вісела па-над ганкам, потым пакружляла разам са сьняжынкамі па навакольлі і, даўшы разьвітальнага кругаля вакол ускудлачанай галавы здаравілы, які выйшаў з крамы і ляпаў далоньмі па сьцёгнах, шукаючы запалак, паляцела ў шэрае прадоньне – туды, дзе нараджаўся і адкуль падаў долу цёплы беларускі сьнег.

Лох

І

Сярод сну пачуў – нехта крануўся рукі, – і абудзіўся.

Мурзатае цыганё (ці то хлопец, ці то дзяўчынка) стаяла поруч, грызла кукурузны кіях, дапытліва глядзела неміргаючымі вачанятамі. Ён абцягнуў швэдар, паспрабаваў пасьміхнуцца.

– Поўны вакзал качэўнікаў, – прамовілі за сьпінай; маці мурзы штосьці крыкнула па-свойму і цыганё – відаць, усё ж такі дзяўчынка – пабегла між людзкіх ног, махаючы кукурузным абглодкам.

Вакзальнае сьвятло цьвяліла павекі, нудзіла сэрца. Вушы нібыта заклала ватаю і галасы навакольныя гучалі няўцямна, усё адно як са студні.

– Ну дык слухай, што скажу… Паткнуўся ён да мяне, а ад яго… і табачышчам… і вінішчам… і гаўнішчам…

Дзьве кабеты сядзелі на суседняй лаўцы і, зладзеявата пазіраючы на бокі, распавядалі адна адной пра свае любошчы.

– Ну, а ты што? – пыталася таўстуха ў фальбоністай сукенцы.

– А што я… адпіхнула, ды за дзьверы вылецела. Нават сумачку не пасьпела ўзяць, – адказала сяброўка і тужліва ўздыхнула. – На сяброўцы была сукенка такога ж крою: белая, у зялёны гарошак.

Спаў ён нядоўга, можа, нейкіх дзесяць хвілін, але галава стала тлумнаю, і навакольныя галасы балючымі колькамі адбіваліся ў скронях. Пульсуючая боль выпетрала з галавы ўсялякія думкі. Лёгкі халадок крануўся гіпофізу, казытнуў гіпаталамус, зварухнуў наструненыя нэйроны. Стваралася ўражаньне, што пазбаўленая думак галава завісла ў паветры і ўжо гатовая, як той балёнік, узьняцца ўгору. Ён нават зірнуў на столь, спрабуючы ўгледзець яе ля цьмяных сьвяцільняў, а потым, схамянуўшыся, стаў сілком поўніць голаў дакучлівымі, сто разоў абсмактанымі думкамі.

«Куды я еду? – пытаўся ён сам у сябе. І тут жа адказваў: «У горад Дзедаўск Маскоўскай вобласьці». «А чаго я туды пруся? – пытаньне і адказ разьмежавала ладная паўза: – Каб забраць дваццаць тысяч даляраў». Згадаўшы ў думках даляры, скасіў вока на таўстуху і ўстурбавана пачухаў падбародзьдзе.

Пазаўчора ён ізноў насмактаўся брыды. Паўгода не паліў, а тут, як зьявіліся грошы, зьбегаў на «штуршок» – мясцовы базар, ды прыхапіў у знаёмага айзэра пяток «беламорын». Замест тытуню ў папяросіны была напханая каляная трава. Брыда была моцнай: з кожнай зацяжкай галава рабілася ўсё больш лёгкай, а пасьля дзясятай зацяжкі ўзьнялася ў паветра і з гідлівай усьмешкай на вуснах завісла над таршэрам. Два дні мінула, а народжаная з шызага дыму відма і дагэтуль даймала сьвядомасьць, і ён раз-пораз пацепваўся ды паглядаў на столь: а раптам тут, пасярод вакзальнай пачакальні, залунае ягоны ўскудлачаны кумпал?

– Марымоніха, сучка гэтая, спрабавала Толіку ў штаны залезьці, – прамовіла таўстуха, няўлоўным рухам прыгладзіўшы фальбоны: – Мінулай суботай у горад езьдзіла, дык, казалі, завіўку зрабіла і ласіны купіла. Цяпер ужо будзе… тоўстым задам трэсьці.

– Аго-ой… На такую бамбізу – ласіны, – прасьпявала сяброўка, і змораны задушным паветрам і жаночымі размовамі, ён ускінуў на плячо пацёхканую кайстру, падняўся на ногі.

Знадворку церусіла імжа. На плятформе брынілі ў плыткіх лужах адбіткі ліхтароў, крыху зводдаль, на тле высозных дрэваў, ільсьніліся ў нежывым сьвятле перапэцканыя нафтай цыстэрны, а з нутра прыстанцыйнага павільёна, дзе неспакойна варушыліся людзкія постаці, вырывалася на прасьцяг скалечаная гаманой і бразгатам кухляў песьня.

 
… Льёт ли тёплый дождь,
Падает ли снег…
 

Песьня-інвалід то зьнікала, то зноў узьнікала. У такт ёй, з настальгічнай яснотай, уваччу мільгцелі вакзальныя агні, ды раптам патухлі, калі ён дачуўся, што песьню сьпяваў не Валеры Абадзінскі, а нейкі безгалосы маладзён.

Калісьці ён і сам, брынкаючы на гітары, сьпяваў пра той самы цёплы дождж, і ў дзяўчын, што сядзелі ў залі – вось як цяпер у яго, – блішчэлі вочы. Дзяўчыны праглі каханьня: адна дурніца нават рэзала сабе вены, калі ён адмовіўся зь ёю сустракацца. Мясцовыя «каралі» – тыя самыя, што насілі ў кішэнях нажы і кастэты, – плішчыліся да яго ў сябры, а карэспандэнт рэспубліканскай газэты, які адмыслова прыехаў зь Менску, глыбакадумна пытаўся: «Вы памятаеце, калі ўпершыню выйшлі на сцэну?»

Які ж гэта быў год? Здаецца, шэсьцьдзесят сёмы… А можа шэсьцьдзесят восьмы? Ужо і не згадаеш… Усё зьмяшалася ў баламутнай галаве… Але той, іхны першы выхад, запомніўся. Запомнілася круглая, скрозь парэпаная печ-галянка наўзбоч сцэны, паркалёвы заднік зь нехлямяжым надпісам: «Агітбрыгада «Прамэтэй», запыленыя, цёмныя спадыспаду ад дохлых мух, пляфоны на столі местачковага клюбу. Агітбрыгада «Прамэтэй» змагалася з заганамі заходняй культуры, і іхны гурт мусіў тыя заганы ўвасабляць. Яны павінны былі выйсьці на сцэну, глынуць з аграмаднай бутэлькі «Кока-колы» – налепку для бутэлькі намалявалі чырвонай гуашшу – і загарлаць «Can’t buy me love». Пасьля другога куплету, паводле сцэнару, іх павінны былі выкінуць са сцэны хлопцы ў рабочых спэцоўках, а бубнача Мішку Яцыну яшчэ й агрэць дзеля жарту развадным ключом. Мішку, аднак, ключом не агрэлі. Пасьля другога куплету, калі адключылі мікрафоны і зьявіліся хлопцы ў спэцоўках, у зале ўсчаўся вэрхал. Местачкоўцы нічога не зразумелі: падумалі, што гэта загадчык клюбу вырубіў гук… Пару мясцовых зухаў падаліся на сцэну, далі высьпятка «рабацягу», які трымаў Мішку за каршэнь, а ад задніх радоў стаў прабівацца да сцэны ўчастковы міліцыянт. Калі жарсьці суняліся, яны чатыры разы запар выдалі «Can’t buy me love», потым – столькі ж разоў – іхны бас-гітарыст Юрка Мамантаў прасьпяваў «Yesterday», а ўвечары, сёрбнуўшы тутэйшай самагонкі, яны перапісалі расейскімі літарамі словы песьні «Кент бай мі лав» і паказалі мясцовым зухам колькі гітарных акордаў…

– Будзьце асьцярожныя! Па першай каляіне пройдзе грузавы цягнік!

Ён страсянуў плечукамі – рашуча, рэзка, нібыта спрабуючы стрэсьці зь сябе мінулае жыцьцё, і агледзеўся. Са згуслага, пазначанага сінімі вогнікамі стрэлак цямноцьця, на яго глядзелі два цеплавозных пражэктары. Спорная імжака рабіла іх сьвятло размыта-рухавым і здавалася, што адтуль, зь цемры, паўзе, мерна ляскаючы жалезнымі кіпцюрамі, жаўтавокі цмок. Цеплавоз скалануў паветра сіплым гудком, дыхнуў у твар гарачай алівай, плятформа дробна зыбанулася і машыніст, што вытыркаўся з бакавога акенца, махнуў яму рукой.

Травень далічваў апошнія дні, але пагоды не было: штовечару ішоў дождж, альбо, як цяпер, сыпала густая імжа. І ён, праводзіўшы вачыма жалезнага цмока, згадаў, што акурат такім часам у горадзе адчынялася летняя танцпляцоўка, і ў паветры таксама вісела імгла. Такімі вечарамі яму добра сьпявалася; гітарныя струны зьвінелі ад самага лёгкага дотыку, дзявочыя тварыкі вільготна блішчэлі, а паветра пахла прэлай ігліцай. Травень паціху мінаў, праз год зноўку прыходзіў; зьвінеў камарамі, халадніў лоб імжакай, трывожыў душу цьмянымі надзеямі, і кожны раз, апанаваныя тымі надзеямі, яны зь Юркам Мамантавым вешалі на франтоне дашчатай вэранды чорныя скрыні акустычных калёнак. Аднойчы, увагнаўшы ў дошку ржавы цьвік, Юрка скочыў з драбінаў, падхапіў калёнку і, як бы між іншым, прамовіў: «Усё, граю апошні раз». Праз пару дзён сябар зьехаў у Піцер, а яшчэ праз тыдзень прыслаў ліста, у якім паведаміў, што ў музвучэльню яго ня прынялі, а таму давялося завэрбавацца на гандлёвы флёт.

Юрка Мамантаў стаў баразьніць Атлянтыку паміж Ленінградам і канадыйскім Галіфаксам, Мішка Яцына паступіў у вэрталётную вучэльню, а ён, колішні ўлюбёнец навакольных дзяўчын, па-ранейшаму шкрабаў мэдыятарам струны, сьпяваў «Люстэрка» і «Зорачку». І з кожным акордам сэрца ягонае поўніла туга мінулых гадоў, і зыркія лямпачкі, што апяразвалі дашчатую вэранду, цьмяна адбіваліся на ягоным круглявым, прыкрытым рэдкімі валасамі плеху. Танцпляцоўка, як заўсёды, гула, вішчала, шаргацела і тупала. Ён узьненавідзеў гэтыя зыкі, узьненавідзеў потных дэвотак і прышчавых дзецюкоў, якія таўкліся перад вачыма, узьненавідзеў уласную жонку, родны горад і Юрку Мамантава, які да таго часу ўжо атабарыўся ў далёкай Амэрыцы. Неўзабаве ён стаў смаліць дурнап’ян. Рабіў зацяжку, раскрываў рот і глядзеў, як лютая, перамяшаная з салодкім дымам нянавісьць, паволі падымалася ўгору. Дым пасмамі імкнуўся да форткі, і яму здавалася: вось зараз прыйдзе нехта і забярэ яго, таленавітага музыку, аўтара дзесяці папулярных песень, у вялікі горад, і ймя ягонае вогненнымі літарамі загарыцца на сцэнах амфітэатраў. Дагараў чарговы касяк, брудным попелам асыпаўся на швэдар, але ніхто ня йшоў, і дзесяць перапісаных на ноты песень ляжалі ў тэчцы зь белымі аборкамі ды чакалі свайго часу.

– Хуткі цягнік семдзясят восьмы Горадня-Масква прыбывае на другую каляіну другой плятформы… – гугнявы голас перарваўся і наструненую цішыню скалануў рып вакзальных дзьвярэй, прыдушаныя цяжкімі валізамі галасы, жаласьлівае крахтаньне і незласьлівыя мацюгі. Ён памацаў швэдар – той зусім змакрэў ад імжакі – і ўплішчыўся ў людзкую плынь.

ІІ

Пазаўчора, аж да самага абеду, давялося цягаць з машыны ў падсобку скрыні з алеем, і якраз у той момант, калі ён падхапіў апошнюю скрыню, да крамы пад’ехаў гаспадар – Лёха Кайданоўскі. Колісь гэты самы Лёха шамацеў у ягоным ансамблі маракасамі, цяпер жа займеў тры крамы, бэнзакалёнку і займаўся нейкімі цёмнымі справамі. Пад’ехаў гаспадар не адзін: поруч сядзеў чарнявы тыпус, які, адчыніўшы дзьверцы легкавіка, нецярпліва матлянуў галавой.

Ён залез у салён і чуйны нос засьвярбеў ад знаёмага паху марыхуаны.

– Ну што, камандзір, праца не абрыдла? – запытаўся, не павярнуўшы галавы, чарнявы тыпус і паханіста адкінуўся на сьпінку сядзеньня.

Ён хацеў мацюкнуцца, але прыкусіў язык. Кайдан уладкаваў яго ў краму па знаёмству, і выпендрывацца не выпадала.

– Можаце прапанаваць штосьці лепшае?

– Трэба ў Маскву зьлётаць… Атрымаеш пяцьдзясят «зялёных»… плюс праязныя, – і, не чакаючы адказу, чарнявы працягнуў праз плячук сваю шурпатую пяцярню.

Калі даваць веры Лёху Кайданоўскаму, дык паездка ў Маскву выглядала забаваю. Зь Беларускага вакзалу трэба было перабрацца на Рыскі, сесьці ў электрычку і вылезьці ў Дзедаўску («Кілямэтраў сорак ад Масквы, ня болей»). У Дзедаўску, на вуліцы Маршала Епішава («Гэта непадалёку ад керамічнага заводу»), ён мусіў знайсьці Руслана Хамзаева, узяць у яго пачак з дваццацьцю тысячамі даляраў і гнаць дахаты.

«Бакі трымай пры сабе», – паведаміў Лёха на разьвітаньне, а яшчэ параіў ня піць у дарозе гарэлкі і ні з кім не знаёміцца.

Ён слухаў Лёху з усьмешкай на вуснах, маўляў, каго вучыш? – ды ў словах Лёхавых гучала трывога, якая панурым ценем падступіла да сэрца. Дый дзіва што! Дагэтуль і тысячы бакаў не трымаў у руках, а тут адразу такія грошы… А як перахопяць па дарозе, ці мянты абшукаюць? Тлумач тады – дзе ўзяў ды куды вязеш…

Ёё цэлы дзень блукаў, ачмурэлы, мадэлюючы ў сьвядомасьці розныя жахі, якія могуць напаткаць у дарозе, але напярэдадні ад’езду дзіўным чынам супакоіўся і памяць ягоная ўлягла ў шчымлівыя ўспаміны. Ён нават забыўся – куды едзе і навошта, ды вось убіўся ў прыцемны вагон, убачыў нечыя жоўтыя пяткі, што вытыркаліся з-пад коўдры, і халодны кокан трывогі ізноў спавіў трапяткое сэрца. А можа і ён будзе вось так ляжаць, сьвецячы ў паўзмроку голымі пяткамі, і ліпучая, нябачная для суседзяў кроў будзе сьцякаць з перарэзанага горла?!

Ён знайшоў сваё месца, плюхнуўся на лаўку, працяжна ўздыхнуў. Суседзямі па купэ былі тыя самыя кабеты, што сядзелі зь ім у пачакальні.

– Да Масквы? – спыталіся кабеты, ён моўчкі кіўнуў, гэтак жа моўчкі сьцягнуў долу скручаныя ў трубку матрацы, і потым, лежачы на верхняй паліцы, да самага Смаленску слухаў бязладную балбатню: пра Марымоніху, што набыла сабе новыя ласіны й спрабавала абкруціць чужога мужа; пра тое, што ў Хадорыхі выдалілі кісту і ўзялі тры тысячы за апэрацыю; пра тое, што даўганосік летась зьеў зімовы часнык, што Люда Халімонава б’е свайго п’янтоса кухоннай качалкай, а мэдсёстры з паліклінікі здаюць слоікі з-пад мачы ў прыёмны пункт і маюць з таго кучу грошай. Пасьля Смаленску суседкі суняліся, разам захраплі – адна цягутка, натужліва, другая залівіста, з прысьвістам; потым храпеньне аціхла і ўжо нічога ў сьвеце не перашкаджала вагонным колам мерна грукаць, парывіста ляскатаць на стрэлках і нараджаць у галаве думкі-летуценьні.

«Першае, што зраблю, перашлю Юрку ноты. Мамант добры аранжыроўшчык. Зьляпае музон – толькі трымайся. Занясе ў Галівуд, ці яшчэ куды… Можа і мне перападзе капейка…» – цягнік тузанула, наперадзе, басавіта й журботна, загуў цеплавоз, і ён заплюшчыў вочы. Колы сталі грукаць павольней, з раскацістым рэхам. Цеплавоз загуў яшчэ раз і з шэрага бяздоньня, як з туману, выплыла дашчатая вэранда й самотная постаць Юркі Мамантава. Сябрук стаяў пасярод вэранды, перабіраў пальцамі клявішы іонікі. «Юра, ты вярнуўся? А як жа Амэрыка?» – крыкнуў ён сябру і не пачуў уласнага голасу. Мамант нават ня ўзьняў галавы, толькі пасьміхнуўся аднымі вуснамі, паволі растаяў у шэрай смузе і адтуль, з туманнай бяздоньніцы, даляцелі чужыя галасы, мерны грук і здушаныя крыкі. На кароткае імгненьне ён прачнуўся і не зразумеў – дзе знаходзіцца.

– Каму трэба – ідзіце ў прыбіральню! – крыкнулі ў другім канцы вагона: – Зачыняем… санітарная зона! – Якая зона? Вязьму толькі праехалі! – азваліся непадалёку.

Ён зноўку панурыўся сон і яму прысьнілася тая самая санітарная зона – бязьмежныя, парослыя пустазельлем расейскія палі, над якімі луналі, не знаходзячы спакою, сіпатыя цеплавозныя гудкі.

Абудзіла яго грымотная песьня: дзесьці над галавою залівіста, як падбіты цюцька, скавытаў Валеры Лявонцьеў. Ён зьвесіў голаў. Суседкі на доле елі крутыя яйкі, нягучна, з набітым ротам, перамаўляліся, а калі Лявонцьеў, набраўшы паветра, натужна крыкнуў: – Августи-и-н! – узьнялі вочы і голасна ікнулі.

Ад начных страхаў не засталося і сьледу. На душы было лёгка і чыста. Ён спружна, да хрусту ў суставах, пацягнуўся, хацеў быў кульнуцца на бок, ды правадніца, праходзячы па вагону, тузанула за нагу:

– Здавайце пасьцелі!

ІІІ

П’янкое паветра кінулася ў вочы, зварухнула чупрыну на лобе. У электрычцы было задушна, таму ён прагавіта перавёў дых, перакінуў з пляча на плячук абрыдлую кайстру і рушыў па плятформе, прыладжваючы крок да напорыстай хады натоўпу.

– Дзе тут у вас вуліца Маршала Епішава? – запытаў выпадковага мінака – няголенага дзядзьку у пакамечаным, пазначаным зоркамі рыбнай лускі, капялюшы.

– А х… яго знае, – машынальна буркнуў мінак, потым, нібыта згадаўшы штосьці, перапытаў: – Якая? – і, пачуўшы маршальскае прозьвішча, махнуў рукой уздоўж шырокай вуліцы: – Туды вунь… два прыпынкі на аўтобусе.

У аўтобус ён, вядома ж, не палез. Пашыбаваў па дарозе, уголас мармычучы пад нос: – Не сьпяшайся… табе нельга сьпяшацца, – але ўсё адно ляцеў, як ветрам гнаны, і на хаду азіраўся – ці бяжыць хто-небудзь ззаду?

Ля пашарпаных дзьвярэй, на якіх вісела шыльда «Выраб і падгонка ключоў», спыніўся, каб аддыхацца.

Майстэрня месьцілася ў падвале, туды вялі пакручастыя сходы і, ступаючы па іх, даводзілася прыгінацца, каб абмінуць касмылі іржавай ваты, што зьвісалі з трубаў.

За нізкім, перапэцканым чорнай каланіцай столікам, сядзеў кучаравы каўказец і калупаўся ў амбарным замку.

– А мне Руслана.

– Я Руслан, – каўказец кашлянуў, зірнуў з-пад пукатага лобу і, паказаўшы на почапку замка, прамармытаў: – Падэржы тут.

Давялося ўзяцца за почапку двума пальцамі і назіраць, як майстар, з расейскімі мацюгамі на вуснах, спрабаваў крутнуць у замку масянжовы, крануты зялёнай пацінай, ключ. Ключ гэты рабіў каўказца падобным да Бураціна.

– Вам прывітаньне ад бабулі.

Замок шчоўкнуў, каўкаскі Бураціна бліснуў вачыма, выцер прыполам халата брудныя рукі.

– Паспарт ест?

Каўказец параўнаў, мружачы левае вока, пашпартны здымак з арыгіналам, узяў з паліцы мабільнік, набраў нумар, тыцнуў мабілу яму ў рукі.

Слухаўка азвалася сіплым голасам Лёхі Кайданоўскага.

– Лёша, я ўжо тут, у Дзедаўску!

І ў той жа міг на брудны стол упалі два цупкіх, перацягнутых чырвонай стужкай пачкі.

– Пінжак надо было одэт. Положыл бы в карманы, – заўважыў Бураціна.

Ён нічога не адказаў. Моўчкі ўкруціў грошы ў швэдар, піхнуў швэдар у кайстру і выйшаў з майстэрні.

Праз дваццаць хвілін прыгарадная электрычка ўжо несла яго да Масквы, праз гадзіну ён ужо ехаў у мэтро, а яшчэ праз паўгадзіны, падымаючыся па эскалятары станцыі «Беларуская-кальцавая» злавіў жаночую ўсьмешку і на кароткі міг ізноў адчуў сябе маладым і шчасьлівым.

І вось ён ужо ступае на вагонную прыступку, кідае камплімэнт правадніцы («Думаў, так і не пабачу ў Маскве прыгожых жанчынаў»), зь лёгкім уздыхам («Як абрыдлі гэтыя цягнікі!») вешае кайстру на алюмініевы гачак і плюхаецца на лаву. Заплюшчвае вочы, а скронь – надзейна і трывала – прыціскае да цёплай ад травеньскага сонца і мяккай ад убітага ў яе швэдра, кайстры.

«І сапраўды – надзеў бы пінжак, дык і гора ня ведаў. Грошыкі б былі вось тут, ля сэрца», – апанаваны такімі думкамі, ён мацае грудзіну, нібыта там і сапраўды ляжаць грошы, і адчувае пах дарагой парфумы.

Насупраць сядае чарнабровая жанчына ягоных гадоў – не па ўзросту прыгожая і зграбная, зь цёмным пушком на верхняй губе. Суседка адсоўвае фіранку на сваім баку акна, папраўляе валасы на патыліцы.

Ён пазяхае ўпотай і прыгадвае раптам «Цёмныя прысады», свой улюбёны аповед. Акурат такую цыганаватую саракоўку абмаляваў у сваім апавяданьні нобэлеўскі эратаман.

– Вы чыталі Буніна? – зрываецца з вуснаў недарэчная фраза і суседка, не адрываючы вачэй ад пэрону, ківае.

– І які ваш улюбёны бунінскі твор?

– «Руся», – незадаволена выдыхае саракоўка.

Пэрон за вакном кранаецца зь месца, паволі плыве. Разам з пэронам плывуць людзкія галовы, слупы, квадратныя дугі электрычак, і бялюткі, спадыспаду ружаваты, кужаль аблокаў.

Суседка, відаць, з інтэлігентак. Абы з кім гаманіць ня будзе. Ну ды бог зь ёю. Ён ізноў, цяпер ужо на поўную губу, пазяхае, крыжуе рукі на грудзіне. Уваччу лунаюць вясёлкавыя кулі. Кулі падымаюцца, ападаюць долу і ён ляціць разам зь імі ў шэрае прадоньне неадольнага сну.

Ён ачуўся, уражаны цішынёй і спакоем навокал. Цягнік стаяў на нейкай станцыі.

– Дзе стаім?

– У Мажайску, – адказала кабета, гартаючы жаночы часопіс.

Бразнулі вагонныя дзьверы, цягнік стаў набіраць хуткасьць, матлянуўся на стрэлках і на дне душы боўтнулася шчымлівая крыўда.

«Нават вачэй не падыме. Руся загуменная. У маладосьці я такіх…» – ён пачухаў коўцік, згадваючы – што ён рабіў з такімі ў маладосьці, ды нечакана за тонкай перабойкай мацюкнуліся і зайгралі на разладжанай гітары.

 
– Льёт ли тёплый дождь,
Падает ли снег…
 

Сьпяваў нейкі маладзён, прычым дарэшты фальшыва. Гамзаты голас цьвяліў нэрвы і на дне душы паболела чорнай вадкасьці: там пачала боўталася ня толькі крыўда, але й сьвярблівая злосьць. Пару хвілін ён сядзеў, прыкусіўшы вусну, потым паваліўся бокам на сядзеньне, зазірнуў у суседняе купэ.

– Хлопцы, а што за песьня? – гукнуў двум стрыжаным бэйбусам.

– Гурт «Прэм’ер-міністар», – адказаў гітарыст, падхапіўшы са століка піўную пляшку.

Ён хацеў нагадаць бэйбусам пра Валерыя Абадзінскага, ды зразумеў, што гэтае імя нічога ім ня скажа, і калі гітарыст адарваўся ад бутэлечнага рыльца, з уздыхам прамовіў:

– Дайце я вам гітару настрою.

Ён доўга круціў рыплівыя калкі, кранаў зьвінючыя струны, спытаў суседку – якія песьні тая любіла ў маладосьці? – і, не дачакаўшыся адказу, выдыхнуў:

 
– Песни у люде-ей разные,
А моя одна на века-а.
Звёздочка моя ясная —
Как ты от меня далека…
 

Правадніца, што бегла па вагону, зьнянацку супынілася, прысела на бакавой лаўцы, хлопцы з суседняга купэ вытыркнулі стрыжаныя галовы з-за перабойкі, а суседка адкінула часопіс і нейкімі дзіўнымі вачыма паглядзела паўзьверх ягонай галавы. І здалося на міг, што там, над галавой, гараць зыркія лямпачкі, і бліскі мігатлівага сьвятла кранаюцца напятых струнаў, і паветра наўкол працятае пахам прэлай ігліцы. Ён сьпяваў з адчуваньнем, што наперадзе яшчэ адно жыцьцё, і ўсё ў тым жыцьці паўторыцца: і травеньскі дождж, і шум танцпляцоўкі, і бліскі сьвятла на вільготных дзявочых тварыках, і лёгкі трэск у акустычных калёнках.

Правёўшы пальцамі па струнах, ён страсянуў грыф. Апошні зык залунаў у паветры, паволі зьліўся з тахканьнем вагонных колаў. У вачах жанчыны, што сядзела насупраць, блішчэлі сьлёзы. Падумалася – яшчэ імгненьне, і яны пральюцца, як гарачы парафін з васкоўкі. Жанчына выхапіла камячок насоўкі, хуценька выцерла шчокі. Ён перадаў гітару хлопцам, з самнамбулічнай няўважнасьцю стаў глядзець у акно. Спадарожніца таксама зірнула ў акно, і неўзабаве ціхім голасам спытала:

– Вы музыкант?

– Ды так… граў калісьці…

Жанчына ўздыхнула.

– У маладосьці ведала аднаго хлопца. Таксама на гітары граў. А я яму, памятаю, увесь час гэтую песьню замаўляла.

– Ну і дзе цяпер той хлопец? – запытаўся ён звонкім голасам: суседка нарэшце разгаварылася.

– Згарэў у бэнзавозе. Дваццаць гадоў таму. На перавале Саланг.

Нейкая сіла падхапіла яго. Ён кінуўся ў тамбур, потым вярнуўся, зьняў з гачка кайстру, рынуў у іншы бок. У бязьлюдным, прапахлым смажанай цыбуляй вагоне-рэстаране выпрасіў у кельнэркі адкаркаваную пляшку кагора, піхнуў у кайстру нейкага печыва (ня еў цэлыя содні) і потым, вярнуўшыся, стаў поўніць чырвоным віном папяровыя кубкі.

– У мяне таксама сябар загінуў, – цягнік тузанула, віно пралілася на столік і жанчына выцерла яго насоўкай.

Глынуўшы саладжавага трунку, ён распавёў спадарожніцы пра Мішку Яцыну, вэрталёт якога накрыў «стынгер», пра тое, што ў Мішкавай труне ляжала два прапыленых кірзача зь левай нагі і нічога болей, і спадарожніца, уздыхнуўшы, папрасіла:

– Прасьпявайце яшчэ што-небудзь…

У Смаленску жанчына сыходзіла. Ён выйшаў яе праводзіць, з хваляваньнем і адначас з пачуцьцём незваротнай страты паціснуў халаднаватую жаночую руку.

«Далібог, зьлез бы ў Смаленску, калі б ня тыя праклятыя грошы», – падумаў ён, злавіўшы ў натоўпе жаночую постаць, і зьнерухомеў. «Грошы… грошы!.. грошы!!!» – запульсавала ў мазгу, ён кінуўся ў свой вагон, балюча стукнуўся каленам аб поручань, піхнуў у вузкім праходзе мажную цётку, а ўбачыўшы голы гачак, абамлела лыпнуў вачыма.

– Сумка! – крыкнуў ён, не пазнаўшы ўласнага голасу.

Вылятаючы з тамбура, піхнуў тую самую цётку, таўстуха абурана заекатала, але ён не зьвярнуў на тое ўвагі.

– Хлопцы… з гітарай… куды падзеліся?!

– Ды выйшлі зараз… а што такое? – праваднічка зьмерала яго ўважлівым позіркам.

– Сумку… сумку скралі!

Хутка, праз паўхвіліны, да вагонных дзьвярэй падбег малады міліцыянт. Яны паднялі вечкі рундукоў, зазірнулі на верхнія паліцы і міліцыянт, абабіўшы рукі, спытаў:

– У сумцы што… каштоўныя рэчы былі?

– Дваццаць тысячаў даляраў, – прамовіў ён дрыжачымі вуснамі і міліцыянт, нацубіўшы на вочы брылёк зашмальцаванай фуражкі, сьцярожка, але надзейна падхапіў яго пад локаць.

– Пройдзем да нас… пратакол трэба скласьці.

Уваччу стаяў туман і будынак вакзалу расплываўся шэрай патарочай.

– Бэйбусы сьцягнулі… з суседняга купэ. Убачылі, што я з сумкай у прыбіральню бегаю… – на хаду казаў ён міліцыянту, і міліцыянт завучана адказваў: – Разьбяромся.

У прыцемнай дзяжурцы зумкалі мухі і пахла мышамі.

– Пасядзі хвіліну, – буркнуў міліцыянт, – я зараз…

Ён прысеў на рыплівае крэсла, ачмурэла агледзеў пакой. У пакоі апроч чатырох, зьбітых у адно, рыплівых крэслаў, стаяў пашарпаны стол, жалезная шафа і рагаты вяшак, на якім вісела міліцэйская фуражка. Адзінае акно было пакрэсьлена на квадраты рыфлёнай шасьцімілімэтровай арматурай. Ён запальчыва пералічыў квадраты (атрымалася трыццаць шэсьць), выцер халодны пот з лобу і толькі тады зразумеў, што патрапіў у мянтоўку.

Дзьверы адчыніліся бяз рыпу, як бы зь ціхім уздыхам. Ён вытыркнуў галаву ў пройму, прыслухаўся.

– Алё! Таварыш капітан?! Сяржант Каваленка дакладвае… Я тут аднаго лоха зьняў зь цягніка, ня ведаю – што зь ім рабіць, – гукаў міліцыянт з суседняга пакою.

Калідор быў пусты. Ён зрабіў колькі сьцярожкіх крокаў, выйшаў на людны пэрон. Мацаючы далоньню шурпатую тынкоўку, рушыў, паскараючы хаду, уздоўж вакзальнага будынку, пераскочыў праз невысокі чыгунны паркан і пабег, ня чуючы пад сабою зьнямелых ног.

Ужо адвячоркам выбіўся на шашу і доўга цягнуў руку, спрабуючы спыніць якую машыну. Вохкі вецер зь Дняпра шкуматаў валасы, убіваўся пад кашулю і калі, нарэшце, удалося спыніць даўжэзную фуру, ад холаду ён ужо ня мог ісьці, адно клыпаў, заграбаючы нагамі прыдарожны друз, а схапіўшыся рукамі за дзьверцы, сінімі што ў тапельца губамі прашаптаў: