Текст книги "Казкi (на белорусском языке)"

Автор книги: Редьярд Джозеф Киплинг

сообщить о нарушении

Текущая страница: 5 (всего у книги 5 страниц)

I яна з яшчэ большым адчаем залопала крыламi.

Нагайна падняла галаву i засiпела:

– Гэта ты папярэдзiла Рыкi-Цiкi, што я хачу ўкусiць яго? Дрэннае ж ты выбрала месца кульгаць!

I яна пасунулася па пыльнай зямлi да жонкi Дарзi.

– Хлопец перабiў яго каменем! – крычала жонка Дарзi.

– Добра, можа, табе будзе прыемна даведацца, што, калi ты памрэш, я разлiчуся з гэтым хлопцам па-свойму. Сёння з самага ранку мой муж ляжыць на гэтым сметнiку, але яшчэ да захаду хлопчык, што жыве ў доме, таксама будзе ляжаць вельмi цiха... Але куды ж ты? Цi не думаеш ты ўцячы? Усё роўна ад мяне нiдзе не дзенешся! Дурная, паглядзi на мяне!

Але жонка Дарзi добра разумела, што якраз гэтага ёй i не трэба рабiць, бо варта толькi якой-небудзь птушцы глянуць змяi ў вочы, як на птушку са страху находзiць слупняк, i яна ўжо не можа паварушыцца.

Жонка Дарзi рванулася прэч, жаласна папiскваючы i бездапаможна лапочучы крыламi. Над зямлёй яна не ўзляцела нi разу, а Нагайна iмчалася за ёй усе шпарчэй.

Рыкi-Цiкi пачуў, што яны бягуць ад стайнi па садовай дарожцы, i кiнуўся да грады з дынямi, па той бок яе, што каля самага плота. Там у разапрэлай зямлi, якая пакрывала дынi, ён знайшоў дваццаць пяць змяiных яек, вельмi добра схаваных, – кожнае такой велiчынi, як яйка бантамкi*, – толькi замест шкарлупiны яны былi пакрыты белаватай скуркай.

* Бантамка – курыца дробнай пароды.

– Яшчэ дзень, i было б позна! – сказаў Рыкi-Цiкi, бо ён убачыў, што ўсярэдзiне ляжаць, скруцiўшыся, маленькiя кобры. Ён ведаў, што з той самай хвiлiны, як яны вылупяцца з яек, кожная можа забiць чалавека або мангуста. Ён пачаў хутка-хутка надкусваць вяршкi яек, стараючыся зачапiць i галоўкi змеянят, i ў той жа час ён не забываўся капануць граду то там, то тут, каб не пакiнуць якога-небудзь яйка незаўважаным.

Асталося ўсяго тры яйкi, i Рыкi-Цiкi пачаў ужо хiхiкаць ад радасцi, калi жонка Дарзi крыкнула яму:

– Рыкi-Цiкi! Я завяла Нагайну пад дом, i Нагайна папаўзла на веранду. О, хутчэй! Хутчэй! Яна надумала забойства!

Рыкi-Цiкi надкусiў яшчэ два яйкi, а трэцяе ўзяў у зубы i памчаўся пад веранду. Тэдзi, яго мацi i бацька сядзелi на верандзе за снеданнем. Але Рыкi-Цiкi заўважыў, што яны нiчога не елi. Яны сядзелi нерухома, як каменныя, i твары ў iх былi белыя. А па цыноўцы, каля самага крэсла Тэдзi, выгiналася кольцамi Нагайна. Яна падпаўзла так блiзка, што магла ў любы момант уджалiць голую нагу Тэдзi. Пагойдваючыся ў розныя бакi, яна спявала пераможную песню.

– Сын Вялiкага Чалавека, якi забiў Нага, – сыкала яна, – пачакай крыху, сядзi i не зварухнiся. Я яшчэ не гатова. I вы ўсе трое сядзiце цiшэй. Калi вы паварушыцеся, я ўджалю яго. Калi вы не паварушыцеся, я таксама ўджалю. О, неразумныя людзi, забойцы Нага!

Тэдзi, не адрываючыся, упiўся вачамi ў бацьку, а бацька толькi i мог шаптаць:

– Сядзi i не варушыся, Тэдзi. Сядзi i не варушыся!

Тут падбег Рыкi-Цiкi i крыкнуў:

– Павярнiся да мяне, Нагайна, павярнiся i давай змагацца!

– Усё ў свой час! – адказала яна, не гледзячы на Рыкi-Цiкi. – З табою я разлiчуся потым. А пакуль што паглядзi на сваiх любых сяброў: як яны прыцiхлi i якiя ў iх белыя твары. Яны спалохалiся, яны не смеюць паварушыцца. I калi ты зробiш хоць адзiн крок, я ўджалю.

– Паглядзi на сваiх змеянят, – сказаў Рыкi-Цiкi, – там, каля плота, на градзе з дынямi. Iдзi i паглядзi, што з iмi стала.

Змяя зiрнула ўбок i ўбачыла на верандзе яйка.

– О! Дай яго мне! – закрычала яна.

Рыкi-Цiкi паклаў яйка памiж пярэднiмi лапамi, i вочы ў яго зрабiлiся чырвоныя, як кроў.

– А якi выкуп за змяiнае яйка? За маленькую кобру? За кобру-царэўну? За сама, сама апошнюю ў родзе? Астатнiх на градзе з дынямi ўжо жаруць мурашкi.

Нагайна павярнулася да Рыкi-Цiкi. Яйка прымусiла яе забыцца на ўсё, i Рыкi-Цiкi бачыў, як бацька Тэдзi працягнуў вялiкую руку, ухапiў Тэдзi за плячо, правалок яго па стале, застаўленым кубкамi i шклянкамi, у такое месца, дзе змяя не дастане яго.

– Ашукаў! Ашукаў! Ашукаў! Рык-чк-чк! – дражнiў яе Рыкi-Цiкi. – Хлопчык застаўся цэлы, а я, я, я сёння ўночы злавiў твайго Нага за каршэнь... там, у ванным пакоi... ага!

Тут ён пачаў падскокваць i прыцiскацца галавою да падлогi.

– Наг размахваў мной ва ўсе бакi, але не мог скiнуць мяне з сябе! Ён ужо быў нежывы, калi Вялiкi Чалавек рассек яго кiем на дзве часткi. Забiў яго я, Рыкi-Цiкi-чк-чк! Выходзь жа, Нагайна. Выходзь i бiся са мной. Табе нядоўга асталося быць удавой!

Нагайна ўбачыла, што Тэдзi ёй ужо не забiць, а яйка ляжыць у Рыкi-Цiкi памiж лапамi.

– Аддай мне яйка, Рыкi-Цiкi... Аддай мне маё апошняе яйка, я пайду i не вярнуся нiколi, – сказала яна, апускаючы свой капюшон.

– Так, ты пойдзеш i нiколi не вернешся, Нагайна, бо табе хутка ляжаць побач з тваiм Нагам на сметнiку. Хутчэй жа змагайся са мною. Вялiкi Чалавек пайшоў па стрэльбу ўжо. Змагайся ж са мною, Нагайна!

Рыкi-Цiкi бегаў кругом Нагайны на такой адлегласцi, каб яна не магла яго зачапiць, i яго маленькiя вочкi былi, як гарачае вуголле.

Нагайна скруцiлася ў клубок i з усёй сiлы наляцела на яго. А ён адскочыў угору – i назад. Зноў, i зноў, i зноў паўтаралiся яе напады, i кожны раз яе галава стукалася з размаху аб цыноўку, i яна зноў скручвалася, як пружына ў гадзiннiку. Рыкi-Цiкi танцаваў па крузе, жадаючы абысцi яе ззаду, але Нагайна кожны раз паварочвалася, каб сустрэць яго тварам у твар, – i ад гэтага яе хвост шалясцеў па цыноўцы, як сухое лiсце пад ветрам.

Ён i забыўся пра яйка. Яно ўсё яшчэ ляжала на верандзе, i Нагайна падкрадвалася да яго ўсё блiжэй i блiжэй. I нарэшце, калi Рыкi-Цiкi прыпынiўся, каб аддыхнуць крыху, яна падхапiла яйка i, слiзгануўшы па сходках веранды, панеслася як страла па дарожцы. Рыкi-Цiкi – за ёй. Калi кобра ўцякае ад смерцi, яна выгiнаецца так, як дубец, якiм хвошчуць конскую шыю.

Рыкi-Цiкi ведаў, што ён павiнен дагнаць яе, iнакш усе трывогi пачнуцца спачатку. Яна неслася да цярноўнiку, каб шмыгнуць у густую траву, i Рыкi-Цiкi, прабягаючы, пачуў, што Дарзi ўсё яшчэ распявае сваю недарэчную пераможную песню. Але жонка Дарзi была разумнейшая за яго. Яна вылецела з гнязда i залапатала крыламi над галавой Нагайны. Калi б Дарзi прыляцеў ёй на дапамогу, яны, можа, прымусiлi б кобру звярнуць з дарогi. Цяпер жа Нагайна толькi крышку апусцiла свой капюшон i паўзла далей нацянькi. Але гэта лёгкая затрымка наблiзiла да яе Рыкi-Цiкi, i, калi яна шмыгнула ў нару, дзе жылi яна i Наг, белыя зубы Рыкi ўчапiлiся ёй у хвост, i Рыкi працiснуўся туды следам за ёю, а, дапраўды, не ўсякi мангуст, нават сама разумны i стары, адважыцца пайсцi за кобрай у нару. У нары было цёмна, i Рыкi-Цiкi не мог адгадаць, дзе яна пашыраецца настолькi, што Нагайна павернецца i ўджалiць яго. Таму ён люта ўчапiўся ў яе хвост i, карыстаючыся лапамi, як тармазамi, з усёй моцы ўпiраўся ў мокрую цёплую зямлю.

Хутка трава перастала хiстацца каля ўвахода ў нару, i Дарзi сказаў:

– Загiнуў Рыкi-Цiкi! Мы павiнны праспяваць яму пахавальную песню. Бясстрашны Рыкi-Цiкi загiнуў. Нагайна заб'е яго ў сваiм падзямеллi. У гэтым няма нiякага сумнення.

I ён заспяваў вельмi сумную песню, якую склаў у той жа момант, але толькi ён дайшоў да сама сумнага месца, як трава над нарой заварушылася зноў, i адтуль, увесь заквэцаны ў гразь, выбраўся, аблiзваючы вусы, Рыкi-Цiкi. Дарзi ўскрыкнуў не вельмi голасна i спынiў сваю песню.

Рыкi-Цiкi абтрос з сябе пыл i чхнуў.

– Усё скончана, – сказаў ён. – Удава нiколi ўжо не выйдзе адтуль.

I чырвоныя мурашкi, што жывуць памiж сцяблоў травы, пачалi спускацца ў нару, каб даведацца, цi праўду ён гаворыць.

Рыкi-Цiкi скруцiўся ў клубок i тут жа, у траве, не сыходзячы з месца, заснуў – i спаў, i спаў, i спаў да самага вечара, бо нялёгкая была яго работа ў той дзень.

А калi прачнуўся, ён сказаў:

– Цяпер я пайду дадому. Ты, Дарзi, паведамi кавалю, а ён паведамiць усяму саду, што Нагайна памерла ўжо.

Каваль – гэта птушка. Гукi, якiя выходзяць з яе горла, зусiм як удары малаточка па медным тазе. Гэта таму, што яна служыць за вяшчальнiка ў кожным iндускiм садзе i паведамляе навiны кожнаму, хто хоча слухаць яе.

Iдучы па садовай дарожцы, Рыкi-Цiкi пачуў яе першую трэль – як удары ў маленькi абедзенны гонг. Гэта азначала: "Маўчыце i слухайце!" А потым звонка i цвёрда:

– Дзiнг-донг-ток! Наг памёр! Донг! Нагайна памерла! Дзiнг-донг-ток!

I адразу ўсе птушкi ў садзе заспявалi i ўсе жабы заквакалi, бо Наг i Нагайна жэрлi i птушак i жаб.

Калi Рыкi-Цiкi падышоў пад дом, Тэдзi, i Тэдзева матка (яна ўсё яшчэ была вельмi белая), i Тэдзеў бацька кiнулiся яму насустрач i ледзь не заплакалi. У гэты вечар яму надавалi столькi ўсякай ежы, што ён i еў бы больш, ды не мог, а калi прыйшоў час спаць, ён усеўся Тэдзi на плячо i выправiўся ў ложак разам з iм. Там убачыла яго Тэдзева мацi, якая прыйшла праведаць сына ўвечары.

– Гэта наш збаўца! – сказала яна мужу. – Падумай толькi: ён выратаваў i Тэдзi, i цябе, i мяне.

Рыкi-Цiкi адразу ж прачнуўся i нават падскочыў, бо сон у мангустаў вельмi чуткi.

– А, гэта вы! – сказаў ён. – Чаго ж вам яшчэ непакоiцца: нiводнай жывой кобры не асталося, а каб i асталося – дык я ж тут.

Рыкi-Цiкi меў права ганарыцца сабою. Але ўсё ж ён вельмi не задаваўся i, як сапраўдны мангуст, ахоўваў гэты сад i зубам, i кiпцем, i скачком, i наскокам, так, што нiводная кобра не смела паткнуцца сюды цераз агароджу.

Хвалебная песня, якую птушка-кравец Дарзi спяваў у славу Рыкi-Цiкi-Тавi

Хто яшчэ гэтак жыве

У небе я песнi пяю.

Тут, на зямлi, я – кравец

Гнёзды i шыю, i ўю.

Тут, на зямлi, i ў небе над ёй

Шыю я, ўю i пяю!

* * *

Радуйся, мацi! Цяпер

Над птушанём не дрыжы:

Наг – крыважэрлiвы звер

Ў цеснай магiле ляжыць.

Крывасмок, што таiўся ў ружах,

У цеснай магiле ляжыць.

* * *

Хто быў – спявайце грамчэй!

Карай для гадзiны злой.

– Рыкi – яскравасць вачэй,

Цiкi – бясстрашны герой,

Рыкi-Цiкi-Цiкi, герой наш вялiкi,

Наш агнявокi герой!

* * *

Слава знiшчальнiку змей,

Радасць прынёсшаму нам.

Песню спявай, салавей.

Не, заспяваю я сам.

Славу пяю я вялiкаму Рыкi,

Кiпцям яго смелым, зубам яго белым,

Агнёва-чырвоным вачам!

(Тут песня перарываецца, бо Рыкi-Цiкi-Тавi перашкодзiў спеваку далей спяваць яе.)

КАЗКА ПРА СТАРОГА КЕНГУРУ

Не заўсёды Кенгуру быў гэтакi, як цяпер, а быў ён Iнакшы – Маленькi i на чатырох нагах. Ён быў шэры i калматы i страшэнна фанабэрлiвы. Ён скакаў па камянiстых пагорках у самай сярэдзiне Аўстралii i аднойчы з'явiўся перад Малодшым Богам па iменi Нка.

З'явiўся ён да Нка ў шэсць перад снеданнем i кажа:

– Зрабi мяне непадобным на ўсiх астатнiх жывёлiн, ды не пазней як да пяцi гадзiн дня.

Усхапiўся Нка са свайго пясочнага трона i закрычаў:

– Iдзi прэч!

А Кенгуру быў шэры i калматы i страшэнна фанабэрлiвы: ён паскакаў на скалiстым выступе ў самай сярэдзiне Аўстралii i падаўся да Сярэдняга Бога Нкiнга.

З'явiўся ён да Нкiнга ў восем пасля снедання i кажа:

– Зрабi мяне непадобным на ўсiх астатнiх жывёлiн i каб мяне ведалi ўсюды, ды не пазней як да пяцi гадзiн дня.

Выскачыў Нкiнга са сваёй нары ў гушчары i закрычаў:

– Iдзi прэч!

А Кенгуру быў шэры i калматы i страшэнна фанабэрлiвы: ён паскакаў на пясчанай водмелi ў самай сярэдзiне Аўстралii i падаўся да Старшага Бога Нконга.

З'явiўся ён да Нконга ў дзесяць яшчэ да абеду i кажа:

– Зрабi мяне непадобным на ўсiх астатнiх жывелiн i каб мяне ведалi ўсюды i ўвесь час за мною ганялiся, ды не пазней як да пяцi гадзiн дня.

Выскачыў Нконг са сваёй ванны ў саляным азярцы i закрычаў:

– Хай будзе па-твойму!

Паклiкаў Нконг Дынга – Жоўтага Сабаку Дынга, вечна галоднага i вельмi запыленага, што было прыкметна на сонцы, – i паказаў яму на Кенгуру. I Нконг сказаў:

– Дынга! Прачнiся, Дынга! Ты бачыш гэтага скакуна каля кручы? Ён хоча, каб яго ведалi ўсюды i ўвесь час за iм ганялiся. Выканай яго жаданне, Дынга!

Усхапiўся Дынга – Жоўты Сабака Дынга – i спытаў:

– Вось гэтага – не то ката, не то труса?

I рвануўся Дынга – Жоўты Сабака Дынга, вечна галодны, з разяўлянай чорнай зяпай, падобнай на вядзерца для вугалю, – i рынуўся на Кенгуру.

А фанабэрлiвы Кенгуру кiнуўся наўцекi на ўсiх сваiх чатырох лапах, быццам якое-небудзь трусяня.

На тым, мой любенькi, i канчаецца першая частка гiсторыi!

Кенгуру бег па пустынi; ён бег цераз горы; бег цераз высахлыя саляныя азёры; бег праз чараты; бег праз зараснiкi эўкалiптаў; бег праз калючыя хмызнякi; бег, пакуль у яго не забалелi пярэднiя лапы.

Нiчога не зробiш – давялося!

Бег i бег Дынга – Жоўты Сабака Дынга, вечна галодны, з разяўленай вастразубай, падобнай на пастку, зяпай; ён не наблiжаўся i не адставаў, а ўсё iмчаўся за Кенгуру.

Нiчога не зробiш – давялося!

Бег i бег Кенгуру – Стары Кенгуру. Ён бег праз зараснiкi дрэў; бег праз зараснiкi кустоў; бег па высокай траве; бег па нiзкай траве; бег цераз тропiкi Рака i Казярога; бег, пакуль у яго не забалелi заднiя лапы.

Нiчога не зробiш – давялося!

Бег i бег Дынга – Жоўты Сабака Дынга, яшчэ больш галодны, чым заўсёды, з разяўленай зяпай, падобнай на конскi хамут; ён не наблiжаўся i не адставаў, i гэтак яны хутка дабеглi да ракi Валгонг.

А там не было нi моста, нi парома, i Кенгуру не ведаў, як яму перабрацца на другi бок; i ён стаў на заднiя лапы i пераскочыў.

Нiчога не зробiш – давялося!

Ён скакаў па зямлi, ён скакаў па попеле, ён скакаў цераз пустынi ў самай сярэдзiне Аўстралii. Ён скакаў, як сапраўдны Кенгуру.

Спачатку ён скокнуў на ярд; потым скокнуў на тры ярды; потым скокнуў на пяць ярдаў; а лапы ўсё дужэлi, а лапы ўсё даўжэлi. Ён не меў часу адпачыць i падмацавацца, хоць яму гэта было вельмi трэба.

Бег i бег Дынга – Жоўты Сабака Дынга, страшэнна галодны i зусiм збiты з панталыку, i ўсё больш дзiвiўся: чаго гэта Стары Кенгуру надумаўся гэтак скакаць?

А скакаў ён, як конiк, як гарошына ў рондалi або новы гумавы мячык па падлозе ў дзiцячым пакоi.

Нiчога не зробiш – давялося!

Ён падкурчыў пярэднiя лапы, ён скакаў на заднiх; для раўнавагi ён абапiраўся на хвост i гэтак перамахнуў цераз Пагоркi Дарлiнга.

Нiчога не зробiш – давялося!

Бег i бег Дынга – Стомлены Сабака Дынга, страшэнна згаладалы i зусiм збiты з панталыку, i ўсё больш дзiвiўся: калi ж нарэшце Стары Кенгуру надумае спынiцца?

Тут вылез Нконг са сваёй ванны ў саляным азярцы i сказаў:

– Ужо роўна пяць гадзiн.

Апусцiўся на зямлю Дынга – Небарака Сабака Дынга, вечна галодны i вельмi запылены, што было прыкметна на сонцы, – высалапiў язык i завыў.

Апусцiўся на зямлю Кенгуру – Стары Кенгуру, – сеў на свой хвост, як на табурэтку, i сказаў:

– Дзякуй Богу, скончылася!

I тады Нконг, якi быў вельмi выхаваны, прамовiў:

– Хiба ты не адчуваеш удзячнасцi да Жоўтага Сабакi Дынга? Чаму ты не дзякуеш яму за ўсё, што ён для цябе зрабiў?

I тады сказаў Кенгуру – Стары Стомлены Кенгуру:

– Ён прагнаў мяне з родных мясцiнаў; ён не даў мне своечасова паесцi; ён так змянiў маё аблiчча, што такiм, як я быў, я ўжо не буду; ён урэшце знявечыў мае лапы.

I тады сказаў Нконг:

– Калi не памыляюся, ты прасiў мяне зрабiць цябе непадобным на ўсiх астатнiх жывёлiн, а яшчэ, каб за табою ўвесь час ганялiся. I цяпер якраз пяць гадзiн.

– Праўда, – сказаў Кенгуру. – Лепей бы я гэтага не прасiў! Я думаў, ты здзейснiш гэта чарамi i заклiнаннямi, а так – гэта сапраўдны здзек.

– Здзек, кажаш?! – выгукнуў Нконг са сваёй ванны ў зараснiку сiнiх эўкалiптаў. – Паўтары адно, я свiсну Сабаку Дынга – тады ты застанешся i без заднiх лапаў!

– Не трэба! – сказаў Кенгуру. – Давядзецца мне папрасiць прабачэння. Што ж, лапы – як лапы, па-мойму, можна жыць i з такiмi. Я проста хацеў напомнiць Васпану, што ад самай ранiцы нiчога не еў i галодны як сабака.

– Во-во, – сказаў Дынга – Жоўты Сабака Дынга. – Гэта якраз пра мяне. Я зрабiў яго непадобным на ўсiх астатнiх жывёлiн, а што мне дадуць да гарбаты?

I тады Нконг прамовiў са сваёй ванны ў саляным азярцы:

– Прыходзьце заўтра – заўтра пагамонiм! А цяпер мне трэба памыцца.

Так яны i засталiся ў самай сярэдзiне Аўстралii, Стары Кенгуру i Жоўты Сабака Дынга, i кожны казаў адзiн аднаму:

– Гэта ўсё ты!

Пераклад: М.Багун, С.Мiхальчук