Текст книги "Potop, tom trzeci"
Автор книги: Henryk Sienkiewicz
Жанр:
Историческая проза
сообщить о нарушении
Текущая страница: 29 (всего у книги 30 страниц)
substancja (z łac.) – majątek, dobra materialne.
suponować (z łac.) – przypuszczać.
tenuta (z wł.) – czynsz dzierżawny.
konfidencja (z łac.) – zażyłość, zaufanie.
amicycja (z łac.) – przyjaźń.
buzdygan (z tur.) – rodzaj broni, ozdobna pałka; w XVII w. symbol władzy oficera.
siła (daw.) – dużo, wiele.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, przed 1549 r. rezydencja książąt Wiśniowieckich, w 1655 r. znajdowało się na terytorium zajętym przez Kozaków.
Żmudź – płn.-zach. część Litwy.
korek – obcas.
żywić – tu: pozostawiać przy życiu, darować życie.
konfuzja (z łac.) – zmieszanie, zawstydzenie.
wiwenda (z łac.) – prowiant, żywność.
zachwycić – tu: przejąć, zdobyć.
alteracja (z łac.) – zmiana nastroju, zdenerwowanie, wzburzenie.
iść komunikiem (daw.) – jechać konno, wierzchem, bez wozów i piechoty; komunik (daw.) – jeździec, kawalerzysta.
jubka – spódnica.
wyloty – szerokie, rozcięte rękawy kontusza.
rajtar – średniozbrojny żołnierz konny, posługujący się w walce głównie bronią palną.
ekspediować (z łac.) – wyprawiać, wysyłać.
koncerz – długi na 150-180 cm, ciężki miecz.
misiurka – hełm z osłoną karku, wykonaną z plecionki kolczej (z kółek metalowych).
z Tatary – dziś popr. forma N. lm: z Tatarami.
jurgieltnik (z niem. Jahrgeld: coroczna wypłata) – obcy, najemny oficer lub urzędnik; tu: żołnierz, służący dla pieniędzy.
Żmudź – płn.-zach. część Litwy.
przezwać się – tu: zmienić nazwisko.
ma foi (fr.) – słowo daję, dalibóg, doprawdy.
dowcip (daw.) – rozum, inteligencja.
łoński (gw.) – ubiegłoroczny; tu: tegoroczny.
lafa (daw.) – płaca, żołd.
politycznie (z łac.) – uprzejmie, w sposób cywilizowany; tu: z zachowaniem pozorów.
skrypt – skrypt dłużny, dokument wystawiony przez dłużnika, zawierający potwierdzenie zaciągniętego długu i zobowiązanie do jego zwrotu.
febris (łac.) – dreszcze, gorączka.
koligat (z łac. colligatus: związany) – krewny, powinowaty.
estyma (z łac.) – szacunek, poważanie.
grasant (z łac.) – rabuś, zbój.
infestować (z łac.) – niepokoić.
wywindykowanie (z łac. vindico, vindicare: dochodzić własności, mścić się) – odzyskanie własności.
komput – ustalana przez sejm liczba stałego wojska w I Rzeczypospolitej XVII i XVIII w.
cekhauz (z niem.) – arsenał, zbrojownia.
staja – daw. miara długości, w różnych okresach i okolicach licząca od 100 do 1000 m.
rzemiosły – dziś popr. forma N. lm: rzemiosłami.
wyżenąć (daw.) – wygnać.
pacjencja (z łac.) – cierpliwość.
pro patria et libertate (łac.) – za ojczyznę i wolność.
Żmudź – płn.-zach. część Litwy.
żywie – dziś popr. forma 3 os. lp cz.ter.: żyje.
amor patriae (łac.) – miłość ojczyzny.
Daniel – jeden z proroków Starego Testamentu, bohater Księgi Daniela, wysoko urodzony Izraelita, pozostawał w niewoli babilońskiej na dworze Nabuchodonozora II i Baltazara, a następnie na dworze perskim. Na skutek intryg wtrącony do jaskini lwów, gdzie przeżył dzięki modlitwie i boskiej pomocy.
konserwować (z łac.) – tu: zachować przy życiu, ocalić.
Te Deum (łac.) – własc. Te Deum laudamus: Ciebie Boga wysławiamy; hymn kościelny, śpiewany przy szczególnie uroczystych okazjach.
sak – sieć na ryby, tu: pułapka.
zali (daw.) – czy, czyż.
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, przed 1549 r. rezydencja książąt Wiśniowieckich, w 1655 r. znajdowało się na terytorium zajętym przez Kozaków.
Dubisa – (lit. Dubysa), rzeka w płd. części Litwy, dopływ Niemna.
lubo (daw.) – chociaż, mimo że.
Żmudź – płn.-zach. część Litwy.
Wittenberg – Arvid (a. Arfuid) Wittenberg von Debern (1606–1657), szwedzki hrabia i feldmarszałek, uczestnik wojny trzydziestoletniej i potopu szwedzkiego.
czynić – tu: sądzić.
recedo, recedere (łac.) – cofnąć się, odstąpić.
konfundować (z łac.) – zbijać z tropu, zawstydzać.
eks-jezuita – król Jan Kazimierz, po dwóch latach nowicjatu w zakonie jezuitów, mimo braku święceń kapłańskich w 1646 r. został mianowany przez papieża kardynałem. Zrezygnował z tej godności, kiedy został królem i poślubił wdowę po bracie, królową Marię Ludwikę Gonzagę.
strategos (gr.) – dowódca wojsk, strateg.
pod Beresteczkiem – bitwa pod Beresteczkiem (1651), zwycięstwo wojsk polskich nad siłami kozacko-tatarskimi; Beresteczko – miasto nad Styrem na Wołyniu, w zach. części Ukrainy.
Wiśniowiecki, Jeremi Michał herbu Korybut (1612–1651) – książę, dowódca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec późniejszego króla polskiego, Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1640–1673).
chasa – banda, zbrojny tłum.
substancja (z łac.) – majątek, dobra materialne.
zdużać (daw.) – wygrać, przemóc, dać radę.
febris (łac.) – dreszcze, gorączka.
palus, paludis (łac.) – bagno; tu M. lm paludes: bagna.
Żmudź – płn.-zach. część Litwy.
Duglas – Douglas, Robert (1611–1662), Szkot, od 16 r. życia żołnierz armii szwedzkiej, feldmarszałek, uczestnik wojny trzydziestoletniej. Podczas potopu szwedzkiego dowodził wojskami szwedzkimi w Prusach Książęcych. Za zasługi wojenne otrzymał tytuł hrabiego, a jego potomkowie stali się jednym z najbogatszych rodów arystokratycznych Szwecji.
lubo (daw.) – chociaż, mimo że.
żywić – tu: pozostawiać przy życiu, darować życie.
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) – rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców w wojnie polsko-rosyjskiej (1654–1667), o której Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską; kariera Chowańskiego zaniepokoiła w końcu dwór carski do tego stopnia, że został ogłoszony buntownikiem i ścięty wraz z synem, co stało się powodem buntu wojskowego, a w XIX w. tematem opery Modesta Musorgskiego Chowańszczyzna.
porać się – zmagać się, walczyć; por. uporać się.
kobiel (daw.: wygięcie w łuk, wybrzuszenie) – tu: kosz, pułapka.
azardować – ryzykować.
rajtar – średniozbrojny żołnierz konny, posługujący się w walce głównie bronią palną.
bachmat – koń rasy tatarskiej, niewielki, ale silny i wytrzymały, odporny na trudne warunki klimatyczne, szybki i zwinny.
staja – daw. miara długości, w różnych okresach i okolicach licząca od 100 do 1000 m.
brzechwa – tylna część pocisku, zapewniająca mu stabilizację podczas lotu w powietrzu.
bełt – nasada strzały, w której tkwią pióra (także: strzała do kuszy).
siła (daw.) – dużo, wiele.
lubo (daw.) – chociaż, mimo że.
lubo (daw.) – chociaż, mimo że.
spyża – jedzenie, prowiant.
zali (daw.) – czy, czyż.
w Prusiech – dziś popr. forma Ms.: w Prusach.
Chowański, Iwan Andriejewicz (zm. 1682) – rosyjski wojskowy, bojar i wojewoda, jeden z dowódców w wojnie polsko-rosyjskiej (1654–1667), o której Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską; kariera Chowańskiego zaniepokoiła w końcu dwór carski do tego stopnia, że został ogłoszony buntownikiem i ścięty wraz z synem, co stało się powodem buntu wojskowego, a w XIX w. tematem opery Modesta Musorgskiego Chowańszczyzna.
Koniecpolski, Stanisław (1591–1646) – hetman wielki koronny w latach 1632–1646, kasztelan krakowski, uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich wodzów.
arkana (z łac.) – sekrety, tajemnice.
łubniańskie – z czasów pobytu pana Wołodyjowskiego w Łubniach; Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, przed 1549 r. rezydencja książąt Wiśniowieckich, w 1655 r. znajdowało się na terytorium zajętym przez Kozaków.
alias (łac.) – inaczej, albo.
poczet – orszak, drużyna, słudzy, towarzyszący panu w podróżach i w walce.
któren – dziś popr. który.
praeceptor (łac.) – nauczyciel.
expugno, expugnare (łac.) – zdobyć, wywalczyć; tu 3.os. lp cz.przesz. expugnavit: zdobył.
Wittenberg – Arvid (a. Arfuid) Wittenberg von Debern (1606–1657), szwedzki hrabia i feldmarszałek, uczestnik wojny trzydziestoletniej i potopu szwedzkiego.
suponować (z łac.) – przypuszczać, przyjąć założenie.
nie lża (daw.) – nie można, nie da się; nie wolno.
Duglas – Douglas, Robert (1611–1662), Szkot, od 16 r. życia żołnierz armii szwedzkiej, feldmarszałek, uczestnik wojny trzydziestoletniej. Podczas potopu szwedzkiego dowodził wojskami szwedzkimi w Prusach Książęcych. Za zasługi wojenne otrzymał tytuł hrabiego, a jego potomkowie stali się jednym z najbogatszych rodów arystokratycznych Szwecji.
czambuł (z tur. czapuł: zagon) – oddział jazdy.
wolentarz – ochotnik, żołnierz nie otrzymujący żołdu, walczący w imię swoich przekonań lub dla łupów wojennych.
raby – pstry, nakrapiany; tu: o twarzy w plamki.
czekanik – rodzaj fletu, używany w muzyce ludowej czeskiej i węgierskiej.
banitem – dziś popr. forma N. lp: banitą.
żywić – tu: pozostawić przy życiu, darować życie.
prezydium (z łac. praesidium) – straż, zbrojna załoga.
kulbaka – wysokie siodło.
bagadyr (z tur.) – bohater, wielki wojownik.
Bakczysaraj – miasto na Krymie, siedziba chanów krymskich.
murza – murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za], książę tatarski.
bachmat – koń rasy tatarskiej, niewielki, ale silny i wytrzymały, odporny na trudne warunki klimatyczne, szybki i zwinny.
lubo (daw.) – chociaż, mimo że.
w pospolitakach – w pospolitym ruszeniu.
siła (daw.) – dużo, wiele.
marchia brandenburska – przygraniczna jednostka administracyjno-wojskowa na dawnych terenach Słowian Połabskich, wydzielona w XII w. w celu obrony wschodnich granic Cesarstwa Niemieckiego, rządzona przez margrabiego, podległego bezpośrednio cesarzowi niemieckiemu; od 1618 r. Brandenburgia i Prusy tworzyły jedno państwo pod berłem księcia elektora pruskiego.
zostawując – dziś popr.: zostawiając.
w łyka – tj. do niewoli; łyka – sznury.
inwidia (z łac.) – zazdrość, zawiść.
cadaver, cadaveris (łac.) – trup, ruina; tu M. lm cadavera: trupy, ruiny.
kusztyk a. kulawka – kieliszek bez nóżki, z którego trzeba wypić od razu całą zawartość.
staje – daw. miara długości, w różnych okresach i okolicach licząca od 100 do 1000 m.
krócica – broń palna, podobna do pistoletu, ładowana od przodu, z zamkiem skałkowym, pistolet podróżny.
któren – dziś popr. który.
książę Kazimierz Michał – Michał Kazimierz Radziwiłł herbu Trąby (1635–1680), krajczy litewski, później otrzymał także tytuły podczaszego litewskiego, kasztelana i wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego; szwagier Jana Sobieskiego, gorliwy katolik, interesował się nauką, a szczególnie alchemią.
kołpak – wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem.
kapuza (z łac. caput: głowa) – futrzana czapka-uszanka a. kaptur.
tołub (daw.) – futro, kożuch.
sajdak – sahajdak, futerał z łukiem i kołczan ze strzałami.
derkacz – ptak średniej wielkości z rodziny chruścielowatych, o charakterystycznym głosie, w Polsce dość rzadko spotykany, bardzo płochliwy.
czambulik, własc. czambuł (z tur. czapuł: zagon) – oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeciwnika w celu odwrócenia jego uwagi od działań sił głównych lub zagarnięcia łupów i jasyru.
język – tu: informator, żołnierz nieprzyjacielski, wzięty do niewoli w celu przesłuchania i zasięgnięcia informacji o wojskach wroga, ich liczebności, rozmieszczeniu i zamiarach.
pułkownik petyhorski – dowódca petyhorców, średniozbrojnej jazdy w wojsku litewskim.
serenissimus rex Sueciae (łac.) – najjaśniejszy król Szwecji.
prezerwatywa (z łac. praeservare: zachowywać, zabezpieczać) – tu: środek zapobiegawczy, lek uśmierzający a. wzmacniający.
krotofila a. krotochwila (starop.) – żart.
zali (daw.) – czy, czyż.
fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) – damy dworu, stałe towarzystwo księżnej.
arkan – bicz, sznur, używany przez Tatarów do walki; lasso.
czambuł – oddział tatarski.
orda – tu: wojsko tatarskie.
insult (z łac.) – zniewaga.
suszyć – pościć.
bachmat – koń rasy tatarskiej, niewielki, ale silny i wytrzymały, odporny na trudne warunki klimatyczne, szybki i zwinny.
dzianet (daw.; z wł. giannetto: koń wyścigowy)– piękny rasowy koń paradny.
kierz (daw.) – krzew, krzak.
staja – daw. miara długości, w różnych okresach i okolicach licząca od 100 do 1000 m.
perspektywa (daw.) – luneta.
krętanina (daw.) – krzątanina, gorączkowy ruch, zamieszanie.
Michał Kazimierz Radziwiłł herbu Trąby (1635–1680) – książę, krajczy litewski, później otrzymał także tytuły podczaszego litewskiego, kasztelana i wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego; szwagier Jana Sobieskiego, gorliwy katolik, interesował się nauką, a szczególnie alchemią.
z Tatary – dziś popr. forma N. lm: z Tatarami.
komunik (daw.) – jazda, kawaleria.
kulbaka – wysokie siodło.
buńczuk – symbol władzy wojskowej, drzewce, ozdobione końskim włosiem.
krzywuła – wygięty flet, popularny w muzyce renesansowej, a dziś używany w folkowej.
litaury – wielkie bębny wojskowe, kotły.
feuer (niem.) – ognia!, pal!
gonny – wysoki i prosty, strzelisty (o drzewach).
kulbaka – wysokie siodło.
wolentarz – ochotnik, żołnierz nie otrzymujący żołdu, walczący w imię swoich przekonań lub dla łupów wojennych.
szczerk – piasek gliniasty, teren podmokły.
perspektywa (daw.) – luneta.
Gott mit uns (niem.) – Bóg z nami.
staja – daw. miara długości, w różnych okresach i okolicach licząca od 100 do 1000 m.
wolentarski – ochotniczy.
wesprzeć – tu: stawić czoła, zaatakować.
Gott erbarme Dich meiner (niem.) – Boże, zmiłuj się nade mną.
kołpak – wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem.
Michał Kazimierz Radziwiłł herbu Trąby (1635–1680) – książę, krajczy litewski, później otrzymał także tytuły podczaszego litewskiego, kasztelana i wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego; szwagier Jana Sobieskiego, gorliwy katolik, interesował się nauką, a szczególnie alchemią
kontent (z łac.) – zadowolony.
Gott (niem.) – Boże.
nohajec a. nogajec – tu: Tatar; członek Ordy Nogajskiej, która w XIII w. odłączyła się od Złotej Ordy na Kaukazie i przewędrowała na tereny dzisiejszej płd. Ukrainy. Nazwa pochodzi od mongolskiego wodza Nogaja (zm. 1299), wnuka Czyngis Chana i zięcia cesarza bizantyjskiego. Potomkowie tej ordy, Nogajowie, żyją dziś na Kaukazie.
staja – daw. miara długości, w różnych okresach i okolicach licząca od 100 do 1000 m.
bachmat – koń rasy tatarskiej, niewielki, ale silny i wytrzymały, odporny na trudne warunki klimatyczne, szybki i zwinny.
misiurka – hełm z osłoną karku, wykonaną z plecionki kolczej (z kółek metalowych).
parrycyda (łac. parricida) – ojcobójca; wróg ojczyzny, zdrajca.
lubo (daw.) – chociaż.
Michał Kazimierz Radziwiłł herbu Trąby (1635–1680) – książę, krajczy litewski, później otrzymał także tytuły podczaszego litewskiego, kasztelana i wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego; szwagier Jana Sobieskiego, gorliwy katolik, interesował się nauką, a szczególnie alchemią
victor (łac.) – zwycięzca.
potrzeba (daw.) – tu: bitwa.
vivo, vivere (łac.) – żyć; tu 3.os. lp tr.rozkaz. vivat: niech żyje.
Crescat! floreat! (łac.) – niech wzrasta i kwitnie.
zajrzeć a. zaźrzeć (daw.) – zazdrościć.
książę krajczy – Michał Kazimierz Radziwiłł herbu Trąby (1635–1680), krajczy litewski, później otrzymał także tytuły podczaszego litewskiego, kasztelana i wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego; szwagier Jana Sobieskiego, gorliwy katolik, interesował się nauką, a szczególnie alchemią
zali (daw.) – czy, czyż.
hiperborejski (z gr.) – północny; tu: zawoalowane określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz, publikując Potop w 1886 r. w zaborze rosyjskim, nie mógł pisać wprost ze względu na cenzurę carską.
klient (daw., z łac.) – uboższy szlachcic, zależny od bogatszego, głosujący na sejmikach zgodnie z wolą magnata i walczący pod jego komendą.
Chrystusów (daw.) – Chrystusowy.
żywić – tu: pozostawiać przy życiu, darować życie.
kańczug – bicz z plecionego rzemienia osadzonego na krótkim kiju.
erygować (z łac.) – wznieść, wybudować.
mea culpa! mea maxima culpa! (łac.) – moja wina, moja bardzo wielka wina.
prezydium (z łac. praesidium) – straż, zbrojna załoga.
wolentarz – ochotnik, żołnierz nie otrzymujący żołdu, walczący w imię swoich przekonań lub dla łupów wojennych.
Żmudź – płn.-zach. część Litwy.
rugować (z niem.) – wygnać.
siła (daw.) – dużo, wiele.
prezydium (z łac. praesidium) – straż, zbrojna załoga.
sub Iove (łac.: pod Jowiszem) – pod gołym niebem.
czasiech – dziś popr. forma Ms. lm: czasach.
wyżenąć (daw.) – wygnać.
Krakinów (lit. Krekenava) – miasteczko w środkowej części Litwy, położone ok. 70 km na płn. od Kowna.
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.
Rosienie (lit. Raseiniai) – miasto w środkowej części Litwy, położone ok. 80 km na płn. zach. od Kowna.
podjezdek – koń mniej wart, słaby a. młody.
kołpaczek – wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem.
Poniewież (lit. Panevėžys) – miasto w środkowej części Litwy nad rzeką Niewiażą, ok. 100 km na płn. od Kowna.
zachwycić – tu: schwytać.
wolentarz – ochotnik, żołnierz nie otrzymujący żołdu, walczący w imię swoich przekonań lub dla łupów wojennych.
ująć w kluby (daw.) – wziąć w ryzy, zdyscyplinować.
zali (daw.) – czy, czyż.
słowy – dziś popr. forma N. lm: słowami.
lubo (daw.) – chociaż, mimo że.
Żmudź – płn.-zach. część Litwy.
wyżenąć (daw.) – wygnać.
podjezdek – koń mniej wart, słaby a. młody.
Bellona (mit. rzym.) – bogini wojny; synowie Bellony – wojownicy.
hostis, hostis (łac.) – wróg, obcy; tu M. lm hostes: wrogowie.
tentować (z łac.) – próbować, usiłować.
ordynek (z niem. Ordnung) – porządek, szyk, szereg.
krzywuła – flet.
oddziele – dziś popr. forma Ms. lp: oddziale.
kłonica – element wozu, drąg drewniany mocujący drabiny (burty wozu).
zaliby (daw.) – czyżby.
spostponować (z łac.) – obrazić, zlekceważyć.
żywić – tu: pozostawiać przy życiu, darować życie.
grubian – grubianin, człowiek nieuprzejmy.
samopięt – sam z czterema towarzyszami.
rajtar – średniozbrojny żołnierz konny, posługujący się w walce głównie bronią palną.
effendi (z tur.) – pan, władca.
kulbaka – wysokie siodło.
tołub (daw.) – korzuch, futro.
litaury – wielkie bębny wojskowe, kotły.
chorągiew petyhorska – oddział średniozbrojnej jazdy w wojsku litewskim.
siła (daw.) – dużo, wiele.
banit – dziś popr. forma M. lp: banita.
dzianet (daw.; z wł. giannetto: koń wyścigowy)– piękny rasowy koń paradny.
kołpak – wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem.
Jerzy II Rakoczy (1621–1660) – książę Siedmiogrodu, krainy położonej w centralnej części dzisiejszej Rumunii. Wyznawca protestantyzmu i sprzymierzeniec Szwedów (w 1657 r.).
Wołosza a. Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
ordynans (z łac.) – rozkaz.
WMść – wasza miłość.
periculum in mora (łac.) – niebezpiecznie zwlekać, nie ma chwili do stracenia.
eliberować się (z łac.) – uwolnić się.
dufać (daw.) – ufać, mieć nadzieję.
pod męką Pańską – tu: pod krzyżem.
Hiperboreje (z gr.) – mieszkańcy północy; tu omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi w 1886 r. Sienkiewicz nie mógł pisać otwarcie ze względu na cenzurę carską.
Żmudź – płn.-zach. część Litwy.
Siedmiogrodzianie – mieszkańcy Siedmiogrodu, krainy znajdującej się w centralnej części dzisiejszej Rumunii. Księstwo to pozostawało w XVI i XVII w. zależne od Imperium Osmańskiego, potem podporządkowane Austrii i Węgrom. Z Siedmiogrodu pochodził król Polski Stefan Batory (1533–1586).
Wołosza a. Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego.
Jerzy II Rakoczy (1621–1660) – książę Siedmiogrodu, krainy położonej w centralnej części dzisiejszej Rumunii. Wyznawca protestantyzmu i sprzymierzeniec Szwedów (w 1657 r.).
Lubomirski, Jerzy Sebastian herbu Szreniawa bez Krzyża (1616–1667) – marszałek wielki koronny, później hetman polny koronny i starosta spiski; w latach 60. przywódca rokoszu, który ograniczył absolutystyczne dążenia Jana Kazimierza; zmarł na wygnaniu.
zgliszczów – dziś popr. forma D. lm: zgliszcz a. zgliszczy.
podlot – nastolatek, człowiek dorastający.
okolica – zaścianek, wieś drobnoszlachecka.
konwent – klasztor, zgromadzenie zakonne.
podjezdek – koń mniejszej wartości, słaby a. młody.
substancja (z łac.) – majątek, dobra materialne.
z Panem Jezusem – tj. z sakramentem.
zali (daw.) – czy, czyż.
żywie – dziś popr. forma 3 os. lp cz.ter.: żyje.
jaśnie – dziś popr.: jasno.
skarbniczek (daw.) – prosty, dwukołowy wózek konny z drewnianym daszkiem, używany najczęściej do wożenia bagażu; tu: wóz, pojazd konny.
