Текст книги "Potop, tom pierwszy"
Автор книги: Henryk Sienkiewicz
Жанр:
Историческая проза
сообщить о нарушении
Текущая страница: 31 (всего у книги 32 страниц)
konfident (z łac., przestarz.) – tu: zaufany przyjaciel, ktoś, na kim można polegać (dziś: donosiciel).
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.
suponować (z łac.) – przypuszczać, domyślać się.
pensum (łac.) – dzienna praca, zadanie; tu B. lm pensa: zadania.
buława (z tur.) – mała ozdobna maczuga, symbol władzy wojskowej, tu: tytuł hetmana wielkiego litewskiego.
rytmy (starop.) – wiersze.
kaptować (z łac.) – zdobywać, pozyskiwać.
ciura – pachołek wojskowy, pomocnik żołnierza.
triarii (łac.) – najbardziej doświadczeni legioniści, weterani, wprowadzani do walki w kulminacyjnym momencie bitwy.
sepecik – mały sepet, skrzynka z szufladkami na kosztowności lub dokumenty.
in rebus adversis – w trudnych sprawach, mimo przeciwności.
chuda fara – niebogata parafia.
suffragium (łac.) – głos w wyborach, prawo głosu, tu B. lm: suffragia: głosy.
Koniecpolski, Stanisław (1591–1646) – hetman wielki koronny w latach 1632–1646, kasztelan krakowski, uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich wodzów.
kulbaka – wysokie siodło.
Krakinów (lit. Krekenava) – miasteczko w środkowej części Litwy, położone ok. 30 km na płd. zach. od Poniewieża.
podwika (starop.) – kobieta.
konfidencja (z łac.) – zażyłość, zaufanie.
zbór helwecki – dom modlitwy jednego z wyznań kalwińskich.
berdysz – szeroki, ciężki topór na bardzo długim drzewcu, używany przez piechotę do kruszenia zbroi.
odwach (z niem. Hauptwache: straż główna) – wartownia, kordegarda.
trabant a. drabant (z niem.) – żołnierz pieszy, żołnierz straży przybocznej.
dragon – żołnierz, który walczy pieszo, a przemieszcza się konno.
kolet (z fr. collet: kołnierz) – strój wojskowy, często ze skóry łosia lub wołu.
rysią (daw.) – szybkim krokiem, chyżo.
cekhauz (z niem.) – zbrojownia, arsenał.
bojarzyn putny – uboższy szlachcic litewski lub ruski, służący u bogatszego pana.
piatyhorska chorągiew – jednostka średniozbrojnej jazdy w wojsku litewskim.
arkana (z łac.) – sekret, tajemnica.
emulacja (z łac.) – rywalizacja.
inkursja (z łąc.) – najazd.
imainować sobie (daw., z łac.) – imaginować sobie, wyobrażać sobie.
znosić się (daw.) – zmawiać się, mieć konszachty.
votum (łac.: ofiara, dar, obietnica) – tu: poparcie.
wolentarz (z łac.) – ochotnik.
zali (starop.) – czy.
hajduk – zbrojny służący, lokaj.
obserwować (z łac.) – zachowywać, uszanować.
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) – król Szwecji w latach 1654–1660.
janczar (z tur.) – pieszy żołnierz turecki.
Adieu, mon frere (fr.) – do widzenia, bracie.
książę Jeremi – Wiśniowiecki, Jeremi Michał herbu Korybut (1612–1651), książę, dowódca wojsk polskich w walkach z Kozakami; ojciec późniejszego króla polskiego, Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1640–1673).
Koniecpolski ojciec – Koniecpolski, Stanisław (1591–1646), hetman wielki koronny w latach 1632–1646, kasztelan krakowski, uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich wodzów.
hajdawery – szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary.
kwarta – ok. 1,125 litra.
gniłka – mała, dzika gruszka, ulęgałka.
intrata (z łac.) – dochód.
awarycja (z łac.) – skąpstwo.
polityczny (z łac.) – uprzejmy, cywilizowany.
Birże (lit. Biržai) – miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów.
defensor patriae (łac.) – obrońca ojczyzny.
hostis, hostis (łac.) – wróg, obcy, tu C. lm hostibus: wrogom.
repeto (łac.) – powtarzam.
wyżeniem (daw.) – dziś popr.: wygnamy.
amicus (łac.) – przyjaciel, tu W. lm amici: przyjaciele.
suffragium (łac.) – głos w wyborach, prawo głosu, tu B. lm suffragia: głosy.
rekuza – odmowa ręki, odrzucenie oświadczyn.
ad libitum (łac.) – do woli, ile tylko chcą.
Gustaw II Adolf (1594–1632) – król Szwecji w latach 1611–1632, uzdolniony dowódca i reformator armii.
exquisitissimi (łac.) – wyborni, najwyszukańsi, najlepsi.
z niebezpieczeństwy – dziś popr. forma N. lm: z niebezpieczeństwami.
spuszczać się (daw.) – polegać na kimś, liczyć na kogoś, ufać komuś.
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.
lama – tkanina jedwabna, przetykana złotymi nićmi.
rapcie – element umundurowania, paski do troczenia szabli.
buzdygan (z tur.) – rodzaj broni, ozdobna pałka; w XVII w. symbol władzy oficera.
periculum (łac.) – niebezpieczeństwo, tu M. lm pericula: niebezpieczeństwa.
aza (starop.) – czy, czyżby.
rara avis (łac.) – rzadki ptak.
banitem – dziś popr. forma N. lp: banitą.
odzyszczę – dziś popr. forma 1 os. lp cz.przysz.: odzyskam.
abominacja (z łac.) – obrzydzenie, wstręt.
Hannibal (247–189 p.n.e.) – wódz wojsk Kartaginy podczas II wojny punickiej 218–201 p.n.e., zaatakował Italię od północy, przeprawę przez Alpy przypłacił utratą słoni bojowych, po latach walk w Italii i Afryce ostatecznie pokonany przez Scypiona zwanego Afrykańskim.
Scipio Africanus – Publiusz Korneliusz Scypion Afrykański Starszy (235–183 p.n.e.), wódz i polityk rzymski z okresu II wojny punickiej.
rytmy (starop.) – wiersze.
Koniecpolski, Stanisław (1591–1646) – hetman wielki koronny w latach 1632–1646, kasztelan krakowski, uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich wodzów.
kontempt (z łac.) – obraza, pogarda, lekceważenie.
egzekutor (z łac.) – wykonawca.
pereant hostes (łac.) – niech zginą wrogowie.
Vivat Carolus Gustavus rex (łac.) – niech żyje król Karol Gustaw.
promulgować (z łac. promulgo, promulgare: wyjawiam, obwieszczam) – ogłosić.
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) – król Szwecji w latach 1654–1660.
promulgacja (łac.) – ogłoszenie, obwieszczenie, ujawnienie.
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) – król Szwecji w latach 1654–1660.
Birże (lit. Biržai) – miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów.
krotofila (starop.) – żart, zabawa.
vivat defensor patriae (łac.) – niech żyje obrońca ojczyzny.
włosiennica – strój pokutującego.
suffragium (łac.) – głos w wyborach, prawo głosu, tu B. lm: suffragia: głosy.
recedere (łac.) – cofnąć, odstąpić.
Michał Kazimierz Radziwiłł (1635–1680) – krajczy litewski, później otrzymał także tytuły podczaszego litewskiego, kasztelana i wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego, szwagier Jana Sobieskiego, gorliwy katolik, interesował się nauką, a szczególnie alchemią.
ordynans (z łac.) – rozkaz.
Upita (lit. Upytė) – w XVII w. miasteczko, dziś wieś, położona ok. 12 km na płd. zachód od Poniewieży.
trabant a. drabant (z niem.) – żołnierz pieszy, żołnierz straży przybocznej.
O, terąue quaterąue beati (łac.) – o, trzy razy i cztery razy błogosławieni, szczęśliwi.
wyżeń (daw.) – dziś popr. forma 2 os. lp trybu rozkazującego: wygnaj, wygoń.
samotrzeć (daw.) – sam z dwoma towarzyszami.
zwykłymi sposoby – dziś popr. forma N. lm: zwykłymi sposobami.
salus, salutis (łac.) – ratunek, wybawienie, tu B. lp salutem.
drugiego nieprzyjaciela – mowa o wojnie z Rosją, czego autor nie mógł w 1886 r. napisać wprost ze względu na cenzurę carską.
kontentować się (z łac.) – zadowalać się, poprzestawać na czymś.
quos ego (łac.) – ja was…, słowa, którymi Neptun wygrażał wiatrom w Eneidzie Wergiliusza.
suponować (z łac.) – przypuszczać.
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.
serpens, serpentis (łac.) – wąż.
alimentum (łac.) – pożywienie, posiłek, tu B. lm alimenta.
inkomodować (z łac.) – niepokoić, męczyć, sprawiać kłopot.
aut, aut (łac.) – albo, albo.
mens, mentis (łac.) – rozum, tu B. lp mentem.
partyzant (z łac.) – stronnik, zwolennik.
fructum (łac.) – owoc, tu M. lm fructa: owoce.
klemencja (z łac.) – łaska, zmiłowanie.
psować (daw.) – psuć, niszczyć, tu: zabijać.
na pohybel (z ukr.) – na zgubę, na śmierć.
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.
tentować (z łac.) – starać się.
Birże (lit. Biržai) – miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów.
instancja (z łac.) – tu: wstawiennictwo.
Michał Kazimierz Radziwiłł (1635–1680) – krajczy litewski, później otrzymał także tytuły podczaszego litewskiego, kasztelana i wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego, szwagier Jana Sobieskiego, gorliwy katolik, interesował się nauką, a szczególnie alchemią.
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.
lud ognisty – artyleria.
hajduk – zbrojny służący, lokaj.
Birże (lit. Biržai) – miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów.
konfident (z łac., przestarz.) – tu: zaufany przyjaciel, ktoś, na kim można polegać (dziś: donosiciel).
odium (łac.) – nienawiść, wstręt.
nec Hercules contra plures (łac.) – nawet Herkules na nic przeciw wielu.
Upita (lit. Upytė) – w XVII w. miasteczko, dziś wieś, położona ok. 12 km na płd. zachód od Poniewieży.
tentować (z łac.) – próbować.
salwować się (z łac.) – uratować się.
Achilles – bohater Iliady Homera, syn króla Peleusa i nimfy Tetydy, najdzielniejszy wojownik grecki, zginął ugodzony strzałą w piętę.
Ulisses – Odyseusz, bohater Iliady i Odysei Homera, znany ze sprytu.
invidia (łac.) – zazdrość, zawiść.
ekonomia – dobra ziemskie, z których dochód przeznaczony był na osobiste potrzeby króla i dworu.
pieńka – konopie.
wańczos – drewno przygotowane do wyrobu mebli.
w Inflanciech – dziś popr. forma Ms.: w Inflantach; Inflanty (hist.) – kraina położona na północ od Litwy, na terenie dzisiejszej Łotwy i Estonii, zamieszkana przez potomków plemion bałtyckich i ugrofińskich, o kulturze z silnymi wpływami niemieckimi i szwedzkimi.
staje – jednostka długości, licząca od 100 do 1000 m, nazywana też: stają a. stajaniem.
Vivat Joannes Casimirus rex (łac.) – niech żyje król Jan Kazimierz.
in rebus angustis (łac.) – w trudnym położeniu.
justycja (z łac.) – sprawiedliwość.
potraw – łąka po sianokosach, tu: pastwisko.
casus (łac.) – przypadek.
tenor, tenoris (łac.) – ciąg, przebieg, tu: treść, zawartość.
expedite (łac.) – biegle, swobodnie.
accurate (łac.) – dokładnie, starannie.
spiżarniów – dziś popr. forma D. lm: spiżarni a. spiżarń.
okrycie – tu: bogato, z wyposażeniem.
potaż (z hol. pot: garnek; asch: popiół) – popiół drzewny, złożony głównie z węglanu potasu, używany do produkcji mydła, szkła, ceramiki i nawozów, ważny przedmiot eksportu w XVII i XVIII w.
publicum bonum (łac.) – dobro wspólne.
kulbaka – wysokie siodło.
wirydarz (z łac. viridarium: ogród, zieleniec) – dziedziniec, ogród.
jagoda (daw.) – policzek.
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.
Birże (lit. Biržai) – miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów.
decus, decoris (łac.) – chluba, ozdoba.
statysta (daw.) – polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba występująca w filmie lub sztuce teatralnej w podrzędnej roli).
komputowe wojsko – stałe wojsko zaciężne w XVIIw.
przebrać się – tu: dostać się, przejść.
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.
pocztowy – członek pocztu, sługa.
dyfidencja (z łac. diffidentia) – nieufność, niedowierzanie.
klemencja (z łac.) – łagodność, pobłażanie.
pośrutować – pokawałkować, zemleć.
czambuł (z tur. czapuł: zagon) – oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeciwnika, w celu odwrócenia jego uwagi od działań sił głównych lub zagarnięcia łupów i jasyru.
Upita (lit. Upytė) – w XVII w. miasteczko, dziś wieś, położona ok. 12 km na płd. zachód od Poniewieży.
staja – starop. jednostka powierzchni, licząca od 1,2 do 1,5 ha, nazywana też: stajem a. stajaniem.
respons (łac.) – odpowiedź.
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.
dragon – żołnierz walczący pieszo, a poruszający się konno.
straża – tu: posterunek, placówka.
auxilium (łac.) – pomoc, wsparcie; tu B. lm auxilia.
impedimentum (z łac.) – przeszkoda; tu B. lm impedimenta.
wyekskuzować (z łac.) – wytłumaczyć, usprawiedliwić.
polityczny (z łac. politicus) – uprzejmy, cywilizowany.
parol (z fr.) – słowo honoru.
initium (z łac.) – początek.
wasąg – powóz z bokami wyplatanymi z wikliny.
substancja (z łac.) – rzecz, przedmiot, obiekt materialny; tu: majątek.
zasekwestrować – sądownie zająć majątek w celu zapewnienia roszczeń.
instancja (z łac.) – tu: wstawiennictwo.
wziąść – dziś popr. forma bezokolicznika: wziąć.
Birże (lit. Biržai) – miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów.
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.
obywatelów – dziś popr. forma D. lm: obywateli.
egzekwować (z łac.) – tu: stracić, zabić.
instancja (z łac.) – tu: wstawiennictwo.
dyfidencja (z łac. diffidentia) – nieufność, niedowierzanie.
modestia (z łac.) – skromność, pokora.
parrycyda (z łac. parricida) – ojcobójca, bratobójca; wróg ojczyzny, zdrajca.
gemajna (daw., z niem. gemein: zwykły) – częściej: gemajn, szeregowiec w wojsku polskim cudzoziemskiego autoramentu.
minister – pastor, duchowny protestancki.
erygować (z łac. erigo) – tu: sporządzić, zbudować.
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.
karabon – bryka, powóz, pojazd konny do dalekich podróży.
lama – tkanina jedwabna, przetykana złotymi nićmi.
arcanum (łac.) – tajemnica, sekret; tu M. lm arcana.
Extrema necessitas extremis nititur rationibus (łac.) – tonący brzytwy się chwyta; dosł. ostateczna konieczność sięga po ostateczne środki.
Tentanda omnia (łac.) – wszystkiego należy spróbować.
salus (łac.) – ratunek, bezpieczeństwo.
azali (starop.) – czy, czyż.
dziewosłębić (daw.) – swatać.
owe – dziś popr. forma B. lp r.n.: owo.
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) – król Szwecji w latach 1654–1660.
na pohybel (z ukr.) – na śmierć, na zgubę.
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.
Zołtareńko – własc. Zołotarenko, Iwan (zm. 1655) hetman kozacki, szwagier Bohdana Chmielnickiego, brał udział w zdobyciu Wilna (1654).
kulbaka – wysokie siodło.
wolentariusz (z łac.) – ochotnik, żołnierz walczący na własną rękę, bez przydziału i żołdu.
periculosus (łac.) – niebezpieczny; tu M. lp r.ż. periculosa: niebezpieczna.
respons (z łac.) – odpowiedź.
supozycja (z łac.) – przypuszczenie, domysł.
recedo, recedere (łac.) – cofnąć się, zboczyć, odstąpić.
w Prusiech – dziś popr. forma Ms.: w Prusach.
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) – król Szwecji w latach 1654–1660.
kozera (daw.) – atut, karta atutowa.
personaliter (łac.) – osobiście.
partyzant (daw., z fr.) – stronnik, zwolennik.
memento (łac.: pamiętaj) – przypomnienie.
antykamera (daw.) – przedpokój, poczekalnia.
Koniecpolski, Aleksander herbu Pobóg (1620–1659) – książę, chorąży wielki koronny, magnat i starosta kresowy, uczestnik wojen kozackich, syn hetmana Stanisława Koniecpolskiego.
expedite (łac.) – dokładnie.
bojar putny – uboższy szlachcic litewski lub ruski, służący u bogatszego pana.
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.
Pardonnez moi (fr.) – proszę wybaczyć.
polityka (z łac.) – tu: uprzejmość, obyczajność.
obserwować (z łac.) – zachowywać.
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) – król Szwecji w latach 1654–1660.
Consuetudo altera natura (łac.) – przyzwyczajenie jest drugą naturą.
fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) – damy dworu, stałe towarzystwo królowej lub księżnej.
per amicitiam (łac.) – z powodu przyjaźni.
Wilia (lit. Neris) – rzeka na Białorusi i Litwie, prawy, najdłuższy dopływ Niemna, nad Wilią leży Wilno i Kowno.
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna.
Niewiaża – rzeka w środkowej części Litwy, prawy dopływ Niemna.
Zołtareńko – własc. Zołotarenko, Iwan (zm. 1655), hetman kozacki, szwagier Bohdana Chmielnickiego, brał udział w zdobyciu Wilna (1654).
ci, których był pomocnikiem – tj. Rosjanie, o czym autor nie mógł w 1884 r. napisać wprost z powodu carskiej cenzury.
zostawując – dziś popr.: zostawiając.
polityczny (z łac. politicus) – tu: obyczajny, cywilizowany.
Gedeon (XIV w. p.n.e.) – postać biblijna, zwycięski wódz i sędzia izraelski.
Samsonem (XII w. p.n.e.) – postać biblijna, bohater izraelski w walkach z Filistynami, obdarzony przez Boga niezwykła siłą.
moderunek (daw.) – ekwipunek, wyposażenie.
złotogłów – tkanina ze złotych nici.
barwa – tu: mundur.
rękodajny – dworzanin, którego zadaniem było podawać rękę pani czy panu przy wysiadaniu z powozu, wstawaniu itp.
chercheur de noises (fr.) – poszukiwacz zwady.
incognito (z wł.) – potajemnie, nieoficjalnie, nie ujawniając swojej tożsamości.
ma foi (fr.) – słowo daję, dalibóg, doprawdy.
że się z nim de succursu ani de receptu nie znoszę (z łac.) – że się z nim nie zgadzam w kwesti pomocy i bezpieczeństwa.
kurfirst – elektor, książę niemiecki, mający prawo głosu przy wybierania cesarza.
przebrać się (daw.) – dostać się, dotrzeć.
zbarażczyk – tu: weteran spod Zbaraża; w obronie Zbaraża (1649) przed Kozakami Chmielnickiego i Tatarami brały udział wojska polskie pod komendą trzech regimentarzy i księcia Jeremiego Wiśniowieckiego.
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) – król Szwecji w latach 1654–1660.
dyfidencja (z łac.) – nieufność, brak zaufania.
WXMć – skrót od tytułu: Wasza Książęca Miłość.
partyzant (daw., z fr.) – stronnik, zwolennik.
parantela (z łac.) – powinowactwo, powiązania rodzinne.
ochędóstwo (daw.) – sprzęty domowe, ozdoby.
alias (łac.) – inaczej.
łożów – dziś popr. forma D. lm: łóż; łoże – podstawa działa.
borgować (daw.) – udzielić kredytu.
arkanum (z łac. arcanum) – sekret, tajemnica.
statysta (daw.) – mąż stanu, polityk, strateg.
skrupulat – osoba żywiąca wątpliwości moralne.
in liberis suffragiis (łac.) – w wolnych wyborach.
suffragium (łac.) – prawo głosu; tu B. lm suffragia.
impediment (z łac.) – przeszkoda, kłopot.
książę Michał – Michał Kazimierz Radziwiłł (1635–1680), krajczy litewski, później otrzymał także tytuły podczaszego litewskiego, kasztelana i wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego, szwagier Jana Sobieskiego, gorliwy katolik, interesował się nauką, a szczególnie alchemią.
włosiennica – strój pokutny.
krajczostwo – godność krajczego wielkiego.
kapłon (daw.) – kastrowany kogut, kurczak o delikatnym mięsie.
Te Deum laudamus (łac.: Ciebie Boga wysławiamy) – początkowe słowa hymnu dziękczynnego, śpiewanego podczas szczególnych uroczystości, np. koronacji.
żywie (daw.) – żyje.
postaw (daw.) – miara długości tkanin, równa 28 łokci, tj. ok. 16 m.
Hiperborejczyk (z gr.) – członek ludu mieszkającego na północy, autor najprawdopodobniej określa tak Rosjan, w sposób zawoalowany ze względu na cenzurę carską.
Piotrowin (starop.) – święty Piotr, apostoł, jeden z najbliższych uczniów Jezusa Chrystusa, cierpiał męki moralne po tym, jak ze strachu wyparł się trzykrotnie swojego mistrza po jego aresztowaniu.
zbrodzień (starop.) – zbrodniarz.
wiuki – juki, bagaż przewożony na koniu.
hajdawery – szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary.
krócica – broń palna, podobna do pistoletu, ładowana od przodu, z zamkiem skałkowym, pistolet podróżny.
kiełznać – wkładać do pyska końskiego kiełzno, element uprzęży służący do kierowania koniem.
garłacz – broń palna, ładowana od przodu, o rozszerzanej lufie, rozmiaru pośredniego pomiędzy pistoletem a karabinkiem.
pajuk (daw.) – członek służby lub straży przybocznej; lokaj.
sepet (daw., z tur.) – ozdobny mebel, skrzynka z szufladami na kosztowności.
personaliter (łac.) – osobiście.
kawalkator – zawodowy trener i ujeżdżacz koni, szczególnie ceniony w Rzeczypospolitej szlacheckiej.
staje – jednostka odległości, licząca od ok. 100 do 1000 m, nazywana też stają albo stajaniem.
dowcip (daw.) – rozum.
parol (z fr.) – słowo honoru.
alias (łac.) – inaczej, albo.
Gnejusz Pompejusz Magnus (106–48 p.n.e.) – rzymski polityk i wódz, jeden z twórców I triumwiratu, zamordowany na rozkaz władcy Egiptu, który jego głowę przesłał Juliuszowi Cezarowi.
