Текст книги "Пан Лес"

Автор книги: Анатоль Сыс

*** Самыя жывыя багі – багі дзядоў…

 
– Самыя жывыя багі – багі дзядоў,
багі сыноў і ўнукаў такія ж смяротныя,
                                                                 як і іх творцы.
– Я ёсьць і сын і ўнук.
Значыць, мае багі сьмяротныя?..
– Але.
– Аднак жа і ў дзядоў былі бацькі, дзяды
і нават прадзеды…
– …Бацькі, дзяды і прадзеды тваіх дзядоў
                                                                     былі багамі.
– Значыць, людзей зусім не было?
I хто ж ім тады пакланяўся?
– Птушкі, зьвяры, дрэвы…
– Няпраўда!
– Праўда.
Ты ўглядзіся ў сябе… Бачыш?..
– …дрэва…
 

Сьмерць

Паводле навелаў Яраслава Пархуты

 
…Калі ж развіднеецца ледзь
і неба месячнае згіне —
там птушка белая, як смерць,
свой цень на жытку маю кіне,
 
 
там птушка белая як снег,
цень яе, як снег, халодны,
спеў яе, як крык галодны,
плач яе, як д'яблаў смех,
кліча, кліча мяне ў вырай,
я ўжо чую ў вышыні
не д'яблаў смех, а голас ліры…
і слабнуць, слабнуць карані,
і праразаюць плечы крылы,
ні болю, ні пакут,
ні страху,
я толькі папрашу жывых:
на смерць не трэба апранахаў —
яны сіло для крыл маіх.
 

Смага

 
Цячэ з-пад каменя вада
таемна,
сьцішана,
упарта,
а ў полі сьмягнуць гавяда,
ральля,
гайворан
і араты,
 
 
нібыта з самых першых дзён
ральля ня ведала расінкі,
і Евін лён – дарэмны плён —
вышэй зямлі,
ніжэй былінкі.
 
 
Гэй, узьніміся да нябёс,
гайворан чорны, сябра верны,
знайдзі вады блакітнай вены
і камень, што ў імшары ўрос,
 
 
і пабрыдуць табе наўсьлед
без супачынку,
безь пярэрвы
і людзі,
і зьвяры,
і дрэвы
празь сьмерць,
праз жвір,
праз час,
празь сьвет.
 

*** Берасьцянымі трубамі ў небе гудуць…

 
Берасьцянымі трубамі ў небе гудуць журавы,
берасьцянымі крыламі атуляюць дзьве зорачкі дзённыя,
мая любая, гэна ж мы, паглядзі, гэна ж мы,
а нябёсы блакітныя, быццам азёры прадонныя!
 
 
О, як гожа і вечна вядуць карагод журавы,
і паганскія гукі складаюцца ў песьні астральныя.
На тым беразе неба прачнуліся зорныя львы —
гэна ж ты, мая любая, песьні запела купальныя.
 

Агонь

 
У небе зьнічаваньняў трыццаць тры
зьліліся
у адзін Агонь адвечны,
наўкол Агню зьбіраюцца вятры,
іх трыццаць тры,
і кожны мае сьвечку.
 
 
I кожны мае іншым што сказаць
ці памаўчаць – маўчаньне зразумеюць.
Іх трыццаць тры,
і сьвечкі іх гараць,
і душы каля вогнішча гавеюць.
 

Бераг

 
Мяне выкінуў акіян
на чырвоны, гарачы бераг
і сказаў: гэты бераг ты
да апошняй тваёй пясчынкі.
 
 
I адчуў я: па мне паўзуць
супраць сонца штодня вужакі
і брыдуць ім наўсьлед зьвяры,
пыл чырвоны нясуць на поўсьці.
 
 
Нават птушкі, што ў вышыні
пралятаюць да акіяна,
афарбоўваюцца ў колер мой
да апошняй сваёй пушынкі.
 
 
Да апошняй сваёй пылінкі
я належу зьвярам, вужакам
і далёкім самотным птушкам
на тым беразе акіяна.
 
 
Я заўсёды камусь належу —
хоць каханы, хоць ненавідны,
я – за сонцам і супраць сонца,
я – прычына бяды і шчасьця.
 

*** Сівыя пчолы…

 
                    Сівыя пчолы,
                    сівыя птушкі,
                    сівыя людзі,
я заблудзіў, бадзяга, у ваш лес,
дзе дацьвітае пяціпалы бэз,
каб вашу мудрасьць, як раку, прыгубіць.
 
 
                    Сівыя людзі,
                    сівыя птушкі,
                    сівыя пчолы,
па вашых пожнях сьцелецца смуга,
у вашым небе выраяў туга —
там чутны голас маёй птушкі кволай.
 
 
                    Сівыя людзі,
                    сівыя пчолы,
                    сівыя птушкі,
прыйду да вас аднойчы назаўжды,
прыйду празь сьнег, сьпякоту і дажджы,
віном зь сьлязою прошласьць памянуўшы.
 

Зьмяіны Цар

 
Мой гаспадар Зьмяіны Цар,
ты ведаеш, як словы
над вогнішчам купальскіх чар
складаюцца ў замовы.
 
 
Мой гаспадар Зьмяіны Цар,
сьвятлом сваёй кароны
ты кажаш шлях сярод імшар
у храм дуброў зялёных.
 
 
Мой гаспадар Зьмяіны Цар,
ад хіжакоў дубровы
хаваюць дзіўны твой аўтар
без абразоў і словаў.
 
 
Мой гаспадар Зьмяіны Цар,
твайго аблічча рысы
да аўтара нясём, як дар,
і я, і сёстры рысі.
 

Лес

 
Хутка змрок абцяжарыць
                                          пчаліныя лёгкія скрылцы,
мёдам Лес набрыняе да сутвы нямых каранёў,
але – Лес не нямы: і ў лісточку,
                                                     і ў кволенькай жылцы
мова тчэцца лясная
                                 зь мільярдаў лясных галасоў.
 
 
Нават самы няздатны
і самы глухі з чалавецтва
зразумее яе
 
 
і забудзе, прасьветлены ёй,
пра людскую душу,
што спазнала пакуты калецтва,
калі смагу спатоліла брата Іюды душой.
 

Пан Лес

 
Лес – гэта храм.
У ім акрыяе Хам.
Лес – гэта сьвятарнае мейсца,
для душаў аблудных меса.
 
 
Меў золата, срэбра Крэз,
але калі б ён убачыў
хоць раз
              наш
                     бурштынавы Лес
вышэй ад варагавых мачтаў, —
паблякнула б срэбра яго
і золата б паржавела,
пад ногі б каменьнем лягло
і сэнсу б суздром ня мела,
 
 
бо Лес – гэта больш чым лес.
Вам ранілі гострым сэрца,
крывавіць, баліць парэз,
і хочацца толькі сьмерці,
 
 
стрывайце, знайдзіце моц
дайсьці, дапаўзьці да Лесу,
ён з боскай крыві прарос
пакутнікам правіць месу,
 
 
ён спыніць жывіцай кроў —
такога ня змогуць людзі,
і, быццам прадвесьні гром,
у Вас немаўляпрабудзіць.
 
 
Жыцьцё і тым болей сьмерць
загубяць свой сэнс цялесны —
Пан Лес не дазволіць мець
пачуцьцяў, што шкодзяць Лесу,
 
 
бо нельга паганіць храм,
бо нельга сьвятое нішчыць,
куды ж тагды прыйдзе Хам
ад хамства душу ачысьціць?
 

Чырвоны радок

 
Кожны мой золак пачынаецца з сонца
як пэргамэнты Слова пачыналіся
                                                         з чырвонай літары
а паганскія сьвяты
з ахвярнай крыві Богу Сонца
 
 
бо спачатку было Сонца
і Сонцам быў Я
і выкрэсьліў Я вам Слова
і пачалося яно з крыві Ігара
 

Дух

 
…ды слова не прагняві,
Бо слова належыць Духу,
Кіньце слова гайні —
I паляціць пацяруха.
Змоўчыць абражаны Дух,
Новае слова народзіць,
Спыніць натоўпу рух,
Каб гаварыць аб народзе.
Зноў прыляціць гайня,
Выйдзе зь яе плюгавы.
«Дух – гэта, людзі, Я!» —
Скажа, а сам з рагамі.
Людзі разявяць рот —
Як жа ж, такія словы:
«З намі – увесь народ!
Шлях – да адзінай мовы!»
Людзі закрыюць рот,
Кожны сябе спытае:
«Гэта ж і я – народ —
Лёс такі прычакаю?»
Людзі закрыюць рот,
Людзі апусьцяць вочы…
Вось табе і народ,
Думаць прывыкнуў моўчкі.
З думай такой і вы:
Выжыве Дух-заступнік,
Знойдзе для нас правы,
Зьнішчыць пасад наш кутні…
Выжыве – гэна так!
Знойдзе… I вам на тацы
Медны падасьць пятак:
«Вось вам на хлеб, засранцы!»
 

Марыя

 
Вечнасьць зрывае пялёсткі з ружы…
сее, нібы насеньне,
па сухадолах людскія душы,
па чарназёмах каменьні.
 
 
Сонца ўрастае ў чужое поле
і вырастае з чужога,
а калі ўзыдзе —
сьвятлом, як сольлю,
раны пячэ нябогу.
 
 
З болем сваім ён пад дрэва сядзе,
высыпле жвір з сандаляў,
столькі самоты ў яго паглядзе,
колькі блакіту ў далях.
 
 
Птушка загледзіцца ў твар нябогі,
скрушна перажагнецца,
ад разьвярэджаных ног дарога
травамі захінецца.
 
 
Па чарназёмах гудуць каменьні,
душы – па сухадолах:
стань, небарака, стань на калені,
любіць пакорных доля.
 
 
Ён жа намацае лёс кавенькай,
выбрыдзе да жанчыны,
жыта зьмятае яна ў сявеньку
белым крылом гусіным.
 
 
– Сьветлая! – наймя ёй дасьць нябога. —
Выгаі мае раны,
Сьветлая, мроя мая й трывога,
золачак мой крамяны.
 
 
Сьветлая вымавіць:
– Я – Марыя,
з твару змахне змаршчынкі
і бедаку, як душу, раскрые
дзьверы сваёй хацінкі.
 
 
Зёлак настоіць на першым сьнезе,
нанач яго напоіць,
скура, як з вужа, зь нябогі зьлезе,
згіне з душы нябогасьць.
 
 
– Любы мой, – скажа яму Марыя, —
шчасьце тваё ў пакутах.
Дзьверы адчыніць, бы сьвет, старыя,
пойдзе на холад люты,
 
 
пойдзе, ды сьніцца начамі будзе:
з крыжам яго нібыта,
ходзіць па вёсках, па ўбогіх людзях,
Богам самім забытых.
 

Маналёг адступніка

 
Я трапіў у сіло журбы,
я сам у гэтым вінаваты,
я быў – здаецца, ўчора – быў
на радасьць і сяброў багаты.
 
 
Заўчасна разарваць сіло
я мог бы, ды баюся болю —
яно да жылаў прырасло,
як роздум мой прырос да столі,
 
 
пусты і быццам бы ня мой,
як знак сьціхотнага вар’яцтва,
і брыдкі па начох, як лой
ці кроў на езуіцкіх пальцах.
 
 
Адкуль, адкуль прыйшло яно?
Калі з граху, дык грэх мой – шчасьце.
Я сам, я сам прыдбаў яго —
гайворана віновай масьці.
 

*** Ён шкадаваў турэмных пацукоў…

 
Ён шкадаваў турэмных пацукоў,
карміў з рукі і, нават пасьля ката,
даваў лізаць ім на кайданах кроў,
а сам паглядам пілаваў на вокнах краты.
 
 
Ён ненавідзеў гэтых пацукоў,
калі ішоў чарговы раз да ката,
за тое, што лізалі яго кроў
і пільнавалі ад пагляду краты.
 
 
Ён ненавідзеў і любіў сяброў,
што прадалі яго за срэбнік кату.
Гаіла сонца прамянямі кроў
і пілавала прамянямі краты.
 

Штучная раса

 
Торф ня смокча
                        штучную расу,
і ня п’юць у лузе перапёлкі,
я зьбяру яе і аднясу
у агонь, бы ржавыя іголкі.
 
 
Ды агонь аддасьць расу назад,
скажа ўсьлед: «Я полымя шаную».
I яшчэ наўсьлед сабе пачую:
 
 
«Чалавек, як мог ты? Ты ж мой брат».
I раса мне скуру апячэ.
У агонь атруты больш ня кіну,
лепей сам пазбаўлюся вачэй,
але вочы брата не загінуць.
 

*** «Каб ты каменем стаў!»…

 
«Каб ты каменем стаў!»
I я стаў…
              сярод поля.
Ані жыта засеяць, ані пожні ўзараць.
Разам з гневам у мне скамянела патоля —
ацяжэлых вачэй на людзей не падняць.
 
 
I калі б я заплакаў – паўпіваліся б сьлёзы
скамянелым струпеньнем у шчокі мае,
толькі я не заплачу, бо рана ці позна:
«Каб ты здраднікам стаў!» —
хтосьці зноў пракляне.
 

Вільня, 1864 год

Эшафот на Лукішкаўскім Пляцы

 
Перад сьмерцю зязюля кувае,
перад сьмерцю жыцьця многа зычыць,
а паходня, як сонца, палае,
ды жыцьця, як агню, не пазычыць…
 
 
Ты адкуль прыляцела, зязюля?
Можа, гоніць цябе па ўсім сьвеце,
быццам ястраб, шалёная куля,
быццам коршак, драпежны вецер.
 
 
Сьціхні ж, сьціхні, дурніца-птушка!
Ці ня чуеш: гудуць вяругі,
вецер шыбенікаў гушкае
і, як коршак, ірве харугвы.
 
 
Памаўчым…
Не збылася воля,
толькі лепшых сяброў забрала
і пакінула сярод поля
кос ды вілаў зламаных джалы.
 
 
Памаўчым,
але боль ня сьцішым —
будуць помніць забойцаў раны.
Слоў і клятваў ня трэба лішніх,
шлях да волі навек абраны.
 

Памяць пра яцьвягаў

…ані табе мовы,

ані табе сьцяга…

памяць пра яцьвягаў —

помста за яцьвягаў…

 
Выстудзілі хату…
Памяць адубела…
бы яцьвяг кудлаты —
шэрая кудзеля.
 
 
Кашляе крывёю
выстылая хата…
страшна… за сьпіною
здань – яцьвяг кудлаты.
 
 
Азірнуся тройчы: вочы…
літасьць просяць.
Белы ветах ноччу
зоркі ў небе косіць.
 
 
I галосяць зьнічкі
над пустою хатай…
Ветах – сэрп крывіцкі…
…кроў… яцьвяг кудлаты.
 
 
Азірнуся: вочы!
Гэта ж вочы брата!
…Мала зорак ноччу
над маёю хатай.
 
 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
 
 
I галосяць зьнічкі,
па жывых галосяць,
гэта люд крывіцкі
чорны ветах косіць.
 

Маналёг Сяргея Палуяна

 
Няма вады. Сыду са смагай.
Прымі мяне, вільготны жвір.
Прысьню: са мною кастарагу
варушаць цёмныя глыжы.
 
 
Ні ашчаперыцца, ні ўстаць мне,
ні клікнуць сонечны прамень,
я – белы ў чорным немы Страцім,
цяжкі, як яравы камень.
 
 
А нада мной сыпун шапоча:
ты ж піць хацеў, дык пі мяне…
I мурашамі лезе ў вочы,
шыпіць, як гадзіна ў гайне.
 
 
Даволі, злодзей, я ўжо сыты,
ну як паклікаць мне сьвятло,
ты ж голас, як агонь, засыпаў,
ты ж позірк мой зачмурыў тхлом.
 
 
А там, за сьненьнем, вырай сонцаў
губляе пёрачкі ў Дняпро,
і вочы маміны бясконца
выглядваюць мяне ў вакно.
 
 
Я наталюся, акрыяю,
адрыну чорныя глыжы
і сам расою запалаю
на руні роднае мяжы.
 

Званы

Ахвярую Алегу Мінкіну

I

 
Жыў калісьці на Палесьсі
майстра адмысловы,
ён ствараў званы, як песьні,
ён вучыў іх словам.
 
 
I яго званы, бы людзі
крывіцкага роду,
не хавалі медны грудзі
за сваім народам.
 
 
Біў пярун па тых званіцах,
што натоўп склікалі,
ды ад лёсу адхрысьціцца
людзі не жадалі.
 
 
А званы нясьлі па вёсках
ад Дняпра да Буга
словы волі, голас боскі:
Дзіда! Меч! Кальчуга!
 

II

 
Куды вядзе мяне дарога?
Каго спытаць пра гэты шлях?
Хіба што званара старога,
ён будзіць нашых продкаў прах,
 
 
ён атрасае гучным звонам
расу ў краіне верасоў,
і перад гэтым цуда-громам
капелюхі ляцяць з галоў,
 
 
капелюхі ляцяць далоў,
калі званар, як птах магутны,
нібыта крыльлем, да званоў
рукамі і душой прыкуты.
 
 
Куды вядзе мяне дарога,
я ведаю, каго спытаць,
ісьці нямала і нямнога,
ісьці – пакуль званы зьвіняць.
 
 
Так, будзе цяжка, пеклам здасца
бальшак да ісьцінаў зямных,
здалець яго – такая ж праца,
як з чорнай медзі ліць званы.
 

Маналёг Рамуальда Жакоўскага

Рамуальд Жакоўскі – малады беларускі артыст. Пачаў працаваць у трупе Першага беларускага таварыства драмы і камедыі, якое было створана Ф.Ждановічам пры ўдзеле І.Буйніцкага і У.Фальскага ў 1917 годзе. Выконваў ролю старца ў «Раскіданым гняздзе», стварыў глыбока псіхалагічны вобраз. Пекна дэкламаваў. Пісаў зграбныя, настраёвыя вершы. Дваццацідвухгадовым юнаком 1 студзеня 1919 года скончыў жыццё самагубствам, паўтарыўшы лёс Сяргея Палуяна.

 
Беспрытульная птушка прыстанку ў аблоках шукае,
на убогай зямлі ёй нябесных вятроў не стае,
сьпее ў небе маланка, і скроні мае адчуваюць,
як сьмяротным агнём наліваюцца вены яе.
I аднойчы сябрам я скажу, што ідзе навальніца,
абдыму іх, адзіных, і скронь прытулю да грудзей,
і так блізка ля скроні іх сэрца жыцьцём будуць біцца…
Толькі я з навальніцай пайду ў іншы сьвет ад людзей.
Гэта лёс. Вы ня верце, што гэта стыхія,
пэўна ж, трэба камусьці вось так расказаць пра жывых,
каб пачулі глухія, відушчымі сталі сьляпыя
дый убачылі – зоркі ўзыходзяць таксама й для іх.
Вось і ўсё – маланка ля скроні шугае.
Перадайце наступніку: хай у народзе сваім
праз стагодзьдзе зімы, на Сьвята, мой твар адшукае,
і мы – вочы у вочы, шчасьлівыя – стрэнемся зь ім!
 

Маналёг Уладзімера Жылкі

 
Дваццаць рэчак —
дваццаць стагодзьдзяў —
шукаюць свайго акіяна,
зьбіраюць у рэчвы
вякоў разводзьдзі
ад самых часоў Траяна.
 
 
Замест маякоў – берагі ў бажніцах
ды ў зыркіх вагнёх Купальля,
і поўня княжною ў ваду глядзіцца
у зорных сваіх каралях.
 
 
Ці вечныя зоры?
Ці вечныя рэчкі?
Ці вечныя мае словы?
Сьціхотна у сьвеце.
Бажніцы, як сьвечкі
у Бога… у Бога ў галовах.
 

*** Злачынцы брыдуць на споведзь…

 
Злачынцы брыдуць на споведзь,
як коней, вядуць грахі,
між імі нямая повязь —
ня вырваць аброць з рукі…
 
 
А з вуснаў ня вырваць слова. —
Ну што ж вы, прыйшлі маўчаць?
Здыміце хоць шапкі з галоваў,
Ня бачыце – сьвечкі гараць!
 
 
То вашых ахвяраў душы…
Замрыце! Бо нават рух
сьвятло іх навек патушыць,
і ў цемрыве зьнікне дух.
 
 
Маўчыце! Запозна кленчыць.
…Сьвяты – для сьвятых абраз…
Ідзіце! Ахвяры енчаць —
балюча ім бачыць вас.
 

*** На скрыжаваньні сьцяжын…

 
На скрыжаваньні сьцяжын
воўчых і чалавечых
крывёй набрыняў бурштын
і лютасьцю сярэднявечча,
 
 
і смокчуць бурштын смаўжы,
каўтаюць смаўжоў гадзюкі,
аб косткі каля сьцяжын
гайвораны гойстраць дзюбкі.
 
 
Адсечаная галава —
пакоціцца долу поўня,
ваўкоў прывядзе сава,
ахрышчаная Ваўкоўняй.
 
 
Насустрач з глухіх сьцяжын
людзей прывядзе паходня:
драпежных на кроў жанчын,
на славу мужчын галодных.
 
 
Патушыць паходню жах,
завыюць ваўкі і людзі,
і ў іхніх шкляных вачах
людскога цяпла ня будзе —
 
 
На скрыжаваньні сьцяжын
воўчых і чалавечых
крывёй набрыняў бурштын
і лютасьцю сярэднявечча,
 
 
і смокчуць бурштын смаўжы,
каб выжыць – гадуюць рогі,
і косткі, нібы нажы,
вандроўнікам раняць ногі.
 

Крыжавалі крумкача

 
Крыжавалі крумкача за колер чорны
дый гадалі: а якая ў яго кроў?
– Чорная! – прамовіў кат вучоны.
Чорная, нібы яго крыло.
 
 
Крыжавалі лебедзя за колер белы
дый гадалі: а ў яго якая кроў?
I забілі цьвік,
і кроў пабегла
барваю на белае крыло.
 
 
– Чорная! – ускрыкнуў кат вучоны. —
гэткіх д’яблаў з крыжа не зьнімаць!
Чорная! Таму што сам ён чорны,
а за гэта грэх не крыжаваць.
 

Тапталі поле валуны

 
Тапталі поле валуны,
па ім качаліся са сьмехам,
нібы вялізныя збаны,
нібы гіганцкія гарэхі.
 
 
А ў небе галасіў жаўрук,
і ўсім, хто чуў яго хаўтуры,
займала дых, займала дух,
праймала ад душы да скуры.
 
 
Быў сіні лён, стаў чорным лён,
як д’яблы, валуны рагталі
і поле, жаўруковы дом,
тапталі, рылі, катавалі.
 

Бажавоўк

 
Можна забіць, і спапяліць,
і прах пусьціць на вецер,
а потым людзям абвясьціць,
што ён ня варты сьмецьця.
 
 
Але нябесныя вятры
ягоны прах па сьвеце
зьбяруць, як семя ў макатры,
жывой вадой асьвенцяць.
 
 
I ўратаваны, зь неба Дух
зноў сыдзе чалавекам,
зноў будзе жыць сярод падлюг
ды іх марыянетак.
 
 
Ён бажавоўкам праслыве,
прыблудным патарочам,
ніхто яго не праміне,
ня плюнуць каб у вочы.
 
 
Плююць. Свае і ганакі,
са сьмехам, без прынукі,
і Духу гэныя пляўкі
страшней за яд гадзюкі.
 
 
Ды зганьбаваны сотні раз,
зьнявечаны натоўпам,
Ён прыйдзе ў самы горшы час
сваім адвечным тропам
 
 
да тых, хто выплюнуў душу,
хто ў паднябесных храмах
блюзьнерствам замяніў імшу,
а Сьвятароў на Хамаў.
 

Маналёг Язэпа Драздовіча

 
Вяльможны лес. Дубы-машэкі
прыспалі рэха даўніх дзён,
а ў нэтрах Велесавы рэкі
зьбіраюць ручаёвы звон.
 
 
Стыхія сьпіць, і толькі зрэдку
дзевяцісотгадовы зубр,
яцьвяжскае загубы сьведка,
рыкае ў дзевяць срэбных труб.
 
 
Жалобны рэквіем зубрыны
на мой
            народ
                       наводзіць
                                       сум…
I каб ня ўмерці – ручаіны
жабруюць па лясох расу,
бы я сьцяжынаю жабрачай,
а думы – пра адвечны шлях —
там крыўская Пагоня скача,
і німб над ёй, як зорны шлях.
 

Данута Бічэль-Загнетава

 
Бязродная песьня паэтава,
што птах са сьляпымі вачыма.
Данута Бічэль-Загнетава —
якая паэтка айчынная!
 
 
I родам і племенем гожая.
Як рэчка – зьмялелы брод,
хаваеш ад вока варожага
Айчыны сваёй радавод.
 
 
Зь мінулых крывавых стагодзьдзяў
ляціць за табой страла,
а час, усім злодзеям злодзей,
выскубвае пёры з крыла.
 
 
Ды пёры твае не радзеюць,
і словы ад сэрца твае,
як сьлёзы, як зоркі, ірдзеюць,
як кроплі расы на траве.
 
 
Сьлязою, расою і зоркай
да Бацькаўшчыны далучы,
ральлёю і пожняй колкай
аблудных дзяцей лячы.
 
 
Вось коціцца кола з дубовых лісьцяў
і кліча цябе ў Кушляны,
там здані паўстаньняў яшчэ не зьвяліся,
там мова Мацея ў пашане.
 
 
Цьвітуць на мурох старажытных зёлкі,
лячы імі люд тутэйшы.
Баляць Беларусі цярновыя зоркі,
паэтам – цярновыя вершы.
 
 
Вось коціцца кола зь цярновых лісьцяў,
каляных, суздром засохлых,
ты ўстала, ты ведаеш:
трэба выйсьці
насустрач сваёй Галгофе.
 

*** Калі алені адшукаюць вадапой…

 
Калі алені адшукаюць вадапой,
калі мядунцы самых смачных кветак
да сівераў зьбярэ пчаліны рой,
калі засьцігне паляўнічых ніцы ветах —
 
 
памрэ лясьнічы.
 
 
Калі чаляднік выкуе падкову
і акрыяе ў горане агонь,
як зь небыцьця адроджаная мова,
калі адчуе цяжкасьць срэбра скронь —
 
 
памрэ каваль.
 
 
Калі прыбой абернецца дакорам
за лаштыр, што шыкоўным пледам стаў,
калі штоночы будзе сьніцца мора
і верныя сябры каля кастра —
 
 
памрэ рыбак.
 
 
        Калі памрэ ляснічы,
        калі памрэ каваль,
        калі памрэ рыбак —
               памрэ паэт.
 

Як жыў я бяз солі

Ахвярую Алесю Наўроцкаму

 
як жыў я бяз солі…
сек дровы
параніў палец
а кроў нішчымная
 
 
араў поле
да сёмага поту
і пот нішчымны
 
 
калі ж ад’язджаў —
цалаваў маці
а вусны як немаўляці
 
 
і як жыў я бяз солі?
Хацеў бы паплакаць
ды вочы ня мелі волі.
 

Чорная гадзюка, белая зьмяя

З народнага

 
Белая гадзюка —
белая каса,
чорная гадзюка —
чорная раса.
 
 
Белая гадзюка,
як дзіцёнак сьпіць,
чорная гадзюка
хоча укусіць.
 
 
Белую гадзюку
зельлем напаю,
чорную гадзюку
варам абалью.
 
 
Белую гадзюку
на чырвоны кут,
чорную гадзюку
на ганебны слуп.
 
 
Белая гадзюка —
мой бялюткі дзень,
чорная – загіне
за свой чорны цень.
 
 
Зь белаю гадзюкай
буду баляваць,
а па чорнай зьмейцы
тайна гараваць.
 
 
Чорная гадзюка,
твая сьмерць ня я,
цябе загубіла
белая зьмяя.
 

Як я прадаў сябе агню

 
Днём і ўночы сьветліцца мой дом.
Мы з агнём на роўных размаўляем.
Не… Вучуся размаўляць з агнём.
Вусны ў вусны. Апякаюся, бывае.
 
 
Часта заглядаюць у вакно
людзі, а начамі д’яблы,
толькі ў хату не ідзе ніхто,
хаця ёсьць здраньцьвелыя ад зябы.
 
 
Ён і сон, і хлеб мой, і вада.
Ды аднойчы д’яблы скажуць людзям,
быццам я агню сябе прадаў…
Я аддаў сябе! Хіба ж за гэта судзяць?
 

Пошасныя

 
Гэтыя людзі дыхаюць цяжэй, чым валуны,
адна зямля ведае, як ім цяжка.
Іх мільёны, цэлы народ —
                                        і ўсе яны блізьняты,
і толькі выбраныя зь іх
ведаюць паталёгію хваробы свайго народа,
і толькі яны адныя ня могуць звыкнуцца зь ёю,
ім дыхаецца цяжэй, чым каму,
таму хрыпяць іх грудзі,
і душыць жахлівы кашаль,
і разам зь сьлінаю яны выхаркваюць кроў,
наўмысна выхаркваюць на вуліцах горада,
у крамах і на сваіх працоўных мейсцах,
у сваёй сям’і і на чужых людзях,
бо ў гэтай крыві крыецца іх хвароба,
бо ў гэтай крыві выратаваньне іх народа.
 
 
Сябры спачуваюць ім,
употайкі выплёўваючы сваё харкавіньне,
абывацелі гідзяцца і ўцякаюць,
                                                   як ад пошасных,
але ўсё адно, калі ідзеш па горадзе,
усё часьцей і часьцей сустракаеш людзей,
якія душацца крывавым кашлем.
 
 
I я не магу так болей жыць,
я задыхаюся,
я паміраю,
сеначы ў мяне кроў хлынула ротам
на мае рукапісы, на маіх дзяцей,
цяпер і яны пошасныя…
 

Вяпрук

 
Вяпрук пад шатамі дубоў
вадзіў зьнясіленых сяброў,
на паляўнічых не зважаў,
яго стралялі – ён ляжаў,
галодным быў – карэньне рыў
і думаў: голад паўбяды,
былі і горшыя гады,
пустыя, быццам жалуды.
Вяпрук пад шатамі дубоў,
галодны, думаў пра любоў,
пра тое, што усё жыцьцё
ён чуў адно – сяброў ныцьцё:
маўляў, паганы гэты лес,
савіны ды вужыны спрэс.
I каб ня няў яго народ,
ён ікламі ўгрызаўся ў лёд,
запэўніваў, што жалуды
у іхнім лесе не бяды,
што недародкі ёсьць паўсюль,
калі ж не каштавалі куль —
ідзіце ў свой прывідны лес,
там сьцежкі паляўнічых спрэс,
а я сьцяжынаю вужоў
пайду на голас мудрых соў,
галодны, думаў пра любоў,
пайду, знайду зялёны Дуб
сярод лядзяных, сьнежных гурб
ды ікламі ўгрызуся ў лёд
і зьненавіджу свой народ.