Текст книги "Трава і камень"

Автор книги: Юсцінас Марцінкявічус

сообщить о нарушении

Текущая страница: 2 (всего у книги 3 страниц)

імкнуліся знайсці прычыны і мэты.

................................

Сёлета раскапалі курган

і ўсё, што знайшлі,

другі раз пахавалі ў музеі.

Калі ніхто не бачыў,

я па старой звычцы

аплакаў іх – другі раз.

1967

***

Ты, што міма праходзіш,

я чую і бачу цябе,

адчуваю твой страх, тваю стому,

бо дарога крутая твая

праз сэрца маё пралягае.

Калі-небудзь,

пры захадзе сонца,

я хацеў бы паслухаць расказ твой – аб тым,

якія пустыні, цясніны і горы,

якія лугі, цаліну і пасевы,

якія гарады ці іх руіны

табе давялося прайсці.

Магчыма, усё, што ты бачыў,

было выбітае, спустошанае поле

мінулых жорсткіх баёў...

1967

ПАКУЛЬ СПЯЦЬ ДЗЕЦІ

Кажу:

пакуль яшчэ дзеці спяць,

расці нам спяшацца трэба

і з дзён, нібы з цацак, складаць

казачныя палацы,

дрэвамі іх абсадзіць

з пладамі важкімі ведаў

і, як карабель касмічны,

буслянку на дах узняць.

Пакуль яшчэ спяць дзеці,

мы павінны спяшацца,

каб прыручыць птушак —

мары дзяцей, іх душы,

усе расчыніць вароты

і задушыць гадзюку,

пакуль яе дзеці не бачаць.

Пакуль спяць.

1966

ДЗВЕ ЖАНЧЫНЫ

Дзве жанчыны мне гаварылі праўду:

«Любы... Дарагі... Адзіны!»

Дзве жанчыны мяне лаялі з любоўю.

Дзве жанчыны моўчкі мяне папракалі.

Дзве жанчыны мне ўсё даравалі.

Дзве жанчыны мною ганарыліся.

Адна з іх была мая маці.

Другая – маці маіх дзяцей.

1967

НА ЗОЛКУ

Золкам зляцелі дзве птушкі.

За ноч падцягнуліся травы.

Абдымі мяне і трымай.

Белыя рэкі і рукі

цякуць праз мяне лагодна.

На золку ў дзіцячай калысцы

доўгае дрэмле жыццё.

I ценяў няма.

Зямля прылятае

з гаямі, пагоркамі і гарадамі

і падае ў стоме да ног.

Прыйдзецца ўстаць,

каб падаць ёй вады і хлеба.

1967

ЛЕТА

Спевы птушак поўняць галаву.

Галасы іх пераймаць я ўмею.

Можа, паміж іх знайду свой голас?

На зары казуля йшла праз лес,

каб вады напіцца з ручая.

Але ён засох. Засумавала.

Калі мы, лянотныя, сядзелі

апаўдня, над намі прамільгнуў

каршуна вялікі чорны цень.

Калі хочаце спытаць што-небудзь

у мяне, спяшайцеся —

бо я магу сыйсці.

1967

ВЫСЕЧКА ЛЕСУ

Вырываюць голле з неба,

і застаецца прагала.

Ля пня збіраюцца звяры

і па яго кольцах, як з папірусаў,

чытаюць гісторыю лесу.

Гарыць агонь.

Пахне пілавінне.

Акрываўленая сякера.

Журавіны кропля.

Не будзем сячы гэтую асіну —

маё дзяцінства шукае на ёй

гняздо дзікага голуба.

Малочная пена.

Крывавая пена.

Паўзе па моху вуж —

вялікі

ствол абрубленага дрэва.

Вечарам прыляцелі птушкі.

Абнялі голле кіпцюрамі

і трымалі дрэвы,

каб не ўпалі.

1967

РАНІЦА Ў ЛІТВЕ, ІДЫЛІЯ

Па полі,

па полі

коціцца сонца.

Што будзем рабіць, мужчыны?

Пазяхаюць жанчыны.

Гнуцца калодзежныя жураўлі.

Шафёры кураць:

дарогі, як пружыны,

яшчэ наматаны на колах.

Пацягваецца возера.

Варочаецца з боку на бок рэчка. Пах малака —

па ўсёй зямлі.

Бычыныя вочы

крывёй наліліся:

замычаў, падхапіў сонца рагамі

і падкінуў угору.

Усміхаецца ля дарогі

драўляны бог:

якія харошыя людзі,

жывёлы і птушкі!

1967

АСЕННЯЯ АХВЯРА

Вось ужо сонца праз вокны хаціны

не дасягае праменнем масніцы,

нож на парозе вострыць мужчына,

ставіць у печку гаршчок маладзіца.

Час надышоў прынашэння ахвяры:

ззяблай зямлі сны зімовыя сняцца,

чэравам прагне яна свайго дару —

цёплай крыві маладога ягняці.

Лісце апала, сціх гоман птушыны,

людзі, ды хлеб, ды зямля засталіся.

Рукі ратаяў чакаюць спачыну,

душы іх з працай сялянскай зрасліся.

Працу й любоў да любімай айчыны

неслі на поле з вялікай пашанай.

Б’ецца ахвяра ў нагах у мужчыны,

дробна трапечацца перад скананнем.

Хлеў расчыняецца. Ногі жанчыны

жвава мільгаюць. Гаршчок повен вару.

Падаюць гронкі чырвонай рабіны.

Сонца ўзыходзіць, прыняўшы ахвяру.

1966

ЛЯ ТРУНЫ

Што я скажу,

рассыпаўшы словы і ўздыхі,

пусціўшы звяроў і птушак

на волю з грудзей сваіх.

Трымаў у руках я

крыштальны кубак,

ды нічога ў яго не наліў.

Што я скажу,

усе разгубіўшы дарогі

і на макаўках дрэў

ні разу не звіўшы гнязда.

Ля астылага вогнішча

цені сыходзяцца.

Ноч халодная, зорная.

Па рэках святлівых плыве

траваў і дрэў насенне,

як душы,

на бераг той.

Чуваць – зачыніліся дзверы.

Сем мячоў працінаюць

маўклівае сэрца.

Калі запытаюць,

я, галаву пахіліўшы,

правай рукой прыкладуся

да грудзей тваіх.

Калі запытаюць.

1971

ШЫПШЫНА

I ад жыцця ўсяго застанецца

толькі адзін гэты момант,

калі ты ў зялёныя вочы

вечнасці будзеш глядзець.

I высахлая шыпшына

над стромай высокай і сопкай,

дзе ўкленчыў мой цень,

галаву пахіліўшы.

                           Даруйце,

даруйце, малю я, даруйце:

я болей нічога не бачу.

1969

НАТХНЕННЕ

(Санет)

Натхненне, як распяцце, кожны раз нанова

прыходзіць з горбам, цяжкім ды святым.

I, поўны праўды, шчырасці, любові,

прымаю гэты крыж, хоць падаю пад ім.

У радасці жыццё сваё аддаць гатовы

за птушак, за звяроў, за дрэвы, за людзей,

за сонца ў сіняве, за спраўджанне надзей,

за першае дзіцём прамоўленае слова.

Галгофа творчасці! Свяцейшая з пакут!

Пад цяжкай ношай валакуся ўпарта,

да яснай зоркі мой пагляд прыкут —

няўжо яна астыла, нібы трут,

няўжо яна крыжа і мук не варта

і ўжо дарэмны ўсе ахвяры тут?

1971

ІСНАВАННЕ

(Санет)

...І траве, і дрэву, й лёту птаха

шкоды я ніколі не зраблю.

Людзі, размнажайцеся без страху,

засяляйце шчодрую зямлю!

Безліч з’яў жыцця расце, як лава,

што плыве з расколатай гары.

Існавання вечнага праява,

непагасным полымем гары!

О Малох вялікі існавання!

Што даеш – бярэш другой рукой.

Знак, дзе сквапнасць дружыць з дабрынёй,

знак, дзе стоен выбух палымяны,

мы, хто рос і вырас нечакана,

хоць часова, а завём Сабой!

1972

СТРАЧАНЫ ЧАС

Страчаны час, невыразны твар,

што толькі на здымках захаваўся,—

рэчышчы рэк, па якіх вецер

цячэ прывольна, нібы вада,

часам здаецца,

што дрэвы ў яго парывах адбіваюцца,

як нашыя твары ў пажаўцелых здымках.

Страчаны час

і нашыя адбіткі ў табе —

нястрымная чарада аблок,

што беззваротна ціха

адплываюць за небасхіл!

Нахмураны вечнасці лес,

дзе блукаюць нашыя цені,

не пазнаючы адзін аднаго,

у пошуках агню забыцця,

у якім яны маглі б згарэць.

Незнаёмыя, бляклыя цені

(гэта іх ад нас адкалоў

хуткацечны імклівы век,

пакідаючы нас,

як рака старое рэчышча) —

дзе ўзыходзіць сонца, як урна

са страчаным часам,

з яго яшчэ цёплым попелам.

1971

ПАЛЁТ ПТУШКІ

Цяпер.

Па вячэрнім небе.

Над пушчай,

што на поўнач хвалямі адступае,—

птушка. Ляціць павольна

маленькая кропка.

Супраць ветру. Далёка.

На поўдзень...

                      і ўспомніў я

прывабную тваю блізкасць —

келіх, напоўнены

ласкай і летам, і цела палёт

па світальным небе

ўсё ўгору)

                – птушка,

чаму гэта час і лёс

супраць мяне?

Заўсёды

супраць мяне і цябе.

1975

ПАД ЗОРКАЙ ВЫСОКАЙ

Цяпер я ўжо ведаю, хто ты,

і моўчкі стаю

пад зоркай высокай,

дзе сціплая —

                     радасць,

дзе стоены —

                     боль:

пад зоркай высокай.

Твой голас мяне абдымае.

Тулю

ў далонях бяскветную зёлку.

Каханнем пазначаны —

я ўсё прыгадаю

і ўсё зберагу:

пад зоркай высокай.

Праз досвітак смужны

над полем і сэрцамі

                            ўзносіцца голуб,

быццам галінку алівы,

                        сціскаючы ў дзюбе

слова «кахаю»...

Ужо прызямляйся, гукаю.

1975

ЛІПА

Ліпа, мяккае дрэва,—

гудзенне святочнае пчол,

хаціна,

           поўная птушак.

Развейвалася па Літве,

я бачыў, тваё насенне:

лыжкі ліповыя на стале,

ў каморы ліповыя дзежкі.

У ночвах ліповых

румзае немаўля,

ды, слодыч тваю адчуўшы,

зацмокае ўцешна.

Некалі ўбачу:

                     мужчына,

схіліўшыся над табой,

габлюе, чэша, разьбярыць...

– Раблю,– неахвотна скажа,—

рэч для душы,

                      не для цела.

О дрэва,

поўнае ласкі і чысціні,

столькі вякоў

ты са мною.

1975

ВЯРТАННЕ ПТУШАК

Здаецца, не рукамі да мяне

ты дакранаешся, а – квеценню.

                                               Званчэюць,

калі ты побліз, веснія світанкі.

Пяшчотай ахінаецца душа,

і цела ёй ужо не супярэчыць.

Не брудзяцца агонь, вада і хлеб.

Менш гаварыць або зусім маўчаць

і позіркамі выгадаваць дрэва

з лістотаю любові і жыцця.

Вяртаюцца ўжо птушкі, ўжо ляту

і я ў сінечы любага пагляду,

упарта паўтараючы:

багоў,

якім дагэтуль ахвяроўвалі, забудзем,

ахвяр,

якімі ахвяроўвалі, успомнім.

1974

РАЛЛЯ

Палалі над палямі цэлы дзень

каня і чалавека вочы ў стоме.

Яшчэ далёка так было да хлеба.

Над ворывам замоўклі жаўрукі.

На ўскрайку поля скрозь туман вячэрні,

як птушкі, босыя, ў адных кашулях,

з пяяннем прадзеды ляцелі ў неба.

Благаславёны, хто з зямлі прыходзіць!

Іх сэрцы пахнуць мёдам, малаком,

купаюцца ў слязе іх галубы,

іх рукі, як званы, ўслаўляюць працу.

Ужо лагодны, як баранчык, вецер

бег па зямлі. I стомлена з нябёсаў

каня і чалавека ззялі вочы.

Як палатно на лузе, чысты ты,

лёс чалавечы ў заквітнеўшым жыце.

1974

***

Сястра ціхманая, асенняя трава!

Яшчэ стаіць за лесам тая хата,

якую лашчу згадкамі дасюль.

Пакіньце ў ноч адчыненыя дзверы.

Сястра ціхманая, асенняя зямля!

Напоўнены дажджом сляды баранькі,

і мне нічога ўжо не кажаш ты,

калі, сасмяглы, кленчу перад імі.

Сястра ціхманая, асенняя зара!

I з усяго, што ёсць, дапамажы мне

сабраць свой голас, твар, сваю душу,

каб зноў вярнуцца мне такім, як выйшаў.

1974

***

Так прыгожа гадавалі

Мяне поле, луг, дарога,

так прыгожа вёў за ручку

доўгі добры летні дзень.

Так прыгожа бор ківаўся,

поўны ягад і зязюлек,

так прыгожа адпачынак

у дарозе даючы.

I прыгожа так гучалі

словы: поле, луг, дарога.

Так прыгожа з іх узнікла

слова роднае: Літва.

1974

КРАЯВІД

Крочыш каля Нёмна вод празрыстых,

з жытам падымаешся на ўзгорак,

з возерам струменіш,

падаеш з абрыву,

жыламі карэнняў

па пяску сыпучым

узбіраешся на бераг,

па далінах кветкі рассцілаеш,

апіраешся плячом аб пушчу,

каля лесу прабяжыш —

глядзіш мне ў вочы,

пачынаеш размаўляць са мною,

покуль цені доўгімі не стануць,

покуль бег ты свой не запаволіш,

фарбы не сальюцца ўсе ў адну,

не ўпадзе на чорную раллю,

спеваў поўная,

душа твая —

                   жаўрук.

1975

ЧАС

На схіле дня.

Над горадам.

Сёння.

Знянацку закрычалі журавы.

Мы ўздрыгнулі,

і чорны цень

прабег па нашых тварах.

Чаму так зашчымела сэрца?

Што слухалі апоўначы бяссонна?

Нічога не пачулі,

                          а ўсё роўна

падумалі:

ідзе.

I доўга не маглі суняць,

утаймаваць лямантаванне цела.

Намучанае, скрушнае,

                                  яно

ў акно світальнае глядзела

і, засынаючы,

яшчэ ўсё паўтарала:

прадоўжы... гэтую зямлю

і гэтую траву... прадоўжы

сонца... і раку, і дрэва...

дыханне гэтае...

прадоўжы!

1974

АПЛАКВАННЕ БРАТА

Што адтуль ты людзям прынясеш,

з той зямлі, куды ідзеш навек?

Лётаць будзе сэрца тваё дзе,

у якой птушынай чарадзе?

Да якой ты краскі палявой

прыхінешся сціплаю душой?

I жалеза ад прылад якіх

на руках пакіне след цяжкі?

I яшчэ якое ліха з ліх

для цябе на свеце тым знайшлі?

Быў ты ўмельцам спрытным між няўмек,

адпачні ж хоць сёння. I навек!

1974

***

Калі гаворым аб айчыне —

найпершае тым, хто загінуў, слова.

Дыханне іхняе распроствае нястомна

штандары нашы; рукі бласлаўляюць

і нашы клопаты, і нашы спадзяванні;

і вочы іхнія, бы зоркі, сочаць;

і гутарыць зямля іх плённай мовай:

птушыным граем і цвіценнем вішняў,

дзіцячым смехам, голасам жанчыны,

дзясніцай, што, прасцёршыся, трымае

наступную і гэтую айчыну.

Давайце гаварыць аб ёй праўдзіва,

каб, хто загінуў, мог нас разумець.

1975

***

Спакой тым, хто нічога не жадае.

Тым, хто смяецца,– сонца.

                                          Будзь свабодны,

каб дзеці і буслы цябе любілі.

Патайнасць каранёў і годнасць кроны —

такі твой воблік. Сярод нас жывеш,

гаворачы: ах людзі людзі людзі...

Так хораша гучыць гэта, што мы

спыніліся і, гледзячы ў нябёсы,

здзіўляліся: як сіне і высока!

Яшчэ не ведаю, ці мы знаёмы;

заўважыў толькі: вочы – не звяроў,

не кулакі і не каменне – рукі.

Так хораша было, што стала днець.

1975

***

Душа напоўнілася крыкам жураўлёў.

Зямля мая, балесная мая,—

Каменьчык мігатлівы між сузор’яў.

Адсутных блаславіць рука ўзнялася.

Так ціха – бы вярнуліся з пагоста

і, ўздыхамі раздзьмухаўшы агонь,

што шэпча – слухаем,

што кажа – разумеем.

Мы разумеем трацячы. Вазьмі

вось гэтае пяро, каб адчуваў

жыццеахоўны дух птушыных гнёздаў,

каб да цябе прыходзілі звяры

памерці...

Штось быццам патрабуе твайго слова,

і штось яго затрымлівае ў вуснах.

Кахаючы, трывай. Каб заставаўся.

Каб з цёплых рук жыцця не выпаў раптам,

як востры камень...

1976

***

Калі стараецца прыпомніць дрэва

зялёны колер сваім голым голлем

і посвіст птушак выплакаць спрабуе —

я замаўкаю, і ў маіх вачах

свет бачыць, як нялёгка быць на свеце.

Як два агні, абдымемся так, дрэва,

і танна суцяшаць сябе не будзем.

Дагэтуль я саромюся прызнацца,

як вечна, як пакутліва люблю.

Ці падалося мне, ці сапраўды

ты клікала мяне? Куды ты, дрэва?

Бязлітасная цемра навакол.

I птушка, за якой імкнешся,

– птушка смутку. I ліст не ад вясны палёт займеў.

Як плачуць нашы карані сляпыя – чую.

1976

***

...і прыдумалі, які я:

так прыгожы, а так брыдкі,

так благі, а гэтак добры,

так вясёлы, гэтак сумны,

так стары, а так не надта.

Яшчэ дзякуй, надтачылі

столькі – птушкі,

столькі – дрэва:

то квітнею,

то шчабечу,

на сябе самога сеўшы.

1976

ЛАГОДА ГЭТАЕ ЖЫЦЦЁ

Бы гладзіш птушку

ці глядзіш

на басаногі след дзіцячы —

так жывеш.

Ёсць у табе лагода,

і мае словы крыляцца ў цябе:

дай несці гэты сцяг і мне таксама.

Каменне зацвіло – не абарву,

няхай пяе няпужанай лагода.

Зламаная галіна прынялася —

зноў вешаем пад яблыняй калыску.

Глядзі, я ж гаварыў,– няма канца.

Багі адпачываюць пад рабінай.

Спытайся, што не ведаеш, у іх,

а потым адчыні старую скрыню

і кужалю адрэж ім – на кашулі.

Цвіце рабіна – дзякуюць багі.

Прачнуўшыся, кугікае дзіцёнак:

нябачны хтосьці гушкае калыску

і з ім гамоніць,– і яму відаць,

як неба адчыняецца ўрачыста

і як усе ўсміхаюцца яму

і гушкаюць калыску. Бедалажка!

Лагода гэтае жыццё, лагода.

1976

АПОШНЯЯ БАЛАДА

Кашаль – як тупы спрадвеку нож.

Сонца

сочыцца ў сардэчкі аканіц.

Сціхла ўсё – каструлі, вёдры, дзверы.

Закрэслена аджытае даўно,

мухамі заседжаным крыжом – акно:

ідзі ўжо, ідзі, жыццё ты маё!

Нашто яшчэ ўпіраешся ў вушак дзвярны,

нашто яшчэ чапляешся за слуп варот?

Вось толькі рукі зараз дзе падзець

з пальцамі, пакурчанымі болем,

з завусеніцамі каля пазногцяў,

вялікія, нязграбныя, аж сорам.

Анёльчыкі – мае унучаняты,

умыты і святочна апрануты,

на сцежку да магілак сыплюць кветкі.

Пайду, пайду, ўрублю сякеру толькі

ў цурбак – каб не згубілася.

Намацваюць пад ложкам ногі доўга

старыя боты ў плямах перагною —

няўжо ісці да бога басанож?

1976

ЖЫЦЦЁ ПАЭТА

З вечарынкавай песні,

З песні буднічных дзён,

З жыта, з лёну мяне саткалі.

Чалавека сустрэнеш – да долу паклон,

Шапку першым здымі, наказалі.

Шапку першым здымі —

Я з ахвотай здыму,

Аддаю ўсім паклон-прывітанне:

I хлебу твайму,

I сэрцу твайму,

I твайму хаценню-жаданню.

Надавалі вы гэтулькі мне за гады,

Што не сорам было б і сагнуцца,

Але ж трэба крочыць нястомна туды,

Адкуль нам назад не вярнуцца.

1976

БАЛЬШАК ВАЙНЫ

(можа, і я —

не дужа маленькі для кулі,

калі рулі вінтоўкі крычу:

свой я, свой!)

                    ...дарогаю той,

кажуць, палова Еўропы прайшла

пад якатанне сабак усёй вёскі,

услед несучы, нібы нож,

                             у спіну ўвагнаны,

крык «О Езус!..».

Сякера глядзіць на дарогу.

Крыж глядзіць на дарогу.

Бяжы, дзіцятка, на луг, на луг

шукаць траву праўды.

Вячэрняе сонца

                        з вокнаў

цаляла ў мяне...

                         (а траву

тую скасілі, на свежай пакошы

нагу пракалоў я)

                         О Езус! —

клікала кроў маім голасам.

1976

ПОЎНАЧ І

Ля вуснаў даравальная рука.

О, як трымціць прамень безабаронны —

жывая кропля на павейках ночы!

Ужо ты разгаданы? Ужо пражыты?

Названы імем?

                      Посуд мітусні

як быў парожні – так і ёсць парожні.

А тыя бляшкі (калі гэтак трэба)

няхай засведчаць галас, пыху, тлум.

Адно – свайго кахання не саромся.

Хвілін, калі адбіліся нябёсы

у паўнаце тваёй. Не прыніжайся

ля даравальных рук. Ужо цяпер

дзівіся, сэрца, пільна і пачуеш:

які час гаманлівы і якая

маўкліва-засяроджаная вечнасць!

1976

ПОЎНАЧ ІІ

Ці дакрануцца, бы калісь, пяшчотна

асот і асака яшчэ? Ці свет

абернецца ранейшай дабрынёю?

Бяздоннем галасоў мяне ён мусіць

паклікаць, засмуціць, усцешыць, звабіць.

Ён будзіць ува мне такое рэха,

што ад яго душуся ў цемры: жыць!

Не тут, дзе я цяпер, а там, а там...

дзе ўчора... але заўтра... і яшчэ

далей... Вяртаюцца плады ў суквецце

ўва мне і не ўва мне... ў насенне – дрэва,

у цемру – дзень. Усё наўзбоч мяне.

Усё ўва мне. I не маё усё-ткі.

Спакой з табою, чалавечы сын! —

ты на зямлі прамовіць паспяваеш,

на момант апярэдзіўшы сябе.

Тваёй душы пахмурнае аблічча

нябёсы мыюць птаствам і святлом.

1976

***

Малю цябе, каб гэты цуд адбыўся.

Ты ўмела адгадаць азёр імёны

яшчэ тады, калі яны ляталі...

¹

Люблю! – гукала, галаву узняўшы,

і клаліся яны ля ног тваіх,

а я адзін у небе заставаўся.

Усё далей-далей з хвілінай кожнай

сплывае, што павінна знікнуць,

калі яго любоў не абароніць.

Ты бачыш ў небе воблачка-азерца,

што з ціхаю журбой плыве на захад;

пакліч яго па імені, пакліч,

пакуль яшчэ я – не за небасхілам.

1976

ЛІТВА

Ты словам, словам ува мне,

і ты ўва мне ўсё хлебам, хлебам.

Вырошчвай дрэва, пад якім,

нібы браты, пасядуць людзі.

1976

КАБ СПЯВАЎ ПРА ЦЯБЕ

Я ўжо ёсць, існую,

як камень, падкінуты ўгору,

каб спяваў пра цябе,

твая птушка і крык, Літва!

З лёну, з дрэва, з гліны —

выйдзі, пакажыся, сціплая!

Ідзі проста на гук

роднае мовы —

і знойдзеш мяне...

Яшчэ слова – цябе я ўбачу,

ціхую і чыстую, як нядзеля:

белы абрус на стале

з выцвілымі плямамі крыві.

Тут дзялілі хлеб.

Не пакінь мяне аднаго

у задумлівасці самотнай.

Дай неба,– прашу,—

каб шэраму каменю спяваць —

дай неба,

якога твой Нёман поўны.

Я ўжо ёсць, існую,

як камень, падкінуты ўгору,

каб спяваў пра цябе.

1975

ШЧАСЦЕ, ШТО МАЮ ЦЯБЕ

У святле звечарэлых нябёсаў

твой твар прыгажэе, радзіма.

Укленч і маўчы – хай табою

напоўніцца гэты абшар,

бо такая любоў. Цераз сэрца

струменіцца кроў і крычыць:

                                           радзіма,

лёсаў калыска, я мэты тваёй

шукаў, не знаходзіў —

гняздо жаўрука

ў разлогах палёў – ты!

Мне хораша так углядацца

у яблыню, ў квецені ўсю,

у дзіцёнка, што спіць,

у пагляд твой туманны.

Ды кветку шукаю,

што сходна з табою,

якая заўсёды захоўвае водар

маленства і вечара,

цёплага, соннага.

Так, шчасце, што маю цябе,

заўжды нада мной нахілёную.

Адсюль мае словы —

о, мае словы! Яны, як бінты,

прыліплі да ранаў тваіх.

1975

ГАВАРЫЛА

З казак словамі мамы:

было даўным-даўно;

маім голасам з песень:

ой ліля, ліля;

малаком з гладышоў гліняных,

крошкаю хлеба з абрусаў;

пошумам пралак

              і крыжыкамі вышывання

сэрцамі з-пад кашуляў;

слязьмі з вачэй,

у крыўдзе – косамі

гаварыла, гаварыла, гаварыла;

столькі стагоддзяў мінула,

пакуль я пачуў цябе, краю.

1976

***

Не адзінокі я.

Мова ёсць

са словамі для стрэчы

і развітання.

Не адзінокі я,

таму й гавару.

З вёсак і рэк,

гарадоў і азёраў

па імёнах пазнаны.

Ужо, нібы слоўнік,

на літары Л

я разгорнут.

Тут і імя тваё блішча.

Белая кветка

ўзнімаецца і гайдаецца.

У цемры

буду трымаць, нібы ліхтар,

тваё імя.

1976

РАНЫ

Нібы заклятую ваду

нясу —

увечары і ўрана

сцярожка, ціха абыду

твае затоеныя раны.

Услед лістоце – весні ліст.

Але нязменлівая вера.

Твае вароты нарасхліст,

і разнасцежаныя дзверы.

Між скрыжаванняў і шляхоў,

між розных моў,

у стромкіх лёсах

звініць твой голас:

хто пайшоў...

тым, хто пайшоў,– абсяг і посах.

Нанова зелянее гай.

Ды не загойваецца верад.

Хай дакрануцца – загадай!

Хай —

         дакрануўшыся —

                                  павераць!

1976

НЁМАН II

Ты дакрануўся

крылом да маіх вачэй —

і яны сталі бачыць:

сонца ў табе, наша сонца!

На беразе ягняткі,

на хвалях качаняткі,

каромысла на плячах.

Ты мой крык —

ад зямлі беларусаў

да прускай зямлі,

ты мая спавівальная стужка.

Падаў камень —

не так балела.

Хілілася дрэва —

не так шчымела.

А слова ўпала —

берагі застагналі,

Данелайціс заплакаў.

Ішоў проці плыні,

каменьчыкі падбіраў:

дзе слова,

а дзе каменьчык,

праз слёзы не бачыў.

А калі ён, знямогшы,

заснуў ля Тыльзіта,

ты губы яго абпёк,

і яны заспявалі:

сонца ў табе, наша сонца!

1977

ПАЭТ

Імгненні, у якіх ты вечны;

і голас твой падобны да агню —

дык дзякуй, што ён грэе і што свеціць.

Як быццам з болю выняты – прамы,

прасвечаны да дна: магчыма, слова

папраўдзе стала целам і жыве?

Услед за ім ісці да небакраю.

Да чалавека. I яшчэ далей. Вазьмі

мяне за рукі, папараць, як брата.

Найкарацейшай ноччу года мы цвіцём.

1977

ІМГНЕННЕ

ІМГНЕННЕ

I ў голасе кветка, і ў хлебе любоў,

колькі дасі, столькі зноў цябе будзе.

Хто ж ты, скажы мне, як знацца з табой,

цела ці дух ты, ліпень ці студзень?

Вось ты ў мелодыі красак палёў

або ў спякоце агромністай лета.

Ты ўжо было. Ёсць. I будзеш ізноў,

прысак зямлі ці часцінка сусвету.

1977

***

Дрэва, што ветры няшчадна схіляюць,

ці ж, як маланка, згарыш ты ва мне?

Так ты ўрачыста галінкі люляеш,

так і расцеш ты за ўсіх зеляней.

Я за табою да сонечных высяў

смела на крылах-галінках лячу.

Птахам лятучым з душой маёй зліся,

жыць, як і ён, без гнязда не хачу.

Хораша ў засень тваю мне схавацца,

слухаць гамонку лістоты густой.

Як жа адзін без цябе я стаяцьму

там, дзе карэнне дружыла з зямлёй?

А завар’ююць вятры-ураганы,

гнуць і ламаць над прадоннем пачнуць,

гэткім ты блізкім і родным мне станеш,

быццам мяне гэта трушчаць і гнуць.

1976

ТВОРЧАСЦЬ

Палі ўзялі мяне ў палон.

Іх волі паслухмяны,

ішоў я і спяваў без слоў

страката, палымяна.

I столькі пела іх ва мне

тых фарбаў і адценняў,

што дзень, здаецца, палымнеў

іх зыркім зіхаценнем.

Я знаў: да гэтае пары

так не спяваў ніколі.

Луналі песні угары,

па ўсім зямным раздоллі.

Яны, напоўненыя мной,

жылі ва мне паўторам

і славілі наперабой

смерць творцы іх у творы.

1976

***

Расце з любві і дабрыні

і чалавечнасць наша, й веліч!

I тое полымя, што спеліць

гарт нашых душ, дух чысціні

і ў вечнасць наш кірунак цэліць!

I ты, што ў зыркім тым агні

прыйшла, нібы з’яўленне свету

ў жыццё ўлюбёнага паэта,

яго да сэрца прыгарні

і знікні ўяўнаю прыкметай!

Святлей тут стала ад цябе,

ад слоў скупых, дзе сэнсу многа.

Я паўтараю змест іх строгі:

існую я не для сябе,—

жыву для некага другога!

1976

АКНО

Мабыць, так і здарыцца тады —

лёс міргае змоўніцку ў прыкметах,—

раптам,

быццам з яблыні плады,

я ўпаду на іншую планету.

I зямля схаваецца ў імжы,

думкі павяртаюцца з бадзяння.

Як ты жыў дагэтуль? —

раскажы,—

запытаюць іншапланецяне.

Чым быў значны – быццам адпадзе.

Божа мой, у гэтым дзіўным крэне

што змагу сказаць я пра людзей,

пра сябе,

пра крылы,

пра карэнне?..

Што пра іх я ведаю?!.

                                 Кіно —

праслізне абрывак небакраю

ў розуме нямым.

Бы праз акно,

праз мяне бясконцасць пазірае.

1976

***

Паслухмяны я з табой, агонь,

ціхі, бы запаленае дрэва.

Хісткая, нахіленая ўвысь —

гэткая мяжа не раз’яднае.

Вечны, у часовасці замкнёны,

формаю рухавай вышэй форм

вынікаеш.

I ва ўсім знікаеш,

як у целе думка і душа.

Шэпчаш мне спагадліва з мяне:

адхініся.

Востры дотык болю —

гэта ты мяне пацалаваў

ці працяла думка: гасне цела.

1977

***

Аголеная згвалчаная пушча.

Вятрамі скрозь прадзьмутая душа.

Як цісне адвячоркам змроку гушча,

як гулка цішыня гудзе ў вушах!

Здаецца, спынен лёт і, склаўшы крылы,

лячу ў нямую бездань стрымгалоў.

Усе ўспаміны цішыня акрыла,

і што было, з туманамі сплыло.

Адно жыве іскрынка тае сілы,

што не згасілі бог і забыццё,

што чалавека некалі стварыла,

што мы завём, жартуючы, жыццём!

1975

***

Адшапацелі, адгулі лясы.

Спакой руку на лоб паклаў.

Праз сэрца прайшла думка неба.

Выйдзі ранкам на ганак і глядзі на дарогу,

па якой век віхрыцца,

прыгінаючы жоўтыя травы.

Вярніцеся ўсе, каго я любіў,

я хачу вам засведчыць,

што клопат маёй душы —

хадзьба адвечная ў людзі.

Святло, якое ва мне – ад вас.

Цемра, баюся яе,– ад вас, людзі.

Ды з надзеяй гляджу, як да зямлі

далікатна дакранаюцца пальцы чалавечнасці,

шукаючы нашых слёз на ёй.

1976

***

Калёры сну жыцця...

Спі, спі, пакуль не разбудзяць

крыкам ці шэптам. Ён будзе

галінкай з пупышкай гарачай,

шыба яе астудзіць.

Даруй – укленчу зары.

Даруй – укленчу каменю.

Вочы мае апякаюць

дзве кроплі. Апошнія.

Смяюся я? Плачу?

1976

МОВІЎ ЖЫЦЦЁ

Цягнучы свой цень, крыло нібыта,

вымавіў: жыццё. I тут прыйшло:

зоркаю ж была зямля калісьці.

Не чорны хлеб жыцця ў маіх далонях

крышыцца, а, мусіць, лёгкі хлеб.

Ах, як жыцця банальная расліна

ружовай кветкай неспатольна мкне:

благаславі яе дабром і ласкай,

абві ў прамень.

                        (Рука, што падае,

яна святая, нібы стол ад бога.

Скажыце ж ёй ісці і зелянець.

Кулак не трэба гадаваць. У цемры

яго ідэя. А ў каменні корань.)

У кожнай кветкі свой калёрны смех,

зялёнаю лістотай мовіць дрэва,

пяе пылінка кожная бязгучна!

I гэта свету шчырая рука.

Няхай жа на ёй скача ў дабрыні

канец, які намерыўся ў пачатак.

1978

ЗЯМЛЯ ЎЗДЫХАЎ

Зямля перасохлая

цяжка ўздыхае.

Расце там чаканне

(шыпшына без лісця)

і птушкі і голас абронены —

востры, сухі,

нібыта шып,

раніць

узнятыя вочы ўгару.

Бачыць знікненне страшуся,

адказу не чую,

і не пытаю, і не пытаю.

Рану пазнання,

як кветку, паказваю небу:

глыбока баліць,

і кругам ідзе галава.

Як гулка ціха!

1978

РАТАЙ

Праца цябе не ўмяшчае.

Спатоля – таксама.

Ратай,

якая ж твая зямля?

Калі яна на стале —

маленькая вельмі!

Затое, якая яна бясконцая

ў сэрцы!

На самай вялікай зямлі

ён стаіць,

увянчаны

вянком зязюль.

Дотык любові

абуджае яго дабрыню,

і яна зіхціць,

як нарог

пасля ворыва.

Ходзіць па яго сэрцы

ці то чалавек, ці то бог

гаспадаром руплівым

і кладзе ўсё на месца,

што не так пакладзена.

1978

ІДУЦЬ КАМЯНІ

Зноўку камень, шэры брат, мой ідзе.

Цяжка ўзнімаецца па сцяжыне ўгору.

Як і я, галаву апусціўшы, ідзе.

Нясе сваю каменную цішыню,

дагістарычны подых леднікоў,

водар траў і жытоў,

памяць аб чалавеку,

жывёліне і пчале,

якія да яго датыкнуліся:

мёдам пахне стары твар каменя,

ашчасліўлены жывёлінай і чалавекам.

Ідуць камяні.

Цяжка-цяжка ідуць.

Разам з намі нясуць

ледавік вечны смерці.

I становяцца ў нашых галовах

каля перапоўненых ямак.

Не спяшайся, камень,

пакуль яшчэ можаш

кветку быцця запальваць,

пакуль носяць чмялі мёд салодкі

з горкіх слядоў жыцця.

Ой, пад нагамі ў цябе каменьчык!

1978

***

Як пчала у вулеі. Як у кветцы пчала.

Абліплыя слодыччу дзён твае рукі.

Часіна стомы тваёй шчаслівай.

Быццам званы, хтось узносіць цябе над зямлёй.

На вуснах квітнее, гайдаецца слова:

спявай, што ты ёсць, і маўчы, што ты ёсць.

Але няма таго дома, дзе б ты быў, як дома.

Як пчала у вулеі. Як у кветцы пчала.

1978

ЛЕТНІ ПСАЛОМ

Жыта паспела. Пакрыквае драч.

Гляну наўкола – ўвесь слых і цікаўнасць:

мне на жніво падаспела пара —

слоў назапасіць і важкіх, і спраўных.

Рукі напеўныя лашчы, каса,

рот блаславі, каб не змоўк у аблудзе.

Дрэва часін, як жывая краса,

поўніцца тым, што было і што будзе.

Слаўлю нажын залатой збажыны!

Косы, вядзіце свой рэй адмысловы!

Вось я ўжо ўвесь у ахапку адным:

зерне і глеба, вусны і слова.

1978

НАРОДНАЯ ПЕСНЯ

З вока песні выкаціўся раптам

я слязой і ля дарогі ўпаў.

Дзякуй табе, творца мой крылаты,

што твой голас чую ў будні й святы,

што навек тваім падданым стаў.

Па жыцці з кійком дарожным крочу

між лугоў зялёных – душ людскіх,

чую ўсё – з парога плач дзявочы,

стрэлы слоў і стогн у цемры ночы,

скрыжаванне рук у міг цяжкі.

Крылаў шум над працаю спрадвечнай,

боль, што нават камень струшчыць змог,

голас бога ў тлуме чалавечым

чую я – і светла мне, й сардэчна,

ліжа рукі мне жыццё само.

1978

P. S.

На кожны пагорак

паклаў я па сонцу:

вось будзе прыгожа малечы,

калі будзе ўзыходзіць сюды.

На кожнай бярозцы

прыймеў па зязюлі:

вось радасна будзе дзяўчаткам,

калі ўсе будуць тут кукаваць.

У кожныя грудзі

уклаў я па слову:

вось заспяваюць сэрцы ў мужчын,

калі будуць ісці праз Літву.

1978

СЛОВА ЧОРНАЯ КВЕТКА

Памяці Стасіса Красаускаса

1.

Не магу вымавіць тваю смерць.

Не хачу імя яе чуць.

Летам, калі садзілася сонца,

глядзеў я на мора,

чакаючы твайго вяртання,—

як супакоіць вочы,

якія цябе ўсё шукаюць?

А ў нашых руках

рэха трапеча жывое

тваіх рук:

яны трымаюць цябе

і нікому не аддаюць.

2.

Упаў,

а неба не ўпусціў.

Птушкі бачылі, як ляцеў,

як і мы —

яго песню чулі.

Высока над намі

ўзнялося дрэва яго голасу.

Маўклівыя, мы селі пад ім,

ужо ведаючы,

што самае вялікае сярод нас —

Час.

3.

Карціна без рамкі – жыццё.

Чорнае і белае.

Які ж гэты трэці —

смерці

колер?

Знік, як зорка,

не адказаўшы.

Упершыню прамаўчаў.

А можа, і не пачуў,

што табе мы крычалі:

Застанься!

У зямлі і ў мора

ёсць дно.

Высечыце акенца,

каб праз века гроба

усіх вас

бачыць я мог.

1978

ПСАЛОМ ДОМУ

Па сцежцы, што вядзе дамоў,

парог балюча прыбягае,

да сэрца туліцца,– пагладзь хоць,—

імя тваіх зямлі і дому.

А з вокан, многа дзе вачэй,

на сон твой ціха налягае

знаёмы твар зямлі і дому,

агню, вады спрадвечных святасць.

I цёплай пысаю жыцця

гасцінны стол вячэрай дыша.

У першародстве ў сэрцы зліты

імя тваіх зямлі і дому.

I болей, чым магу я, веру!

1978

ПАХАВАННЕ

Двор успамінаў засланяе цень.

Каму і на каго цябе пакіну?

На кім самкну абапал шыі рукі?

Дзіця зямлі ўбягае ў гэты свет,

як з лугу, вышчыпнуўшы ў ім званочак,

і ўсё, праменячыся, звоніць, звоніць.

Збяры яго, наш свет, з любві і працы —

і ўбачыш: людзі ж там. Чаму ў жалобе

яны з такою цяжкасцю выносяць

з быцця у небыццё сваю паклажу?

Ёсць недзе сэнс, камусьці так патрэбна.

Схіляецца над дзіцем ціха радасць,

і вусны, лоб пацалаваўшы, шэпчуць:

апроч зямлі ёсць і бясхмар’е неба,

куды імкнуцца з вечнай песняй птушка

і чалавек з акрыленаю марай.

1978

***

Са сцірты, як з крыл аблокаў,

ахапіць дасяжна воку

ўсё па самай крайняй мерцы —

ад стала да слоў ад сэрца.

Дзьмуць вятры, а спіны ў поце

на гары ў такой рабоце.

Сып, жаўрук, свой спеў з вышыняў,

як расу нябёс, за шыю.

I калі не хмарыць зрання,

стуль відно і да прызнання:

хтосьці там, дзе зжата ніва,

быццам кветку, беражліва

чалавека ўзняў. Далёка —

а, здаецца, ўзняў высока.

1978

***

То аддалялася, то зноў навісла...

I я гатоў бы сам абняць

квітнення разгайданую вяршыню.

Прашу цябе, грудочак дабраты,

расчуль мяне да ўздыху, спазмы ў горле,

да дрыжыкаў лістка мяне праймі!

Сашчэру зубы, выцерплю ўвесь боль,

бо знаю: ён жа мой і боль, і клопат.

Падтрымка міру – гэта груз гары,

але пасільны кожнаму, каб несці.

Ёсць шчасце міласэрнасці – не зможаш

падаць руку, нямым вярнуць дар мовы.

Але чаму засмужана ў трывозе

ўся гэта прыгажосць? Няўжо часова?..

У кроне росквіту два розных птахі —

Залюбавацца б, а на сэрцы цяжка.

1978

КАІН

Ноч беспрасветная, і ўсё ж

яна не хлус. Беспамылкова

пакажа з мірыядаў зор

яго адзіную і строга

спытае: дзе ж цяпер твой брат?

Ён адчуваў твае абдымкі