Текст книги "Трава і камень"
Автор книги: Юсцінас Марцінкявічус
сообщить о нарушении
Текущая страница: 1 (всего у книги 3 страниц)
Annotation
Лірычнае крэда літоўскага паэта Ю. Марцінкявічуса – жыццё і яго высокае гарэнне, усведамленне адказнасці перад сабой і людзьмі.
ЮСЦІНАС МАРЦІНКЯВІЧУС
КРЫЛАТЫЯ СОСНЫ
БЕЛАЯ БЕСТУРБОТНАСЦЬ
ПЕРШЫ ТРАКТАР
ЗАХАД
***
ЗАМЁРЗЛАЕ МОРА
ВЯСНА
КРЫЛАТЫЯ СОСНЫ
ТАКІ ВЕЧАР
РУХ
ГАРЛЕМАЎСКІ МАТЫЎ
СПРОБА ЗНАЙСЦІ
***
ПАКАЛЕННЕ
ДОШКА ДЛЯ АБ’ЯЎ
***
АДЗІНСТВА ТРАВЫ I КАМЕНЯ
***
ТЫЯ ВОКНЫ
АСЕННЯЯ ПРАГУЛКА
СЦЯЖЫНА Ў ПУШЧУ
ГАРУЧЫ КУСТ
ПАХМУРНАЯ РАНІЦА
НАШЫ МАЦІ
ПЯЮ ЛІТВУ
ВЕТРАКІ
ЯК РАСТУЦЬ ДЗЕЦІ
ДАРОГА З ДОМУ
ЛОДКІ НА БЕРАЗЕ
ЧАКАННЕ ВЯСНЫ
ЛЕТНЯЕ УРАЖАННЕ
ЖНІВЕНЬ
НОЧ ЗДЗЯЙСНЕННЯЎ
ТУМАН НАД НЁМАНАМ
ПАД АСЕННІМ СОНЦАМ
ПРЫВІД
АНТОНАЎКІ
ЦІШЫНЯ
ЗІМА МАЙГО БАЦЬКІ
ЛОСЬ
ПАМІРАЕ РАКА
ПЕРШЫ ЎСХОД СОНЦА
ДУША НАПОЎНІЛАСЯ КРЫКАМ ЖУРАЎЛЁЎ
ЦЁМНЫ ВЕЧАР
КАЛЯ МОРА
***
БРАТ
СТАРАЯ АЗБУКА
РЭХА
ВЕЧАР: АТАМНЫ СТРАХ
УСМЕШКА НА ВУЛІЦЫ
ПАЧАТАК ЭПАСУ
***
ПАКУЛЬ СПЯЦЬ ДЗЕЦІ
ДЗВЕ ЖАНЧЫНЫ
НА ЗОЛКУ
ЛЕТА
ВЫСЕЧКА ЛЕСУ
РАНІЦА Ў ЛІТВЕ, ІДЫЛІЯ
АСЕННЯЯ АХВЯРА
ЛЯ ТРУНЫ
ШЫПШЫНА
НАТХНЕННЕ
ІСНАВАННЕ
СТРАЧАНЫ ЧАС
ПАЛЁТ ПТУШКІ
ПАД ЗОРКАЙ ВЫСОКАЙ
ЛІПА
ВЯРТАННЕ ПТУШАК
РАЛЛЯ
***
***
КРАЯВІД
ЧАС
АПЛАКВАННЕ БРАТА
***
***
***
***
***
ЛАГОДА ГЭТАЕ ЖЫЦЦЁ
АПОШНЯЯ БАЛАДА
ЖЫЦЦЁ ПАЭТА
БАЛЬШАК ВАЙНЫ
ПОЎНАЧ І
ПОЎНАЧ ІІ
***
ЛІТВА
КАБ СПЯВАЎ ПРА ЦЯБЕ
ШЧАСЦЕ, ШТО МАЮ ЦЯБЕ
ГАВАРЫЛА
***
РАНЫ
НЁМАН II
ПАЭТ
ІМГНЕННЕ
ІМГНЕННЕ
***
ТВОРЧАСЦЬ
***
АКНО
***
***
***
***
МОВІЎ ЖЫЦЦЁ
ЗЯМЛЯ ЎЗДЫХАЎ
РАТАЙ
ІДУЦЬ КАМЯНІ
***
ЛЕТНІ ПСАЛОМ
НАРОДНАЯ ПЕСНЯ
P. S.
СЛОВА ЧОРНАЯ КВЕТКА
ПСАЛОМ ДОМУ
ПАХАВАННЕ
***
***
КАІН
ТРЫПЦІХ
РАДАСЦЬ З ТАБОЮ
***
ВОСЬ Я – ТЫ!
ГЭТЫХ ДВА СЛОВЫ
ПРЫСВЯЧЭННЕ
ЗАКЛІНАННЕ
***
***
ВЕЧАР ВІЛЬНЮСА
***
НЯДЗЕЛЯ
***
***
ІДУЧЫ
***
У НАКІРУНКУ ДОБРЫХ СЛОЎ
ІШЛА БАГОЎКА ПА ВЯСЁЛЦЫ
notes
1
2
ЮСЦІНАС МАРЦІНКЯВІЧУС
ТРАВА I КАМЕНЬ
Трава і камень: Вершы. З літоўскай.– Мн.: Маст. літ., 1981 – 159 с., 1 л. партр. (Паэзія народаў СССР)
Рэдактар Н. I. Тулупава.
Мастак М. А. Вецік.
Мастацкі рэдактар У. М. Якунін.
Тэхнічны рэдактар Л. М. Шлапо.
Карэктар Т. В. Трубач.
КРЫЛАТЫЯ СОСНЫ
БЕЛАЯ БЕСТУРБОТНАСЦЬ
Белым-бела ўсё навокал, белым-бела!
Паміж небам і зямлёй расталі межы.
Бестурботна снег палотны свае сцеле,
Вее радасцю ягоны подых свежы.
Я прыжмуруся, ўпаду ў сумёт дзе-небудзь,
Як пад сонцам, расхіну наросхрыст грудзі —
Хай пальецца белізна мне ў сэрца з неба
Бестурботнасцю пяшчотнай і бясконцай.
1958
ПЕРШЫ ТРАКТАР
Цені клаліся на паплавы,
чэзлі сонца барвяныя блікі.
Урачыста над цішаю плыў
гул званоў, што на пацеры клікаў.
А ў ваколіцы дню наўздагон
першы трактар гурчаў дзелавіта.
Людзі беглі, забыўшы пра звон,
каб дзівосным тым дзівам дзівіцца.
I ў гурчанні матора глухім звон
свой голас нашчэнт замарудзіў:
можа быць, першы раз перад ім
шапкі скінуць забыліся людзі.
1956
ЗАХАД
Ніколі не бачыў
Такога прыгожага захаду сонца.
I ў светлым настроі такім
Я ніколі не быў.
Рассеяліся ўжо на ўсходзе
Грымотныя хмары,
I сэрца нарэшце
Знайшло супакой,
Здаецца, нібыта я змог
Разгадаць таямніцу,
Якая патрэбна для ўсіх
I святая для ўсіх.
Не ведаю толькі:
Ці хопіць жыцця,
Каб паспець мне пра гэта
Хоць трохі сказаць.
1958
***
Хачу гаварыць пра зямлю,
Ды слоў не хапае ў мяне,
Таму гаварыць буду словамі іншых.
Я чуў, пра зямлю гаварылі «мая».
I людзі, сціскаючы зубы,
Ад ворагаў і ад сяброў баранілі
Змест гэтага слова.
Я чуў, як маліліся людзі зямлі
I ў шчырых малітвах прасілі:
«Ты, родная наша матуля-зямля,
Нас накармі, апрані нас».
Я чуў, пракліналі людзі зямлю,
I ў гэтых праклёнах бяссільных
Спрадвечнаю скаргай гучала жальба:
«Не маці ты – мачыха злая».
Я чуў, называюць «нашай» зямлю,
Аб ёй прыгажэй і не скажаш.
Бо ў слове тым «наша» змяшчаецца больш,
Чым скажа нам слова «мая».
1956
ЗАМЁРЗЛАЕ МОРА
Мора сцюдзёнае і нежывое —
Быццам твар хворага,
Забінтаваны белай павязкай.
Няма вачэй —
I не відаць яго дум.
Няма губ —
I не чуваць стогну.
I няма твару —
Толькі белая павязка.
На беразе чайкі
Мітусяцца і крычаць,
Што мора памерла,
Што пакінула іх.
1961
ВЯСНА
Далёка
Па зямлі, што ў смузе веснавой падсыхае,
Дзяўчынка бяжыць.
Ёй, напэўна, семнаццаць гадкоў,
I ёй нельга не бегчы.
Валасы з паркалёвай сукенкай
Трапечуць, як сцяг.
А зямля, што чакае сяўбы,—
Ёй мільёны, мільярды гадоў,—
Як зярняты ў сябе,
Ногі белыя гэтай дзяўчынкі прымае.
Яшчэ ўсё так далёка —
Дык адкуль гэта радаснае прадчуванне ўраджая?
1961
КРЫЛАТЫЯ СОСНЫ
На беразе сосны. Чакаюць. I чайкам зайздросцяць.
I ў прострадзь глядзяць: ці не плыве карабель?
На самым світанку. Заружавелі лёгкія ветразі.
I – ток хвалявання
стрункія целы працяў.
Замітусіліся ўвішныя чайкі.
А карабель усё плыў, не спыняўся, мінаў.
Мабыць, да іншага берага, мабыць, да іншых соснаў.
У якіх шчаслівейшая доля.
У якіх літасцівейшы бог.
I раптам ускінулася ў паветра
і – паляцела,
як птушка,
адна сасна...
I рынуліся ўслед за ёю іншыя,
незвычайна
сабою уражаныя...
Астатнія так і памерлі,
не здагадаўшыся паляцець.
1961
ТАКІ ВЕЧАР
Я пушчу сягоння сэрца прагуляцца.
У самоце захацелася застацца.
Ахінае вечар мяне змрокам,
I такім спакоем некранутым,
I такою лёгкасцю раскутай!
Адышлі трывогі так далёка.
Ахінае вечар мяне змрокам.
Я пушчу сягоння сэрца прагуляцца.
У самоце захацелася застацца.
Я прашу: не затапчыце толькі сэрца!
1960
РУХ
Працягваюць рукі, напружваюць вочы,
Зблытаўшы яву і сны,
Да ісціны людзі крочаць і крочаць,
Хоць ісціна – самі ж яны.
У целах здаровых, пульсуючых жылах
Нясуць яны праўды агонь.
Самі сабе насыпаюць вяршыню,
Каб імкнуцца было да чаго.
Ідзіце, людзі, ідзіце, ідзіце,
Ідзіце разумнай гурмой!
На гэтай дарозе, святой і цярністай,
Сустрэньцеся вы са мной.
А сонца зойдзе і ўзыдзе зноўку
На нейкай далёкай вярсце.
Будзеш за сонцам імчаць наўздагонкі,
Рукамі яго вярцець.
Вечар палае полымем жоўтым,
Гараць твае ідалы ў ім.
Толькі аднойчы па сцэне прайшоў ты,—
Авацый не будзе зусім.
1962
ГАРЛЕМАЎСКІ МАТЫЎ
Каралі рок-н-рола
I ўсе іншыя, чуйце!
Каму рытм падуладны,
Танцуйце!
У рэактарах жыл
Кроў іграе.
Танец той жа адзін,
Толькі назва другая.
Рэчамі, што грозяць
Задушыць гэты танец,
Танец, быццам кулак,
Танец – рух апантаны.
Рэчы з рэчамі,
Як пылінкі, злучайце!
Нападайце на рэчы,
Нападайце!
Будзьце гучнымі,
Непадобнымі будзьце
I зямлю, як пакоі,
Танцамі абсталюйце.
1963
СПРОБА ЗНАЙСЦІ
1
Я гэтай ноччу ад сябе уцёк,
ад прыцягнення недарэчных рэчаў.
Што прывяду з сабою ў свой куток?
Чаго не маю – прагну з тым сустрэчы.
Што было ўпору – душыць, як пракруст.
Знікчэмнела – чым сам я быў заўсёды.
Нібы на нечы вымучаны густ —
адны і тыя захады і ўсходы.
I так ціхмяна без далечыні.
I так маркотна ў гэтакай ціхмені.
О, да каго звяртацца: адчыні,
што ад мяне схавалася ў зацьменні!..
2
А што я не маю —
узруненай роўнядзі нівы
ці горнасці неба,
з якім дзе калі гаварыў ганарліва?
Ці, можа, не маю
турботы штодзённай
ці хатняга ўтулку —
і ў хаце сцюдзёна?
О не, я ўсё маю.
Я поўны, як пляшка.
Ды толькі гадзіны варушацца цяжка.
Ды толькі спыняецца час,
бы заважкую ношку наклалі.
Ды толькі
зямля
ападае,
як шаля.
3
Утрымайце зямлю —
трава для яе зелянее.
Утрымайце зямлю —
для яе карагодзіць завея.
Утрымайце зямлю —
і для захадаў, і для ўсходаў.
Утрымайце зямлю —
для людзей і багоў, для іх згоды.
Утрымайце зямлю —
хто яшчэ разумее
першародную мову надзеі.
4
Я гэтай ноччу ад сябе уцёк,
ад прыцягнення недарэчных рэчаў.
Што прывяду з сабою ў свой куток?
Чаго не маю – прагну з тым сустрэчы.
Па сцежцы ранняй я сябе дамоў
прывёў плаціць задоўжаныя чыншы.
Круцілася зямля, час цёк ізноў.
Ды іншы ранак быў, і я быў
Ды іншы ранак быў, і я быў іншы.
ІНШЫ
1963
***
Не сядзіцца ў маіх казках прынцу.
Ён, дзівак, шукае іх працягу.
Бедны прынц, ён голы, як той прынцып,
Хоча наталіць шуканняў смагу.
Смешны й добры, носіць ён у сэрцы
Мудрасць, нібы кніжную старонку,
Ды сысці з яе яму няймецца,
Каб, як хлеб, раздаць сябе пароўну.
Ды зямля, што выспела каменнем,
Гоніцца бязлітасна за прынцам,
Кпіць з яго на людзях і нязменна
Ганьбіць прынцаў просты ўзнёслы прынцып.
Ах, зямля! Не любіць яна казак!
Хоць само жыццё мудрэй за казку.
Дзівакі, хоць раз паверце сказу:
Казка – гэта голай праўды маска!
1963
ПАКАЛЕННЕ
Альф. Малдонісу
Дзень паспеў для свайго перавалу.
У пярэдадня – цяжкая столь.
Навучаліся, як выпадала,
праз нястачу, і радасць, і боль.
I любоў апынулася вартай,
і нянавісць займела цану.
Мы знаходзім, знаходзім упарта
чалавечнасць, а не ману.
Да нялёгкасці першай – падробка.
Не ржавее сталь праз вякі.
Мы не можам быць паасобку:
у нас толькі па дзве рукі.
Мусяць сэрцы пільней ашчаджацца.
Блізка восень, і з ёй наставаць
найвялікшаму ў свеце мастацтву —
да астатку сябе аддаваць.
Абы ярка свяціць!..– хай сажа
уядаецца ў плоць і косць...
А заўсёды і ўсюды пакажа
цень дакладна, бы компас: ты ёсць.
1963
ДОШКА ДЛЯ АБ’ЯЎ
Хацеў бы я быць дошкай для аб’яў
I пасля працы да людзей заходзіць.
У дзверы пазваніць,
Зайсці
I здзіўленым мужчыне ці жанчыне
Сказаць:
Канцэрт Баха.
Выстаўка пейзажа.
Гамлет.
Травіята.
Рэчытатыў Рыхтара.
Спяваючыя галасы Японіі.
Кожнаму хацеў бы запрапанаваць
Яго любімы гук, пах, колер:
Высокім, мускулістым юнакам —
Спаборніцтвы па боксу, столікі ў кафэ,
Пасвараным маладажонам —
Кароткую экскурсію на параходзе.
А закаханым —
Апошні рад у кіно.
Дзіцяці, што за падзёртыя штаны быў пакараны,—
Марожанага порцыю.
Бабулькам —
Выстаўку кветак.
Міністрам, рэдактарам і лаўрэатам,
Што мараць аб суботнім паляванні і рыбацтве,—
Лекцыю «Ахоўвайце прыроду».
I я ўжо бачу,
Як глядзіць жанчына запытальна на мужчыну,
I ўстае той,
Па барадзе рукой праводзіць —
Не трэба і галіцца —
I з роздумам гаворыць:
– Калі наведала нас дошка для аб’яў,
Знаць, сапраўды, ёсць нешта надзвычайнае.
Прас электрычны ўключыла жанчына.
I я магу ісці далей.
1964
***
Вочы расплюшчыў я – сонца ўзыходзіць.
Ночы нібы й не было.
Усё, што губляў ты калісь ці знаходзіў,
Сэнсу не мае – сплыло.
I перамогу, і паражэнне,
Каб лёгкі да сонца быў бег,
Як тое, з якога ты вырас, адзенне,
Скінеш без жалю з сябе.
Раніцай гэтай мо здарыцца дзіва,
Здзейсніцца даўні твой сон:
Спусціцца з неба юнак зіхатлівы,
Сагрэе планету ўсю ён.
Раніцай гэтай мо з рога пальецца
Тое, чаго не знайшлі ў барацьбе.
Як гэта проста нам зажывецца:
Будзеш маліцца ты мне, я – табе.
1964
АДЗІНСТВА ТРАВЫ I КАМЕНЯ
Калі мяне наведвае стары мой бацька,
Я быццам бы яго вачамі
Гляджу на горад,
На свет,
На сябе,
На рэчы.
На яго твары няма нічога лішняга —
Быццам у спелым
Коласе пшаніцы,—
Усё ясна,
Проста,
Дакладна,
Усё як мае быць.
Сёння ён вярнуўся з горада
I сказаў:
– Тут няма адзінства травы.
I дадаў: —
Ёсць затое адзінства каменя.
Вечарам сказаў ён, уздыхнуўшы:
– Бачыш,
Мы падзялілі свет,
А як яго скласці зноў,
Мы не знаем.
1964
***
Кожны дзень я ў самога сябе паглыбляюся
I знікаю, нібыта ў натоўпе людскім,
У глыбінях уласных блуканняў губляюся,
Не заўважаны, не разгаданы нікім.
Прастаты! Я хачу прастату непадробную,
Быццам хлеба акраец, трымаць у руках,
Абыходзіць прасторы чужыя і родныя,
Каб адлегласць адчуць на цяжкіх бальшаках.
Я жадаю павесці за ручкі маленькія
Неспакойных, дапытлівых, прагных дзяцей,
Каб у свет углядаліся яснымі зрэнкамі,
Як зямля у ласкавых праменнях цвіце.
Так, напэўна, прыходзіць жаданая сталасць,
Калі чую і бачу я ўсё да драбніц,
I баюся, каб толькі для іх не настала
Неспадзеўна ліхая пара навальніц.
Толькі б ім не прыйшлося, пакінуўшы справы,
I мяне дакараць, і мяне папраўляць.
Толькі б нашым наступнікам, дужым і правым,
Не дазнацца, як даўнія раны смыляць.
1965
ТЫЯ ВОКНЫ
Яшчэ жывуць і бачаць тыя вокны,
праз шкло якіх вяло дзяцінства ў свет.
...Нібыта кіпці, вецце дрэў намоклых
на шыбіны кладзе свой плыўкі след.
I прабягаюць дрыжыкі па целе,
як зябкі вецер па старым стаўку.
А дождж плюскоча ў шыбах запацелых,
і дня пачатак туліцца ў кутку.
Ах, колькі іх нашараваных, чыстых,
заклееных папераю па швах,
ліло святло ў маю душу калісьці,
вяло за сцены ў невядомы шлях!
Бывала, утаропішся вачамі
праз крыж акна ў ліпнёвай спёкі муць,
і ўжо ніхто не адарве рукамі
таго, што зрэнкай ты паспеў крануць.
А ноч надыдзе – бляск свой серабрысты
лье маладзік на дрэвы і кусты...
За ўсё, што бачыў я ў дзяцінстве чыстым,
удзячны я таемным вокнам тым.
Як і ў дзяцінстве, я й сягоння доўга
гляджу на ўсё праз даўняе акно.
Яно жывое. Ды ў праёме строгім,
на жаль, не ўсё сапраўднае відно.
1966
АСЕННЯЯ ПРАГУЛКА
Злагодзіўся верасень нібы,
і поўна ў вятрыскі пяшчоты.
I лес прасвятліўся, як шыбы,
сарваўшы фіранку лістоты.
Хоць раз, затаіўшы дыханне,
дрыготкім ухопім зрокам,
як падае лісце і вяне,
адчуўшы зіму недалёка.
А сэрца не скіне ігліцы...
Усё мы спазнаем і знойдзем
і вернемся, ўсе таямніцы
адкрыўшы.
Не вернемся. Пойдзем
туды, дзе зара палыхае
вячэрняя – сцягам для бою.
Радзіны яна прадракае.
Чые? Ці не нашы з табою?
1966
СЦЯЖЫНА Ў ПУШЧУ
У сінюю пушчу сцяжына —
далёка ці блізка яна?
На твары ляжыць павуціна —
прыгаданая даўніна.
Ах, кратайце, кратайце, згадкі,
трывогай няяснай мяне!
Няхай усяго, без астатку,
вячэрні настрой захлыне.
Укленчыць такою часінай
карціць, абдымаючы дол,
каб рыжую гліну айчыны,
і гукі, і справы наўкол
адчуць, бы вязьмо павуціны
з наліплай жывою расой,
бы ў сінюю пушчу сцяжыну,
што свеціцца ў цемры сляпой.
1966
ГАРУЧЫ КУСТ
Стаю – нібы Майсей – збянтэжаны праявай
гаручага куста.
Асенні ліст пячэ.
Яшчэ няма задум, напэўнасці яскравай,
што, калі стукну ляскай,– крыніца пацячэ.
А трэба спрабаваць.
I верыць неабходна,
што, працягні руку – магічны маніфест,—
і маннаю з нябёс накорміцца галодны.
Якой цаною мусіць сплаціцца гэты жэст?!.
Акінуся назад:
руплівыя гадзіны
над тым, што не цвіло, шчыруюць – хай цвіце...
I, можа, ўсё жыццё —
няскончаны, адзіны,
нераспазнаны цуд,
няпросты ў прастаце.
Так і цяпер.
Агонь – цаной.
Агніста
гаворыць куст.
Жыццёвы агнябег.
I я прыўзняў руку – і першы, чысты
стаў, быццам манна, з неба падаць снег.
1966
ПАХМУРНАЯ РАНІЦА
Я ў дзень адзін сваё жыццё ўмяшчаю,
ноч сустракаю, нібыта труну,
на сонца як на бога паглядаю,
хвіліну ўсё чакаючы адну.
Разбудзіш ці ўваскрэсіш – я пытаю —
дасі мой век падоўжыць на зямлі,
з якога, зрэшты, выкуеш металу
жыцця яшчэ хоць некалькі хвілін?
Я добрым стаць яшчэ, напэўна, здолею,
патрэбным для людзей, нібы агонь,
змагу стрымаць лавіну часу цвёрдай воляю,
знайсці, нарэшце, сэнс жыцця свайго.
Ідуць дажджы, злятае лісце долу.
Я пазнаю падзенне й заняпад.
Ідзе світанак так павольна й квола —
о божа, як святлу твайму я рад!
1967
НАШЫ МАЦІ
Сагнуўшыся, бульбу капаюць,
гадуюць маленькіх дзяцей.
Мужчынская ж справа такая
страляць на вайне у людзей.
Вярнуўшыся, дні баявыя
успомняць за чаркай-другой.
А спіны жаночыя ныюць
ад родаў, ад працы цяжкой.
Глядзяць на калыскі ласкава,
дзе ўголас крычыць новы рот,
а позна пасядуць на лавы —
і зноў загудзе калаўрот.
I так аж да пеўняў. Ірвецца
трывожны іх сон раніцой,
калі варухнецца пад сэрцам
пачатак істоты жывой.
А колькі жалобнай часінай
схаваць іх прыпала ў зямлі.
Ды зноў і кудзеля й радзіны
па бітай сцяжыне вялі:
то хату падперці, то воўну
часаць або сукны валіць,
а спыніцца сэрца раптоўна —
прыпасці да роднай зямлі.
Не шмат яны ласкі зазналі
да самай гаротнай труны.
Шкада! Ўсю Літву ўзгадавалі
худымі грудзямі яны.
1966
ПЯЮ ЛІТВУ
Пяю Літву, як радасць тую,
Што з папялішчаў узрасла,
Як мару самую святую,
Што шляхам прада мной лягла.
Зялёны шоўк лугоў надрэчных,
Што атуліў маё сяло,
Цяпло тваёй разумнай печы,
Нібы сяброўскае цяпло.
Прашу перада мной раскрыцца
Крыніцай дум і сэрц сваіх.
Глынуць дай з гэтае крыніцы,
Дзе б’е струмень надзей жывых.
Яшчэ крычыць уся тут глеба,
Магілы з ранамі гудуць.
Бяру ў руку кавалак хлеба
I з вамі гутарку вяду.
Вяду я гутарку жывую
З агнём, паветрам, шумам дрэў.
Ды з усяго, што маю, чую
Вас – як Літвы маёй напеў.
1966
ВЕТРАКІ
На дыназаўраў, ацалелых
З дагістарычнае пары,
Яны падобны. Душы з целаў
Даўно ўжо вымелі вятры.
Але часаць імкнуцца сонца
Падраным крыллем ветракі,
Да нас дайшоўшы, як у смолцы
Бурштыну – ўліплыя жучкі.
I думкі іх астылі, нібы
Цяжкія жорны, на вякі.
Пустуе ў іх бярэмя хібаў,
Сумленне іх – чысцей мукі.
Як пірамідам анямеўшым,
Нічога ім не прыгадаць
I не ляцець, а клыпаць пешшу,
Дзвярэй зубамі скрыгатаць.
(Якое моцнае натхненне
Іх вымушала зноў і зноў
Малоць начамі летуценне
Палёў, што згружана з вазоў!)
Ушчэнт іх час яшчэ не спетрыў,
Надзея ў іх яшчэ ліпіць,
Хоць разумеюць: можа ветрам
Іх ноччу гэтаю ж зваліць.
Яны і ў слоту, і ў спякоту,
I пад завейнае выццё
Свайго чакаюць Дон Кіхота,
Каб скончыць з гонарам жыццё.
1966
ЯК РАСТУЦЬ ДЗЕЦІ
Нешта ў змроку расце і расце.
Можа, лёс неспакойны ці страх —
Гэта дзевяць пачварных галоў,
Як на плоце гаршкі.
Дзеці, дзеці, дадому пара!
Чаравікі пад ложкам растуць.
I на крэсле расце апранаха,
I драўляны выростае меч,
Што звісае з высокага ложка.
Вось да брамы дабегла дарога,
Засаплася, прыстала, укрылася пылам:
– За дзевяццю рэкамі,
– За дзевяццю лясамі,
– За дзевяццю морамі,
– Праз дзевяць крокаў
Расце дзевяцігаловы дракон!
I спачатку...
1967
ДАРОГА З ДОМУ
З усіх дарожных думак
Было адно жаданне:
Каб так было ўсё гэта:
Гасцінец праз пагоркі,
Воз драгкі і слуп пылу,
Дождж, пад якім прамоклі
I дзеці, і каноплі,
I белы дым над грэчкай,
Над ярыною зрэбнай,
I рэчка, і той мосцік,
Дзе грукацяць калёсы,
Нібыта гром далёкі
Або перасцярога,
Што гэта ўсё ніколі
Ўжо больш не паўтарыцца:
Гасцінец і пагоркі,
Воз драгкі, і слуп пылу,
I прагны позірк, поўны
Далечыні імглістай.
1967
ЛОДКІ НА БЕРАЗЕ
Даўно рыбакі свой апошні
улоў прапілі і забылі
і лодкі, як посуд парожні,
на беразе перакулілі.
Нібыта на пляжы, тут лодкі
з голымі жыватамі
стынуць пад ветрам халодным,
мокнуць яны пад дажджамі;
як рыба на беразе, млеюць,
знядужаныя ў паняверцы.
А возера побач шалее,
чуе прыход белай смерці
і той блакітнай нядзелі,
калі скрозь чарот высокі
чароўная лодка-надзея
пройдзе ў ваду лябёдкай.
Разлуку прыносіць восень,
тугу і самоты холад:
з лугамі рассталіся косы,
з дарогамі пругкія колы.
Прыроды чысцюткае поле —
нібыта сумленне зрання:
нічога няма на ім, толькі —
вецер, снег і чаканне.
1966
ЧАКАННЕ ВЯСНЫ
Што разважыць наш ранішні роздум?
Мы – пагаслай зямлі жыхары.
...Ад звярыных напружаных ноздраў
перасохнуць рачныя віры.
I да сонца павернецца камень,
і абрынецца вецер са стром.
Да калыскі сваёй ці да ямы,
працягнуўшы далоні, замром?!
Так звычайна і так неймаверна
рунь праб’ецца праз пыл пакрысе.
I зямля запаветнае зерне,
бласлаўляючы, ўгору ўзнясе.
Усміхнуся: ах, мілая, зноўку
мы абудзімся ў новай пары...
Быццам глечык, парэпаны звонку,
мы жыццём яшчэ поўны ўнутры.
1967
ЛЕТНЯЕ УРАЖАННЕ
З далягляду
прылятае ўвесь зялёны
коннік лета: след зялёны,
цень зялёны
спрытна скачуць цераз рэчку,
узбягаюць па адхоне,
узнімаючыся ўгору,
абмінаючы азёры,
умінаюць край дарогі —
і праносіцца, імчыцца
напрасткі па даляглядзе,
і абрушваецца морам,
і адносіць, і адносіць —
о п’янлівы лёт ягоны, я і сам,
як ён, зялёны,
так бы лётаў,
так бы шастаў —
лёс зялёны, без кантрастаў,
лёт зялёны,
ўзлёт зялёны,
толькі ў полі за дарогай
нечаканай засцярогай
кропляй капае чырвонай
мак,
ды конніку
няўзнак...
1967
ЖНІВЕНЬ
Паглыбеўшыя ночы
пралятаюць без сноў.
Жнівень ласкава крочыць
між людзей, каласоў.
Над гумном ззяе неба,
поўня сее святло
круглым боханам хлеба
над заснулым сялом,
быццам сімвал таемны
той вясёлай пары,
калі бачыць прыемна
госця, сябра ў двары.
Калі спелай прыроды
кліча голас жывы,
калі шчасця прыгоды
будзіць лёс у крыві.
Калі смеласць з надзеяй
нараджаюцца зноў,
на касе палымнее
срэбра рос, а не кроў.
1968
НОЧ ЗДЗЯЙСНЕННЯЎ
Пайду зірну– ці ясны месяц, ці паўзмрочны,
а можа, ў небе поўня?
Даўно я чуў пагудку: гэткай ноччу
здзяйсненнямі свет поўны.
Я ўбачыў: ад мяне чакаюць травы й дрэвы
слоў новых і нязвыклых,
адзіных тых спрадвечных даўніх спеваў,
у вечным часе зніклых.
Стаяў нікчэмны я, разгублены і смешны,
самотны, як на сцэне,
згубіўшы словы ўсе свае ў тузе няўцешнай,
іх сэнс былы й адценні.
I я, як лук напяты, ўсёй душой і целам
не захацеў скарыцца
і голасна гукнуў тым дрэвам, травам спелым
адзінае: жывіце!
I ажыло усё, і дрэвы зашумелі
ад слоў маіх прарочых,
а я, як творца бог, ад цудаў тых змарнелы,
глядзеў сусвету ў вочы.
1966
ТУМАН НАД НЁМАНАМ
А ці ёсць ён за хваляй вірлівай,
бераг іншы, ці ўсё тут са мною,
дзе куляюцца сосны з абрыву,
ап’янеўшы быцця вышынёю?
Дзіўна гэтак дайсці да мяжы той,
аб якой і не марыў употай.
Так адчайна птах крыкнуў над жытам,
нібы страціў вышыннасць палёту.
Дык маўчы, маё сэрца, аціхні!
Ты стрываць яшчэ многае мусіш:
праз туманы ляцець і праз ліўні,
уздымацца і падаць у скрусе.
Далятае гудкоў сіплых рэха,
каля берага плешчацца лодка,
і каменне спускаецца ў рэку,
абціраючы золакам шчокі.
Нечакана, бы сонца, зайграе
кропля росная, ўпаўшы пад ногі.
Чалавека раптоўна спаткаеш —
здасца ён і вялікі й убогі.
Дык маўчы, маё сэрца, аціхні!
Ты стрываць яшчэ многае мусіш:
праз туманы ляцець і праз ліўні,
уздымацца і падаць у скрусе.
1966
ПАД АСЕННІМ СОНЦАМ
Як падачку, рукою з трымценнем
Горнем рэшткі святла, цяпла.
Пагасцім яшчэ ў сонцы асеннім,
Бо да кожнага шчырасць прыйшла.
Бо зімы ўжо мы чуем подых,
Бо ўжо сонца свеціць скупей.
Цень у кожнага з кожным годам
Шмат даўжэйшы, як быў раней.
Бо згубіць у жыцці чалавека,
Як і сонца ў небе згубіць.
1966
ПРЫВІД
Так не часта, на жаль, ах, не часта,
толькі ў міг, калі добры бываю,
за хацінаю роднаю бачу
ў звоне птушак
і ў квецені сад.
На парозе,
стаптаным парозе,
сядзіць маці, прычэсвае пасмы,
напяваючы, як заклінанне,
нечуваную песню-малітву:
– СІВЫ ВОЛАС – ЖАЎРАНКУ,
ЧОРНЫ ВОЛАС – ЛАСТАЎЦЫ,
А РУСЯВЫЯ КОСКІ
Ў КАЛЫСКУ – СЫНОЧКУ...
Валаскі, што апалі, збірае
ды пускае з далоні на вецер,
каб у птушак маленькіх было
з чаго віці сабе гняздзечкі.
А за спінаю дзверы – правалам,
і халодныя сенцы – магілай.
Узнімаецца цяжка матуля
і знікае – у чорным правале.
За хацінаю сад абгарэлы
ў чорнай квецені кожную весну.
Ах, з чаго цяпер птушка малая
будзе віці сабе гняздзечка?
1966
АНТОНАЎКІ
Пах і смак іх на губах не стыне,
яшчэ помняць рукі важкасць плоду.
Як быкі сівыя у лагчыне,
туманы пасуцца каля броду.
Ды імжа ляжыць на прыгуменні
белым папярэджаннем аб сцюжах.
Застаецца толькі, як імгненне,
успамін аб леце, сонцы, ружах.
Сок слязой бурштынавай халодзіць
зубы, што грызуць той плод салодкі.
Так каханне наша на зыходзе,
хоць яно й было такім кароткім.
Але вочы з жалем паглядаюць
У той бок, адкуль няма вяртання.
Ці то снег дарогу засцілае,
ці то мы ссівелі нечакана?
Сонечны той смак яшчэ нам сніцца,
адчуваюць рукі важкасць плоду.
Толькі мары той не паўтарыцца,
не вярнуць нязбытную нагоду.
1966
ЦІШЫНЯ
I я буду маўчаць.
Добра ісці з маўклівымі рэкамі.
Чуць шорах у цішыні.
Мо думкі?
Мо рыбы?
I рыбы і думкі нямыя?
1967
ЗІМА МАЙГО БАЦЬКІ
З дрэў, што некалі садзіў мой бацька,
Птушкі ўсе даўно паадляталі.
I на чорныя галіны іх
Толькі ўзімку зоры ападаюць.
Вось ляжаць усе яго прылады:
Барана, саха, каса і рукі,
Быццам бы няма куды пайсці,
Быццам бы няма чаму дзівіцца.
I жыццёвыя яго падзеі
Неадназначнымі засталіся —
Хто абраміць жыта ці ваду,
Хто апіша ці вясну, ці лета?
Калі добра ўслухацца, дык ноччу
Чутна, як у хлевушку за хатай
Глыбака, пакутліва ўздыхае
Верная, старэнькая рагуля.
Гэта ўсё трывожыць маю думку.
1966
ЛОСЬ
Каля крыніцы свежыя сляды,
Абгрызеныя парасткі ракіты,
Дрыжаць ад пахаў трапяткія ноздры,
I музыка сугуччаў – у вушах.
А потым на яго ссівелай шкуры
Разыдзецца скрываўленая пляма,
Уткнуцца ноздры у пясок настылы,
I згаснуць промні сонечных рагоў.
Ён мне на сконе не аддаў нічога:
Ні пахаў, ні сугуччаў, ні пачуццяў,
Якімі ён быў повен і багаты,
I засталося ўсё ў дрымучым лесе.
Здавалася —
Мяне ён перамог.
Змачыце палец у крыві гарачай,
Каб перакрэсліць каінавым знакам
Мой дужы лоб,– няхай убачыць кожны,
Што я такі звычайны, як і ўсе.
I я пайшоў з лясных зялёных нетраў,
Нібы ў астрог,
Суровы, адзінокі,
Асуджаны сабою пажыццёва.
1967
ПАМІРАЕ РАКА
Няма асноўнага пытання
Цячэ адкуль, цячэ куды.
I берагі даўно замоўклі
Ад жуды.
У глей хвастамі
Рыбы б’юць і б’юць.
Знікаюць рыбы,
Птушкі не пяюць.
Няма жанчынам дзе
Ні мыць, ні паласкаць,
Расце трава,
А хваляў не відаць.
Ой, на каго ж
Пакінула ты нас?
Я гладжу дно,
Што высахла не ў час.
Хадземце, людзі,
I раку наплачам,
Каб слёзы піць свае.
Тады мы нешта значым!
1967
ПЕРШЫ ЎСХОД СОНЦА
На верхавінах дрэў
Лісты трапечуць лёгка:
Яны ўжо бачаць,
Яны ўжо бачаць!
Спаўзаюць цені
Доўгія на захад.
Там будзе ноч.
Калі мы не праспім,
Дык дойдзем да яе.
Маўчыць імклівая вада,
Нібы мяркуе, а ці варта
Ёй выпускаць на бераг чалавека
Імклівай рыбінаю, яшчарам, лілеяй
Ці з іншым неразгаданым абліччам.
Мы нават і не ведаем напэўна,
Каторы раз такое робіцца на свеце.
1967
ДУША НАПОЎНІЛАСЯ КРЫКАМ ЖУРАЎЛЁЎ
ЦЁМНЫ ВЕЧАР
Вечарэла.
Цягнуліся птушкі да лесу.
Застаёмся адны
і, напружыўшы зрэнкі, глядзім,
як сутонне бяздоннае нас паглынае,
як ад нас аддаляецца добры,
асвойтаны свет.
Усё вернецца некалі,
мусіць вярнуцца.
Але ў гэтым няўмольным прамежку
як дыхаць жывым?
Рукі самі
адна да адной пацягнуліся ў змроку
і, знайшоўшыся,
бы за імгненне і вечнасць,
трымаліся за сябе.
Паглядзі на мяне
Паглядзі,
бо, не ўбачаны, знікну.
Пасяліся ўва мне,
як планету любові, ўзгадуй.
Пастаянна губляючы
і пастаянна знаходзячы,
назаві мяне імем,
якое падобна жыццю.
Быццам нешта хацелі дагнаць,
заклапочаных птушак чароды
кіраваліся ў лес, далячынь, небасхіл...
А адтуль падымалася важка, павольна
адна птушка вялізная —
ноч.
1966
КАЛЯ МОРА
Не ведаю,
падзякаваць каму
За сонца гэтае
і мора,
За глыбіню ўрачыстага спакою,
За ўсё, за ўсё, што ёсць,
За тое, што магу не думаць,
А калі думаць – думаць спакваля,
Што не было і што няма нічога,—
Што не было пачатку і канца,
Што толькі ёсць вось гэтае імгненне,
Такое неабдымнае заўсёды,
Калі тваё асмужанае цела
Мяне высока ўзносіць, аж да сонца,
I акунае ў мора глыбіню,
Дзе тоіцца, нібыта падсвядома,
Інстынкт непераможнага жыцця...
Пасля усёю сілаю,
да болю,
Сціскаю ў жмені дробныя пясчынкі,—
Каб гэтым, хоць маленечкім імгненнем
З бясконцай вечнасці
Самому кіраваць.
Ды чым упарцей я сціскаю жменю,
Тым высыпаецца пясок імклівей,
I ўсё канчаецца.
Два целы,
Што вынырнулі з морскай глыбіні,
Каб хоць нядоўга сонцам любавацца,
Што выбралі сабе Зямлю,
Але няма за гэта дзякаваць каму.
1967
***
Снягі там цяпер – пад стрэхі,
з якіх капяжы – як свечкі.
Бацька з палонкі свежай
поіць карову з авечкай.
Пасля ён рукой беражлівай
кладзе ім у яслі сена.
I маці з даёнкай ля вымя
апусціцца на калені.
Мне трэба той край праведаць,
пяшчотна цяля пагладзіць
і бачыць, як скупа, ды светла
жыццё плыве ў згодзе і ладзе.
Мне трэба, мне дужа трэба
сесці за стол бацькоўскі
і лустаю чорнага хлеба
прычасце зрабіць да спакою.
1966
БРАТ
Лепей давай памаўчым,
можа, абодва ўбачым:
п’юць ля калодзежа коні,
пысы ўзнімаюць —
падае з вуснаў вада.
А на высокім схіле
іх велізарныя цені.
Гэтак заходзіць сонца.
Бусел на даху.
Як дзень прамінулы.
Стаіць і глядзіць.
Адчынены насцеж вароты —
вяртайцеся ўсе дадому.
Крокі – як дождж —
усмакталіся ў глебу глыбока
і непрыкметнымі жыламі
ў студню прыбеглі.
Вады зачарпні для мяне.
Проста з вядра буду піць —
дзень быў нялёгкі.
Явар у цемры – як палец,
пагрозліва ўзняты.
Не бойся:
нам толькі здаецца,
што вечныя мы.
1967
СТАРАЯ АЗБУКА
Так робяць люльку,
Хлеб расчыняюць.
А так на хату
Лес высякаюць.
А так малоцяць.
Так круцяць жорны.
Так гасяць вапну.
Так паляць горны.
А так смяюцца.
А так галосяць.
Так ткуць палотны.
Так пояс носяць.
Так ладзяць сохі,
Гартуюць зброю.
I на вайну так
Ідуць гурбою.
Так, хто шчаслівы,
З вайны вяртае,
Так над магілай
Сасна ўздыхае.
1967
РЭХА
Яшчэ калі-небудзь
Выйду у лес пагукаць.
А-у!
Сам з сабою накрычуся
і насваруся:
А-у!
Бярозы і елкі
рознымі імёнамі назаву:
А-у!
Дамоў вярнуся
добры, такі, нібыта з царквы.
I ўзляціць на плячо маё
голуб ласкавы.
У руцэ прынясу я
кавалак калючага дроту.
Ці не ён гэта
прывязаў мяне да жыцця?
А-у!
1967
ВЕЧАР: АТАМНЫ СТРАХ
Дакладна не ведаю,
Колькі трацілу цяпер прыпадае
На кожнага з нас.
Хоць добра вядома, што столькі,
Колькі яго назапасілі недзе,
З лішкам хопіць
На кожнага з нас.
Я дома адзін.
Я сяджу.
I куру.
Вечарэе.
Не рана.
Час святло запаліць.
Невысока, каб зручна было,
Пры дзвярах невялічкая чорная кнопка.
Можа, смешна,
А я вось баюся, што выбухне раптам...
Смешна, бадай, сапраўды.
А што, калі выбухне?
Лепш пачакаю.
Хутка вернецца жонка.
Хутка прыйдзе са школы дачка.
I я, вярнуўшыся ў матрыярхат,
Магчыма, здалею хоць некалькі
тысячагоддзяў пражыць.
1967
УСМЕШКА НА ВУЛІЦЫ
Я доўга сачыў за адным чалавекам:
ён стаяў на рагу і ўсміхаўся.
Па вуліцы ехалі, людзі ішлі,
а ён, адзінокі, стаяў і ўсміхаўся.
Скажыце, ці ж гэта не дзіўна?
Стаяць сярод белага дня
і самому сабе усміхацца...
Я сачыў за паглядам ягоным.
Здаецца, нічога у ім не было.
У аблічча ўглядаўся,—
на стомлены
і непаголены твар.
Скажыце, ці ж гэта не дзіўна?
Стаяць сярод белага дня
і самому сабе усміхацца?
Міжвольна і я усміхацца пачаў.
Хоць дзіўна!
А ну, паспрабуйце і вы
спыніцца на вуліцы
і без прычыны
ўсміхацца самому сабе.
Як добра,
як добра ўсё ж!
Пасля да яго падышоў я паціху:
– Прабачце...
Вы б мне адказаць не змаглі,
чаго вам так смешна?
Чаго?
А ён на мяне паглядзеў
і здзівіўся,
усмешка прапала адразу:
– Няўжо усміхаюся я?
Вам гэта здалося...
А зрэшты,
што вам да таго?
Пайшоў ён,
а я на тым месцы спыніўся,
ды толькі ўжо не ўсміхаліся болей
ні ён і ні я.
1964
ПАЧАТАК ЭПАСУ
Нечакана выспела слова
і слязой застрала ў горле.
Аплачам сябе, аплачам.
Камень.
На камені – агонь.
Над агнём – ястраб і голуб.
Вечны агонь.
Вечныя ястраб і голуб.
Не вечны толькі камень —
яму на змену прыйшлі бронза і жалеза.
Азёры яшчэ былі безыменныя.
Усе рэкі называліся «дунаямі».
А дзеці гулялі з вужамі
і – як сёння – пахлі малаком.
Мужчыны выпальвалі прасекі ў лесе.
Вечарамі яны напружана думалі
пра ўсё, што бачылі ўдзень,
