Текст книги "Ağ qəm"

Автор книги: Sədaqət Kərimova

сообщить о нарушении

Текущая страница: 3 (всего у книги 6 страниц)

Talihə fikirlərinin istiqamətini dəyişdi. “Gələk işin üstünə. Nəhayət ki, işim var, maaş alacağam. 200 min manat az pul deyil. Buna da min şükür. Gör neçə aydır evə bir manat da gəlmir. Gərək yaxşı çalışım, məndən narazı qalmasınlar. Yoxsa, Allah eləməmiş, bu iş də əlimdən çıxar”.

Bu fikirdən qorxan kimi oldu. Neçə aydan bəri dəymədiyi qapı yox idi. Bakıda elə bir küçə, elə bir məhəllə yox idi ki, yolu ora düşməsin. “Gəl pis şeylər haqqında fikirləşməyim. Ümidi itirmək olmaz, hər qaranlıq gecənin bir aydın sabahı var. Hər ümidsizlikdə bir ümid işığı yanır".

Onun “ümid işığı” – ikimərtəbəli daş hasarın içində yerləşən gözəl bir ev idi. Zəngin düyməsini basdı. Qapını yaşlı bir qadın açdı.

– Gəlmisiniz? Xanım indicə sizi soruşurdu. Gözləyin, indi sizi qəbul edəcək.

Talihənin boğazının içində nə isə bir şey üst-üstə qalanırdı. O, hisslərini büruzə verməmək üçün bir neçə dəfə öskürdü, sonra keçib kresloda əyləşdi.

Bura əslində evdən çox qəsrə bənzəyirdi – soyuq, gözəl qəsrə. İki metr hündürlüyündə hasarın o tərəfində Talihənin adət etdiyi, özünün də iştirakçısı olduğu həyat dövr edirdi. Bu tərəfində isə onun indiyə kimi təsəvvürünə belə gətirə bilmədiyi, ağlına yerləşdirməkdə çətinlik çəkdiyi yeni, fərqli bir dünya var idi. İndi onu qəbul edəcək xanım bir vaxtlar redaksiyada korrektor işləmiş, kobudluğuna və işin öhdəsindən gələ bilmədiyinə görə uzaqlaşdırılmış Simuzər idi. Onun əri, orta təhsilli Akifin Bakıda bir neçə ticarət köşkü var idi.

“Mənə nə?”– deyə qəmli fikirləri özündən uzaqlaşdırmağa çalışdı. Qonşu binada yaşayan kimsəsiz qoca professor nəvəsi yaşda kommersantın maşınını yumurdu?” Metronun qabağında dilənən, iki il əvvəl dünyasını dəyişmiş başqa bir professor yadına düşdü. Müəllim tanış– laının neçəsi xaricilərin evlərində qulluqçu işləmirmi? Dünən qəzetdən həyəcanlı sətirlər oxumuşdu: “yaşlı bir qadın küçədə yol getdiyi yerdə birdən yıxılıb. Təcili yardım özünü çatdırana kimi o, keçinmişdi. Tibb ekspertinin rəyinə görə son bir həftədə qadının dilinə yemək dəymə-yibmiş.”

Talihə Simuzərin beş yaşlı oğluna həm dayəlik etməli, həm də ona rus dilini öyrətməli idi. İş vaxtı səhər saat 9-dan axşam saat 5-ə kimi olmalı idi.

Beş dəqiqə ona bir saat qədər uzun göründü. Nəhayət, içəri otağın qapısı açıldı və Simuzər xanım oğlu ilə zala daxil oldu.

Axşam Talihə özünü illər yorğunu kimi hiss edirdi. Saatın əqrəbləri saat 5-in üstündə dayananda evdəkilərlə sağollaşıb qapıdan çıxmaq istəyirdi ki, Simuzər xanım əlindəki içi zibillə dolu iki kağız torbanı ona uzadıb dedi:

– Bunu küçədə zibil qabına atarsan!

Bu hökm dolu tələb Talihəni sarsıtdı. Kim bilir, bu qara xanım ondan həlimcəsinə xahiş etsəydi, bəlkə də inciməzdi. Amma o, əmr edirdi, gösrəriş verirdi. Yəni ki, hünərin var, atma! Səni işə mən götürmüşəm, istəsəm qaravaş kimi işlədəcəyəm!

Talihəyə elə gəldi ki, indicə aldığı gözlənilməz zərbə boyunu balacalaşdırdı, səsini aldı, onu yazıq görkəmə saldı. Elə bil bu, o deyildi, başqa Talihə idi. Öz görkəmi, duruşu, yerişi, danışığı özünə miskin göründü.

Torbalan götürüb qapıdan çıxdı. Onları küçənin başındakı zibilliyə tullayıb ağır addımlarla, yorğun halda avtobus dayanacağına sarı getdi. İlk dəfə hiss elədi ki, yaşlaşıb.

Səkinin o üzündə dayanıb arvadının – neçə-neçə kitabın müəllifinin özgə evinin zibilini neçə atdığına tamaşa edən Taleh sinəsini dəlib çıxan hönkürtünü başqaları eşitməsin deyə yaxınlıqdakı bağa tələsdi. Adamsız, sakit bir güşədə oturub əlləri ilə başını tutdu. Onun vüqarlı Talihəsi bu gün elə yazıq, elə köməksiz, elə aciz, elə müti, elə miskin idi! Taleh dünyada hər şeyini qurban verməyə razı idi, təki bayaqkı anlar həqiqət olmasın, təki onlar yuxu olsun.

* * *

Üç aya yaxın idi ki, Taleh evə gec gəlirdi. Üç ay idi ki, onun eyni açılmırdı. Hər gün qaranlıq düşəndə evə dönür, adəti üzdə divanda yerini rahlayıb televizora tamaşa edirdi. Heç kəsdən heç nə xahiş etmir, qabağına yemək qoyulanda yeyir, elə oradaca yuxuya gedirdi.

Onun bu qəribə həyat tərzi Talihəni əsəbiləşdirirdi. O, zahirdə özünü təmkinli, səbrli, sakit aparsa da, daxilində qəzəbdən coşub-daşırdı. “Harada idin?” sualına Taleh həmişə eyni cavabı verirdi: “İşdə”. Eyni sual və eyni cavab demək olar ki, hər gün təkrar olunurdu. Talihə içinə yığılmış hikkəni güclə udur, təmkinini pozmamağa, qızlarının yanında artıq sözə, hərəkətə yol verməməyə çalışırdı. Taleh isə arvadının bu halına qətiyyən məhəl qoymurdu. Əslində Talihəni təbdən çıxaran da ərinin bu biganəliyi idi.

Son vaxtlar onlan nə isə bir-birindən uzaqlaşdınrdı. Naməlum bir qüvvə onlann arasına bir soyuqluq, yadlıq salırdı. Hər ikisi hiss edirdi ki, hara isə, gözəgörünməz bir məkana diyirlənirlər. Onlar özlərini daim məşğul göstərirdilər. Talihə adəti üzrə ya mətbəxdə, ya da hamamda qurcalanır, Talehin başı isə krossvordlarına qarışmış olurdu. Özlərini elə aparırdılar ki, elə bil dünyada bundan maraqlı işləri yoxdur. Üzlərinə qayğılı ifadə verir, daxillərindən gələn dilsiz kədəri azdırmaq üçün əllərindən gələni edirdilər. Hər ikisinə elə gəlirdi ki, bir-birinin zəndini yanıldır. Beləcə, bir evin içində iki yad kimi dolanırdılar. Bu, olduqca çətin, olduqca dözülməz vəziyyət idi.

Talihəyə bəzən elə gəlirdi ki, bir qadın kimi daha ərini maraqlandırmır. Taleh yaman dəyişmişdi: bunu görməmək, hiss etməmək mümkün deyildi. Hansısa layihə institutunda apancı mütəxəssis işinə düzəldiyi bu üç ay ərzində o, başqalaşmış, yadlaşmışdı. Hər gün televizorun qabağında yuxuya gedir, bəzən səhəri elə paltarlı halda açırdı.

Günlər keçdikcə Talihənin ərinə daha çox acığı tutmağa başlamışdı. Qısqanclıq zəhərli ilan kimi gündə yüz dəfə onun ürəyində baş qaldırırdı. Nə qədər çalışsa da, bu dəhşətli hissdən xilas ola bilmirdi. “Yəqin kimisə var, vaxtını onunla keçirir, yoxsa belə hissiz, duyğusuz olmazdı”, – deyə ürəyində öz-özünə fikirləşirdi. “Bəlkə onu izləyim?” Birgə yaşadıqları uzun illər ərzində ilk dəfə idi ki, belə bir fikir ağlına gəlirdi. “İzləyəcəyəm, yoxlayacağam, görüm kimdir bu yaşda onu belə yoran”. “Bəs sonra?” O, bu suala cavab vermək iqtidarında deyildi. Fikirləşəndə ki, ərinin yaxınlıq etdiyi bir qadın var, dünya gözlərində qaralırdı. Əslində bunu bilməkdənsə şübhələr içində yaşamaq yaxşı idi. Amma yox, ya o yanlıq olmalı idi, ya da bu yanlıq, orta yola hacət yox idi.

* * *

Səhər Taleh evdən çıxanda Talihə hiss etdirmədən onun izinə düşdü. Elə getmək lazım idi ki, həm aralarında məsafə olsun, həm də Taleh onu görməsin.

Taleh avtobusa minəndə Talihə taksi saxladı.

Qabaqda gedən avtobusun arxasınca gedəcəyik. Bütün dayanacaqlarda saxlayacaqsan.

Dəniz vağzalının yanında Taleh avtobusdan düşüb yaxınlıqda кора halında yığışmış kişilərə yaxınlaşdı. Talihə “Qul bazaır’nı o saat tanıdı. Hər dəfə buradan keçəndə ürəyi ağrıyırdı. Birdən bədənini üşütmə tutdu. Yalnız indi fikir verdi ki, Talehin əynində köhnə kostyum var.

– Bir az uzaqda saxla, qardaş, – Talihə qəhərini güclə boğub dilləndi. O, maşının içindən ərini süzür, anqlayıb tanınmaz hala düşmüş doğma sifətinə kədərlə baxırdı. “Ford” markalı təzə bir maşın kişilərin yanında dayandı. Sürücü maşının pəncərəsindən başını çıxarıb səsləndi:

– İki fəhlə lazımdır!

Kişilər maşına tərəf qaçdılar. Taleh də onların arasında idi.

* * *

Yük maşını blokun ağzında dayanmışdı. Talihəgil köçürdü. Bu dəfə onların növbəsi idi. Bu köçlə onlar gedəcəkdilər. Hara? Niyə? Nədən ötrü? Bu sualları çoxdan heç kəs heç kəsə vermirdi. Əslində onları verməyin mənası da yox idi.

– Yaddan çıxan şey qalmadı ki? – Taleh bom-boş qonaq otağında dayanıb kədərlə onu süzən arvadından və qızlarından soruşdu.

Telefon zəng çaldı. Lakin heç kəs dəstəyə yaxınlaşmaq istəmirdi. Onlar danışmaq, cavab vermək halında deyildilər.

Telefon inadla, uzun-izadı səslənirdi. Nəhayət, Talihə könülsüz halda dəstəyi qaldırdı. O, güclə eşidiləcək səslə danışırdı. Birdən həyəcanla bağırdı:

– Nə? Nə dediniz? Ola bilməz!

– Onun həyəcanı evdəkilərə də sirayət etdi. Onlar Talihə– nin ağarmış bənizinə baxır, nə baş verdiyini soruşmağa qorxurdular.

– Talihə göz yaşlan içində güc-bəla ilə bu sözləri deyə bildi:

– Taleh, Londondan zəng etmişdilər. Layihən “Gran pri”yə layiq görülüb. Səni mükafatın rəsmi təqdimat mərasiminə dəvət ediblər.

Taleh “Gran pri”nin məbləğini bildiyindən hələ də şok vəziyyətindən çıxa bilmirdi. Qulaqlarında atasının sözləri təkrar-təkrar səslənirdi: “Oğlum, çəkilən zəhmət heç zaman itmir”. Talihə ilə qızları bir-birinə qısılıb çoxdan bəri şadlığa tamarzı olan ürəklərini bu böyük sevincə öyrəş-dirməyə səy göstərirdilər. Dördünün də gözlərində qəm var idi. Amma bu, ağ qəm idi. Onun içində ümid işığı yanırdı.

1995

Bir yaz gecəsi

Zərifə bayaqdan özünü yuxuluğa vurmuşdu. Yorğanının altında nəfəs dərməməyə, qımıldanmam ağa çalışırdı. Bir saatdan artıq idi ki, eyni vəziyyətdə, sağ böyrü üstündə, üzü divana tərəf uzanmışdı. Hərəkətsiz qalmaqdan qıc olmuş sağ qolunu tərpətməyə qorxurdu. Rəşidin onun yatmadığını hiss etməsini istəmirdi. Gözlərindən köndələn axıb balışını isladan yaşlan da silmirdi. Amma bütün bədənini bürümüş həyəcandan ürəyinin döyüntüləri artmışdı. Ürəyi elə guphagup salmışdı ki, sanki indicə sinəsini yanb bayıra çıxacaqdı. Ona elə gəlirdi ki, ürəyinin səsi aramsız olaraq çıqqıldayan divar saatının səsini batırır. Özünü yalqız və kimsəsiz sanırdı. Gecə isə uzandıqca uzanır, heç cür bitmək bilmirdi. O, öz yerini səhərə vermək istəmirdi. Saatın əqrəbləri elə yavaş tərpənirdi ki, elə bil can verirdi.

Onun belə gecələri çox olmuşdu, olduqca çox. Səhərə kimi ağlayıb ürəyi ilə danışdığı dərdli gecələri. Lakin bu gecəki halı əvvəlkilərə əsla oxşamırdı. Bu gecə onu tamam başqa, özünün də anlamadığı qəribə bir üzgünlük bürümüşdü. Gərəksizlik, lazımsızlıq hissi bütün varlığına sarılmış, ruhuna hakim kəsilmişdi. Bu, sözlə deyilə, dillə ifadə edilə bilən hiss deyildi. O, unudulmuş, tərk edilmiş, daha sevilməyən bir insanın keçirdiyi əzablı fikirlərin məngənəsində çabalayırdı. Uşaq kimi hönkürüb ağlamaq istəyirdi. Rəşid otaqda olmasaydı, bir saat hönkürərdi. Yana-yana ağlayar, bundan sonra bəlkə də bir qədər sakitləşərdi. Amma ağlaya bilmirdi: Rəşid oyana bilərdi. Göz yaşlarından onun zəhləsi gedirdi. Rəşid Zərifənin ağladığını görməməli, onun bu halından xəbər tutmamalı idi. “Allah, sən mənə səbr ver”, – deyib yavaşca sağ böyrü üstündən sol böyrü üstə çevrildi. Özü də bilmədən dərindən ah çəkdi.

– Yatmamısan? – Rəşid ahı eşitdi.

– Yatıram.

– Sənə soyuq deyil? – deyə Rəşid yerindən tərpənmədən soruşdu.

–Yox.

– Gəl mənim yanımda uzan.

– Yuxum gəlir, yat. – Zərifə mümkün qədər etinasız cavab verməyə çalışdı.

– Gəl yanıma, sənə nağıl danışacağam.

Aralarında cəmi beş qarış məsafə var idi. Bu məsafəni qət etmək Rəşid üçün çox çətin idi.

– Yat, Rəşid, yat, gecə keçir. – Bu dəfə Zərifə səsindəki qəhəri gizlədə bilmədi.

– Bax, sən gəlməsən özüm gələrəm ha! – Rəşid bunu yarıoyaq-yarıyuxulu dedi. Bir azdan onun xorultusu otağa yayıldı. Birgə yaşadıqları bu neçə ildə Zərifə ilk dəfə xorultu səsinə sevindi. Yalnız bundan sonra balışın altından yaylığını götürüb gözlərini sildi.

Nəvazişsiz, yalqız gecələrdən biri də keçib gedirdi. Uzun və narahat, soyuq və boz gecələrdən biri. Acı düşüncələr yenə sel kimi üstünə yağdı: “İlahi, bu nə mənasız ömürdür! Gecələr səhərin haçan açılacağını, gündüzlər isə gecənin nə vaxt düşəcəyini gözləyə-gözləyə ötüb keçən ömür. Adi günləri adi, bayram günləri isə adidən də adi ömür. Bəs insan nədən ötrü yaşayır?”

Zərifə heç cür özünə yer tapa bilmirdi. Nə qədər səy göstərsə də, özünü gipnoz etməyə çalışsa da sakitləşə bilmirdi. Ağlamaqdan gözləri şişmiş, göz qapaqları ağırlaşmışdı. Nə qədər çalışdısa da yata bilmədi ki, getmədi. Nəhayət, uzanmaqdan bezdi. Yerindən qalxıb eyvana çıxdı. Sərin yaz havası üzündə, saçlarında gəzdi, bədənini üşütdü. Bu təmasdan xoşhallandı, canına bir rahatlaq yayıldı. Başının ağnsı da bir qədər azalan kimi oldu.

Neçə vaxt idi ki, Zərifənin həyat ritmi öz adi ahəngini itirmişdi. Onun gündəlik qayğıları da öz məcrasını dəyişmişdi. Zərifə nə etdiyini, nə geyindiyini, nə yediyini bilmirdi. İş yoldaşlarının dediklərinə görə onun hərəkətləri də, danışığı da başqalaşmışdı. Görkəmindən daim etinasızlıq, biganəlik yağırdı. Danışıb ucadan güldüyü zaman birdən-birə gülüşü dodaqlarında donub qalırdı. Tərpənməz oturub, gözlərini bir nöqtəyə zilləmək ondan ötrü adi hala çevrilmişdi. İşdə ondan tez-tez soruşurdular: “Sənə nə olub?” Təəccüblə sual verənə baxır, “yəqin havadandır”, – deyə cavab verirdi. Bu cavabla əslində özünü sakitləşdirməyə çalışırdı, sanki özünə təskinlik vermək istəyirdi ki, heç nə olmayıb, heç bir hadisə baş verməyib. Var gücü ilə, bütün varlığı ilə buna özünü inandırmağa səy göstərirdi.

Əlbəttə ki, səbəbkar hava idi. Hər şeyin günahı yaz havasında idi. O, hamını dəyişdirmiş, insanların ruhunu yerindən oynatmışdı. Özü ilə təbiətə bir oyanış, qəribə bir qaynarlıq, coşqu gətirmişdi. Hamının qanı qaynayırdı. Bahar ağacların tumurcuqlarından, quşlann civiltisindən tutmuş hər şeyə dərindən nüfuz etmişdi. Zərifənin də ürəyini tərpətmişdi. İllərdən bəri oraya yığılmış, üst-üstə qalanmış, özünün də çoxdan bəri xəbər tutmadığı, daha doğrusu, uşaq kimi hamıdan gizlətdiyi, ən dərin, əlçatmaz yerdə qoruduğu duyğularını, hiss-lərini oyatmış, onlan dilləndirmişdi. Ürəyini elə möhkəm tərpətmişdi ki, həzin kamanın, yanıqlı neyin qopardığı səslər kimi özündən sonra iz qoymuşdu. Zərifə çaşqınlıq içində qalmışdı. Özü də baş aça bilmirdi ki, bu necə titrəyiş, nə cür tərpənişdir. Mənası nədir, niyə onu bu qədər dəyişdirib, nədən üzünün rəngi avazıyıb, niyə gözlərindəki qəm azalmır? Niyə eşitdiyi hər mahnıda, hətta şən, oynaq musiqidə də həzin notlar tapır? Oxuduğu hər şeirdə qəmli fikirlər görür? Niyə o, çoxları kimi sevinclə yox, qəmlə köklənib? Zərifə bunların heç birinin səbəbini tapa bilmirdi.

Dəyişmişdi. Ona elə gəlirdi ki, heç bir paltan ona yaraşmır. Bişirdiyi yeməklərin heç birinin dadı yoxdur. Danışdıqları əhəmiyyətsiz söz yığınıdır.

Köhnə dostları, tanışları indi ona maraqsız görünürdülər. Onlann söhbətlərində heç bir cəlbədici şey tapa bilmirdi. İşindən bezmişdi. İş yoldaşları onu təngə gətirmişdilər. Evdə boğulurdu, divarlar üstünə gəlirdi. Bakı başdan-başa boz rəngdən ibarət idi. Binalar, küçələr, maşınlar, insanlar bomboz rəngə bürünmüşdü.

Zərifəni cəlb edən, onu maraqlandıran, ürəyini açan heç nə yox idi. Bozluqlar içində özü də rəngsiz, duyğusuz boz bir varlığa çevrilmişdi. Özündən zəhləsi gedirdi. Qaçmaq istəyirdi özündən – həmin boz varlıqdan. Ancaq haraya qaçaydı? Belə bir yer tanımırdı. Haraya qaçsa da təklik və kədər ondan əl çəkməyəcəkdi.

Bir yaz gecəsi ona hər şey məlum oldu. Bir yaz gecəsi onun saysız-hesabsız suallanna cavab tapıldı. Donunu soyunub, gecə köynəyini əyninə geyinəndə gözləri güzgüyə pərçimləndi. Güzgüdən ona ağappaq dərili, incə qamətli, zərif bir qadın baxırdı. O, heç vaxt qadın gözəlliyi haqqında düşünməmişdi. Çılpaq qadın rəsmlərinə, heykəllərinə tamaşa edəndə nədənsə həmişə utanmışdı. Amma indi onun gözləri qarşısında gözəl və canlı bir əsər dayanmışdı – o, özünə sənətkar gözü ilə baxırdı. Qəribədir, illər boyu bu gözəlliyi duymamışdı. Hərdən rəfiqələri həsədlə ona deyirdilər: “Gözəlsən”. Lakin bu gözəlliyin nədən ibarət olduğu barədə o, əsla düşünməmişdi. Ər evinə köçdüyü on beş il ərzində Rəşid Zərifənin gözəl olduğunu bircə dəfə də olsun dilinə gətirməmişdi. O, Zərifəni sevdiyi qadın kimi heç zaman əzizləməmiş, ona hisslərini duydurmamışdı. O da soyuq və biganə ərinə öyrəşmişdi. Əslində Rəşid soyuq adam deyildi, onun biganəliyi yalnız Zərifəyə yönəlmişdi. Niyə? Axı onun təq-siri nə idi? Nəyə görə tale onu belə ağır imtahana çəkmişdi? Cavab tapa bilmirdi.

Güzgüdə özünə dönə-dönə tamaşa etdi. Ürəyini əzabverici bir inciklik hissi bürüdü. Bu hissdə nə isə, qəribə, təhqiredici bir şey var idi. Birdən zövqsüz, ləzzətsiz, məhəbbətsiz keçən illərinə acığı tutdu. Birgə yaşadıqları ötən on beş ildən ona, demək olar ki, elə bir gözəl xatirə, şirin bir duyğu qalmamışdı. Saatlarla fikirləşsəydi də yadına belə bir şey düşməyəcəkdi. Onun həyatı adi, boz günlərdən ibarət idi. Onlar bir-birini əvəz etmiş, Zərifə də buna adət eləmişdi. Sanki elə belə də olmalı idi. Gündəlik qayğılar, uşaqların problemləri, mətbəx vurnuxmaları, qonaqlar, qohum-əqraba söhbətləri qanşmış illər ötdükcə, oğlanları böyüdükcə bu sakit, fərəhsiz ömrünə öyrəşmişdi. Yaxşı ki, xəstəxananın qaynar həyatı var idi. Buradakı gərgin iş ritmi başqa şeylər haqqında düşünməyə vaxt qoymurdu. Lakin işdən evə gələndə yenə süstlük, biganəlik onu bürüyürdü.

Ay qaranlıq gecəni necə işıqlandırırsa, bu gecə də onun ürəyini eləcə işıqlandırdı. Əvvəlki rahatlığını, təmkinini, ən başlıcası isə mütiliyini əlindən aldı. Əvvəlki Zərifənin yerində özünə oxşamayan, həyatını dəyişməyə can atan başqa bir Zərifə doğuldu. Bu dəyişiklik onun ürəyində ziddiyyətli fikirlər oyatmışdı. “Kaş bu gecə olmayaydı. Kaş mən soyunanda otaqda işıq sönmüş olaydı”, – deyə o, tez-tez özünü danlayırdı.

* * *

Səhər işdə kabinetini açıb içəri girəndə masanın üstündə bir dəstə nərgiz gördü. Bu, sözsüz ki, Aydının işi idi. “Bu gün hansı bayramdır?” – deyə fikirləşdi. Nə qədər cəhd etsə də, sualının cavabını tapa bilmədi. Birdən yadına düşdü ki, ad günüdür. Əvvəl onu gülmək tutdu, sonra təəccübləndi: “Necə olub ki, belə “tarixi hadisəni” yadımdan çıxarmışam?” Dodağına acı gülüş qondu: “Çox elə lazımdır!” Zərifə əyninə ağ xalat geyindi. Sonra şkafdan güldan çıxarıb su ilə doldurdu, nərgizləri onun içinə yığdı. “Bu gün 35 yaşım tamam olur. Qocalıram”, – deyə kədərlə düşündü. Elə bu vaxt Aydın içəri girdi. Sarışın saçları səliqəsiz halda alnına dağılmış Aydının yaşıl gözləri alışıb-yanırdı.

– Salam, Zərif.

“Zərif’ sözünü o, özünəməxsus tərzdə elə mehribanlıqla, elə məhrəmanə dedi ki, Zərifənin dodağı qaçdı:

– Salam, Aydın.

– Ad gününü təbrik edirəm.

– Çiçəklərə görə çox sağ ol. Bəs sən dedi-qodudan qorxmursan?

– Kim nə biləcək? Sonrası da heç kim inanmaz ki, mənim kimi ciddi bir adam kiməsə gül bağışlaya bilər. – Aydın məzəli halda cavab verdi. Zərifə uğunub getdi. Onun gecəki bədbin əhval-ruhiyyəsindən əsər-əlamət qalmadı. Xoş bir ovqat onu birdən-birə dəyişdirdi.

– Bu gün ad günüm olduğu özümün də yadımdan çıxmışdı. Bəs sən bunu yadında necə saxlamısan? – Güya ki, təəccüblə müsahibindən soruşdu. Cavabını əzbər bildiyinə baxmayaraq. Aydının etirafını yenidən eşitmək üçün diqqət kəsildi.

– Mənim yadımdan nə çıxıb ki? – Aydın bunu yavaşca dedi. Sonra isə keçib mizin arxasında oturdu: – Mənim yaxşı yaddaşım var. Zərif. Özü də sənə aid olan nə varsa, hamısını beynimə həkk eləmişəm. İstəsəm belə onlan oradan çıxara bilmərəm.

– Belə de…

– Özü də bunları sən məndən də yaxşı bilirsən.

Zərifə cavab vermədi. Baxışlarını ondan yayındırmağa çalışdı. Amma Aydın onun baxışlarını tutdu:

– Niyə dinmirsən?

– Dəyişməmisən, Aydın. Adamlar var ki, yaşa dolduqca başqalaşırlar, xasiyyətləri dəyişir, amma sən necə idinsə, eləcə də qalmısan, – Zərifə söhbətin ciddi məzmun almasını istəmədi, həmişəki kimi sözlərinə zarafat donu geydirməyə çalışdı.

– Səhv edirsən, mən çox dəyişmişəm. Bircə sənə olan münasibətim dəyişməyib. Bunun da səbəbi sənsən. Həmişəki kimi gözəlsən. Zərif. Gündən-günə daha da gözəlləşirsən. İllər səndən yan ötür. Onlar sənə qıymaq istəmirlər. Vaxt ötdükcə sənə daha çox bağlanıram. Sən olmasan, yaşaya bilmərəm.

O, bunlan birnəfəsə dedi. Zəri fənin təəccüb qarışıq diqqətlə onu dinlədiyini görəndə cürətlənib sözünə davam etdi:

– Bilirsən bazar günlərindən necə acığım gəlir? Bütün günü bazar ertəsini səbrsizliklə gözləyirəm. Elə hey səni düşünürəm. Fikirləşirəm ki, səhər açılacaq, sən indicə qapını açıb içəri girəcəksən, ordan-burdan söhbət edəcəksən. Mən isə sakitcə sənə qulaq asacağam, eləcə heyranlıqla səsindəki musiqini dinləyəcəyəm. Sən hərdən inciyib deyəcəksən: “Fikrin hardadır, axı söz danışıram”. Mən isə “Danış, qulaq asıram”, – deyəcəyəm. “Xeyr, daha danışan deyiləm”, – deyib acıqla otaqdan çıxacaqsan, səninlə iki-üç kəlmə artıq danışa bilmədiyim üçün özümə acığım tutacaq. Bilirsənmi, Zərif, səni hamıya, hətta xəstələrinə də qısqanıram. Hərdən onlardan birinin yerində olmağı elə arzulayıram…

Aydın bunlan birnəfəsə, sözünün kəsiləcəyindən qorxa– qorxa dedi. Elə bil Zəri fənin ona qulaq asmayacağından, dediklərini ciddi qəbul etməyəcəyindən ehtiyat edirdi.

Zərifə onun xətrinə dəyməmək üçün nəzakətlə dedi:

– Danışma, Aydın, bizə belə sözlər danışmaq yaraşmaz. Nə uşağıq, nə də cavan. İkimiz də ailəli, yaşlı adamlarıq. Hisslərlə oynayan vaxtımız deyil.

Ancaq Aydın onu eşitmirdi. O, öz aləmində idi.

– Rəşid xoşbəxt adamdır. Sənin kimi qadınla ömür sürmək doğrudan da xoşbəxtlikdir. Mən ona həmişə həsəd aparmışam.

Zərifə Aydının sarışın qıvrım saçlarına, dümdüz burnuna, yaşıla çalan iri gözlərinə diqqətlə baxır, düşünürdü ki, bu adam ona necə də doğmadır, bütün doğmalarından, əzizlərindən daha yaxındır. Onun təlatümlü ürəyindən, orada fırtına qoparan hisslərindən, coşub-daşan duyğularından Aydın qədər heç kəs xəbərdar ola bilməz. Yadına tələbəlik illəri düşdü. Ondan bir neçə kurs yuxarı oxuyan Aydının məhəbbətindən fakültədə hamının, elə Zərifənin özünün də xəbəri olsa da, o, cəsarət tapıb bu barədə Zərifəyə bircə kəlmə də deməmişdi. Onu hər yerdə addımbaaddım izləyən Aydının yaxınlaşıb ona söz deməyə, ürəyini açmağa iqtidarı çatmadı. Zərifə nişanlanandan sonra bir daha onu görmədi. İnstitutu bitirən Zərifə beş il heç yerdə işləmədi. Əvvəl münasib iş tapa bilmədi, sonra isə ailəyə, uşaqlara başı qarışdı.

O, yalnız beş ildən sonra, uşaqlarını bağçaya qoyub, ürəkdən sevdiyi həkimlik peşəsinə qovuşmaq üçün səylərə başladı. Nəhayət, axtarışları nəticə verdi. Zərifə heç özünün də gözləmədiyi halda şəhər mərkəzi klinikasına terapevt vəzifəsinə işə düzəldi.

Uzun illərdən bəri həsrətində olduğu ilk iş günü, sən demə, ona sürprizini hazırlayıbmış. Baş həkim ona işləyəcəyi şöbəni göstərəndən sonra şöbə müdirini təqdim edib:

– Tanış ol, bu Aydın Ömərovdur, – deyəndə Zərifə heyrətindən yerindəcə donub qaldı. Aydın isə özünü itirib əlindəki fincanı yerə saldı, fincan qırıq-qırıq oldu. Onların lal-dinməz dayanıb bir-birlərini süzdüyünü görən baş həkim qəribə tərzdə soruşdu:

– Siz tanışsınız?

Aydın tez özünü ələ alıb sevinclə:

– Biz tələbə yoldaşıyıq, – dedi.

Baş həkim Zərifəyə işində uğurlar arzulayıb gedəndən sonra Aydın bir xeyli vaxt danışmağa söz tapmadı. Nəhayət, aralarındakı buzlu sükutu əritmək istədi. Amma demək istədiklərinin əvəzinə dilindən tamam ayn sözlər çıxdı:

– Mən səni unutmamışam, Zərif.

Bu sözlə o, ürəyindəkilərin hamısını açıb dedi. Bunu gözləməyən Zərif, özünü itirib nə deyəcəyini bilmədi. Nəhayət, dilləndi:

– Mən ərdəyəm, Aydın, iki oğlum var.

– Bilirəm.

– Sən necə, evlənmisənmi?

– Bir oğlum, bir qızım var.

– Çox şadam.

Aydın ona uzun, nüfüzedici nəzərlərlə baxdı. Elə baxdı ki, Zərifənin bədənindən üşütmə keçdi. Sonra Aydın kədərlə soruşdu:

– Xoşbəxtsənmi, Zərif?

Belə sual gözləməyən Zərifə özünü itirdi:

– Hə, xoşbəxtəm.

– Yanılmırsan ki? – Sualın qoyuluşu Zərifənin xoşuna gəlmədi:

– Sən mənim xoşbəxtliyimi istəmirsən? – deyə suala sualla cavab verdi.

– Əlbəttə istəyirəm. – Aydın bu sözləri könülsüz dedi. Səsinin ahəngindəki qeyri-səmimiliyi özü də, Zərifə də başa düşdü.

Tələbəlik illərində bircə dəfə də olsun kəlmə kəsməmiş iki köhnə tanış o gün xeyli söhbətləşdi. Sonra Aydın təzə həkimi şöbənin kollektivinə təqdim etdi. O gündən onların böyük dostluğunun təməli qoyuldu.

Aydın həssas, qayğıkeş və üzügiilər adam idi. Savadlı olduğu qədər də sadə idi, bu cəhəti ona xəstəxana kollektivi arasında böyük hörmət qazandırmışdı. Ailəsinə, uşaqlarına qarşı diqqətcil olduğunu Zərifə ilk gündən hiss etmişdi. Zərifəye münasibəti isə heç nə ilə müqayisə oluna bilməzdi. Onun ən kiçik arzusunu, ən böyük xahişini belə elə sevinclə yerə yetirirdi ki, elə bil həyatının mənası bunları yerinə yetirməkdən ibarət idi. Onun üçün bayramlar ona görə əhəmiyyətli idi ki, həmin bayramlarda o, Zərifəni təbrik edəcəkdi, işə hamıdan tez gəlib aldığı çiçək dəstəsini xəlvətcə Zərifənin stolunun üstünə qoyacaqdı. Aydının təsəvvüründə dünyada Zərifədən gözəl, ondan ağıllı, ondan sevimli ikinci qadın yox idi. Zərifə ilə bağlı hər xırda şeyin, hər əhəmiyyətsiz hadisənin Aydın üçün böyük əhəmiyyəti var idi.

Birgə yaşadıqları illər ərzində Rəşiddən heç vaxt diqqət və qayğı görməyən Zərifə bəzən özünün dilə gətirməyə belə qorxduğu fikirlərini Aydının necə asanlıqla dilə gətirdiyini görəndə heyrətə gəlirdi. Onun qeyri-adi həssaslığı qarşısında mat qalırdı. Çətin anlarda, gözlənilməz məqamlarda Aydın elə təsəlli verə bilirdi!

Onlar özləri də bilmədən bir-birinə öyrəşmişdilər. Bu, elə-belə, ötəri bağlılıq deyildi. Hər ikisini birləşdirən bağlar möhkəm və davamlı idi. Aydın Zərifəni qul sədaqəti ilə, qəribə bir inadla, hətta çılğınlıqla sevirdi. Zərifə üçün isə o, ürək dostuna, qəlb sirdaşına çevrilmişdi.

Birdən ötən gecədəki kimi sonsuz kədər yenidən Zərifəni bürüdü. Həmin bədbin əhval-ruhiyyə yenidən varlığına sarıldı. Elə bil havası çatışmadı, nəfəsi daraldı, oturduğu yerdən qalxıb narahatlıqla otaqda gəzişməyə başladı. Yenidən masanın arxasına keçib başını əlləri arasına aldı. Onun bu halı Ay-dının nəzərindən yayınmadı.

– Sənə nə olub, Zərif? – dəyə narahatlıqla soruşdu.

– Mənə nə olub? – Zərifə təəccüblə soruşdu. Elə soruşdu ki, sanki sualı özünə verirdi. Bir an düşünüb, kədərlə:

– Yaz gəlib. Aydın, – dedi. Elə dedi ki, sanki yaz girməməli idi, onun gəlişi ilə nə isə xoşagəlməz bir şey baş vermişdi.

– Yaz gəlib? – Aydın qəribə nəzərlərlə onu süzdü. Sonra isə gülümsədi. – Bu ki, əladır!

– Baxır kimdən ötrü. – Zərifə mənalı tərzdə ona baxdı, daha heç nə deməyib əynindəki ağ xalatı soyunub asılqandan asdı. Sonra isə evə getmək üçün yır-yığış etməyə başladı. Aydın dinməzcə oturub baxışları ilə onu müşayiət edirdi. Nəhayət, Zərifə qapıdan çıxanda onun arxasınca söz atdı:

– Yazdan xoşun gəlmir, amma özün yaz havası kimi tez– tez dəyişirsən.

Qapı örtüldü. Zərifə ona cavab vermədi.

* * *

Bu dəfə o, adəti üzrə evə yox, yaxın rəfiqəsi Səbinəgilə yollandı. Uşaqlan bağçadan götürməyə hələ iki saat vaxtı var idi.

– Zərifə xala gəlib! Zərifə xala gəlib! – Səbinənin qızı Gülnar sevinclə özünü onun üstünə atdı.

Dəhlizdəki səs-küyü eşidib mətbəxdən çıxan Səbinə rəfiqəsinin gəlişindən məmnun oldu. Amma bir azdan Zərifənin pəjmürdə halından, pərişan görkəmindən narahat olub tez Gülnarı öz otağına ötürdü.

– Dayan, uşağın gəlinciyi qaldı, – deyə Zərifə aldığı hədiyyəni Gülnara verdi, uşağın üzündən öpüb qonaq otağına keçdi. Səbinə soruşdu:

– Sənə nə olub? Olmaya Rəşidlə dalaşmısan?

Zərifə başını buladı.

– Bəs onda nə olub? Düzünü de.

Bir himə bənd olan Zərifə rəfiqəsinin səmimi narahatlığından kövrəldi. Divanın döşəkcəsinə üzünü sıxıb hönkürdü. Səbinə özünü itirib nə edəcəyini bilmirdi. Nigaranlıq qanşmış həyəcanla, səbirsizliklə Zərifənin haçan toxtayacağını gözləməkdən başqa çarəsi qalmadı. O, Zərifənin saçlarını sığalla-yır, onu sakitləşdirməyə çalışırdı. Nəhayət, Zərifə sakitləşib divanda oturdu.

– Tez ol, danış, – deyə Səbinə əmr etdi.

– Bilsən necə bədbəxtəm!

– Nə? Nə dedin? – Səbinə heyrətlə ona baxır, eşitdiklərinə inana bilmirdi. – Sən nə danışırsan?

– Rəşid məni sevmir, Səbinə. – Bu sözləri o, xəcalət çəkə– çəkə, utana-utana dilindən çıxardı.

– Bunu sənə kim dedi? Hər deyilən sözə inanmaq acizlərin işidir.

– Səbinə, mən bilmədiyim şeyi danışmaram, dediklərim həqiqətdir. Rəşid Asya adlı bir qadınla yaşayır.

Səbinə eşitdiyi xəbərdən elə sarsıldı ki, deməyə söz tapa bilmədi. Sonra isə inamsızlıqla:

– Ola bilməz! – deyə qışqırdı. Amma Zərifənin üzünün ifadəsini görüb qəhərləndi:

– Bunu haçan bilmişən?

Üç ildir.

– Nə? Üç ildir bilirsən? – Heyrətdən Səbinənin gözləri alacalandı. – Amma mənə indi deyirsən? Sonra da deyirsən ki, dostuq. Belə dostluq olar?

Zərifənin anqlayıb solğunlaşmış, amma bundan daha da zərifləşmiş sifətinə baxanda onun acığı dərhal soyudu. – Üç ildə bu boyda dərdi tək çəkmisən?

– Deməli şeydir ki? – Zərifənin səsi titrədi. – Deyib etiraf etməlisən ki, sənin yerini başqa birisi tutub? Sən artıq sevilmirsən, arzulanmırsan, lazımsız əşya kimi bir şeyə çevrilmisən? Təsəvvür edirsənmi, Səbinə?

– Aman Allah, sənin kimi qadını kiminləsə dəyişmək olarmış! Rəşid nəyə görə belə etsin axı? – Səbinə heç cür sakitləşə bilmirdi. – O Asya dediyin gözəldir?

Səbinə bu sualı elə verdi ki, sanki cavabında “yox” eşitmək istəyirdi.

– Hə.

Cavab onu çətin vəziyyətə saldı:

– Yəqin tək yaşayır, eləmi? – Səbinənin səsi titrədi.

– Elədir.

– Onu hardan tapıb?

– Bir yerdə işləyirlər.

– O da mühəndisdir?

– Hə.

– Aydın məsələdir. Tək qadındır, yəqin işi-gücü bəzənib– düzənib Rəşidin qabağında fırlanmaqdır. Sənin kimi əyninə köhnə bir xalat keçirib gününü mətbəxdə keçirmir ki! – Səbinə ciddi-cəhdlə vəziyyətdən çıxış yolu axtanr, onu doğurmuş şəraiti öyrənməyə çalışırdı. O, dostuna təskinlik vermək istədi:

– Bir özün fikirləş də. Kişi üçün hansı qadına yaxınlaşmaq xoşdur? Sənin kimisinə? Səhərdən axşama kimi bişirib-düşürürsən, gecə kişi yanma gələndə isə deyirsən ki, “yorulmuşam”.

– Eh, bəxtəvərlikdən danışırsan. O, heç yanıma gəlir ki? – Zərifə qəhərini güclə uddu.

– Deməli, onu özünə cəlb edə bilməmisən. Şərt gözəllikdə deyil, əzizim, gərək kişini özünə bağlaya biləsən. Mən sənin kimi gözəl deyiləm. Amma di gəl ki, Asim mənsiz bircə gün də yaşaya bilməz. Qulaq as, bu gündən mənim dediyim kimi edəcəksən…

Səbinə nə isə danışırdı, ona məsləhətlər verir, nə isə öyrədirdi. Özü də elə səylə, elə ürəklə öyrədirdi ki, guya bu dərslərdən sonra Rəşid mütləq Zərifəni sevəcəkdi, Asyanı atıb yenidən onun yanma qayıdacaqdı. Zərifə acı-acı güldü. Üç il əvvəl bəlkə də rəfiqəsinin məsləhətlərinə əməl edərdi, amma indi gec idi. Üç il əvvələ kimi hər şey başqa cür idi. Zərifə öz sakit, burulğansız həyatını yaşayırdı. Ev, ailə, övlad qayğılan içində şəxsi səadət, diqqət və məhəbbət kimi anlayışlardan uzaq idi. Öz adi həyat tərzinə öyrəşmişdi. Üç il əvvəl hardansa əsən amansız rüzgar onun rahatlığını pozdu, hər şeyi dəyişdi.

Bir dəfə işdən sonra Aydın ona yaxınlaşdı:

– Sənə bir söz deyəcəyəm. Ancaq söz ver ki, onu ürəyinə salmayacaqsan.

Aydının tonu Zərifənin xoşuna gəlmədi. Onun nə isə xoşagəlməz bir şey deyəcəyini başa düşüb səbrlə gözləməyə başladı.

– Bax ha, özündən çıxmamalısan. Bu, həyatdır. İnsan hər şeyə hazır olmalıdır.

Onun təmkini Zərifəni hövsələdən çıxardı:

– Ürəyimi üzmə, de görüm nə demək istəyirsən?