Текст книги "ҲАЁТ ҚОИДАЛАРИ"
Автор книги: Баҳром Ниёзматов
Жанр:
Личные финансы
сообщить о нарушении
Текущая страница: 5 (всего у книги 5 страниц)
14-ҚОИДА. МАСЪУЛИЯТНИ ЎЗ БЎЙНИГА ОЛИШ
Ўтмишдаги, ҳозир ва келажакдаги хатоларинг учун барча воқеаларнинг бош иштирокчиси, яъни ўзингдан ташқари ҳеч ким айбдор эмас. Бу сени чўчитиши мумкин. Аслида унчалик қўрқинчли эмас. Дунё – иш берувчимиз, у ўз ходимларининг муваффақияти ва жавобгарлигини кузатади ва уларга яна ҳам йирикроқ лойиҳалар, ва табиийки, улар татбиқи учун яна ҳам каттароқ куч беради. Ҳар қандай омадсизлик – бу яхши дўстлар ва бебаҳо амалий тажриба орттириш демакдир. Инсон ўз сўзи ва фикрлари учун қанчалик яхши жавоб берса – у шунча кўп муваффақиятга эришади.
Масъулиятли бўл. Ўзинг, ишинг, ҳатти-ҳаракатларинг учун
Ҳар бир қадаминг ўзинг ва одамлар олдида, Худо олдида масъулият билан қўйилиши лозим. Енгилтак бўлишга ўзингга имкон берма.
Хато қил, сабоқ ол, аммо олдинга ҳаракат қил, ҳар бир хатолик сени янада кучлироқ қилишини бил. Ўзингни аяма.
Одамларга ёрдам қил, фақат ўз фойданг учун яшама, ўшанда бу ҳаётда ҳам, нариги ҳаётда ҳам бунинг мукофотини оласан. Қалбли ва юракли ҳақиқий одам бўл. Тоза нигоҳли ва эркин фикрли бўл. Юрагингни бегона одамлар ва ёлғон қадриятларнинг бидъатлари туфайли ғубор қопламасин.
Иродали бўл ва ҳеч нарсадан қўрқма, қўрқувинг бўлсин, аммо бу қўрқувни бостириш учун куч ва иродага эга бўл.
Эркак номига лойиқ бўл.
Ўзига жавобгарликни ола билган шахс, етакчидир
Ҳамма раҳбар ёки бошлиқ бўлишни истайди. Бир умр раҳбарининг инжиқликларини бажариб ўтишни ёки майда югурдак бўлиб қолишни ҳеч ким истамаса керак. Аммо раҳбарлик – бу, аввало, нафақат ўзи, балки ходимларнинг фаолияти ва ҳатто фаолиятсизлиги учун улкан жавобгарлик эканлигини кўпчилик англаб етмайди. Чунки бутун жамоанинг иши натижаси айнан ходимлар фаолиятига боғлиқ бўлади. Шунга яраша, фақат кучли ва масъулиятли инсон муваффақиятга эришиши, ўз ҳаётининг хўжайини ва ўз корхонасининг бошлиғи бўлиши мумкин.
Етакчилар масъулиятдан қўрқмайди
Улар атрофдагилар фикридан фарқ қилса ҳам мустақил қарор қабул қилишади. Улар бирор-бир ишни қилиш учун бошқа одамларга суянмайди. Улар ўз ички дунёсига нигоҳ ташлаб ва ўзлари эга бўлган жорий имкониятларига таянган ҳолда, ечимни жойида топишга ҳаракат қилишади. Мабодо улар хатога йўл қўйишса, уни тан олишади ва шу заҳотиёқ кейинги сафар адашмаслик, хатони такрорламаслик йўлларини ўйлаб топишади.
Натижага жавобгарликни бошқа одамлар ёки вазиятларга юклама
Натижа учун, барибир, ўша натижага эришини истаган одам ўзи жавоб беради. Агар омадсизлик сенинг айбинг билан юз бермаган бўлса ҳам, натижа айнан сенга керак бўлгани сабабли, барча таваккал учун айнан ўзинг жавобгар бўласан. Тегишли равишда, ғалаба қозонганинг тақдирингда ҳам барча мукофотлар айнан сенга тегади.
Жавобгарликни ҳар доим ўз бўйнингга ол
Ўз омадсизликларинг ва хатоларинг учун бошқаларни айблай бошлаганингни сезиб қолдингми? Дарҳол ичингдаги мулоқотни бошқа самарали йўналишга қайта йўналтир. Масалан, ўзингга-ўзинг “мен вазиятни ўнглашим учун нима қилишим керак?” деган саволни бериб кўр. Сўра ва жавобларни изла.
Худо бўлиш қийин, аммо керак
Йўлинг имконсиз бўлиб туюляпти, аммо уни шахсан босиб ўтишинг керак. Қанчалар ғайритабиий бўлиб туюлса ҳам Қадам Бос. Ҳаёт китобининг бир қисми матни ўзгариб кетиши, ҳатто тушингга ҳам кирмаган янги масалаларни ечишингга тўғри келиши мумкин. Жараённи тўхтатиб ёки қайтариб бўлмайди. Сен ортга қайтиш кўприкларини ёқиб юборгансан, энди эса баҳоналар излаб, ўзингни у ёқ – бу ёққа ташлама, энди ўзинг ўз бахтинг меъморисан.
Қўрқинчли, а?
Сен ўзинг танлаган одамлар қуршовидасан
Ходимларингдан баъзи бирлари сени ақлдан оздираяптими, баъзи бир мижозлар хуш ёқмайдими, баъзи бир дўстларинг худбинми?
Уларни ўзинг танлагансан. Агар бахтсизлигингга атрофингдаги одамлар сабаб бўлса – бу уларнинг айби эмас. Бу сенинг айбинг. Улар сенинг шахсий ва касбий ҳаётингда иштирок этишаётгани сабаби шундаки, сен ўзинг уларни ўзингга тортгансан ва қолишига рухсат бергансан.
Ўзинг ишлашни истайдиган одамлар ҳақида ўйлаб кўр, ўзинг мулоқот қилишни истайдиган мижозлар ҳақида ўйлаб кўр, дўстларинг қандай бўлишини исташинг ҳақида ўйлаб кўр.
Кейин эса ўзингни ўзгартир – бошқа одамларда кўришни истаган фазилатларни ўзингда ривожлантиришни бошла. Ана шунда худди шундай одамларни ўзингга торта бошлайсан.
15-ҚОИДА. ҲЕЧ КИМГА ТОБЕ БЎЛМАСЛИК
Мустақил бўл
Мустақил бўлиш учун, авваломбор, масъулиятли бўлиш лозим. Ўз ҳаёти, ҳатти-ҳаракатлари, яқинлари учун жавобгарликни англаш керак. Одамлар кўпинча жавобгарликдан қўрқишади ва қарор қабул қилишдан қочишади. Чунки қарор қабул қилишни бошқа бировга – ота-онага, эр ёки хотинга, жамиятга ёки давлатга юклаш анча қулайроқ. Ким қарор қабул қилган бўлса, жавобини ҳам ўша беради.
Аммо сенинг ўрнинга сен учун қарор қабул қилишса, энди бегона қоидаларга буйсунишдан бошқа иложинг қолмайди. Демак, энди ўз ҳаётингни ўзинг бошқармайсан. Аммо асосийси – ўзингга жавобгарлик ўзингда қолади. Ҳатто кимдир сен учун бирор нарсани ҳал қилган тақдирда ҳам, ўзинг учун фақат ўзинг жавоб берасан. Агар сен жавобгарликдан қочиш мумкин деб ўйлаб юрган бўлсанг, у ҳолда бу хомхаёллик.
Моддий мустақил бўл
Мустақил одам бўлиш учун моддий мустақил бўлиш керак. Агар сен бировга моддий қарам бўлсанг, у сеннинг номингдан иш кўриши ва сени бошқариши мумкин.
Масалан, уй бекасини мустақил одам деб аташ мумкинми? Ўзи буни англамаслиги мумкин, аммо бека ўзи моддий қарам бўлган оила бошлиғининг кўнглини олишга мажбур. Ҳаттоки эри бадавлат бўлса ҳам, унинг ҳаёти – “олтин қафас” ичидаги булбулга ўхшайди.
Сени бегоналарни пули – бошқалар ишлаб топган пуллар мустақил қилмайди. Кичкина бўлса ҳам ўзингнинг даромадинг бўлсин.
Боғланмаган бўл
Пуллар сенга ўз-ўзича эркинлик ва мустақилни таъмин эта олмайди. Пулларга, қулайликларга, ижтимоий мавқега, ишга ва ҳ.к. га ҳам боғланиб қолиш хавфи бор. Қачонки одам бирор нарсани йўқотишдан қўрқса, ўша одамни бошқариш ва манипуляция қилиш осон.
Шу сабабли, мустақил бўлиш учун, бирор нарсага боғлиқ бўлиб қолмаслик керак.
Сен ўз қарамлигингни англаб етмаслигинг мумкин
Масалан, сен уни қаттиқ севаман, севимли инсонимсиз яшай олмайман деб ўйлашинг мумкин. Аммо бу севги эмас, бу қарамлик.
Сенда ҳар доим бўладиган ягона нарса – бу фақат ўзинг
Агар бирор нарсани йўқотиб қўйиш қўрқувидан қутилсанг, сен ҳақиқатан ҳам мустақил одам бўласан.
Ўзи-ўзига етарли бўлиш
Мустақил бўлиш – ўзи ўзига етарли бўлишни ҳам англатади. Ўзи ўзига етарли одам бошқалардан таянч қидирмайди, унинг ўзида таянч бўлади. Ўзи ўзига етарли ва мустақил одам бегоналарнинг фикри ва баҳосига қараб қолмайди.
Бу “ҳамма қатори” бўлмаслик учун жасоратга эга бўлишни билдиради.
Бу ўзликни топишни билдиради.
Кўриб турганингдек, мустақил бўлиш унчалик осон эмас. Аммо тўлақонли ва бахтли ўз ҳаётингда яшашинг учун у барибир керак.
Фақат ўз-ўзигагагина қарам бўлган одам барча бахтиёрлардан кўра бахтлироқдир.
Ҳеч нарсадан қўрқмайдиган одам, ҳаммани қўрқитадиган одамдан кўра қудратлироқдир.
Сен ҳеч кимга қарам эмасмисан, демак сенга ҳеч ким панд бера олмайди.
16-ҚОИДА. ҲАР ДОИМ «ЎЗ» ТАНЛОВИНИ ҚИЛИШ
Инсоннинг феъл-атвори мураккаб вазиятларда бирор нарсани танлаётганда равшанроқ намоён бўлади.
Балки ҳаммаси эмасдир, аммо кўп нарса сенинг измингда
Ҳа, бу ҳаётда кўп нарсаларга бирор-бир таъсир қилолмаслигимиз бор гап, аммо ҳаёт бутунлай менинг измимда эмас дея қарор чиқариб, ўзингни ўзинг алдашингга йўл қўйма. Тўғриси, яшаётган ҳаётингнинг катта қисмини айнан шундай ўтган. Ҳа, сен кўплаб майда, баъзан ҳатто сезилмайдиган қарорлар қабул қилгансан, пировардида улар ҳозир сен одимлаб бораётган шу сўқмоққа етаклаб келди. Ўз ҳаётингни ўзинг назорат қила олмайсан деган гап-сўзлар эса – бу шунчаки, қуруқ гаплар, атрофдагилар йўриғига кўра ўзингни ишонтиргансан, яъни улар учун керакли нарсани сенга қилдириш осон бўлиши учун, холос.
Сенда Танлов Ҳуқуқи бор
Инсонга берилган энг катта туҳва – танлов эркинлиги. Сендан бошқа ҳеч ким – на болаларинг, на дўстларинг зиммангга юклатилган вазифани қилмайди. Танлов – қилиш ёки қилмаслик.
Ҳар доим танлов бор. Бир қанча ечимлар ҳар қандай вазиятда ҳар доим бўлади. Сенинг танловинг – бу сенинг қарорларинг, ҳаётингда юзага келган муаммоларнинг ечими.
Эркин эканлигингни англаш сени жуда ҳам енгил торттиради. Хохлаган нарсани қилиш эркинлиги.
Сени қандай яшашингни ўзгалалар белгилашига ҳеч қачон йўл қўйма
Ота-онагга ҳам, жуфтингга ҳам, болаларингга ҳам бундай имкониятни берма. Ўз ҳаётингни ўзинг бошқар, баъзан унга бошқа одамлар аралашишига йўл қўйишинг мумкин, аммо якуний қарор фақат сеники бўлиши керак. Бу – касб танлашинг, одамлар билан муносабатларинг, диний эътиқодинг ва ҳаёт тарзинг фақат ва фақат сен томонингдан белгиланишини билдиради.
Бу қоида, айниқса, сени шубҳалар ўз гирдобига ола бошлаганида долзарб бўлади. Шубҳалар сенинг заиф томонингга айланишига ва ундан бошқа одамлар фойдаланишига йўл қўйма.
Ҳеч қачон танлаш ҳуқуқидан ўзингни маҳрум қилма. Агар сен учун танлашса ҳам, қарорингни ўз ичингда сақлаб қўй, чунки вақти келиб, у қувонч чечакларидай ўсиб чиқади.
Бу сенинг ҳаётинг ва сенда ҳар доим танлов мавжуд
Масалан, сен врач (рассом, спортчи) бўлишга қарор қилгандинг, аммо ота-онанг иқтисодиёт институтига киришинг афзалроқ дея, буни сенинг номингдан ҳал қилиб қўйишди. Сен ўқишни тугатдинг ва иқтисодчи бўлдинг, ўзинг севмаган ишда ишлайсан ва ҳаётингни чил-парчин қилишгани учун учун ота-онангдан ўпкалайсан. Аслида эса бу Сенинг танловинг бўлган. Ҳаётинг ўзингники бўлган ва сенда энг камида 2 та вариант мавжуд эди:
1. Ўзинг билганингча иш тутиш.
2. Ота-онангга ён бериш, аммо кейинроқ ўзинг орзу қилган иккинчи касбни эгаллаш.
Шу сабабли ўз масъулиятингни бошқаларга юклашни бас қил. Ҳаётингда содир бўлаётган барча нарса ўзинг танлаганинг туфайли, ва бу учун сен жавобгарсан.
Ҳаётингнинг сен истаганингдек бўлиши мумкин
Сен кимнидир истакларини оқлашга ва рўёбга чиқаришга мажбур эмассан.
Ҳар ким ўз йўлидан боради
Агар сен йўлингда мамнуният билан кетаётган бўлсанг, демак, бу ҳақиқий йўлинг. Ўзингни ёмон сеза бошласанг, қанчалик узоқ юрган бўлсанг ҳам, ундан исталган пайт чиқиб кетишинг мумкин. Бу тўғри қарор бўлади.
Ҳеч кимнинг маслаҳатини эътиборсиз қолдирма – тингла
Унга риоя қилиш ёки қилмаслик ҳуқуқини эса ўзингда қолдир. Бошқа одамнинг яхши маслаҳатидан фойдалана бил – бу санъат ўзингга-ўзинг яхши маслаҳат беришдан кам эмас.
Елканни танла
Қайси йўлдан боришимизни шамол йўналиши эмас, балки елканлар белгилайди. Елканни ўрнатиш – фикрларингни етмоқчи бўлган нарсага йўналтиришдир. Сенинг сўнгги манзилингни ҳаёт эмас, балки ўз танловинг ва тайинланган мўлжалга келиш мажбурияти белгилайди.
Елканларни кўтар ва қайиғингни ўзинг эришишни истаётган имкониятлар уммонига йўлла.
Чиғаноқлар ва бургутлар ҳақида масал
Худо инсонни яратганида унга “Ким бўлишни истар эдинг?” деган савол берди. Инсон лом-лим демади, чунки жавобини ўзи билмасди.
Шунда Худо уни қўлидан етаклаб денгиз соҳилига олиб борди. Худо денгиз тубидан чиғаноқни чиқарди ва уни инсонга кўрсатди:
– Агар кўнглингга хуш келса, мен сенга чиғаноқ ҳаётини таклиф қиламан. Сен миллионлаб шунга ўхшаш одамлар билан денгиз тубида ётасан. Фақат оқим келтирадиган нарсалар сенинг озуқанг бўлади. Сенинг ҳар бир янги кунинг янги таассуротлар олиб келмайди, балки шунчаки олдингиларига ўхшайди. Аммо ҳаётинг таваккалларсиз ва ларзаларсиз кечади, ғалаба ва мағлубиятлар сени безовта қилмайди. Фақат ҳар замонда чиғаноғингни очиб-ёпиб туришни айтмаганда, ҳамма вақт хотиржам ҳордиқ олиб ётасан.
Тангри чиғаноқни кўрсатганидан сўнг улар баланд тоққа чиқишди. Улар тоғдаги бургут инини кўришди ва Худо деди::
–Агар истасанг бургут ҳаётини танлашинг мумкин. Сен ўзинг истаганча баландликда уча оласан. Ўзинг истагандек яшай оласан. Истасанг -энг юксак чўққиларни забт этишинг мумкин. Фақат юксакликда ўзингга ўхшашларни жуда кам учратасан. Шунингдек, қаерга учиш кераклигини ҳам ўзинг танлайсан. Аммо бунинг эвазига бу ҳаётда ҳеч нарса сенга шунчаки берилмайди. Ҳар куни тер ва қон эвазига озуқа излаб учиб юрасан.
Ўша пайтдан бошлаб ўзига чиғаноқ ҳаётини танлаган жуда кўп одамлар пайдо бўлди ва фақат камдан-кам одамлар ўзларига бургут ҳаётини маъқул кўришди.
17-ҚОИДА.
МЕНИНГ
АСЛ ДУШМАНИМ – МЕН ЎЗИМ
Сенинг барча кўнгилсизликларинг ва омадсизликларингга на ота– онанг, на жамият, на давр, на давлат, на президент айбдор. Агар барча хатоларинг учун айбдор одамни кўришни истасанг, у ҳолда шунчаки ойнага боқ, сен уни албатта кўрасан.
Ҳаётингда ўтмишда қолган ва сени олдинда кутаётган ҳамма нарса – бу ҳозирги борлиғингнинг акс-тасвиридир.
Душманларинг ўз ичингда
На сенинг табиатингга, на вазиятга мос келадиган, аммо сени золимларча бошқарадиган ва сенинг ҳисобингдан умр кўриб, сенга фақат сарқит қолдирадиган душманларинг – жорий қоидаларинг ва тартибларингдир.
Ўз устингдан, ўз идрокинг устидан ғалаба қил
Минглаб жангларни ютгандан кўра, ўз устингдан ғолиб бўлганинг яхшироқ. Ўшанда ғалаба сеники бўлади. Уни сендан на фаришталар, на шайтонлар, на жаннат, на дўзах тортиб олади. Ўз-ўзингдан ғолиб келиш учун ўз идрокинг устидан зафар қозон. Ташки муваффақият – бу ички муваффақият ҳосиласидир.
Ҳеч кимни ўзгартиришга ҳаракат қилма
Атрофдаги кишиларни ўзгартиришга ҳаракат қилиш – бахтсизлик томон энг яқин йўл. Доноликка биринчи қадам – ўз камчиликларини кўра билиш. Шундай экан, ҳаммадан олдин ўз камчиликларингни тузат.
Олдин мен “ҳамма нарса ўзгариб кетишига ишонаман” дер эдим. Сўнгра ҳамма нарса ўзгариши учун ягона усул борлигини тушуниб етдим – аввал ўзим ўзгаришим керак экан.
Сен ўз фирларингни назорат қилишинг лозим
Улар денгиз тўлқинлари сингари пўртана тўлқинланмасликлари керак.
“Мен фикрларимни назорат қилолмайман. Фикрлар ўзи истаган пайти пайдо бўлаверади” деб ўйлашинг мумкин. Сенга айтадиган жавобим шу: “Сен бирор қуш устингдан учиб ўтишини тақиқлай олмаслигинг мумкин, аммо у бошингда ин қуришига халақит қила оласан”.
Фикрларингни назорат қилиш учун энг мақбул усулни топ
Фикрларингни назорат қил. Уларни тийишга ҳаракат қилма, балки уларни бошқар. Ўзинг учун назоратнинг мақбул усулини топ. Бу йога амалиёти ёки ҳар кунлик ишларни режалаштириш, фикрни ноодатий объектда тўплаш бўлиши мумкин.
Мисол: аҳамиятсиз бирор нарсани (масалан, оддий қалам) ол ва уни барча томонларини ўрганишга ҳаракат қилиб кўр. Такрорлайман, ҳамма томонини. У қаерда, ким томонидан, қандай ясалган, қандай бўёқ билан бўялган ва ҳ.к. Сенинг миянг қалам ҳақида ўйлашни истамайди, сен унга ўзинг истаётган нарсани қилишга ўргат. Секин-аста фикрлар бир-бирининг устига сакраб чиқмай қўяди, бегона мавзуларни тиқиштирмайди ва сен ўрганаётган нарсани батафсил билиб оласан. Мана шу битта қобилиятнинг ўзиёқ оддий иш давомида кўпроқ нарсани эсда сақлаш ва кўриш имконини беради.
Муҳими – ўзинг билан қандай мулоқот қилаётганинг
Ҳар доим муҳим бир қоидани эсда сақла – ҳаётинг сифати сенинг мулоқотинг сифатига боғлиқ. Бошқалар билан қандай мулоқот қилишинг энг муҳими эмас – сен ўзинг билан қандай мулоқот қилаётганинг муҳимроқ. Диққатингни нимага қаратсанг, ўшанга эга бўласан. Агар сен ижобий натижа изласанг – натижа ижобий бўлади. Бу – табиатнинг устувор қонуни.
Резинкали тасмасидан ақл учун машқ воситаси сифатида фойдаланишинг мумкин, у ақлингни ҳаётингнинг фақат ижобий фикрлари ва унсурларига қаратишга мажбурлай олади. Қандай қилиб дейсанми? Резинка тасмани билагингга тақ. Ҳар сафар салбий ёки заиф фикр миянгга суқилиб кирса, билагингдаги резинкали тасмани тортиб, сўнг қўйиб бор. Машқ давомидаги зўр бериш туфайли сенинг миянг салбий фикрлашни оғриқ билан эслай бошлайди ва сенда тез орада идрокнинг кучли ижобий созланмаси ҳосил бўлади.
Қўрқувинг – энг ёмон душманинг
Ҳаётни ўз қўлингга олишинг ва ўзингда ишончни ривожлантириш учун, сен қўрқувдан халос бўлишинг лозим. Ҳар қандай салбий фикр бадбашара бошини кўтарган заҳотиёқ, уни йўқ қилиб ташла. Хавотирли ички мулоқот пайдо бўлган заҳотиёқ, уни ўчир. Қўрқувинг – энг ёмон душманинг.
Қўрқув фақат бизнинг фикрларимизда яшаши билан яхши, демак уни бошқарса бўлади. Биз икки нарса тўғрисида бир вақтда ўйлай олмаслигимиз ҳам бу вазифани осонлаштиради. Шу сабабли, шубҳа миянгга ёпирилиб келган заҳоти, муаммо ҳақида эмас, мақсад ҳақида ўйла. Агар кимдир сени чўчитишга ҳаракат қилса, “Мен бу ҳақда ўйлашни истамайман” деб жавоб қил.
Важлар қидирма
Умуман, истак бўлса ҳар қандай ҳатти-ҳаракатни оқлаш мумкин. Иш ўзимизга келиб тақалса, бизнинг важ излайдиган айёр, эпчил ва тарафкаш ақлимиз ўртага чиқади. Шу сабабли биз ҳар доим ўзимизга ёки бировга бирор ишнинг нима учун амалга ошмагани сабабини тушунтира оламиз. Далиллар ҳам темирдан бўлади, талаффузимиз ҳам ишончли бўлади. Аммо бу боши берк кўчага элтувчи йўл. Натижа нима учун салбий бўлгани сабабларини излаш эмас, аксинча унинг ижобий бўлиши учун ечимларни излаш анчайин тўғри ва амалийроқ бўлади.
Қурувчи ҳақида масал
Бир қурувчи бор эди. Бутун умри давомида у уйлар қурди, аммо вақт келиб қариди ва у пенсияга кетмоқчи бўлди.
– Мен бўшаяпман, – деди у иш берувчисига. – Пенсияга чиқаяпман. Кампирим билан невара-чеваларни катта қилмоқчиман.
Хўжайин бу инсондан шунчаки айрилишни истамаётган эди ва ундан илтимос қилди:
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
