Текст книги "Хлопчыкі"

Автор книги: Адам Глебус

сообщить о нарушении

Текущая страница: 1 (всего у книги 4 страниц)

Адам Глёбус
ХЛОПЧЫКІ

Падрыхтаванае на падставе: Адам Глёбус, Хлопчыкі – Мінск 1993.

© Камунікат.org, 2012

Ёсць кнігі, прачытаныя ў маленстве

У кожнае кнігарні совй непаўторны дух, свае адмысловыя правілы, свае таямніцы, не кажучы пра гандлярак, касіраў, вітрыны, залі, столь і падлогу. Па менскіх кнігарнях вандрую больш за дваццаць пяць гадоў і не магу наталіць цікаўнасці да розных выданняў, да кніжак, альбомаў, часопісаў і каталогаў. Пэўна, я – бібліяман. І часовыя перапынкі ў маіх паходах па букіністах – здараецца, месяцамі не наведваюся ў кнігарні і не купляю і нават не чытаю нічога – толькі запэўніваюць у невылечнасці, хай сабе і не самай жахлівай, але ж маніі. Нават карціны і малюнкі я не люблю так, як кніжкі, а здаецца, павінна было быць наадварот, бо колькі сябе памятаю – маляваў з радасцю, а пісаць не любіў. Усе пісьмовыя заданні ў школе выконваў праз сілу, а ў пачатковых класах плакаў над сшыткамі, боб рука замест рысак, кружочкаў, літараў выводзіла дрыжачыя крэмзалі. І з дзівам глядзеў я на бацькаў збор аўтаручак, пёраў, бутэлечак з атрамантам. Бацька – пісьменнік. У яго буйны добры почырк, ён гадзінамі піша за сталом, ён можа пісаць паўсюль: у лесе, у полі, каля рэчкі, у дзедавай вясковай хаце з гліняным токам замест падлогі. Пісаць, як бацька, я так і не навучыўся. Малюю літары, а не пішу. А ўласна малюнкі іяне раздражняюць, нават свае, зробленыя тольк што. Якая абмежаванасць – гадзіну маляваць тое, пра што можна напісаць за хвіліну. Але гэта – рацыянальная выснова, а рука ўсё ж малюе. Душа не любіць загадаў, асабліва прагматычных, яе стыхія – жывапіс і музыка. І, можа, таму я кінуў заняткі мастацтвам і займаюся літаратураю. Пэўна, тау вандрую па менскіх кнігарнях, букіністах і не магу абмінуць ніводнага кі ёска, дзе за шклом свецяцца кнігі. Калі і як пачалося? Цяжка вызначыць, бо мама – бібліятэкарка, а бацька – літаратар. Выходзіць, што да нараджэння я быў сярод кніжак. На першых дзіцячых фотакартках маё крэсла з дзіркаю пад гаршчок стаіць каля этажэркі з бацькавай бібліятэкаю. І на крэньчыках можна разабраць прозвішчы беларускіх класікаў: Чорны, Чарот, Багдановіч, Купала. Сярод іх – стракаты двухтомнік Пятра Глебкі, адзнака часу, 60-ты год. Тады й пачаліся кніжныя вандроўкі. Бацька заходзіў у кнігарні і выбіраў, разглядаз, гартьаў розныя томікі, а я назіраў за ім, капрызіўся. У дзяцінстве быў нэндзаю, мог заплакаць на ўсю кнігарню, як зрабіў у Маскоўскім букінісце, што і цяпер стаіць на горцы, за цёмным помнікам друкару Івану Фёдараву. Бацька так доўга не мог наважыцца заплаціць за першае выданне рамана Івана Буніка “Вёска”, што я сапрэў у зімовым палітончыку і зарумзаў. Бацька ўсё ж прыдбаў свайго ўлюбёнага Буніна, і мы выйшлі на вясновае паветра і накіраваліся ў “Дзіцячы свет”, дзе набылі мне значок – герб горада Масква. А ў 68 годзе мама зрабіла мне агаламшальны падарунак, з яе зарплатаю ў 120 рублёў, быў куплены сапраўдны фаліянт, альбом “Пётр Канчалоўскі”, з паўаголеным сумлявым падлогацёрам на супервокладцы. Альбом каштаваў ажно 8 рублёў. А прадавала яго старэнькая гандлярка. Яе стол з кнігамі стаяў чамусьці ў гастраноме. Фаліянт яна абгарнула ў танюткі цэлафан, у які звычайна загортваюць гваздзікі і цюльпаны. Стол стаяў насупраць мяснога аддзела, і чаму мама замест мяса набыла альбом Канчалоўскага? І цяпер – загадка. Вось які падарунак я атрымаў на сваё дзесяцігоддзе. Выдатны, дарэчы, бо і цяпер люблю расейскі кубізм – Лянтулава, Машкова, Ларывонава і ўвесь “Бубновы валет”, і Пятра Канчалоўскага з класічным нацюрмортам “Сухія фарбы”. А бацька любіць Івана Буніна і Вінцэнта Ван Гога. Адна з бацькавых аўтабіяграфій так і пачынаецца: “Каб я маў шчыры талент Ван Гога, я б намаляваў сваю вёску…” Да альбома расейскага кубіста ў нашай сям’і была толькі адна кніга па мастацтву: Ваг Гог “Лісты”. А трапіла яна да нас вось як… Маці і тата дамовіліся зрабіць бацькавай маме, бабе Броні, падарунак – сандалі. Тата ўзяў 5 рублёў на самыя просценькія сандалі, у якіх хадзілі тады ледзь не ўсе дзеці дый вясковыя кабеты. Замест падарунка бацька прынёс лісты Ван Гога з каляровымі рэпрадукцыямі. Бацька перажываў, казаў, што сам не разумее, як так магло здарыцца. А я быў настолькі ўражаны карцінамі, што дагэтуль тлькі перадлік Вангогаўскіх палотнаў выклікае захапленне. Крэсла Ван Гога. Рэстаран “Серэна”. Едакі бульбы – самая беларуская карціна ва ўсім свеце. Ткач – у бабы Броні былі амаль такія ж кросны. Тата Тангі. 14 ліпеня ў Парыжы. Зграя варон па-над хлебнгым полем – калі перачытваю адну з лепшых бацькавых навел “Кароль Нябожа”, згадваецца гэтак драматычнае палатно. Краявід у Авэры пасля дажджу – рыхтык мястэчка Койданава. Вясновы сад. Куст – пад такімі вось кустамі бэзу грабуць псок беларускія куры. Нацюрморт з цыбуляю – яго спрабаваў скапіраваць. Вельмі ўжо спадабаўся ружовы томік з надпісам DE LA SANTE. Але з капіравання выйшлі адны непрыемнасці. Не ведаю як, толькі кніжка Ван Гога ўпэцкалася ў тлусты бурачковы краплак. Пляміна была на форзацы. Бацька ўбачыў, сварыўся. Казаць яму, што не я зрабіў, – марная справа. Цяпер кніга ў мяне. Часам перачытваю, гартаю, згадваю… А краплакавую пляміну я палюбіў. Яна ў самым цэнтры форзаца, на згіне, там, дзе пад паперу падклейваюць марлю, за 27 гадоў фактура марлі праступіла праз фарзацную паперу і пляміна набыла выгляд жывапісу. Вядома, што не вангогаўскага. Лесвіца ў Авэры. Чырвоны вінаграднік у Арлі. Партрэт старэйшага наглядчыка лякарні ў Сан-Рэмі. Дарога з кіпарысамі… І так да канца, а потым з пачатку. Дарога з кіпарысамі ў горадзе Сочы, на Чорным моры. Менавіта там я прачытаў першую важкую кнігу ад пачатку і да канца. Гэта быў травень 69-га. Чытаў на пляжы, у парку, пад кіпарысамі, пад платанамі… Свет амерыканскіх індзейцаў. Змаганне за незалежнасць. Майн Рыд. Прачытаўшы кнігу, я завёў сшытак, куды пачаў запісваць усё прачытанае. Той сшытак згубіўся, а вось другі застаўся. У ім я распачаў першае апавяданне. А пачыналася яно оз малюнка: прырыя, кактусы, на даляглядзе – коннікі. Пачынаў, як і Майн Рыд, з апісання прэрыі. Нічога добрага не атрымлівалася. Цікава адно тое, што разумеў: не здатны я апісаць прэрыю. А ўсё астатняе, мне здавалася, не вартае апісання. Нашто пісаць тое, чаго не чытаюць? “Тата, чаму ты не пішаш пра прыгоды?” Бацька смяяўся, казаў: “Вырасцеш і сам напішаш”. А празаік Іван Пташнікаў, перастрэўшы ў пад’ездзе, пытаўся: “Валодзя, якіх ты ведаеш пісьменнікаў?” Я гаварыў навучанае бацькам: “Вас”. Ён радаваўся і пытаў: “А яшчэ?” – “Тату і дзядзьку Караткевіча”. Пташнікаў рабіў сур’ёзны твар, які робіць цяпер у рэдакцыі, калі разважае пра мае сумнаватыя навелы: “А Стральцова Мішу ведаеш?” – “Ведаю”. – “Малайчына, бяжы”. Я без паўз Стральцоўскую, поўную дзяўчат, кватэру на двор, дзе гулялі ў індзейцаў Дзеружынскі, Махнач, Яўменаў, Алешка і Бабачкін. Рамана пра індзейцаў я так і не напісаў. І проста рамана не склаў. Я амаль і не чытаю раманаў. Для мяне само слова “раман” мае пэўнае матэрыяльнае увасабленне. На гарышчы дзедавай хаты побач з кроснамі стаяў куфар з кнігамі. Там сабраліся школьныя падручнікі, па якіх вучыліся і ммой тата, і два ягоныя браты. Алгебы, фізікі, геамерыі са скарабачанымі звалістымі старонкамі. Сярод падручнікаў я знайшоў раман Аляксандра Дзюма “Праз дваццаць гадоў”. Кнігу ў 53-м годзе падаравалі бацькаваму брату, дзядзьку Саву, за перамогу ў спаборніцтвах па валейболу. На шмуцтытуле сінеў надпіс і чарнела круглая пячатка Віцебскага педагагічнага інстытута. Я праглынуў кнігу за тыдзень. Палацы, мушкецёры, Мазарыні і ўсё астатняе, такое ўсім вядомае, зрэшты, не ўсўім. Мой дзед Валодзя чытаў вельмі марудна і толькі па-беларуску, і толькі “рускікі” літарамі. У свае семдзесят, адпрацаваўшы жыццё грузчыкам, ён пайшоў вартаўніком і… стаў чытаць. А чытаў ён выключна падручнікі за першыя класы. А вось баба Броня чытала толькі “лацінскімі” літарамі і толькі каталіцкія малітоўнікі. Малітоўнікі цяпер у бацькі, а дзедавы падручнікі, пэўна ж на гарышчы пустой нічыйнай хаты. Недзе там, каля кроснаў, у куфры і важкі том Дзюма, які мне згадваецца пры слове “раман”. Як пры слове “Дзюма” я згадваю нябожчыка паэта Яўгена Крупеньку, які ўпарта казаў – Дз'юма. І колькі ні папраўлялі, ні тлумачылі, ні насміхаліся, Крупенька ўсё адно казаў: “Дз'ю ма!” Зямля ім пухам.

Пасля трыццаці я пачаў перачытваць кнігі, што меў у маленстве. Мяне ўжо менш і менш цікавіць іх змест. Я адшукваю між старонак страчаны час, шукаю зазоры, праз якія можна вярнуцца ў маленства.

На роварах па пяску

Ярак і Антон ляжалі ў вялікім дзедавым ложку і перашэптваліся. Раніцай хлопцы збіраліся паехаць у грыбы, таму і ўгаварылі Антонаву бабулю пакласці іх разам. Ярак ляжаў каля сцяны пад жоўта-сінім дываном, на якім алені, два вялікіх, адзін малы, прыслухоўваліся да шапацення сіне-зялёнага намаляванага сасонніку, да плёскату бела-белай крыніцы. Іх круглыя чорныя вочы неміргаючы глядзелі на прыадчыненыя дзверы ў суседні пакой. Адтуль ціха плыла гутарка спартыўнага каментатара з чэмпіёнам. Стары, хрыплаваты рэптадуктар, які знарок не выключылі, перадаваў спартыўныя навіны. Хлопцы перасталі гаварыць, пажадаўшы адзін-аднаму добрай ночы, і заснулі. Рэпрадуктар на хвіліну змоўк, а потым пачалася музычная перадача “Для тых, хто не спіць”.

За акном толькі зашарэла адна з апошніх жнівеньскіх раніц, калі афіцыйна-бадзёры голас дыктара павіншаваў слухачоў з новым днём. Антон як старэйшы першым устаў, выключыў рэпрадуктар і запаліў святло. У пакоі стала жоўта, а акно засінела. Не снедаючы, а толькі выпіўшы па кубку кісла-салодкага “грыба”, хлопцы пабралі кашы з прыгатаванымі з вечара сабойкамі і пайшлі ў гумно па ровары. На дварэ было халаднавата, суцішна, чулася блізкая восень. Шэра-зялёны сад яшчэ спаў за нізкім плотам, праз які звешваліся ў двор галіны парэчак. Ярак з’еў некалькі рубінавых пацерак-ягад, якія ўжо аддавалі віном. Буйныя гэтай парою бурачковыя і лімонныя вяргіні гарэлі ў садзе. Над імі свіціліся ў цёмнай зеляніне мядова-залатыя антонаўкі.

Антон адчыніў гумно, і адтуль выскачыў чорна-руды суседскі кот.

– А, каб цябе… Напалохаў! – прамармытаў сабе пад нос Антон. У яго быў велікаваты для трынаццацігадовага падлетка тонкі нос над “заечай” губою. Праз гэтую губу хлопцы цвялілі – называлі Зайцам. Ён саромеўся сваіх носа і губы і чакаў, не мог дачакацца, калі пачнуць расці вусы. А калі нехта пытаў пра губу, Антон, гледзячы ўбок, гаварыў, што выпадкова рассек яе сякераю. Рабы Ярак меў мянушку Мурза і быў на два гады маладзейшы за стрыечнага брата Антона. Хлопцы жылі па суседству, праз гарод, і ніякая сякера не секла Антонаву губу. Але сяброўства ёсць сяброўства, сякера дык сякера…

У Антона быў бліскучы новенькі чорна-лакавы дарожны ровар. У Ярака рыпела лайба-дамка з тоўстымі чырвонымі шынамі. Пад коламі суха шыпеў дарожны пясок.

Антон ужо другі месяц працаваў рознарабочым на льнозаводзе. Сягоння быў апошні дзень ягонай працы і дзень палучкі. Учора хлопцы хадзілі да брыгадзіра і прасілі, каб адпусціў Антона да абеду, а пасля абеду, маўляў, удвух адпрацуюць. Брыгадзір пасмяяўся з іх вельмі сур’ёзных твараў, але дазволіў раніцай не прыходзіць. З першай палучкі Антон прыдбаў у раймагу ровар. Ён як дарослы доўга выбіраў яго і з упэўненым выглядам разлічыўся ў касе. Потым праз усё мястэчка каціў знарок толькі крышку напампаваны ровар, каб аднагодкі зайздросна паглядалі на яго. Дома Антон доўга праціраў анучкаю нікеляваныя шчыткі і змываў з колаў пясок. Ярак трымаў руль за каштанавыя ручкі і быў сярод тых местачкоўцаў, якія зайздросцілі Антону. На завод Ярака не ўзялі, у аддзеле кадраў сказалі, што яшчэ малы, каб прыходзіў наступным летам. Так ён і застаўся са сваёй іржавай і пашарпанай лайбай, з якой час ад часу злятае ланцуг.

Дарога была пясчаная, вільготная з ночы, пустая. Антон ехаў паперадзе, бо Ярак павінен быў глядзець за кашамі, якія прыладкаваліся на зіхатлівым металічным багажніку. У Ярака багажніка не было, ён, угнуўшы галаву, ціснуў на педалі і глядзеў на ланцуг. Паціху за мякка-ліловым даляглядам пачало ружавець неба. Цёмна-блакітны лес абступіў дарогу, схаваўшы светла-вохрыстыя далі. Прабегшы лес, дарога зноў выйшла на поле, дзе ляжаў акраец няяркага сонца.

У хлопцаў было сваё грыбное месца – два кар’еры, з якіх даўней бралі жвір на будоўлі. Адзін з іх зарос асіннікам і крывымі нізкімі бярозамі, другі – хвойкамі, а па берагах – кустамі. Антон з Яракам мусілі злезці з ровараў, бо дарога каля хвойніку так пазаплывала пяском і пылам, што руль выкручвала з рук. Мо Ярак на сваёй дамцы і змог бы сяк-так праехаць, але Антон злез, і малодшы паслухмяна саскочыў следам. У хвойніку пахла расою і грыбніцай. Грыбоў было шмат, яны раслі вялікімі сем’ямі па бурштынава-ружовай ігліцы. Хлопцы бралі толькі баравікі, іншых тут і не было. Мо некалькі зеленаватых сыраежак бачылі ў кар’еры, калі выносілі да ровараў кош крэпкіх белых грыбоў.

Па-над далёкім густа-сінім лесам сонца стаяла ўжо высакавата, было гадзін каля дзесяці. Яраку не хацелася цягнуцца ў другі кар’ер па бабкі і падасінавікі. Але, пакуль яны снедалі, Антон угаварыў брата. Схаваўшы за кусты ровар і грыбы, яны пайшлі праз поле па шапаткім іржышчы ў асіннік. Другі кар’ер быў глыбейшы, на дне стаяла цёмная і гнілая вада. Грыбы раслі пад сакавітай папараццю. Трэба было хадзіць ледзь не на кукішках, каб убачыць падасінавіка ці бабку. Антон збіраў у кош, Ярак – у шапку. Знайшоўшы падасінавік, Ярак нагнуўся і ўбачыў, як у траве пругка раскруцілася і ўзняла галаву гадзюка. Хлопчык закрычаў:

– Змяя, змяя, Антак! – І пабег з кар’ера на поле. Ён бег, не чуючы ног, не чуючы ржышча і не бачачы, што шапкі ўжо няма. Калі Ярак дабег да хвойніку і азірнуўся, Антон толькі выходзіў на поле.

Вяртаючыся, Антон зноў ехаў паперадзе і вёз два амаль поўныя кашы грыбоў. Наверсе ляжалі лепшыя баравікі, адзін з іх, калі кола наскочыла на камень, упаў на брудна-жоўты пясок. Ярак, хоць Антон загадаў спыняцца і падбіраць, не спыніўся, а наехаў сваёй тоўстай шынаю на маладзенькі баравічок, паказаўшы клятчастай Антонавай спіне язык. Яму здавалася, што так ён адпомсціў кар’еру, які напалохаў яго змяёю.

За абедам хлопцы даелі хлеб, што застаўся ад сабоек. Калі хлеб пабудзе ў дарозе і вернецца дадому, людзі завуць яго “заечым”. Ярак еў і думаў, чаму хлеб і Антонаву губу аднолькава называюць? Яму здалася вельмі смешнай думка, што ў Антонавым садзе растуць антонаўкі, але ён, паглядзеўшы на старэйшага брата, не засмяяўся, хоць і хацелася. Над сталом пералічваў дасягненні ў сельскай гаспадарцы чырвоны рэпрадуктар з чорным выключальнікам. Антону думалася пра тое, як ён з другой палучкі будзе купляць прыёмнік. Праз адчыненыя ў спальню дзверы на хлопцаў глядзелі са сцяны тры ганарыстыя алені.

Калі браты прыйшлі на завод, брыгадзір даў ім па новай рыдлёўцы з ярка-зялёным дзяржаннем і сказаў, каб ішлі сеяць жвір. Антон працаваў моўчкі і зацята – сеяў, шпурляючы рыдлёўку за рыдлёўкай на ржавае сіта, з якога сыпаліся яму пад ногі каменьчыкі. Ярак вяла насыпаў прасеянае на насілкі. Мужчыны ў светла-шэрых кепках насілі жвір да бетонамяшалкі. Яраку здавалася, што сляпучае сонца стаіць якраз над галавой і знарок пячэ яму ў цемя. Ён памяняўся з Антонам і адразу зразумеў, што дарма, але мяняцца назад было няёмка. Завод амаль пабудавалі, і недзе напачатку верасня адбудзецца адкрыццё. Слізка-блакітныя машыны пачалі ўжо вазіць праз мястэчка цёмна-залатыя прычэпы лёну, губляючы па дарозе снапы. У Антонавым гумне ляжалі ў кутку два такія снапы, на іх і прыходзіў спаць палахлівы суседскі кот. Жанчыны ў камбінезонах падмяталі пляц, і лёгкі цэментовы пыл стаяў над усім заводам. Ярак кашляў ад пылу. Нарэшце бетонамяшалка спынілася і мужчыны пайшлі ў бухгалтэрыю па грошы. Пабег, кінуўшы ў жвір рыдлёўку, і Антон. Ярак занёс рыдлёўкі ў бытоўку, сеў пад новы, толькі што складзены з белай, як цукровай, сілікатнай цэглы плот, ад якога цягнула прахалодаю. Хлопец разглядаў свае зялёныя ад рыдлёўкі далоні і сам не заўважыў, як заснуў. Пабудзіў яго брыгадзір. Ён сказаў:

– Антак цябе не знайшоў. Дахаты пабег. Так што даганяй, брат, даганяй…

Калі Ярак адчыніў дзверы Антонавай хаты, той вячэраў, слухаючы ўключаны на ўсю моц рэпрадуктар. Перадавалі футбол, якраз нехта некаму забіў гол, і звар’яцела-абрадаваны Антон стукаў кулаком па стале. Убачыўшы Ярака, устаў, падышоў да карычнева-лакавай дзедавай шафы, з рыпам адчыніў яе, дастаў з-пад бялізны рубель і працягнуў брату.

У гэты дзень і Антон, і Ярак рана леглі спаць. Кожны спаў у сваёй хаце, і кожны сніў свой сон. Антону прысніўся рубель, Яраку – гадзюка. Суседскі кот ізноў спаў на лёне ў Антонавым гумне. Толькі алені, высока трымаючы чорныя рогі, услухоўваліся ў цемру намаляванага дэкаратыўнага лесу.

09.11.1984

Вада на кафляным квадраце

Помню, было холадна. Мы, я і Глеб, стаялі каля дзвярэй, зачыненых і шкляных. Нам было па дванаццаць гадоў, і другі год мы займаліся плаваннем. Мы прыйшлі на трэніроўку першымі. Дакладней, калі прыйшоў я, Глеб ужо стаяў на прыступках бетоннага ганка. За шклянымі дзвярамі нас чакаў вестыбюль басейна, цёмны і пусты. Глеб заўсёды прыходзіў першы. Ёсць такія людзі, што прыходзяць раней за іншых. Калі прыйшлі мы, вартаўнік яшчэ спаў у гардэробе на раскладушцы. Мы бачылі праз шкляныя дзверы, як ён спіць. Але ні я, ні Глеб не мелі жадання пабудзіць вартаўніка. Быў пачатак зімы, і падаў дробны, як алюмініевае пілавінне, снег. Было чуваць, як сумна гудуць тралебусы і далёка звіняць на прыпынках трамваі. Снег напаўняў мітуснёю конусы ліхтарнага святла. Мы чакалі трэнера на холадзе, пад снегам на прыступках.

– Калі вада не любіць чалавека, ён не стане плыўцом, – прамовіў Глеб.

– Вада не можа любіць, – сказаў я.

– Ёсць людзі, што камяні: і хвіліны на паверхні не пратрымаюцца.

– Ёсць такія.

– Іх не любіць вада.

– Не любіць… – паўтарыў я. У мяне не было жадання спрачацца.

– Яны не плыўцы.

– А можа, яны не захацелі стаць плыўцамі, ці проста не хапіла ўпартасці?!

– Можа, і так, – згадзіўся Глеб.

У мяне моцна змерзлі рукі, калі ў канцы алеі, што вядзе цераз лесапарк да басейна, з’явіўся трэнер. Мы пазналі яго па лыжным балоневым касцюме. Праз металічны бляск снегу трэнер набліжаўся пругкай хадою, якая вылучае з натоўпу спартсмена. Было чуваць, як пад абцасамі рыпіць, што пенапласт, блакітны снег.

– Ён, – сказаў Глеб.

– Так, – пацвердзіў я і пастукаў у тоўстае шкло дзвярэй.

Вільгаццю і тынкоўкай пахла ў распраналцы. Трэніроўка пачыналася ў сем. Кафляны пакой душа прасыхаў за ноч. Тры дні на тыдзень Глеб першы ўключаў люмінесцэнтныя лямпы ў распраналцы і ў душы. Святло плямістымі ўзорамі расплывалася на медыцынска-белых плоскасцях. Глеб ганарыўся тым, што запальвае святло менавіта ён, а не хто іншы. Сухі і праветраны душ і распраналка ад гэтага святла выдавалі вільготнымі і коўзкімі. У распраналцы нас звычайна даганялі астатнія хлопцы з групы.

Прыбіральшчыца добра ведала нас, але кожнага разу драўляным голасам гаварыла слова – пропуск.

Адкручваліся краны. Конусы вады поўніліся аголенымі хлапечымі постацямі. Глеб спяваў, ён заўсёды спяваў у душы. Так лягчэй стаяць пад халоднай вадой. Але спяваў Глеб нядоўга, хвіліну, не болей. Каб цела прыстасавалася да холаду, краны закручваліся так – спачатку чырвоны, потым сіні. Мне падабалася гэтае колеразлучэнне – сіні і чырвоны на белым глянцавым фоне, таму што сіні не даваў чырвонаму крывавіцца. Вада струменілася і знікала праз краты ў падлозе з шыпеннем і вуркатаннем. Я любіў, стоячы пад душам, глядзець, як стумені вады ляцяць у шчыльную чарнату. Калі мы выходзілі ў басейн, кроплі вады заставаліся зіхацець на слізкіх кафляных квадратах.

Помню, як узнікала непрыемнае пачуццё, калі доктар папярэджваў перад трэніроўкай, каб не дурэлі ў вадзе. “У нас Палац воднага спорту, а не які-небудзь басейн”. – Ён моцна націскаў на слова “Палац”, ажно здавалася, што ў басейне можна дурэць. Мы не любілі доктара, але паважалі за тое, што даваў бясплатна мазь Вішнеўскага. Мы пакутвалі ад фурункулаў.

У басейне пахла хлёркай і пальмамі. Мы абдымалі самі сябе за плечы і дрыжалі ад перападу тэмпературы. За шкляной сцяною прачынаўся горад, запальваючы кроплі-агні пад чорна-сінім небам. Тры зялёна-блакітныя плоскасці стылі ў чаканні трэніроўкі. Круглы шэры гадзіннік з рымскімі лічбамі ды ржавымі стрэлкамі адлічваў трэніровачны час. Два квадратныя басейны нам не належалі. Бо адзін – плыткая, адносна цёплая “жаботня” для малых, другі, з вышкамі і шасціметровай глыбінёй, быў прыстасаваны да скачкоў у ваду. Але група ішла да вышак. Хлопцы адзін за адным падымаліся па халодных металічных прыступках. У кожнага было сваё любімае месца, і ў кожнага была любімая вышыня. Глеб займаў дзесяціметровую. Я станавіўся на гнуткі канец пластыкавай дошкі на трохметровай вышыні.

Пальмы, хоць і прыжыліся, ад хлёркі раслі блага, але імі вельмі ганарыўся наш доктар. З вышкі на пальмы глядзець непрыемна. Вострыя канцы пальмавых лістоў былі жоўта-папяловыя і сухія. Ніхто з хлопцаў не глядзеў з вышкі на пальмы, ніхто не глядзеў і на ваду. Гэтага не трэба рабіць, бо вышыня палохае. Таму лепш глядзець на горад, што свеціцца ланцугамі дарожных ліхтароў і міргае светлафорамі.

Помню, як першы раз я ўзняўся на пяціметровую вышку і глянуў долу. Хісткая блакітная глыбіня ў квадратнай кафлянай раме напалохала мяне, і я спусціўся па сходах. Першы раз я скокнуў, заплюшчыўшы вочы, і моцна пабіўся аб ваду.

Хлопцы стаялі на вышках, як скульптуры на карнізах ампірных пабудоў. Яны добра ведалі, што не трэба глядзець на ваду з вышыні, і глядзелі на ранішні горад праз тоўстае вітрыннае шкло. Калі з душа выйшаў трэнер ў чырвоным спартыўным касцюме і ў шлёпанцах на босых нагах, група як па загаду зрабіла крок наперад – у халодную пустату. Мяне заўсёды здзіўляла, што палёт не скончыцца, калі ты трапіш у ваду, што палёт будзе працягвацца, толькі ў іншым вымярэнні. Гул запоўніў шкляна-бетонны інтэр’ер. Вада ў басейне закіпела, завіравала.

Размінка прайшла вяла. Мы ведалі, што давядзецца праплыць дзвесце метраў “на час”, і шкадавалі сілы. Трэнер бачыў, што мы філонім, але маўчаў. На грудзях у трэнера блішчала цыбуліна секундамера.

Калі я трымаў у руцэ цяжкі секундамер, час здаваўся легкаважкім, а парожнія трыбуны нагадвалі Старажытны Рым.

Трэнер узняў рукі – гэта быў знак, што размінка скончана. Я і Глеб стаялі на суседніх тумбах. Мы рыхтаваліся праплыць чатыры пяцідзесяціметроўкі рознымі стылямі. Трэнер падзьмуў у плоскі пластмасавы свісток і націснуў на галоўку секундамера. Першыя пяцьдзесят метраў група плыла кролем. Я адчуў, што адстаю ад Глеба. Кроль не мой стыль. Калі група плыла кролем, першым прыходзіў Глеб. Я чуў, як побач з галавою гудзе вада. Я зразумеў, што Глеб усім целам адчуў плоскасць вады. Ёсць такая плоскасць, што сама прынясе да перамогі, калі ты яе адчуеш. У групе толькі я і Глеб ведалі пра плоскасць. Мы не шкадавалі сакрэту, проста пакуль яе не адчуеш сам, ніхто табе не растлумачыць, што гэта за плоскасць такая. Кулёк я выканаў лепш і дагнаў Глеба. Група яшчэ сякла хлараваную ваду кролем, калі мы леглі на спіну. На спіне першым прыйшоў я.

Трэнер хадзіў па кафлянай дарожцы і паглядаў на секундамер. У трэнера быў манікюр і педзікюр. Нам – хлопцам з групы – гэта не падабалася. Трэнер не любіў мяне і Глеба. Ён ведаў, што мы ізноў прыйдзем першымі і пакажам добрыя вынікі, але гэтага недастаткова, каб любіць чалавека.

Чарговы кулёк я выканаў добра, але батэрфляй (дэльфін) – не мой стыль. Я не любіў “дэльфінаў” за іх слізкасць. Потым я адчуў, што плоскасць, якая несла Глеба да перамогі, знікла, і Глеб перастаў мяне цікавіць. Мне пачало здавацца, што чорная стужка на дне басейна зусім не рухаецца. Астатнія пяцьдзесят метраў я ледзь праплыў, нават не праплыў, а праіснваў у стане руху на вадзе. Калі я дакрануўся да сцяны і стаў на дно, рукі ўсплылі і леглі на паверхні, а вада зрабілася гарачай і шчыльнай, быццам тлушч.

У душ Глеб зайшоў адразу за мной. Мы стаялі пад халоднай вадою. Мы ведалі, што вада халодная, але не адчувалі гэтага. Зайшоў трэнер і пачаў хваліць вынікі. Я глядзеў на трэнера праз ваду, і ён у сваім чырвоным касцюме нагадваў мех з яркага цэлулоіду. З-за шуму вады мы не чулі трэнера. Мы толькі разумелі, што ён хваліў нас. Я падумаў, што трэнеру абавязкова трэба набыць сінія фірменныя спартыўныя штаны.

Пасяля басейна зімовае паветра колкай свежасцю расцякалася па грудзях. Глеб і я ішлі праз сасновы лесапарк. Шарае святло цадзілася праз цёмна-смарагдавыя вяршаліны. Навокал было пуста, ціха і холадана. Ліхтары не гарэлі. Пасля басейна заўсёды хацелася есці.

У прадуктовым магазіне, як і ў лесапарку, яшчэ нікога не было. Мы хадзілі з аддзела ў аддзел. Прадаўшчыцы, седзячы за прылаўкамі, сонна паглядалі то на нас, то праз вітрыны на заснежаны горад. Цукерукі, выстаўленыя ў шкляных шарах, нагадвалі рыбак у акварыумах.

– Трэба ўзяць цукру, – сказаў Глеб.

– Рафінаду? – спытаў я.

– Не, не рафінаду, а колатага.

– А ён ёсць?

– У апошнім шары, – сказаў Глеб і паказаў рукою на самы вялікі шар. За шклом блішчаў цукар, падобны на кавалкі бела-блакітнага лёду.

– Хадзем выбіваць, – сказаў я.

– Трэба спачатку ўзважыць.

Праз хвіліну, стоячы на магазінным ганку, мы трымалі ў руках па кавалку колатага цукру. Церушыў снег і ствараў пачуццё няўтульнасці, тое пачуццё, калі хочацца бегчы дадому не аглядаючыся, пакідаючы за спінаю ўвесь свет. Рукі хутка змерзлі.

Смак цукру апякаў рот, і есці мне перахацелася.

– Цукар нагадвае лёд, – сказаў Глеб.

– А мне ён нагадвае пра фігурнае катанне, – сказаў я і кінуў цукар у сумку да цэлафанавага мяшка з плаўкамі і ручніком.

– Чаму? – спытаў Глеб.

– Ён падобны на лёд і нагадвае пра канькі. Я займаўся фігурным катаннем.

– А чаго кінуў?

– У групе засталося толькі двое хлопцаў. Спачатку нас было дзесяць чалавек, і ўсе кінулі. Цэлы год мы хадзілі ўдвух. А потым я застаўся адзін. І таксама кінуў.

– А чаму пайшоў на плаванне?

– Мне было ўсё роўна куды. У школу прыйшоў трэнер з басейна. Мне яго спартыўны касцюм спадабаўся. Я і запісаўся. Калі ён спытаў, што я магу, я зрабіў тры кулькі на бетоннай падлозе ў школьным вестыбюлі і запісаўся. А ты?

– Я і раней плаваў, – сказаў Глеб.

– Дзе?

– У Смаленску. Мы жылі там, і я плаваў. У мяне мама настаўніца фізкультуры. Я з дзіцячага сада плаваю… – Счакаўшы, ён дадаў: – Думаю кідаць.

– Ты ж лепш за ўсіх плаваеш! – здзівіўся я.

– Ну і што?

– Як што? Можаш стаць майстрам.

– Не магу.

– Чаму?

– Мне нецікава. У мяне маці майстар спорту. Я гаварыў з ёю. Без басейна яна жыць не можа, а я магу. Мне нават лепш без плавання, – працягваў Глеб, – а ты, дарэчы, таксама добра плаваеш. Ужо колькі разоў мяне абыходзіў.

– Я добра плаваю толькі на спіне, а астатнімі стылямі блага.

Мне зноў захацелася есці, і я дастаў цукар. Глеб з’еў свой кавалак.

– Ведаеш, я табе не дарую таго, што ты мяне сягоння абышоў, – сказаў Глеб, даеўшы свой цукар.

– Гэтага ты не даруеш сабе, таму і застанешся, а я вось кіну.

– Сур’ёзна?

– Далёка ездзіць. Праз увесь горад матаюся. Дзве перасадкі. Нам далі новую кватэру. Толькі ў адзін бок больш за гадзіну ехаць.

– Можа і правільна. А што будзеш рабіць?

Я адчуў: яму спадабалася маё рашэнне, захацелася павярнуцца і пайсці, але я сказаў:

– Пры школе ёсць лыжная секцыя, пайду туды.

– Ты ж казаў, што не любіш зіму?

– Зіму не люблю. Затое люблю бегаць на доўгія дыстанцыі… Мой тралейбус. Пакуль!

Плаванне я кінуў, бо мне ў рэшце рэшт проста не падабаліся смак цукру з хлёркай і холад.

17.06.1985