Текст книги "Сiбiрская аповесць (на белорусском языке)"

Автор книги: Владимир Орлов

сообщить о нарушении

Текущая страница: 2 (всего у книги 3 страниц)

Калi вы мяркуеце, што хiмiцы змiрылiся з нашым адносна гарманiчным (Мiша Бугор казаў – гарманальным) суiснаваннем з амазонкамi, дык памыляецеся. Вясёлыя ленiнградкi таксама змагалiся за нашы сэрцы, карыстаючыся ў гэтай барацьбе самымi разнастайнымi сродкамi.

Штодня ў абед паводле дамовы з амазонкамi мы прыносiлi на кухню тры трохвёдзерныя вываркi вады. Трагiзм сiтуацыi палягаў у тым, што накрыўка ад вываркi згубiлася. Ад студнi да сталоўкi было з паўкiламетра, i прыкладна на палове шляху да нас прыстройвалася чародка хiмiц. Усе як на падбор сiмпатычныя, нафарбаваныя, у кароткiх шчыгульных спаднiчках i рознакаляровых майках з паскамi на тонкiх талiях, яны вiлiся вакол нас, нiбы стракатыя матылькi.

Якi-кольвек з гэтых матылькоў пачынаў амаль пяшчотна: "Студентики, а студентики, пожалейте бедных девушек". "Совсем извелись без мужской ласки", падхоплiвала другая жамярыца. Далей чулася што-небудзь накшталт: "А я бы тому бородастенькому сто раз дала. Слышь, бородастенький? Ты хоть целоваться умеешь?"

Напачатку мы неслi свой крыж у выглядзе цяжкой вываркi моўчкi, аднак валхвiцы вольнага кахання ўмомант ставалi нахабнымi i нагадвалi ўжо не матылькоў, а назойлiвых восаў. "Вы только попробуйте нас, мальчики, вас потом за уши не оттащишь", – прапаноўвалi яны, дэманструючы нам не самыя цнатлiвыя паставы, "Ану, вали отсюда, стервоза, а то вырублю на..." – страшным голасам казаў "бородастенький", ды гэта выклiкала толькi рогат.

На падыходзе да кухнi эскорт рабiўся агрэсiўным. Ленiнградкi выкрыквалi пагрозы ў бок амазонак, якiя, маўляў, за...лi беднага Вiцюню, абзывалi амазонак сучкамi i блядзямi, а нас – iмпатэнтамi. Але найгоршае маячыла наперадзе. Перад самай сталоўкаю адна з нашых спадарожнiц раптам "здагадвалася": "Слушайте, девочки, так это же они заразиться от нас боятся!", колькi яе сябровак iмгненна падляталi да нас i з вясёлым крыкам: "А вот вам сифилис!" плявалi ў ненакрытую выварку.

Пясок хутка выпiваў ваду, i мы асуджана паварочвалi назад да студнi. Дзяжурная амазонка здаганяла нас з пачкам соды i патрабавала як след вышараваць выварку, крыўдзiцелькi ж заходзiлiся воддаль смехам i абяцалi ператрахаць па чарзе спярша нас, а тады i амазонак.

Урэшце экспедыцыi па ваду пачалi ладзiцца з аховаю: двое цягнулi выварку, а чацвёра адпрэчвалi плявакаў штыкецiнамi.

Удзень мы калупалi рыдлёўкамi дол, збiвалi апалубку, завiхалiся вакол вялiзнай вуркатлiвай бетонамяшалкi i аддавалiся крозам пра вечаровыя спатканнi.

Блiзу паўночы парачкi збiралiся каля раскладзенага на галявiне за "хiмкомплексам" вогнiшча i задуменна глядзелi на агонь.

З цемры выходзiлi i ветлiва падсаджвалiся на пакладзеныя пры вогнiшчы бёрны маладыя хiмiкi з гiтарай. Яны прыладкоўвалi на чырвоным вуголлi конаўкi або iмбрыкi на чыфiр i заводзiлi песню. Гучала "Прокурор затребовал расстрела", "Как над Томском опускается туман, никогда я не прощу тебе обман...", але найдушэўней атрымлiвалася ў iх "Здравствуй, Невский, здравствуй, Кировский", бо шмат хто з нашых суседзяў таксама быў з Пiцера.

Iдылiю гiтарных перабораў, пакладзеных на мулкiя мужчынскiя плечукi дзявочых галовак i мяккага чыфiравага кайфу руйнавала шумнае з'яўленне гурмы падлеткаў. Яны груба лаялiся, як па-пiсанаму часалi на блатным арго, хвалiлiся, хто колькi разоў "отодрал" сваю "чучундру", i дэманстратыўна забаўлялiся з кнопачнымi ножыкамi, з тронкаў якiх, цьмяна паблiскваючы, выляталi вузкiя клiнкi-джалы.

Спачатку мы мелi гэтую кампанiю за малалетнiх хiмiкаў, пагатоў падлеткi ахвотна апавядалi, за што i па якiм артыкуле сядзелi, ды сапраўдныя вольныя пасяленцы пагардлiва растлумачылi нам, што гэта ўсяго толькi пасялковая шпана, занятая пошукамi сваiх жыццёвых iдэалаў.

Ленiнградкi да вогнiшча не прыходзiлi. Трэба сказаць, што, хоць яны i чаплялiся да нас каля сталоўкi, мужчынскае ўвагi iм ставала. На кожную прыпадала ў сярэднiм па трое хiмiкаў-мужчынаў. Звычайна яны i сялiлiся па формуле 3 + 1, праўда, "бугры" мелi права выбару i маглi трымаць невялiкi гарэм, цi, па-мясцоваму, "курятник". Спецкамендатура праблемамi палiгамii не займалася.

Амаль кожны дзень нашага iснавання быў адзначаны адметнай падзеяю.

То "цяжкi" падлетак Вiця, зусiм ачмурэлы ад "трох сямёрак" i любошчаў з амазонкаўскiм кiраўнiцтвам, наловiць у мех з паўтузiна здзiчэлых катоў, падыме iх уначы разам з будатрадаўскiм сцягам на недарэчна высокi флагшток, а пасля перарэжа на блоку вяроўку, i каты будуць, не зацiхаючы нi на секунду, екатаць як рэзаныя, пакуль нейкi пiцерскi хлапец за пляшку "777-га" не ўзлезе, нацёршы рукi смалою, па слiзкiм шосце i не скiне жывой радыёкропкi на дол, а чацвераногiя вязнi не разбягуцца па наваколлi – усе як адзiн цалюткiя i гатовыя да новых прыгодаў.

То двое абхазцаў, якiм заставалiся лiчаныя днi да волi i ад'езду ў Сухумi, хопяцца ў пасялковай краме за нажы i заробяць новы тэрмiн.

То прыедзе маладая жонка начальнiка нiкалаеўскага порта, што "дахiмiчваў" у Ягадным за валютныя аперацыi.

Жонку валютчыка адразу ахрысцiлi Дзекабрысткай. Мяркуючы па кансервах (ужо ад адных назваў – крабы па-японску, суп з амараў – набягаў поўны рот слiны), якiя яна разагравала каля ганка на раскладзеным памiж дзвюма цаглiнамi цяпельцы, а таксама па мяняных штодня крымпленавых сукенках, партовы дзеяч паспеў сёе-тое прыхаваць.

Увечары шчаслiвая пара пад пахмурнымi зiркамi суседзяў пад ручку выходзiла на шпацыр.

Гэта была памылка. Калi валютчыка на два днi адправiлi на далёкi аб'ект у тайгу, сем хiмiкаў у поцемках прыйшлi да Дзекабрысткi i гвалцiлi яе (па-мясцоваму гэта далiкатна называлася "рэпетыцыяй хору", а недалiкатна "сходить на хорька") да самае ранiцы, папярэдзiўшы, што калi заявiць у спецкамендатуру, праз тры днi на пасялковых кладах з'явяцца дзве новыя магiлкi – ейная i – каб не сумавала – каханага мужа. Папярэджанне паўтарылi i начальнiку порта, якога дзеля прафiлактыкi завалiлi сярод белага дня ў пыл i нязлосна, але спрактыкавана i доўга – нiбыта рабiлi не надта прыемную, аднак абавязковую работу – бiлi нагамi. На тутэйшым жаргоне апiсаная працэдура менавалася "самавучкай". Мы якраз iшлi палуднаваць i ўсё бачылi, ды засталiся гледачамi, бо ўмяшанне ў разборкi абяцала "пику в бок".

Аднаго дня ў небе над пасёлкам з'явiўся пажарны верталёт, падобны да варанага рака з прапелерамi. Ён цягнуў на тросiку закручаны ў брызент лёгкi груз, што гайдаўся, быццам кiвач ад ходзiкаў. Верталёт скiнуў груз на падворку спецкамендатуры, i Ягаднае даведалася: пажарнiкi знайшлi на прасецы тое, што засталося ад пецярых зэкаў, якiя ў сакавiку рванулi на волю з недалёкай (у сiбiрскiх сумерах) зоны. Праляцеў почут, быццам пятага ўцекача таварышы бралi за "карову" – прасцей кажучы, каб па дарозе з'есцi. "Тайга – закон, медведь хозяин", – пракаментаваў падзею галоўны бугор хiмiкаў дзядзька Коля-масквiч з вытатуяваным на грудзях партрэтам Сталiна. Той дзядзька Коля, пра якога казалi, што ён жыве ў Сiбiры, чаргуючы зону з "хiмiяй", яшчэ з ваенных гадоў.

Увесь гэты час я марна выглядаў хiмiцу, з якой сустрэўся ў першы дзень. Яна нiколi не з'яўлялася нi сярод плявучых налётчыцаў у ваколiцах сталоўкi, нi сярод тых жанчын, што развешвалi на вяроўках памытую бялiзну сваiх уладароў або нешта гатавалi на цаглiнах. Нарэшце гаспадыня спеўнiка аб'явiлася сама.

"Эй, студент! – пачуў я аднойчы, цягнучы з Генiкам цяжкiя бляшаныя ношкi бетону. На сцежцы, засунуўшы рукi ў кiшэнi, пругка пераважвалася з пяткi на насок чароўная мацюкальнiца. – Пошли покурим, – з насмешлiвым выклiкам прапанавала яна i супакоiла: – Не боись, я нынче хорошая". Я не баяўся, бо адчуваў, што той, першы раз памiж намi праскочыла iскра, пасля якой ужо не ўчынiш адно аднаму анiякага кепства.

З цёплага пляскатага каменя на высокiм беразе было вiдно, як далёка ўнiзе паўзла па Кецi баржа-самаходка, i я падумаў, што, магчыма, на такой вось баржы сорак гадоў таму везлi на смерць майго галоднага завашыўленага дзеда Максiма.

Чамусьцi некаторыя людзi маюць схiльнасць расказваць мне свае гiсторыi.

Недзе на Васiльеўскай выспе бегала ў школу i ў лiтаратурную студыю дзяўчынка Iрына, якую ў дзесятым класе на школьным вечары ў гонар дня нараджэння камсамола запрасiў на танец незнаёмы юнак Юра, што адрэкамендаваўся фiлосафам.

У кiшэнях у фiлосафа вялiся грошы, i ён засыпаў Iру кветкамi i закармiў у кавярнях марозiвам i яе ўлюбёнымi вяршкамi з курагой i арэхамi, якiя было смачна запiваць светлым сухiм вiном. Потым адбыўся паход у славуты пiцерскi "Норд", адкуль яны паехалi да Юры. Калi таксоўка везла Iру дадому, а Юра трымаў яе за руку, слёзы на вачах ужо высахлi i сэрца цвiло ад радасцi, якая называлася: "Я – жанчына!"

Накрэсленая фiлосафам Юрам будучыня сваёй прастатой i яснасцю нагадвала план школьнага сачынення на тэму "Пячорын – лiшнi чалавек". Пункт 1. Унiверсiтэцкi факультэт фiлалогii. Пункт 2. Вяселле пасля першага курса, таму што болей Юра ну нiяк не зможа чакаць... Маме пакуль, вядома, нi слова.

Iрынiна мама нi пра што не здагадвалася i здзiўлялася, што заняткi ў лiтаратурнай студыi зрабiлiся амаль штодзённымi.

Пад Новы год у Юры быў дзень нараджэння. Iра ўпотайкi ад мацi здала ў "Букiнiст" пару дарэвалюцыйных кнiжак i доўга хадзiла па крамах, бо разумела, што фiлосафам нельга дарыць банальных падарункаў. Яна выбрала жоўта-зялёнае кашнэ, а ў заалагiчным магазiне купiла такое ж масцi чыюка i пачала вучыць яго словам "Сакрат" i "Гераклiт". За тыдзень, што заставаўся да Юравага дня нараджэння, попка навучыўся даволi чыста вымаўляць "Гера", а заместа "Сакрат" вiсклiва крычаў "Укралi". На горад падаў iскрысты снег, i жыццё нагадвала зiмовую казку.

Пару наступных старонак празмерна далiкатныя натуры могуць прапусцiць.

Фiлосаф Юра таксама падрыхтаваў Iрыне падарунак. Пасля некалькiх келiхаў шампанскага каханы сказаў, што, калi ён сапраўды дарагi ёй, Iра павiнна аддацца кожнаму з яго запрошаных сяброў. Яна не дала веры вушам, ускочыла, каб уцякаць, ды ногi не слухалiся – вiно выканала сваю ролю. А мо i не толькi вiно, бо яе агарнула такое пачуццё, быццам усё, што робiцца, адбываецца не з ёю, а з яе двайнiком, з Iркаю No 2, а яна, Iрка No 1, глядзiць на гэта адкульсьцi з-за гронкi крышталёвых вiсюлек люстры.

Юра пранiклiва, як гiпнатызёр, казаў, што ягоныя сябры – людзi шырокiх поглядаў, што ўсе яны надзвычай прыстойныя i глыбокiя натуры, што пра гэты вечар нiхто i нiколi не даведаецца, затое за колькi гадзiнаў яна набудзе сексуальны досвед, на якi iншым спатрэбяцца гады...

Глыбокiх натур на дзень нараджэння завiтала трое. Каб высветлiць, хто першы пачне надзяляць Iру сексуальным досведам, яны выцягнулi з калоды па карце. Юра дэмакратычна цягнуў з усiмi на роўных; ён дастаў кралю i апынуўся ў чарзе астатнiм. Iрыне далi яшчэ выпiць; далей свядомасць дзейнiчала ўжо са збоямi: нехта як быццам то зашморгваў, то адшморгваў перад вачыма чорную запавесу. У адным прасвеце яна патрапiла запомнiць Юру, якi, стоячы над канапаю, цэлiўся ў яе з фотаапарата. У другiм убачыла, як госцi зноў цягнулi карты, прычым адразу двое ўзялi тузоў, i Юра сказаў, што абодва маюць роўныя правы, а таму зараз яна даведаецца нешта новае...

На ранiцу Iрка прачнулася ў абдымках у Юры. Ён адразу налiў ёй келiх шампанскага, а потым яшчэ адзiн. Ён быў, як заўсёды, пяшчотны i ўважлiвы, цалаваў яе ў нос i ў макаўку i ўгаворваў лiчыць усё ўчарашняе сном. Яна кахала Юру, а таму пагадзiлася: так, гэта сон. Ёй уявiлася, што Iрка No 1 вярнулася ўчора з-за крышталёвых вiсюлек дахаты i сёння пайшла ў школу. Яна ж, Iрка No 2, працягвае ёй снiцца i ў гэтым сне дазваляе Юру абдымаць сябе i называць ранейшымi ласкавымi iмёнамi, з ледзяной яснасцю разумеючы, што сама ўжо не пойдзе нi ў школу, нi дадому.

Да вясны яна жыла ў фiлосафа Юры, амаль не выходзячы з ягонае аднапакаёўкi, каб не нарвацца на знаёмых. Вечарамi, цыкаючы на жоўта-зялёнага чыюка, наструнена прыслухоўвалася да крокаў на лесвiцы, баючыся, што Юра не прыйдзе. Ды ён нязменна вяртаўся i прыносiў не толькi вiно, але раз-пораз i кветкi.

Вясна зрабiла фiлосафа задуменным i прыдзiрлiвым. Аднойчы Iрка выключыла ў ванным пакоi дожджык i пачула, як Юра прыцiшаным голасам са знаёмымi цёплымi iнтанацыямi запрашае нейкую жанчыну да сябе на дзень нараджэння. Якi сцэнар меўся быць гэтым разам, Iра не даведалася. Выслухаўшы яе слязлiвыя папрокi, Юра вытрас з чорнага канверта з-пад фотапаперы здымкi з мiнулага дня нараджэння, што святкаваўся тры месяцы таму. "Ты что, блядушка, из себя целку строишь? – крычаў ён. – Полюбуйся, полюбуйся на девочку Иришу. Вот она, между прочим, не с Юрочкой любимым, а с Сергеем... а у нее на личике невинном что нарисовано? Нет, господа присяжные заседатели, не ужас, не отвращение. Наша девочка глазки от сладости закатывает..."

Колькi дзён Iрка начавала на вакзале, дзе яе спрабавалi згвалцiць двое хлапцоў з багажнi. На трэцюю ноч яна даядала пакiнутыя на фольгавых талерачках кавалкi хлеба, i яе проста ў буфеце пачало ванiтаваць.

Галодная i хворая на грып, яна, як пабiты сабачка, прыцягнулася назад да Юры. Цяпер усялякiя сантыменты скончылiся i iхняе жыццё сапраўды пачало нагадваць стасункi памiж гаспадаром i сабакам. Ён кармiў яе, часам браў да сябе ў ложак, наводлiў бiў жалезным эспандэрам, калi яна адмаўлялася выконваць яго мужчынскiя каманды, i нават выгульваў – цягаў за сабою па фарцовачных клопатах, ужо не хаваючы, што ягонымi фiласофскiмi штудыямi быў гандаль джынсамi i кружэлкамi.

Юра ўпiваўся сваёй бязмежнай уладаю над ёй. Калi ў часе супольных выхадаў у горад яму хацелася жанчыны, "фiлосаф" не чакаў вяртання дадому: у каго-небудзь у кватэры ён, перамiргнуўшыся з гаспадаром, вёў Iрку ў другi пакой цi ў кухню, а на вулiцы – заводзiў у блiжэйшы пад'езд i, расшпiлiўшы на джынсах маланку, нагiнаў Iрчыну галаву.

Улетку, калi, паводле шчаслiва-бесклапотнага зiмовага плана, Iрына мела здаваць iспыты на фiлалагiчны факультэт, абмежаваная адно межамi ўласнае фантазii ўлада над дзяўчом конча набiла Юру аскомiну i ён прывёў да сябе нейкую Веру, а свайго "сабачку" выгнаў на вулiцу, уручыўшы "на обзаведение хозяйством" 10 рублёў 50 капеек i клетку з чыюкам. На адвiтанне Iрына яшчэ мусiла заняцца з фiлосафам любоўю, а прысутная пры гэтым Вера ўпэўнена дастала з шафы фотаапарат.

Я слухаў i намагаўся ўявiць, як папярэднiца гэтай сённяшняй пракуранай навылёт хiмiцы, ленiнградская дзяўчынка Iра, без пяцi хвiлiн медалiстка, чытала на пасяджэннях лiтаратурнай студыi свае верлiбры, абмяркоўвала опусы раўналеткаў i называла антыпаэтычным верш аднакласнiка "Девочки на танцах", дзе былi радкi: "Коленки всё, коленки всё, коленки, а между ними сердцу так тесно".

На вулiцы Iрку падабраў Жора на мянушку Кот, якi меў жывое i карае левае вока i шкляное i блакiтнае правае. Жора быў шчодры, але два падарожжы на зону ў Мардовiю (недзе там у халодным месяцавым святле сябры i прайгралi ў карты ягонае вока) дарэшты пазбавiлi Ката ў адносiнах з жанчынамi ўсякай абыходлiвасцi, i самым ласкавым, што чула Iрка перад хвiлiнамi блiзкасцi, былi адрывiстыя загады накшталт "Ложись!" або "В стойку!". Калi Жору забралi трэцi раз, яна праходзiла па справе сведкай, а потым скарбовым коштам прыехала на "хiмiю", дзе i занялася складаннем спеўнiка, што трапiў да маiх рук у дзень прыезду.

Калi Iрка замаўчала,на плыўнай рачной лукавiне паказалася лава сплаўнога лесу, аднак цяпер я не ўспамiнаў дзеда Максiма. Я глядзеў на тонкiя Iрчыны шчыкалаткi i прыцэўкi, думаў, наколькi яна прыгажэйшая за маленькую Вiку, i не верыў нi ў Жору-Ката, нi ў фiлосафа Юру, што мог завесцi яе на Лiцейным у першы-лепшы пад'езд i расшпiлiць на сваiх джынсах маланку. У закутку душы шкрэблася спадзяванне, што ўсё гэта з разраду туфты, якой кармiлi нас прыблатнёныя ягаднiнскiя падлеткi.

"Ты знаешь, я не верю", – неяк па-дзяцiнаму разгублена прамовiў я, каб штосьцi сказаць. Iрчын твар пабiла чырвонымi плямамi, i яна рванула на галаву маечку з алiмпiйскiмi кольцамi. "А вот это видал?"

Пасля таго я доўга баяўся зiрнуць у яркiм святле на аголеныя жаночыя грудзi, бо бачыў мала чаго страшнейшага за маладую грудку, спрэс пакрытую густой мёртва-сiняю татуiроўкай.

"А теперь все! Уё...й! – раз'юшана працадзiла Iрка. – Понял? Уе...й!" Цi то ад непатушанага недакурка, цi то ад самой Iрчынае лютасцi пад нагамi ў яе пачало тлець шыгавiнне. Яна ўскочыла, i з яе яшчэ свежых чарэшневых вуснаў пасыпалася такое, што маiм вушам закарцела скруцiцца ў трубачкi, а галаве ушрубавацца ў плечы i яшчэ далей, каб схавацца дзе-небудзь на дне страўнiка.

Сцежка вяла мяне прэч, а ў патылiцу павутамi ўпiвалiся набрынялыя нянавiсцю словы, сярод якiх "уё...й!" было цi не самым цнатлiвым i чыстым.

Прысмак якойсьцi зробленай на цёплым камянi над ракою памылкi не пакiдаў мяне ўвесь наступны тыдзень. Магчыма, гэтае няўтульнае пачуванне падтрымлiваў нарад на будаўнiцтва пяцi тыпавых драўляных прыбiральняў. Нам з Генiкам выпала капаць ямы ды збiваць седалы з "ачкамi". Пачаўшы з элементарнага класiчнага ромба, мы спакваля асвоiлi сэрца, а пад канец з дапамогаю нажоўкi i долата быў народжаны шэдэўр у выглядзе пяцiканцовай зоркi.

(Праз паўгода, калi нас пацягнуць за самвыдавецкiя альманахi – рукапiсны наваполацкi "Блакiтны лiхтар" i нашу машынапiсную родную гiстфакаўскую "Мiлавiцу", – маёр КДБ пад час прафiлактычнае размовы будзе казаць: "Не думайте вилять хвостом. О вас нам известно решительно все. Например, ваши стройотрядовские, так сказать, туалетные художества. В своем националистическом угаре вы дошли до изощренного надругательства над пятиконечной ленинской звездой". Я паспрабую рэабiлiтавацца, называючы сцiплыя дасягненнi ў выпiлоўваннi бяскрыўдным жартам, ды эфект атрымаецца адваротны. "Значит, кто-то спускает штаны, делает в дорогой каждому советскому человеку символ, и это, как вы выражаетесь, "жарт"?" "Гэта даўнi салярны сымболь, буду баранiцца я. – Яшчэ старажытныя iндыйцы..." "Можете рассказывать это своим "старажытным" индийцам". "Свастыка, мiж iншым, таксама сымболь сонца", неабачлiва вырвецца ў мяне, i я нарвуся на ледзяное пракурорскае пытанне: "Почему же вы в таком случае не вырезали свастику?") Наш расквечаны сякiмi-такiмi прыгодамi, але збольшага ўпарадкаваны побыт зрабiў рэзкi паварот, калi празаiк Джон Галяк скiнуў з сябе дрымоту i нечаканым манеўрам адбiў у начальнiка будупраўлення, якому мы падпарадкоўвалiся, цёмненькую амазонку Святланку.

Калi вы нiколi не рамантавалi вузкакалеек, забiваючы за дзень у спружынiстыя шпалы па пяцьсот кастылёў, вам цяжка будзе даўмецца, чаму мы з такой тугою прыгадвалi сытае вуркатанне бетонамяшалкi i глыбокiя ношкi з рошчынаю цi з пiрамiдаю цэглы. Заставалася суцяшацца тым, што ў любой сiтуацыi прысутнiчае i станоўчы момант.

Таежная вузкакалейка дапамагла ранняму мне больш глыбока адчуць i спасцiгнуць ранняга Ўладзiмiра Караткевiча, якога я тады адкрываў дзякуючы Генiку – першаму на маiм шляху гарадскому чалавеку, што гаварыў па-беларуску не на сцэне i не з тэлеэкрана.

Згадзiцеся: чытаць баладу "Паўлюк Багрым", адлежваючы бакi на панцырным iнтэрнатаўскiм ложку i смокчучы з рыльца "лiдскае" або "жыгулёўскае" – гэта адно, а разгарнуць кнiжку ў кароткi перакур, калi ад вiдна да вiдна махаеш з-за пляча кувалдай, цаляючы па натурыстых кастылях, – зусiм iншае, i здаецца, што гэта якраз пра цябе:

А ў краiне так цяжка

(Асiны ад ганьбы палаюць),

I над ёй фанабэрыцца

П'яны, разбэшчаны гун.

Як пры князю Ўсяславе

Дзень вялiкi, а луста малая.

Як пры князю Ягайле

На кожную спiну бiзун.

На жаль, новая праца спрыяла адно глыбокаму пранiкненню ў таямнiцы мастацкае творчасцi. З астатнiм атрымлiвалася тугавата. Праязджаючы паўз нас на вiсклiвай дрызiне, падобны да хамяка з туга набiтымi шчокамi начальнiк будупраўлення зларадна галёкаў: "Что, студенты, зае...сь?"

Колькi дзён мы з непрывычкi сапраўды ледзьве дабрыдалi ўвечары да сваiх тапчагаў, а выпаўзшы на ватных нагах да вогнiшча, бездапаможна засыналi на плечуках у пасiяў. Гэта тады Мiхась Чарнiловiч назваў кувалду найлепшым супрацьзачынальным сродкам. Аднак маладыя арганiзмы хутка ўзялi сваё, i Мiхасёва дэфiнiцыя страцiла актуальнасць яшчэ да таго, як цёмненькая Святланка засумавала па мужчынскай ласцы настолькi, каб вярнуцца да хамякападобнага начальнiка.

З хiмiкамi мы па-ранейшаму сустракалiся толькi ля вогнiшча, што зазвычай настройвае чалавека на мiралюбны лад. Памiж намi дзейнiчала няпiсаная дамова: яны, хiмiкi, не будуць чапаць нi нас, нi амазонак, а мы, студэнты, не будзем што б нi прычынiлася ў "хiмкомплексе" – стукаць ментам.

Мiрнае суiснаванне ляснулася на Дзень будаўнiка.

За ўсе два будатрадаўскiя месяцы гэтая жнiвеньская нядзеля лiчылася адзiным выхадным, калi можна было выспацца i наладзiць законную балюшку.

Параiўшыся са сваiмi амазонкамi, мы вырашылi адзначыць свята на тэрасе так зваўся аточаны кедрамi чысты лапiк берага, што абрываўся да ракi строма, як мур фартэцы. Блукала пагалоска, быццам за жалезным Язэпам з той стромы выпраўлялi ў рай цi ў апраметную падарожнiкаў па ГУЛАГу, таму тубыльцы i хiмiкi не надта ганаравалi тэрасу. Нас такiя размовы не спынялi, i кожны (вядома, не адзiн) паспеў ужо ацанiць вартасцi гэтай падобнай да вялiкай альтанкi зацiшнае мясцiны, дзе апрача ўсяго iншага можна было, не падымаючыся з долу, дасхочу наесцiся буйных салодкiх бруснiцаў.

Усё iшло б ладам, каб Бугру з Толiкам Раслiнскiм з суседняга фiнскага дамка не заманулася ў той дзень выпiць з самае ранiцы. Мне цяжка сказаць пра Толiка што-кольвек iстотнае, акрамя таго, што ён свяцiў з рота залатым зубам i без вялiкiх поспехаў займаўся ў секцыi бокса, а таму прывёз у Сiбiр пальчаткi i часам баксiраваў з "цяжкiм" падлеткам Вiцем.

Мiша Бугор быў асобаю зусiм iншага кшталту i сумеру.

Пяць гадоў Мiша плаваў на СРТ, што расшыфроўваецца як сярэднi рыбалоўны траўлер.

Марское жыццё цяжка назваць школаю высокай маральнасцi.

Мiша пiў вiскi на Ньюфаўндлендзе i, прымушаючы абарыгенаў акругляць вочы i застрашана блiскаць бялкамi, галёнамi скупляў медычны спiрт у аптэках Гаваны i Сант'яга-дэ-Куба. Змыты хваляю за борт ля берагоў Данii, ён трапiў у партовы шпiталь, а адтуль, дзякуючы знаёмству з вусатым польскiм матросам, што прызнаў Мiшу за земляка – у тамтэйшы публiчны дом.

У доме пад чырвоным лiхтаром прыяцелi сербанулi рому, выбралi з прапанаванага гаспадыняю фотаальбома па дзяўчыне i бадзёра накiравалiся ў нумары.

У самае адказнае iмгненне Мiша з ягонай маленькай мулаткаю пачулi ненавязлiвы стук у дзверы, а ўслед далiкатнае пытанне на чысцюткай расейскай мове: "Товарищ Горелик, вы здесь?" Абвялы Мiша не паспеў нацягнуць штаноў, як з калiдора пачулася ўжо не пытанне, а загад: "Товарищ Горелик, открывайте! Мы знаем, что вы здесь". За дзвярыма стаяў малады супрацоўнiк савецкага пасольства, што прыехаў выпiсваць Мiшу са шпiталя.

Усю ноч Мiша на астатнiя грошы частаваў супрацоўнiка ў партовых барах, спяваў з iм задушэўныя расейскiя песнi i выслухоўваў цвёрдыя мужчынскiя абяцаннi, што ён, супрацоўнiк пасольства, – магiла i ўсё застанецца памiж iмi двума.

Калi карабель прывёз Мiшу ў Талiн i зухаваты матрос, цiхамiрна пасвiстваючы, сышоў на прычал, каля чорнай "Волгi" яго спынiў някiдкi чалавек у макiнтошы з упраўлення КДБ па рабоце з маракамi, дзе наведнiку публiчнага дома растлумачылi, што ён зганьбiў годнасць савецкага чалавека i камунiста i заслужыў спiсанне на бераг.

Тое Мiшава прыбыццё ў порт прыпiскi атрымалася нетыповым. Звычайна, адчуўшы пад нагамi талiнскую набярэжную, Бугор i кампанiя такiх самых сяброў-кавалераў абводзiлi наваколле фанабэрлiвымi позiркамi закiнутых у нейкую задрыпаную копанку альбатросаў i маналiтным кагалам тупалi на стаянку таксi. Падарожжа ў талiнскае прадмесце Пiрыта мела свой рытуал. Марскi воўк, якi хоць крыху паважаў сябе, браў адразу не меней за тры таксоўкi. У першай ён нядбайна кiдаў на сядзенне набыты недзе ў высокiх штармавых шыротах капялюш, у другой мясцiлася валiза, у трэцяй уладкоўваўся сам гаспадар. Кавалькада машын спынялася водблiз плывучага рэстарана-шхуны, адкуль усцешаныя афiцыянты паспешлiва выстаўлялi розную сухапутную драбязу.

На колькi дзён рыбакi ўсталёўвалi на шхуне акупацыйны рэжым, прычым там i жылi, мыючы перад сном ногi шампанскiм. Закуплены з усiмi трыбухамi персанал баляваў разам з клiентурай, удасканальваючы веданне вялiкай i магутнай мовы старэйшага брата. Усе ўсiх паважалi, i жыццё нагадвала гульню дэльфiнаў у аквамарынавым Гольфстрыме.

Але неўпрыцям насоўвалася чуллiвая хвiлiна развiтання з заробленымi ў сусветным акiяне грашыма, пасля якое афiцыянты i метрдатэль без лiшнiх цырымонiй выкiдалi пацяжэлых дэльфiнаў на халодны пустэльны бераг. Хлапцы абдымалiся i раз'язджалiся па сваяках, каб, залегшы на дно, перачакаць месяц-паўтара да новага выхаду ў мора.

Каб вы лепей зразумелi, што такое Мiша Бугор, трэба ўзгадаць i гiсторыю з мухамi.

Рэч у тым, што аднаго разу пасля наведання Пiрыты Мiша затрымаўся ў Талiне i ў абладзе маркотлiвых думак пра няўмольнае наблiжэнне зусiм цвярозых i галодных дзён на апошнiя рублi зайшоў у рэстаранчык, дзе стаўся сведкам жудаснага скандалу. Вастравокi клiент знайшоў у падлiўцы муху. Ён на ўсю залу пагражаў звярнуцца ў цэнтральныя i мясцовыя газеты i на тэлебачанне, а афiцыянты, кухары i дырэктар стаялi перад iм навыцяжку i ўзахапы перапрашалiся. Iнцыдэнт скончыўся тым, што рэспектабельнага наведнiка, якi не любiў падлiвак з мухамi, накармiлi i напаiлi па поўнай праграме, не ўзяўшы нi рубля.

Вярнуўшыся ў матроскi iнтэрнат i наткнуўшыся позiркам на муху, Мiша не стаў сушыць мазгi над тым, як гэтая iстота прымудраецца шнураваць па столi дагары нагамi. Хутка тузiны з два чацвераногiх спрытнюг ужо сушылiся на шматтыражнай газецiне "Моряк Балтики".

Пачатак аперацыi прайшоў блiскуча. Рэстарацыю найшыкоўнейшага на той час талiнскага гатэля "Viru" Мiшаў страўнiк пакiдаў пад завязку наладаваны адборным пiтвом i едзiвам. Назаўтра, у "Старым Томасе", абслуга аказалася някемлiвай i Мiшу давялося тлумачыць, што ва ўсiм цывiлiзаваным свеце клiента ў такiх выпадках кормяць i пояць задарма. На трэцi дзень Мiшу застукалi ў той момант, калi ён, з'еўшы булён, задуменна аздабляў карыснай жамярыцаю з цюбiка з-пад лекаў свiную адбiўную. Пра вынаходнiка паведамiла прэса, i – хоць Мiша паспеў выкарыстаць усяго трох сухiх мух – рахункi за дармовыя пачосткi яму з дапамогаю прадажных газетчыкаў i мiлiцыi выставiлi ажно сем рэстаранаў i кавярняў.

Гiсторыю з мухамi я слухаў, седзячы ў салуне. Так мы называлi другi пакой нашай сiбiрскай хацiны, дзе зладзiлi нехлямяжы стол i пару лавак, а малады празаiк Джон Галяк здабыў недзе дзiцячы набор для выпальвання i, натхнёны братам, вывеў на вершняку над уваходам: "Тут жывуць дзiцяткi Джона Ячменнага Зярнятка". Мiша любiў Бёрнса.

Тамсама, у салуне, сярод пахаў моцнага тытуню, прывялага багуну i потнага мужчынскага цела я пачуў драматычны аповед пра Мiшаву службу ў савецкай армii.

Свой ганаровы абавязак перад сацыялiстычнаю радзiмай ён выконваў у густых пскоўскiх лясах, дзе мясцовыя жыхары (сама назва – "пскопские") растлумачылi маладзенькiм салдацiкам, што свята ў iх не лiчыцца за свята, калi каго-небудзь не зарэжуць. Але яшчэ да свята ў трох навабранцаў на дывiзiйных вучэннях не раскрылiся парашуты, i Мiша адчуў, што нiякая сiла, нават пагроза расстрэлу, ужо не змусiць яго скочыць у адкрыты люк самалёта.

На "гражданку" паляцеў роспачны лiст улюбёнаму дзядзьку – вясковаму фельчару. Увесь доўгi дзядзькаў адказ быў прысвечаны ўспамiнам пра тое, як у дзяцiнстве Мiша хварэў на лунатызм i па начах непрытомна шпацыраваў з выцягнутымi наперад рукамi па хаце, палохаючы меншых брацiкаў i сястрычак.

Тае ж начы шараговы Гарэлiк цiхутка падняўся з ложка i з выстаўленымi, як у невiдушчага, рукамi рушыў скрозь сiмфонiю размаiтых салдацкiх храпаў да тумбачкi днявальнага. Той таксама хроп, i, каб звярнуць на сябе ўвагу, "лунатык" мусiў двойчы ўрэзаць днявальнаму "пендаля". Наперадзе чакаў шпiталь i падазрэннi ў сiмуляцыi, але жалезная воля дапамагла сыну простага беларускага селянiна з-пад Вiлейкi вытрываць пакутлiвы аналiз спiннога мозгу i заняць бажаную пасаду вайсковага пiсара, на якой яму ўдалося тры разы выпiсаць самому сабе паперы на адпачынак у роднай вёсцы – там, дзе, шморгаючы смаркатым носам, бегала бясштаннае стварэнне, якому наканавана было праз паўтара дзесятка гадоў зацягнуць Мiшу ў ложак, потым у сельсавет, а потым зноў у ложак, але ўжо на законных падставах.

Меланхалiчна выцадзiўшы ў Джона Ячменнага Зярнятка пару шклянак партвейну, Бугор любiў пафiласофнiчаць. "Запомнi, Вовiк, – вучыў ён, – старасць – гэта калi ўсе маладыя сiкухi здаюцца прыгожымi". Развiваючы тэму, ён грубавата разважаў, што жанчыны дзеляцца на тых, якiя могуць табе даць, i тых, якiя нiколi не дадуць, а таму i першых, i другiх (гэтых – каб адпомсцiць) трэба як мага часцей ставiць у нязвыклыя сiтуацыi, каб выбiць з каляiны.

Трэба адзначыць, што, нягледзячы на тэарэтычную падкаванасць, жыццё ў Мiшы склалася якраз насуперак ягоным прынцыпам.

Пакiнуўшы талiнскую шхуну-рэстаран, ён прыехаў неяк увосень на сваю дзедзiну над Вяллёй i пайшоў у такi круты загул, што, прачнуўшыся аднойчы ранiцой, здзiўлена ўбачыў на падушцы побач з сабою галаву дзеўчынёхi-аднавяскоўкi. Мiша асцярожлiва выбраўся з-пад коўдры i надзеў нагавiцы, каб iсцi дахаты, ды дзяўчына расплюшчыла вочы i растлумачыла, што нiкуды iсцi не трэба, бо гэта i ёсць ягоная хата, а яны ўжо муж i жонка: учора ў сельсавеце iх распiсалi, а вяселле зробяць, як Мiша прывязе з плавання грошы.

З таго дня Мiшава жыццё пакацiлася па куп'i ды выбоiнах. У Талiне яго канчаткова спiсалi на бераг, неспадзяваная жонка нарадзiла крыклiвага дзiцёнка i вымагала грошай, а цешча пагражала аддаць пад суд за тунеядства, бо да сялянскае працы Бугор з яго марскiм характарам быў прыстасаваны, як кашалот да дрыгвянай сажалкi.

У вынiку пералiчаных маласпрыяльных абставiн Мiша рэгулярна, прыкладна раз на месяц, уцякаў з-пад Вiлейкi ва Ўладзiвасток. Па дарозе ён заяўляўся ў наш студэнцкi iнтэрнат да брата i запрашаў нас у рэстаран старога гатэля "Беларусь".

Тым вечарам з гаваркiм, поўным жыццёвае мудрасцi Мiшам не было б цаны, каб не адна акалiчнасць: ён нiколi не меў грошай, каб разлiчыцца, i мы выкладвалi свае стыпендыйныя рублi i траячкi, беручы з яго за гэта слова, што ва Ўладзiвасток ён паедзе наступнага разу, а заўтра ўраннi сядзе на маладзечанскую электрычку.

Чарговымi ўцёкамi ад жонкi сталася Мiшава з'яўленне ў шэрагах будатрада "Victoria", дзе ён i атрымаў сваю мянушку, што прырасла да колiшняга марака, быццам скура.