Текст книги "Вяртанне з апраметнай"

Автор книги: Виктор Правдин

сообщить о нарушении

Текущая страница: 5 (всего у книги 7 страниц)

– Ты хочаш укласцi свайго мужа ў ложак з сяброўкай? – нарэшце ачомалася Юля, яе твар расплыўся ў здзiўлена летуценнай усмешцы, вочы пазiралi з недаверам.

– I што з таго? – сур’ёзна, не зважаючы на разгубленасць сяброўкi, зазначыла Ядзя. – Замуж я выйшла, бо не было куды дзецца, не на вёску ж ехаць пасля iнстытута! Мяне з мужам нiчога не звязвае, толькi што жывём разам. Ёсць дачка, але гэта зусiм iншае… Мы з iм партнёры ў сексе, а кахання няма. Тое самае, што i ў цябе: сёння з адным, заўтра з другiм, паслязаўтра…

– Ты лiчыш мяне прастытуткай? – зласлiва перапынiла начальнiцу Юля.

– Ну што ты, – прыхiльна ўсмiхнулася Ядзя, – я i сама не супраць жыць, як ты, толькi звязана па руках i нагах. Але спадзяюся, што хамут, якi навесiў на мяне Шаўцоў, не на ўсё жыццё. Хачу быць вольнай, рабiць, што прыйдзе ў галаву, але ж, сама разумееш, для гэтага патрэбны грошы. Дык ты згодна?

– Не зусiм, – не пагадзiлася Юля: ад яе злосцi не засталося i следу, дзяўчыне iмпанавала Ядзiна зайздрасць; прыпалiўшы цыгарэту, яна цынiчна дадала: – Трэба мець не проста грошы, а вялiкiя грошы, i пажадана ў валюце… А ў цябе, сяброўка, галава варыць, не кожны дадумаецца да такога. Значыць, цяпер Шаўцоў мой?

– Твой, – з палёгкай уздыхнула Ядзя, – i чым хутчэй ты яго спакусiш i прыбярэш да рук, тым лепш для нашай справы.

Пасля згаданай размовы мiнуў тыдзень, але змен нiякiх не адбылося. Пры сустрэчы Юля толькi роспачна пацiскала плячыма, даючы зразумець, што справа з месца не скранулася. У душы Ядзя была задаволена, што нi Юлiна спакуслiвая прыгажосць i вабнасць, нi яе жаданне не дзейнiчаюць на Шаўцова. Першая не вытрымала Юля:

– Прабач, сяброўка, але твайго Шаўцова, акрамя цябе, нiхто ў жыццi не цалаваў, не дзейнiчаюць на яго мае чары. Учора сказаў, што, калi я не выкiну дурноцце з галавы, звольнiць з работы.

– Так i сказаў? – не стрымалася, зайшлася радасным смехам Ядзя.

Юлiн твар iмгненна пабiла чырвонымi плямамi. Яна нервова сцiснула кулачкi i злосна паглядзела на Ядзю:

– Мы павiнны нешта прыдумаць. Можа, знайсцi другую?

– Выкiнь з галавы, – пасур’ёзнела Ядзя i, каб улагодзiць сяброўку, дадала: – Лепшую за цябе знайсцi немагчыма, не iснуе ў прыродзе.

Юля ўдзячным, пацяплелым позiркам паглядзела на Ядзю i жартаўлiва прагаварыла:

– Каб не было лепшай, я б тут з табой лясы не тачыла.

– Добра, сяброўка, не падлiзвайся, – адмахнулася Ядзя. – Будзь больш лiпучай, i ў нас атрымаецца.

– У нас? – здзiўлена перапынiла Юля.

– Так, у нас. Я вырашыла табе дапамагчы…

У той жа вечар Ядзя наўмысна справакавала зваду, абвiнавацiла мужа ў тым, што ён мала займаецца дачкой, вышуквае розныя прычыны, абы толькi не ехаць з ёй на вёску да бацькоў, беспадстаўна назвала Шаўцова слiмаком i, дэманстратыўна грукнуўшы дзвярыма, пайшла спаць у пакой дачкi. На наступны дзень Шаўцоў прыйшоў дадому з вялiзным букетам чырвоных руж, але Ядзя i брывом не павяла, а кветкi паляцелi ў сметнiк. Яна бачыла, як закалацiла мужа, як спалатнеў ягоны твар, але ён стрымаў парыў гневу, нават нiчога не сказаў. Толькi цяжка ўздыхнуў i, трымаючыся за грудзiну, пасунуўся ў спальню.

Ядзя не спала ноччу. Яна чула, як Шаўцоў шпацыраваў па кватэры, як пiў гарэлку, як выходзiў на балкон i доўга курыў. У нейкi момант у яе душы варухнулася пачуццё жалю: «А што, калi п’яны Шаўцоў скокне з балкона?» Ад адной толькi думкi паралiзоўваў страх, яна ўжо была гатова бегчы да мужа i пра ўсё расказаць, кiнуцца ў ногi, папрасiць прабачэння… Ён добры… Але ж тады трэба кiнуць махлярства! Не, няхай будзе так, як спланавана. Шаўцоў павiнен зрабiць тое, што трэба, яны зломяць яго, Юля стане палюбоўнiцай.

Шаўцоў мяняўся на вачах. Схуднелы, нервовы, з хваравiтымi агеньчыкамi ў вачах, ён мала нагадваў начальнiка, якога прывыклi бачыць людзi, лагоднага i зычлiвага. Ён хадзiў цяжка, няўпэўнена, часцяком адказваў на пытаннi неўпапад. Шаўцоў нагадваў цяжкахворага, але Ядзя ведала сапраўдную прычыну хваробы i няўмольна вяла сваю лiнiю. Яна адмаўляла мужу ўва ўсiм i ведала, што доўга ён не вытрымае, хутка дойдзе да такога стану, калi спакусiцца не толькi на прыгожую Юлю.

Напрыканцы тыдня, у пятнiцу, Шаўцоў прыйшоў з працы пазней звычайнага. Ядзя ведала, што начальства з торга гэтымi днямi часцяком арганiзоўвала выезды на прыроду. Мелiся аблюбаваныя куточкi на беразе ракi цi возера, дзе цеплiлася лазня, гатавалi двайную, а то i трайную юшку, смажылiся шашлыкi, лiлася ракой гарэлка, а заадно абмяркоўвалi справы. Шаўцоў таксама запрашаўся на гэтыя вечарынкi. Тут можна было сустрэць важных чыноўнiкаў з мiнiстэрства, з гарвыканкама, пракурора i начальнiка мiлiцыi. Але па тым, як муж хуценька крутнуўся з ваннага пакоя ў спальню, не цадзiў каньяк на балконе, а адразу завалiўся спаць i ўжо праз дзесяць хвiлiн пацiху соп, па-дзiцячы падсунуўшы далонь пад шчаку, Ядзя зразумела: Шаўцоў здрадзiў. Яна ўспрыняла гэта як нешта звычайнае, без трывогi i хвалявання. Наадварот, быццам камень звалiўся з душы: цяпер рукi былi развязаныя. У гэтую хвiлiну Ядзя падзякавала лёсу, што выйшла замуж па разлiку. З каханым зрабiць такое, што вытварыла з Шаўцовым, i ў галаву б не прыйшло. I адразу перад вачыма ўзнiк вобраз Калеснiка.

Ядзя баялася прызнацца нават сабе, што патаемна чакала сустрэчы з Сержам, у душы песцiла надзею, што прыйдзе час i яны зноў будуць разам.

Тыдзень цярплiвага чакання, назiранняў за Шаўцовым, якi цяпер дадому прыходзiў далёка за поўнач, поўнасцю пераканалi, што план удаўся. Ядзя вырашыла неадкладна дзейнiчаць. Яна наважылася паўтарыць тое, што рабiлi разам з Калеснiкам, толькi цяпер яе ролю выконвала Юля. Ядзя нячутна адамкнула Юлiну кватэру, увайшла, прыслухалася. У калiдорчыку над галавой цiкаў нябачны гадзiннiк. Ядзя прачынiла дзверы ў спальню, начная лямпа блакiтным святлом слаба асвятляла пакой. На вялiкiм двухспальным ложку ў абдымку спалi Шаўцоў з Юляй. Ядзя выцягнула з сумачкi фотаапарат, прымацавала ўспышку i рыўком скiнула са спячых коўдру. Пакуль Шаўцоў уцямiў, што да чаго, справа была зроблена, i Ядзя, выходзячы з кватэры, наўмысна грэблiва кiнула:

– Заўтра фоткi лягуць на стол каму трэба…

…А праз два гады Шаўцова судзiлi. Ядзя праходзiла па справе сведкай. Муж усе махлярствы ўзяў на сябе, ды iнакш i быць не магло: ён, дырэктар, кiраваў гандлем, падпiсваў паперы, яму i адказваць. Калi шчыра, то Ядзя апошнiя паўгода чакала, калi Шаўцовым зацiкавяцца следчыя органы. Жыццё для яе ператварылася ў пакуту. Шаўцоў зусiм спiўся, i Ядзя не пярэчыла, слова супраць не сказала, нават садзейнiчала, трымала ў халадзiльнiку некалькi пляшак гарэлкi, каб Шаўцоў мог напiцца, не выходзячы з кватэры. Яна раўнадушна пiхала мужа да той мяжы, пераступiўшы якую, ён падаў на дно. Ёй было выгадна, каб Шаўцоў дэградзiраваў, але перад тым, як зрабiць гэты апошнi крок, ён павiнен узяць на сябе ўсе яе злачынствы. Дзiўна, але Ядзi нават падабалася назiраць за падзеннем Шаўцова, у гэтым яна чэрпала сiлу, веру ў свае жыццёвыя прынцыпы.

«Вось у што ператвараецца iнтэлiгентны чыстаплюй: толькi крышачку нацiснi на яго, i ён сам сябе згубiць…» – часцяком думала Ядзя, калi ў чарговы раз пераступала ў калiдоры цераз п’янага мужа.

У Шаўцова не было нi моцы, нi жадання супрацiўляцца жонцы. Неаднойчы ён наважваўся пайсцi ў пракуратуру, але стрымлiвала любоў да дачкi, смылела душа за далейшы лёс дзяўчынкi. Ён падпiсваў усё, што патрабавала Ядзя, моўчкi прыцiскаў пячатку на злашчасныя лiпавыя накладныя i дзiвiўся: чаму такi вiдавочны крадзеж не бачыць мiлiцыя? Шаўцоў перажыў страх выкрыцця, якi турбаваў спачатку, i калi яго арыштоўвалi, успрыняў усё як непазбежнае, звычайнае, нават адчуў незразумелую палёгку, якая нарэшце выслабанiла ад душэўных пакут. Але быць шчырым, прызнацца ўва ўсiх грахах не мог. Ён не мог расказаць пра д’ябалiцу-жонку, якая залавiла яго з прадаўшчыцай i пад страхам выкрыцця прымусiла красцi. Шаўцоў вельмi любiў дачку i для сябе даўно вырашыў, што, калi арыштуюць, за ўсё будзе адказваць адзiн.

I ўсё ж Ядзi прыйшлося пахвалявацца. Падчас вобыску ў кватэры, калi з секцыi пачалi выкладаць бялiзну, ад адной думкi, што могуць знайсцi схованку, нешта быццам абарвалася ўсярэдзiне, цела iмгненна зрабiлася непаслухмяным, у вачах замiтусiлiся, паплылi ценi мiлiцыянтаў. Але бяда абмiнула. I на гэты раз Ядзя засталася чыстай перад законам, ёй нават спачувалi, што муж гэтулькi накраў i ўсё прагуляў i прапiў. Шаўцоў атрымаў сем гадоў зняволення з канфiскацыяй маёмасцi. Толькi канфiскоўваць на той момант не было чаго, Ядзя ўвесь прыбытак ад злачыннай дзейнасцi ператварыла ў каштоўнасцi i надзейна схавала. Праўда, забралi машыну, але для яе гэта было дробяззю, такiх «жыгулёнкаў» пры жаданнi яна магла купiць не адзiн i не два…

Нарэшце Ядзя была вольная! Цяпер трэба толькi крышачку пачакаць, пакуль усе забудуцца на суд, i яна пачне жыць як хоча! Праз паўгода Ядзя скасавала шлюб з Шаўцовым, выпiсала яго з кватэры i адразу прыдбала пуцёўку на поўдзень, да мора, каб адпачыць i забыцца на ўсе нягоды. Яна зноў стала Ядзяй Купрэйчык! У дзень ад’езду нечакана, быццам снег на галаву, аб’явiўся Калеснiк. Ядзю ахапiла панiка: восем гадоў мiнула з iх апошняй сустрэчы, i вiзiт былога каханка нiчога добрага не абяцаў.

«Колькi Калеснiк спагонiць з мяне? – адразу падумала Ядзя пра грошы. – Пэўна, нямала… А раптам захоча забраць усё? Ён не зялёны лейтэнанцiк з мiлiцыi, якi падчас вобыску не заўважыў схованку ў секцыi. Гэты знойдзе i вытрасе ўсё да апошняга рублiка…»

Але Ядзя памылялася, Калеснiк нават не заiкнуўся пра грошы i наогул у першую сустрэчу паводзiў сябе падкрэслена суха, нават афiцыйна, быццам нiчога агульнага iх не звязвала. Гэтая сухасць нават ранiла Ядзiна самалюбства, але як толькi яна даведалася пра прычыну нечаканага вiзiту, забылася на ўсё i ледзь не кiнулася да былога каханка з пацалункамi. Ён прапанаваў ёй працаваць на гарадскiм кiрмашы. Ядзя адразу зразумела перавагi новай работы, тым больш на пасадзе намеснiка дырэктара, i не хавала радасцi. Яна нават пачала какетнiчаць з Калеснiкам, некалькi разоў узгадала пра ранейшае сумеснае жыццё, але былы каханак зрабiў выгляд, што не разумее яе даволi шчырых намёкаў. Ён пакiнуў Ядзi вiзiтоўку дырэктара кiрмаша Валасевiча i хуценька, унiкаючы Ядзiных позiркаў, развiтаўся.

Цяпер Ядзi было не да адпачынку. Яна здала бiлет на самалёт у касу i на другi дзень пасля сустрэчы з Калеснiкам была ў Валасевiча. Дырэктар выглядаў гадоў на пяцьдзясят, быў невысокi, шыракатвары, з тоўстым, як дуля, носам i маленькiмi шэрымi вочкамi, што хiтра пазiралi з-пад густых чорных броваў.

– Пiшыце заяву, – пачуўшы, хто раiць Ядзю, сказаў ён, пранiзлiва агледзеў будучага намеснiка з ног да галавы i задаволена кашлянуў у кулак: вiдавочна, яна яму падабалася.

– Адразу заяву? – не паверыла вушам Ядзя.

– Вы прыйшлi працаваць цi задаваць пытаннi? Калi ставiць пытаннi, то трэба ўладкоўвацца ў мiлiцыю, – твар дырэктара расплыўся ва ўсмешцы, ён быў задаволены сваiм жартам. – Мне рэкамендавалi Вас, Ядвiга Станiславаўна, як адукаванага, а галоўнае, надзейнага работнiка. Спадзяюся, мы паладзiм…

4

Алесь Крывiцкi вось ужо тыдзень ацiраецца на мiнскiм кiрмашы, сноўдаецца без усялякай справы, засунуўшы рукi ў кiшэнi. Даўгаваты брыль чорнага скуранога капелюша прыкрывае лоб, вочы. Сярэдняга росту, хударлявы, у пацёртых джынсах i зацыраванай у некалькiх месцах скураной куртцы, ён нiчым не вылучаецца ў шматлюдным гурце. Шэрыя пранiклiвыя вочы пазiраюць з-пад брыля падкрэслена бесклапотна i сумна. Усiм сваiм выглядам ён паказвае абыякавасць да кiрмашнай мiтуснi. Калi назiраць за iм, то можа здацца, што хлопец прыйшоў сюды толькi дзеля цiкаўнасцi, ад няма чаго рабiць. Але гэта не так, Крывiцкi – iнспектар крымiнальнага вышуку, i ён на рабоце. Праўда, каб хто спытаўся, што за работа, якiя абавязкi, Крывiцкi, пэўна, не змог бы адказаць, бо i сам дакладна не ведаў.

Два тыднi таму яго, iнспектара крымiнальнага вышуку Шаркаўшчынскага аддзела мiлiцыi, што на Вiцебшчыне, адкамандзiравалi ў Мiнск, у групу маёра Астроўскага. Гэта было нечаканасцю, асаблiва для начальства. Для ўсiх засталося незразумелай, амаль невырашальнай таямнiцай: чаму менавiта Крывiцкага? Ёсць лепшыя сышчыкi, а ён толькi год, як скончыў акадэмiю мiлiцыi, i яшчэ не мае патрэбнага вопыту. Але ж хто рызыкне даваць парады сталiчнаму начальству? Крывiцкi адразу для ўсiх стаў «адрэзаны акраец». Хтосьцi з зычлiўцаў выказаў здагадку, што ў лейтэнанта ў Мiнску засталася дзяўчына, дачка нейкай мiнiстэрскай «шышкi», i зразумела, што за камандзiроўкай будзе i перавод. Iншых версiй не было, i ўсе пагадзiлiся з хуткiм Алесевым жанiхоўствам. Крывiцкага ж больш здзiвiла не плётка пра нявесту, а тое, што да яго адразу ўсе пачалi звяртацца толькi на «Вы», нават начальнiк мiлiцыi…

Сам Алесь успрыняў камандзiроўку як належнае: што нi кажы, а за мiнулы год ён разблытаў некалькi рабаванняў, чатыры крадзяжы, затрымаў узброенага злачынца, таму з гонарам лiчыў, што яго заўважылi. Але маёр Астроўскi падчас першай сустрэчы астудзiў, збiў з Крывiцкага пыху. Маёру патрэбны быў сышчык з «глухой перыферыi», якога ў сталiцы нiхто не ведаў, а Васiль Мiрончык, сябрук па мiлiцэйскай акадэмii, параiў яго, Крывiцкага.

Крывiцкi адчуў сябе нiякавата, калi даведаўся сапраўдную прычыну гэтай камандзiроўкi, але адразу супакоiў сябе тым, што, у любым выпадку, прадстаяла цiкавая работа. Яго пасялiлi ў аднапакаёўцы на Пугачоўскай вулiцы, недалёка ад кiрмашу, i Астроўскi ўдакладнiў задачу: «Абжывацца, прыглядацца i, галоўнае, – вывучаць кiрмаш». Крывiцкi пакуль што з усёй групы ведаў толькi Астроўскага i Мiрончыка. Ён атрымаў тэлефон хуткай сувязi i сувязнога – Васiля. Маёр у першую сустрэчу папярэдзiў Алеся, каб на пэўны час забыўся, што ён мiлiцыянер, не праяўляў нiякай самастойнасцi, быў непрыкметны – вось i ўся задача! У Крывiцкага адразу ўзнiклi пытаннi, толькi што зробiш: загады трэба выконваць, а не абмяркоўваць. Ён зразумеў, што перш чым Астроўскi ўсё раскажа яму пра нейкую сакрэтную аперацыю, да яго будуць таксама прыглядацца i вывучаць. Гэта ранiла самалюбства, ды Алесь ведаў, што так павiнна быць – маёр робiць правiльна.

Крывiцкi паслухаўся Астроўскага: вывучаў гарадскi кiрмаш. За тыдзень бадзяння там у яго з’явiлiся не толькi пытаннi да маёра.

«Што вывучаць? Да чаго прыглядвацца?» – злаваўся Алесь.

Ён пазiраў на доўгiя сталы, аблепленыя прадаўцамi, быццам чмялямi, што зляцелiся на мёд. Здавалася, нават паветра тут iншае, нейкае гарачае, шыпячае, быццам расплаўленае. У нейкi момант людзi i сапраўды рабiлiся падобнымi на чмялёў.

«Тут не прыглядвацца трэба, а палову з iх саджаць… Вось хоць бы тая маладжавая кабета, што круцiцца каля ўвахода. Тыдзень прадае кiтайскi пухавiк-палiто. Разоў шэсць бачыў, як яго куплялi, нават сам прымяраў, але праз паўгадзiны цётка зноў трымае ў руках тое самае палiто з рукавом, якi крыху ўпэцканы ў зеленаватую фарбу. Значыць, не пухавiк яна прадае, а тое, што схавана ў iм, зашыта пад падкладку цi ў кiшэнях. А вось тая чацвёрка – рэкецiры. Сам бачыў, што бяруць грошы з прадаўцоў i з каўказцамi ў iх нейкiя асабiстыя стасункi. Бывае, гавораць так, быццам сябры, сто гадоў не бачылiся, гатовыя цалавацца, а iншым разам ледзь не б’юцца. Адразу вiдаць, што каўказцы прадаюць не толькi мандарыны. У рэкецiраў адчуваецца дысцыплiна i нешта падобнае на дзяжурства. Сённяшняя чацвёрка, напрыклад, была тут у мiнулы чацвер. Гэта ж колькi iх, калi ў кожнай чацвёркi свой дзень? А вунь платны п’янiца i хулiган. Сядзiць сабе чалавек крыху пад мухай i быццам дрэмле каля ўвахода ў будынак адмiнiстрацыi. Але як толькi з’яўляюцца мiлiцыянты, ён прыцягвае да сябе iх увагу, пачынае крычаць, чапляцца да людзей, мацюкацца. Мiлiцыянты адразу чуюць, дзе парушэнне грамадскага парадку, i забiраюць п’янага. Толькi гэтае месца вольным не бывае, яго тут жа займае другi… I так дзень у дзень: забiраюць адных i тых i праз пэўны час адпускаюць. А п’яны зноў сюды, быццам на дзяжурства. Вось толькi незразумела, каго яны папярэджваюць?»

За тыдзень Крывiцкi так нагледзеўся на кiрмашнае жыццё, што ледзь не ванiтавала ад убачанага. Было крыўдна за мiлiцыю, за мясцовых сышчыкаў, благiя думкi бударажылi душу. Алесь не мог паверыць, што першы «вывучае» дзейнасць кiрмашных пастаяльцаў.

Iдучы да латкоў, дзе прадавалi садавiну, Крывiцкi ўзрушана разважаў пра падзеi апошнiх дзён, як у вочы кiнуўся невысокi чарнявы мужчына, апрануты ва ўсё джынсавае. Ён стаяў у чарзе за высокай жанчынай i пра нешта гаварыў. Жанчына ўважлiва слухала i не бачыла, як правая рука чарнявага расшпiлiла сумачку i ў наступны момант зеленаваты кашалёк знiк у ягонай кiшэнi. Крывiцкi ледзь стрымаўся, каб не кiнуцца i не перахапiць руку кiшэннага злодзея, але ў апошнi момант узгадаў Астроўскага i, адчуваючы сваю бездапаможнасць, зласлiва плюнуў пад ногi. Ён, не прымаючы нiякiх захадаў, хутчэй машынальна, iшоў услед за кiшэнным злодзеем, якi порстка крутнуўся з чаргi i амаль подбегам шыбаваў да выхаду. Ён спынiўся каля сметнiка, i Алесь бачыў, як туды паляцеў пусты кашалёк. Чалавек употайкi зiрнуў на тое, што засталося ў руцэ, i весела ўсмiхнуўся. Менавiта гэтая беспакараная блазенская ўсмешка штурханула Крывiцкага да тэлефона. Ён быў злы на ўвесь свет i, калi са слухаўкi пачуўся разважлiвы барытон Астроўскага, не павiтаўшыся, адным духам выпалiў:

– Гэта Крывiцкi. Так працаваць не магу, прашу дазволу на сустрэчу.

Ён хацеў крыху патлумачыць прычыну незапланаванага спаткання, але Астроўскi паспешлiва перапынiў:

– Буду на Пугачоўскай а дваццаць другой гадзiне…

Маёр Астроўскi выглядаў стомленым i старэйшым за свае сорак два гады. Невысокi, удумлiвы, ён насiў кароткiя, пад вожык валасы, меў няправiльнай формы нос, перабiты кастэтам гадоў пятнаццаць таму, калi затрымлiваў рабаўнiка. Прычоска i нос надавалi яму выгляд суровага i непрыступнага чалавека. Апошнiя днi ён не адчуваў звычайных яго характару ўпэўненасцi i душэўнай раўнавагi, з’явiлiся незразумелыя падазронасць i насцярожанасць пры прыняццi самых звычайных i простых рашэнняў. Астроўскi разумеў, што гэтая нервовая ўзбуджанасць, незадаволенасць, якая часцяком пераходзiла ў апатыю, невыпадковыя. Усё пачалося з таго моманту, калi ён узначалiў групу па раскрыццi забойства капiтана Бусла. Першае, што ён зрабiў, – пазнаёмiўся з крымiнальнымi справамi, якiмi займаўся капiтан. Прачытаўшы пра спробу крадзяжу наркотыкаў з фармацэўтычнай фабрыкi, пра забойства ў бальнiцы шафёра Кузаўкова, паспешлiвы арышт раней судзiмага Скакуна па мянушцы Князь, Астроўскi не сумняваўся, што менавiта на гэтай справе паслiзнуўся Бусел. Было не ўсё ясна з чалавекам, якi тэлефанаваў капiтану. Ён пасля смерцi Бусла нiчым пра сябе не нагадаў, як скрозь зямлю правалiўся. Адсюль i думка: а цi не спецыяльна ён так рабiў? Чаму невядомы, цi, як яго ахрысцiў капiтан, «добраахвотнiк», выбраў менавiта Бусла? Чаму не пракурора, не суддзю? I потым, не зусiм зразумелая паспешлiвасць, з якой Бусел затрымаў Князя, i ягоная ўпэўненасць, нават перакананасць у дачыненнi Скакуна да забойства Кузаўкова. Капiтан – сышчык вопытны, давяраць на ўсе сто працэнтаў «добраахвотнiку» не мог. Значыць, было нешта яшчэ, чаго ў рапартах Бусла няма. У Князя алiбi створана самой мiлiцыяй: у ноч забойства быў затрыманы ў п’яным стане на вакзале i змешчаны ў выцвярэзнiк. Ён, канечне, атрымае сваё за захоўванне зброi, але ж у раскрыццi забойства шафёра фармацэўтычнай фабрыкi i капiтана Бусла анiякiх зачэпак. I яшчэ адна акалiчнасць устрывожыла Астроўскага. На фармацэўтычную фабрыку ён накiраваў лепшых агентаў. Яны мелi неабходную адукацыю, добра складзеныя легенды, але на трэцi дзень адзiн «выпадкова» трапiў пад электракару i зламаў нагу, другi ў абедзенны перапынак выпiў бутэльку кефiру i з цяжкiм атручваннем быў дастаўлены ў бальнiцу. Канечне, усё выглядала праўдзiва, толькi Астроўскi зразумеў, што агенты рассакрэчаны i яшчэ добра адкруцiлiся, раз засталiся жывыя. I яшчэ ён зразумеў, што працуе ў правiльным накiрунку: як толькi знойдзе забойцу шафёра i тых, хто гэта задумаў, стануць вядомыя i забойцы капiтана Бусла. Хоць цяпер раскрыццём забойства Кузаўкова займаюцца iншыя людзi, маёр вырашыў весцi паралельнае следства. Але пра гэта нiхто не павiнен ведаць, ляпсус з агентамi на фармацэўтычнай фабрыцы – вельмi наглядны i не даравальны таму прыклад. Iдэя накiраваць на гарадскi кiрмаш свайго чалавека, прафесiйнага сышчыка, узнiкла не адразу. Маёр не надта спадзяваўся на поспех, але трэба было рызыкаваць. Па-першае, капiтан Бусел узгадваў у сваiх паперах кiрмаш, пра яго гаварыў «добраахвотнiк». Арыштаваны Князь таксама сцвярджаў, што купiў зброю на кiрмашы ў каўказцаў.

Астроўскi, седзячы ў кабiнеце начальнiка крымiнальнага вышуку горада палкоўнiка Качана, машынальна рабiў запiсы ў службовым блакноце. Iшло чарговае пасяджэнне, падводзiлiся вынiкi не так даўно праведзенай праверкi. Некаторыя ўставалi самi i давалi звесткi, пераканаўча спасылалiся на лiчбы. Прозвiшчы некаторых называлi, i тады пунсовыя маёры, падпалкоўнiкi таропка ўскоквалi i тлумачылi хiбы па сваiх накiрунках дзейнасцi. Астроўскi ведаў цану гэтым патрэбным для галачкi пасяджэнням. Каб ад таго, як сышчыкi валодаюць лiчбамi аб раскрытых i нераскрытых злачынствах i сапраўды паляпшалася раскрыццё, пэўна, усе толькi i займалiся б, што пасяджэннямi.

Думкi маёра былi скiраваны да гарадскога кiрмашу, да лейтэнанта Крывiцкага, якi, канечне ж, пачынае нервавацца, трацiць кантроль над сабой. Астроўскi здагадваўся пра прычыну неспакою Крывiцкага, нават быў упэўнены, што дакладна яе ведае. Упершыню ўбачыўшы лейтэнанта, хуткага, непаседлiвага халерыка, падумаў, што ён i двух дзён не вытрымае ад вымушанай бяздзейнасцi. Аж не, лейтэнант аказаўся з характарам, тыдзень цярплiва выконваў ягоны не зусiм ясны, а таму незразумелы загад «вывучаць кiрмаш». Праз тыдзень у Крывiцкага здалi нервы, але Астроўскi быў задаволены навiнамi, якiя чуў ад лейтэнанта. Усё гаварыла за тое, што ён, даверыўшыся лейтэнанту Мiрончыку, не памылiўся, Крывiцкi – той чалавек, якi патрэбен. Калi быць шчырым, не кожны сышчык здатны на ролю, якую выконвае Крывiцкi. Ён добра ўмее абагульняць, робiць правiльныя, лагiчныя высновы i, галоўнае, у яго iнтуiцыя на ліхадзеяў, а гэта не кожнаму дадзена.

Пасля правалу на фармацэўтычнай фабрыцы Астроўскi стаў больш асцярожны, ён улiчваў, што за iм могуць сачыць. Каб пазбегнуць нечаканасцей i не правалiць явачную кватэру, ён доўга блукаў па горадзе, на вакзале ўзяў таксi, даехаў да Першамайскага аддзела мiлiцыi, зайшоў у будынак, праз запасны выхад джгануў у двор, адтуль на суседнi завулак i на вулiцу Калiнiна. Нiякiх назiральнiкаў за сабой не заўважыў, але, як кажуць, беражонага Бог беражэ.

У прызначаны час маёр быў на вулiцы Пугачоўскай. Убачыўшы ўзбуджанага Крывiцкага, Астроўскi зразумеў, што не памылiўся наконт настрою лейтэнанта. Маёр, прыхiльна ўсмiхаючыся, паздароўкаўся за руку з Крывiцкiм i, кiўнуўшы на попельнiцу, у якой высiлася гара недакуркаў, хiтнуў галавою:

– Многа курыце, калега.

Крывiцкi, вiдавочна, быў не ў гуморы i заўвагу начальнiка прапусцiў мiма вушэй. Ён выструнiўся i, як i належыць падначаленаму, не парушаючы субардынацыi, адным духам выпалiў:

– Таварыш маёр, прашу выкарыстоўваць мяне ў адпаведнасцi з займаемай пасадай. Больш бiбiкi бiць не магу, калi i надалей мае абавязкi будуць заключацца ў тым, што раблю цяпер, то лепш адпраўце дадому… Не магу дый не хачу гуляць усляпую. Удакладнiце абавязкi, i я вылузнуся са скуры, а выканаю загад, але больш «вывучаць кiрмашнае жыццё» не магу…

– Мне б гарбаты папiць, – стрымлiваючы ўсмешку, прайшоў у пакой Астроўскi. – I гарэлку не пiў, а сухач мучыць. У цябе, Алесь, так не бывае?

– У мяне iншае – кулакi свярбяць, – незадаволена буркнуў Крывiцкi i знiк на кухнi.

Астроўскi адчынiў фортку, уключыў тэлевiзар i, уладкоўваючыся ў мяккае крэсла, прыгадаў, як давялося выбiваць у гэтую кватэру мэблю: мяккi куток, каляровы тэлевiзар, секцыю. Палкоўнiк Качан тады ўпiкнуў: маўляў, маёр уладкоўвае не канспiратыўную кватэру, а бардэль…

Успамiн рассмяшыў Астроўскага, а Крывiцкi, якi ставiў на столiк паднос з гарбатай, ацанiў маёраў смех па-свойму.

– З мяне не варта смяяцца, – пакрыўдзiўся ён. – Мяне вучылi бандытаў лавiць, а не красавацца на крышталi ды пуза расцiць на мяккай канапе… З канспiратыўнай кватэры зрабiлi чорт ведама што, быццам век тут жыць… Толькi дзяўчат не хапае…

– Ты правiльна прыкмецiў, – Астроўскi зрабiў невялiкi глыток гарбаты. – Начальства мяне ўшчувала тваiмi ж словамi, – ён зноў адпiў з кубачка i жартаўлiва падмiргнуў Крывiцкаму: – А iдэя наконт дзяўчат неблагая!..

– Мне было б лепш у гатэлi, – сур’ёзна адказаў Крывiцкi i, сядаючы ў крэсла насупраць маёра, цвёрда спытаў: – Што вырашылi са мной?

Астроўскi няспешна пiў гарбату i маўчаў. Лейтэнант сядзеў непрыступны i, здавалася, праглынаў яго позiркам, але пытанне больш не паўтараў. Гэтая рыса спадабалася Астроўскаму: такi чалавек не будзе проста так мянцiць языком, узважыць кожнае слова. Ён паставiў пусты кубак на стол i ўважлiва паглядзеў Крывiцкаму ў вочы:

– Ты чытаў некралог па капiтане Буслу?

– Чытаў, – асцярожна прамовiў Крывiцкi i таксама паставiў кубак з недапiтай гарбатай на стол, адразу зразумеўшы, чым будзе займацца.

– Капiтан Бусел працаваў над раскрыццём забойства шафёра фармацэўтычнай фабрыкi Кузаўкова. Па падазрэннi быў затрыманы раней судзiмы Павел Скакун па мянушцы Князь. Праўда, даказаць вiну Скакуна капiтан не змог, а хутчэй за ўсё, не паспеў, але Князя арыштаваў за захоўванне зброi. Вось гэты Князь увесь час ацiраўся на гарадскiм кiрмашы, як кажуць, кармiўся з яго. Версiю капiтана Бусла мы павiнны дапрацаваць, не дае спакою ягоная ўпэўненасць у тым, што Скакун i ёсць забойца Кузаўкова. Цяпер разумееш, чаму ты апынуўся на кiрмашы?

Крывiцкi згодна кiўнуў. Астроўскi выцягнуў з кiшэнi партманет, дастаў фотаздымак i паклаў перад лейтэнантам. Крывiцкi зiрнуў на здымак i адразу ўскiнуў здзiўленыя вочы на маёра.

– Я не ведаю чалавека, якi са мной сфатаграфаваны, – пацiснуў плячыма лейтэнант i, узяўшы здымак, паднёс блiжэй да вачэй. – Праўда, першы раз бачу.

– Усё правiльна, гэта фотамантаж, – задаволена пацiраючы рукi, зазначыў Астроўскi. – На здымку ты i арыштаваны Князь. Вось цяпер наспеў час сур’ёзна пагаварыць, што i як ты павiнен рабiць, каб раскрыць забойства.

– Я гатовы, – рашуча ўскочыў на ногi Крывiцкi.

– Сядзi, Алесь, у нас размова доўгая, – Астроўскi схаваў партманет, фотаздымак застаўся ў Крывiцкага. – Мяне цiкавяць хлопцы, якiх ты ў рапартах называеш рэкецiрамi. Вiдавочна, яны верхаводзяць на кiрмашы i, мабыць, прамышляюць не толькi вымагальнiцтвам. Думаю, арыштаваны Князь – адзiн з iх.

– Калi я правiльна зразумеў, мне трэба больш прыгледзецца да рэкецiраў?

– Наша задача – укаранiць цябе ў злачынную групу, ты павiнен стаць для iх сваiм.

– Стаць членам банды?!

– Так.

– А закон?! – не верачы пачутаму, разгубiўся Крывiцкi. – Мне ж прыйдзецца яго парушаць…

– Закон я ведаю не горш, – спахмурнеў Астроўскi. – Канечне, без нейкiх парушэнняў не абысцiся, але ж, па вялiкiм рахунку, iсцi на гэта трэба. Iнакш можа стацца, што Кузаўкоў i Бусел – не апошнiя ахвяры. А можа, ты па нейкiх iншых прычынах сумняваешся ў правядзеннi такой аперацыi?

Крывiцкi спадылба зiрнуў на маёра i, натыкнуўшыся на адкрыты, далiкатны позiрк, сумеўся.

– Не падумайце нiчога кепскага, – таропка пачаў апраўдвацца лейтэнант, – я не баюся, але раптам прыйдзецца разам з бандай учыняць цяжкiя злачынствы? Адмовiцца нельга i зрабiць таксама. Як тады быць?

– У кожным канкрэтным выпадку будзем разважаць пра ўсё i вырашаць разам, – супакоiў лейтэнанта Астроўскi. – Адзiн на адзiн з iмi не застанешся, буду асабiста падстрахоўваць. Цяпер давай пакумекаем, як правесцi аперацыю па ўкараненнi ў злачынную групу. У мяне ёсць задумка…

Маёр устаў i нейкi час, засяроджана разважаючы, хадзiў па пакоi, потым зноў сеў у крэсла, пацягнуўся па цыгарэты. Крывiцкi таксама закурыў. Шызы дым паволi пацягнуўся пад столь i адтуль палоскай да адчыненай форткi.

– Скажы, Алесь, цi не было выпадку, каб рэкецiры зводзiлi з кiм рахункi?

– Было такое, – не разумеючы, куды хiлiць Астроўскi, сказаў Крывiцкi. – Днi чатыры таму гуртам наляцелi на мужчыну, быццам знарок. Бiць – не бiлi, а тавар ягоны: мяса, сала, каўбасы – усё iмгненна апынулася пад нагамi. Стаўклi ў гразь i нават палiлi нечым смярдзючым, ацэтонам, цi што.

– Чаму яны так зрабiлi?

– Думаю, чалавек адмовiўся плацiць цi мала даў. А яшчэ раней бачыў не кiрмашных рэкецiраў. Яны ў аўтааматараў забiралi запчасткi, каму што трэба, а нашыя толькi насмiхалiся, брывом не павялi, што хтосьцi iншы гаспадарыць на iхняй тэрыторыi. Канечне ж, дамоўленасць памiж iмi была. I яшчэ, – Крывiцкi нейкiм вiнаватым позiркам паглядзеў на Астроўскага, – у мяне склалася ўражанне, што i з мясцовай мiлiцыяй у iх сяброўскiя адносiны, i з падатковымi iнспектарамi. А пра кiрмашнае начальства нават гаварыць не прыходзiцца, рэкецiры перад iмi – сама дабрачыннасць. Бачыў некалькi разоў, як яны размаўляюць з дырэктарам, быццам салдаты з генералам.

– Няма сумненняў, – задуменна зазначыў Астроўскi, – мы сутыкнулiся з добра арганiзаванай злачыннай групай, а калi так, то нехта ж ёй кiруе. Людзi ў скуранках, што збiраюць грошы як данiну, – выканаўцы.

– Неяк бачыў з iмi чалавека, больш падобнага на артыста, чым на рэкецiра.

– Ну-ну, цiкава, а больш дакладна, чым ён запомнiўся?

– Па-першае, слухалiся яго хлопцы ў скуранках, па-другое, апрануты быў, як кажуць, з iголачкi. Гарнiтур цёмна-сiняга колеру, белая кашуля, замест гальштука – матылёк, на вачах прыцемненыя акуляры ў залатой аправе.

– Цяпер не лета, каб хадзiць у касцюмчыку, – засумняваўся Астроўскi.

– Зусiм вылецела з галавы, – усмiхнуўся Крывiцкi, – галоўнае, чым прыцягнуў увагу «артыст» – гэта белы «мерседэс». Ён нахабна зарулiў прама на кiрмаш, у мяне дзесьцi i нумарок пазначаны на ўсялякi выпадак.

– Малайчына! – прасвятлеў маёраў твар. – Твой «артыст» на белым «мерседэсе» нам спатрэбiцца.

Астроўскаму з кожнай хвiлiнай усё больш i больш падабаўся лейтэнант. Крывiцкi валодаў iнтуiцыяй, пачуццём, якое прымушае быць у патрэбны час у патрэбным месцы i запомнiць падзеi, якiя, з першага погляду, быццам бы нязначныя i не маюць анiякага дачынення да крымiнальнай справы. За гады службы маёр навучыўся адрознiваць сапраўдных сышчыкаў ад людзей часовых, якiм аператыўная работа патрэбна толькi як чарговая прыступка ў кар’ерыстычнай лесвiцы. Тут сакрэту анiякага не было: работнiк, якi не быў на аператыўнай рабоце, з цяжкасцю рабiў кар’еру. Праўда, гэтае, як лiчыў Астроўскi, правiльнае патрабаванне тычылася не ўсiх, на таго-сяго яно не распаўсюджвалася.