Текст книги "Вяртанне з апраметнай"

Автор книги: Виктор Правдин

сообщить о нарушении

Текущая страница: 3 (всего у книги 7 страниц)

2

Праз два тыднi, апоўднi на чыгуначным вакзале ў горадзе Рызе з цягнiка сышоў маладжавы мужчына гадоў трыццацi пяцi – сарака. Высокi, шырокi ў плячах, апрануты ў джынсавы гарнiтур, ён быў падобны на спартсмена, але даўгаватыя бялёсыя валасы, рыжаватая з сiвiзной бародка i асаблiва рукзак за плячыма рабiлi яго больш падобным на вандроўнiка цi геолага, якi вяртаецца з чарговай экспедыцыi. Чалавек лёгкай, пружынiстай хадою прайшоўся па пероне i накiраваўся да стаянкi таксi. Праз некалькi хвiлiн машына неслася па рыжскiх вулiцах, а геолаг-вандроўнiк уважлiва разглядаў горад i некаму, вядомаму толькi яму аднаму, усмiхаўся. Машына спынiлася каля дванаццацiпавярховага гмаха, i барадаты, разлiчыўшыся з шафёрам, рашуча ўвайшоў у пад’езд, падняўся на лiфце на сёмы паверх, падышоў да дзвярэй кватэры нумар трыста, скiнуў з пляча рукзак i раз-другi нацiснуў на званок. Прыслухаўся. Не пачуўшы ў кватэры анiякага руху, чалавек вiдавочна захваляваўся i нервова нацiснуў на кнопку званка некалькi разоў запар. Нарэшце за дзвярыма пачулiся крокi, шамаценне, прыглушаны кашаль. Барадаты з палёгкай уздыхнуў, нецярплiва перакiнуў з рукi ў руку рукзак, далонню прыгладзiў белабрысую чупрыну. Дзверы прачынiлiся, i паўнаваты мужчына з капой нячэсаных чорных валасоў, гэткага ж росту, як i барадаты, апрануты ў спартыўныя штаны i белую майку, санлiва пазяхнуў i, слепавата прыплюшчыўшы вочы, утаропiўся ў няпрошанага госця.

– Вам каго?

– Петэрс, гэта я… – усмiхаючыся, прагаварыў барадаты i зрабiў крок насустрач.

У таго, каго чалавек з рукзаком назваў Петэрсам, санлiвасць як рукой зняло, вочы акруглiлiся ў нямым здзiўленнi, нiжняя скiвiца адвiсла.

– Э-э-э, – вылецеў з горла здзiўленага Петэрса гартанны гук, гаспадар кватэры пачаў адступаць усярэдзiну калiдора.

– Ды я гэта, Андрэй Бусел! – ускрыкнуў барадаты i пасунуўся ўслед. – Датыкнiся, калi сумняваешся.

– Жы-вы?! – Петэрс на хвiлiну апусцiўся на табурэтку каля невялiчкага шкапчыка з тэлефонам, потым сарваўся, кiнуўся да Бусла, аберуч ухапiў за плечы, павярнуў тварам да святла. – I сапраўды, Андрэй! Жы-вы! – здрыгануўся голас Петэрса.

– Ды я гэта, я, – паспешлiва пагадзiўся Бусел i, каб папярэдзiць астатнiя пытаннi, зачыняючы дзверы, таропка дадаў: – Пахавалi не мяне, а iншага чалавека… Доўгая гiсторыя, паслухаеш – не паверыш.

– Яшчэ не веру, – Петэрс гучна, з нейкай iстэрычнай радасцю засмяяўся, ухапiў Бусла за руку i, быццам малое дзiця, павёў чамусьцi на кухню, але праз хвiлiну падскочыў i сiлком пацягнуў у залу, усадзiў на мяккую канапу.

Петэрс мiтусiўся, не знаходзячы сабе месца, не мог паверыць, што перад iм не хто iншы, як Бусел, ягоны сябра i аднакашнiк па мiлiцэйскай акадэмii. Нарэшце гаспадар зразумеў, чаго яму i ўваскрэсламу сябру не хапае. Ён адчынiў шуфляду ў шкапчыку, на якiм стаяў тэлевiзар, выцягнуў бутэльку каньяку, паспешлiва забразгатаў крыштальнымi фужэрамi.

– Без каньяку цяжка разабрацца, не паверу, што не сплю, – не зводзячы прамянiстага позiрку з Бусла, радасна засмяяўся Петэрс. – Вып’ем за цябе, за вяртанне з таго свету, за ўваскрашэнне!..

Бусел падняў паўнютка налiты фужэр, усмiхнуўся.

– Ты так прыгожа ляжаў у труне, увесь у вянках i кветках, пра цябе так добра гаварылi, што я не ўтрымаўся, пусцiў слязу. Праўда, твар быў забiнтаваны, казалi, каб не наганяў жаху на маладых супрацоўнiкаў… Прабач за такiя плоскiя жарты, гэта ад радасцi… Дык за ўваскрашэнне!

Сябры выпiлi, памаўчалi.

– Яно i праўда, – першы загаварыў госць, – я ўваскрэс, толькi не як Бусел.

– Гавары ясней, – зноў напаўняючы фужэры, ускiнуў на сябра здзiўлены позiрк Петэрс.

– Цяпер я – не я, – дастаючы з кiшэнi пашпарт, з адценнем разгубленасцi, нават пагарды, удакладнiў Бусел. – Перад табой уласнай асобай Мiкалай Фёдаравiч Мельнiк, як кажуць, прашу шанаваць i мiлаваць.

Петэрс прамаўчаў. Бусел зразумеў гэтае маўчанне па-свойму i пачаў няспешна, падрабязна расказваць сваю гiсторыю…

Петэрс не зводзiў з сябра ўсхваляваных, прамянiстых вачэй. Ён яшчэ i яшчэ налiваў у фужэры, у нейкiя моманты падскокваў на ногi, сiлiўся пра нешта спытаць, але нi разу не перапынiў сябра, толькi стрымана падтакваў, кiваў галавой, быццам сам быў усяму сведкам.

– I вось я тут, – скончыў Бусел расказ, i нешта падобнае на ўсмешку мiльганула на ягоным засяроджаным твары. – Прабач, што выбраў цябе, але ты сышчык i разумееш, што без дапамогi i надзейнага прыкрыцця я не змагу нiчога зрабiць.

– Ты, Андрэй, зрабiў разумна, што прыехаў да мяне, – напiхваючы пахучым тытунём курыцельную трубку, зазначыў Петэрс. – Па-першае, я забяспечу табе ў Беларусi надзейнае, а галоўнае, афiцыйнае прыкрыццё, а па-другое, у мяне водпуск i тры тыднi буду ў поўным тваiм распараджэннi, сумяшчу прыемнае з карысным. Веранiка з сынам ужо дзесяць дзён у цешчы, у мястэчку Ракаў, што пад Мiнскам, i я туды навастрыў лыжы. Дык нам па дарозе, давязу з шыкам.

Петэрс Зондакс i Андрэй Бусел калiсьцi разам вучылiся ў акадэмii мiлiцыi ў Мiнску. Цяпер Зондакс быў камiсарам палiцыi, узначальваў адзiн са шматлiкiх рыжскiх камiсарыятаў. Менавiта гэтая акалiчнасць у першую чаргу i падштурхнула Бусла прыехаць сюды – Зондакс больш, чым хто, можа дапамагчы.

Нечаканы парыў золкага, халаднаватага ветру моцна штурхануў незачыненую фортку так, што забразгатала шкло, i самаўладна ўварваўся ў пакой, падхапiў блакiтную цюлевую занавеску, што прыкрывала акно, i iмгненна ператварыў яе ў ветразь, сыпануў на твары сяброў калючай вiльгаццю. Петэрс таропка зачынiў фортку, занавеска павольна, быццам незадаволеная тым, што ў яе забралi крылы, вярнулася на сваё месца, i толькi люстра, якую зачапiў Петэрс, яшчэ нейкi час дзынкала растрывожанымi крыштальнымi ледзяшамi.

Сябры заседзелiся дапазна. Спярша абмяркоўвалi падзеi, што адбылiся з Буслам, разважалi, што рабiць далей, потым гаварылi пра жыццё, узгадвалi гады вучобы, сяброў i знаёмых. Леглi спаць далёка за поўнач.

Ранiцай Бусла, якi спаў на канапе ў зале, пабудзiў тэлефонны званок. Бусел, прачнуўшыся, чакаў, калi да тэлефона падыдзе Петэрс. Парывiста-патрабавальны званок раптам сцiх, але праз некалькi хвiлiн зноў ажно зайшоўся нудлiвым пералiвам. Так i не дачакаўшыся гаспадара, Бусел басанож пратэпаў у калiдор, зняў слухаўку.

– Ну ты i любiш надавiць на масу! – адразу пазнаў госць голас Зондакса.

– Не чуў, як ты пайшоў, – здзiвiўся капiтан. – Чаму не пабудзiў?

– Ты так салодка спаў пасля «ляснога санаторыя», – засмяяўся Петэрс i жвава, па-начальнiцку дадаў: – Хвiлiн праз дваццаць выходзь на вулiцу, зоймемся тваiмi, а дакладней, цяпер нашымi справамi… У халадзiльнiку знойдзеш бутэрброды, чай на плiце.

– А кватэра?

– Ключы на кухонным стале.

Слухаўка рэзка запiкала, i Бусел, кладучы яе на месца, незадаволена прабурчаў:

– Распанеў, не можа падняцца на сёмы паверх, я ўсё ж госць…

Хутка Бусел зразумеў, чаму Зондаксу не хацелася заходзiць па яго ў кватэру. Разгадка была ў лiфце, якi не працаваў. Непадалёк ад пад’езда капiтан убачыў Петэрса, якi ўвiшна працiраў шкло ў»жыгулях» жоўтага колеру. Убачыўшы Бусла, Зондакс радасна махнуў рукой i, счакаўшы, пакуль сябра падыдзе, задаволена ўскрыкнуў:

– Буду тваiм асабiстым шафёрам, згода?

– За якую плату? – падтрымаў жарт Бусел.

– Пагодзiмся, – падмiргнуў Петэрс, – толькi май на ўвазе, што я цяпер не толькi шафёр, але i целаахоўнiк.

– Грошы ёсць, мой вайсковы сябрук не паскупiўся, паўгода можна не працаваць, так што будзем трацiць Марозавы грошы.

Па небе неслiся чорныя дажджавыя хмары, няласкавы вецер шкамутаў каржакаватыя, галiнастыя каштаны, iрваў з iх зжаўцелую лiстоту. Хуткацечны, пахмурны восеньскi дзень раскатурхаўся, прачнуўся.

– Надвор’е не песцiць, – завёўшы рухавiк, зябка перасмыкнуў плячыма Петэрс, – хутка лiстапад, а там i матухна-зiма.

– Перазiмуем, – шматзначна ўздыхнуў Бусел i запытальна паглядзеў на Зондакса. – Якiя планы?

– Будзем ствараць легенду, – Петэрс уключыў перадачу i пацiху пачаў вырульваць на дарогу. – Ты павiнен мець рыжскую прапiску, работу i стаяць на вайсковым улiку.

– Мо занадта перастрахоўваемся? Мяне ўсё ж лiчаць нябожчыкам.

– Менавiта таму i трэба ўсё прадугледзець. Ты зачапiў не простых ліхадзеяў i наркаманаў, за плячыма людзей, з якiмi табе давялося сутыкнуцца, – арганiзацыя з наладжанымi сувязямi, з добра пастаўленай аховай, асабiстым унутрыарганiзацыйным «НКУС». Жартачкi строiць яны не будуць i пiсаць скаргi на iмя пракурора таксама. Разбяруцца самi, а як гэта робяць, ты ўжо адчуў на сваёй шкуры. Так што перасцярога не пашкодзiць, з надзейным тылам будзе менш турбот. Раптам, убачыўшы цябе, хто i ўзгадае нябожчыка Бусла, засумняваецца?

– Здаюся, пераканаў, – жартаўлiва ўскiнуў рукi ўгору Бусел.

3

Апошнiм часам Ядзю Купрэйчык па начах мучылi кашмары. Сон заўсёды пачынаўся добра, але ў нейкi момант яе волю, цела паралiзоўваў страх. Яна кожны раз заўчасна адчувала яго прыблiжэнне, ён нейкi час быў побач, цiкаваў за сваёй ахвярай, выбiраў момант, каб знянацку накiнуцца, запаланiць адразу i думкi, i цела. Пачатак заўсёды адзiн: Ядзя спiць i бачыць сябе сярод кветак у полi, маладой i прыгожай, у лёгкай чырвонай сукенцы. Вецер ласкава перабiрае прыгожыя чорныя валасы, здаецца, запрашае танцаваць. На сэрцы робiцца лёгка i радасна, сапраўды хочацца бегчы, кружыцца ў вальсе, хочацца ўзмахнуць рукамi, як крыламi, i паляцець. I Ядзя бяжыць, вольная, вясёлая, i ў нейкi момант адчувае, як гэтая вольнасць шчасцем распiрае грудзi, i ўжо сапраўды рукi ператварылiся ў крылы. Яна, не задумваючыся, узмахвае iмi раз, другi, трэцi i больш не адчувае пад нагамi зямлi. Моцны парыў ветру падхоплiвае i нясе ўвышыню, у сiнi блакiт бясконцага неба, залiтага залатымi сонечнымi промнямi. Ёй добра i ўцешна, мабыць, занадта добра, каб думаць пра нешта iншае. Толькi радасць жыцця, вечнасцi перапаўняе душу i сэрца. Яна птушкай планiруе над лесам, возерам, бачыць, як удалечынi хаваюцца ў аблоках строгiя манументы гор, снежныя вяршынi вабяць, прыцягваюць, i няма ўва ўсiм свеце сiлы, здольнай перасiлiць гэтае шалёнае прыцягненне. А Ядзя i не супрацiўляецца, яна павольна плануе на самую высокую гару, i, калi складае рукi-крылы, каб прызямлiцца, стаць там, дзе яшчэ не ступала нага чалавека, гара раптам знiкае, быццам i не было…

На праклятым месцы чарнее, курыцца злавесным дымам глыбокая бездань. Вецер iмгненна робiцца лютым i халодным, пранiзвае да касцей, круцiць i зацягвае ў чорную халодную пашчу безданi. Ядзя не хоча туды, яна прыгадвае, што можа лётаць, узмахвае рукамi-крыламi i з жахам бачыць, што лёгкiх крылаў больш няма… Пякельны боль працiнае цела, Ядзя iстэрычна крычыць у сваёй бездапаможнасцi, клiча на дапамогу… Але вакол нiводнай жывой душы, толькi чорнае вока безданi глуха i зласлiва рагоча ў адказ, i адразу невядомая сiла крышыць, ламае чалавечае супрацiўленне. Ядзя не ўпарцiцца, бо няма сiлы, разумее, што гэта канец, безвыходнасць паралiзуе. Яна рыхтуецца да найгоршага, пакорлiва складае на грудзях рукi, заплюшчвае вочы i… прачынаецца ад асабiстага крыку…

Ядзя падхапiлася, села ў ложку i некалькi хвiлiн адлучаным, бессэнсоўным позiркам аглядае пакой, быццам упершыню бачыць яго. Пачуццё рэальнасцi вяртаецца павольна, у вачах мiльгае радасны агеньчык – жывая! Ядзя далонню змахвае пот з iлба, па звычцы, не гледзячы, працягнула руку да столiка, на якiм звечара заўсёды пакiдала шклянку апельсiнавага соку. Зрабiла некалькi глыткоў i зноў адкiнулася на падушку, заплюшчыла вочы.

Праз пэўны час сэрца супакоiлася, хваляванне i страх, якiя мучылi ў сне, пачалi саступаць месца спрактыкаванай штодзённай разважлiвасцi. Зноў папiла соку, у думках падзякавала Богу, што ўсё гэта адбылося з ёй у сне, i з сумам падумала: «Гэтыя жахi давядуць да вар’яцтва. Трэба ўсё ж iсцi да дактароў. Толькi цi дапамогуць яны? Вось каб плюнуць на ўсё ды паехаць туды, дзе цябе нiхто не ведае, забыцца на турботы, выкiнуць з галавы гэтых князёў, кузаўковых ды буслоў… Анiякага жыцця не стала, родную дачку начнымi крыкамi перапужала так, што прыйшлося адвезцi ў вёску да бацькоў. Але ж чаму не звонiць будзiльнiк?»

Успамiн пра работу ветрам здзьмуў Ядзю з ложка. Яна мiтуслiва адчынiла шафу i на хвiлiну разгубiлася, не ведаючы, як сёння апрануцца. Жанчына выцягнула некалькi сукенак, выбiраючы, учэпiстым позiркам агледзела iх, кiнула на ложак i ў гэтую хвiлiну раптам узгадала, што сёння нядзеля, выхадны. Нервовай паспешлiвасцi i ранiшняй напругi як i не было, жанчына млява, лянотна пацягнулася, амаль шчаслiва ўсмiхнулася i павесiла сукенкi на месца. Ад адной толькi думкi, што не трэба нiкуды iсцi i цэлы дзень можна займацца хатнiмi справамi, настрой адразу палепшыўся. Нават кашмарны сон здаўся не такiм жудасным, ён сцiшыўся дзесьцi глыбока ўсярэдзiне, каля самага сэрца, i непрыемным, шчымлiвым халадком нагадваў аб сабе, чакаў свайго часу.

Ядзя накiнула на плечы ружовы халат, падышла да трумо, паспешлiва агледзела сябе ў люстэрку. Яна з непрыхаваным задавальненнем i нават радасцю адзначыла, што i без макiяжу выглядае значна маладзей сваiх трыццацi шасцi гадоў. Вытанчана-прыгожы, без адзiнай зморшчынкi твар з невялiкiм, крыху кiрпатым носам рабiў яе вабнай i непасрэднай. Чорныя, як крыло грака, валасы, нечакана вялiкiя, блакiтныя з зеленаватым адценнем вочы i асаблiва па-дзiцячы капрызныя, пульхныя вусны надавалi ёй крыху наiўны, безабаронна-разгублены выгляд. Праўда, на шыi ўжо з’явiлiся здраднiцкiя зморшчыны, не дапамагаюць нi масаж, нi крэмы, але ж выйсце знайшла, пачала насiць сукенкi з высакаватым каўняром цi чапляць на шыю дарагiя каралi. Ядзя ўсмiхнулася, правяла далонню па шыi, твары, высокiх грудзях, паставiла рукi ў бокi i какетлiва крутнулася ўправа, улева. Задаволеная аглядам, уключыла японскi магнiтафон, што месцiўся тут жа, сярод усялякiх памераў касметычак, i ў добрым, прыўзнятым настроi пайшла на кухню гатаваць сняданак.

Калi на плiце закiпеў чайнiк, а на стале сквiрчэла яечня, у дзверы пазванiлi. Ядзя страпянулася, выключыла плiту i з нядобрым прадчуваннем, на дыбачках, асцярожна перастаўляючы ногi, накiравалася ў цёмны калiдор. Не запальваючы святла, прытулiлася да вочка, якое свяцiлася ў дзвярах жаўтаватай кропкай. На лесвiчнай пляцоўцы стаяў Калеснiк.

«Вось i сон у руку», – непрыязна падумала жанчына i сцiшана, ледзь дыхаючы, крутнулася назад, на кухню. У яе не было анiякага жадання сустракацца з гэтым чалавекам, але Калеснiк настойлiва загрукаў у дзверы.

– Ядзя, адчынi! – пачуўся раздражнёны голас. – Я ведаю, ты дома!

Таiцца i хавацца надалей не мела сэнсу.

– Хто там? – санлiва азвалася яна, шчоўкнула выключальнiкам i наблiзiлася да дзвярэй.

– Адчынi, гэта я.

Ядзя адамкнула замок, скiнула з дзвярэй ланцужок i саступiла месца на ўваходзе:

– А я так успалася, што ледзь пачула.

– Не ганi туфту! – Калеснiк рэзка адштурхнуў жанчыну, крутнуўся ў спальню, на кухню, зазiрнуў у ванную.

Ядзя не пайшла за iм, ведала, каго можа шукаць былы каханак.

– Ты адна? – нарэшце вынырнуў у калiдор Калеснiк i з недаверам паглядзеў на гаспадыню.

– Я не павiнна адчытвацца! – гнеўна зiрнула Ядзя на няпрошанага госця i з абыякавым i пагардлiвым выглядам прайшла на кухню.

– Не можа такая пекная кабета спаць адна, – рагатнуў у спiну Калеснiк i, не распранаючыся, пасунуўся ўслед. – От, i сняданак гатовы, а кажаш, што спала, – ён па-блазенску зiрнуў на Ядзю i, не чакаючы запрашэння, па-гаспадарску ўсеўся за стол. – Частуй госця, сёння свята, хачу выпiць.

– Кажы, што трэба! – склала на грудзях рукi Ядзя i з выклiкам зiрнула Калеснiку ў вочы. – Ты ж не яечню есцi прыйшоў?

– Частуй каньяком, – робячы выгляд, што не заўважае Ядзiнай злосцi, скалiўся Калеснiк. – Цi ты чакала каго iншага?

– Так, не цябе…

Ядзя не паспела дагаварыць. Калеснiк рыўком ухапiў яе за валасы i балюча тузануў унiз. Жанчына не ўтрымалася на нагах, бразнулася на каленi.

– Не зарывайся, ведай сваё месца, – у твар прасiпеў Калеснiк i правёў вострым вiдэльцам па адной шчацэ, потым па другой. – Можа, крышку папсаваць твой глянец? Не мне – дык нiкому…

Ядзя заплюшчыла вочы, страх працяў цела, бо ведала, што ад гэтага чалавека можна чакаць усяго, ён слоў на вецер не кiдае. Яна заплюшчыла вочы i, стрымлiваючыся, цiха заплакала.

– Не скуголь! – злосна рыкнуў Калеснiк i адштурхнуў Ядзю ад сябе. – Гарэлку давай!

Ядзя таропка падхапiлася на ногi, дастала з шафкi пачатую бутэльку каньяку, паслужлiва, са згаслымi вачыма, налiла ў шклянку, падала Калеснiку i нясмела прагаварыла:

– Ты ж, мабыць, за рулём.

– Не бяда, – рагатнуў Калеснiк i, каўтануўшы каньяк, працягнуў пустую шклянку гаспадынi. – Нох айн маль!

Ядзя зноў налiла i паставiла бутэльку на стол.

– Ты снедай, а я прыбяруся.

– Дзвярэй не зачыняй, – закусваючы, загадаў Калеснiк, – я па справе, трэба пагаварыць.

Ён увайшоў у спальню амаль услед за Ядзяй i адразу абняў за плечы, прытулiўся, балюча сцiснуў грудзi.

– Не трэба, я не магу вось так… – усхлiпнула жанчына, нясцерпны смутак агарнуў душу.

– Затое я магу, – пажадлiва зашаптаў Калеснiк i бесцырымонна пiхнуў Ядзю на ложак…

Пасля яны доўга моўчкi ляжалi. Ядзя была прынiжана, адчувала неўтаймавальную злосць на Калеснiка, i ўсё ж у гэтую хвiлiну яе турбавала прычына ягонага вiзiту.

– Гэта ўсё цi чаго яшчэ захоча ваша мiласць? – здзеклiва спытала яна.

Калеснiк прыўзняўся i ўважлiва зiрнуў ёй у вочы. Ядзя нiколi не магла вытрымаць гэтага пранізлівага погляду яго чорных вачэй. Яна патупiлася, адкiнула коўдру, хацела ўстаць, але Калеснiк паклаў руку на плячо.

– Сёння ў мяне сустрэча з вельмi патрэбным чалавекам, хачу, каб ты была са мной.

– Сёння не магу, еду да бацькоў, дачка там…

– А я кажу, што ты мне патрэбна! – зласлiва прасiпеў Калеснiк i балюча сцiснуў яе плячо.

– Серж, мне балiць, – умольна ўздыхнула Ядзя.

– Вось бачыш, – Калеснiк нахiлiўся, пацалаваў у шчаку i памякчэлым голасам сумна дадаў: – Ты нагадала iмя, якiм калiсьцi мяне ахрысцiла, значыць, памятаеш i ўсё наша! – ён рэзка падхапiўся, апрануўся i зашпацыраваў па пакоi. – Мне патрэбна не толькi прыгожая жанчына, але i надзейная памочнiца.

Ядзя вельмi добра ведала гэтага чалавека i разумела, што, калi ён нешта задумаў, нiякiя адгаворкi не дапамогуць. Толькi яна не дзяўчынка, за» дзякуй» нiчога рабiць не будзе, няхай раскашэльваецца… Ядзя выцягнула цыгарку, прыпалiла.

– Што маўчыш? – спынiўся Калеснiк. – I кiнь курыць, трываць не магу цыгарэтнага дыму.

– Затое я магу, – здзеклiва ўсмiхнулася Ядзя; цяпер быў той момант, калi яна магла хоць нечым адпомсцiць. – Я думаю не толькi пра работу, але i колькi яна будзе табе каштаваць.

Ядзя чакала, што Калеснiк абурыцца, пачуўшы пра грошы, але выйшла наадварот: ён задаволена пацёр рукi, вочы засвяцiлiся хцiвымi агеньчыкамi.

– За што я цябе люблю, дык за практычнасць, – шчыра засмяяўся Калеснiк. – Работа так сабе, дробязь, аднаго казла трэба прыручыць, а плата… – ён iмгненна замаўчаў i ўжо сур’ёзна, быццам да нечага прыцэньваючыся, дадаў: – Калi пашэнцiць, будзем мець столькi, колькi i не снiлася…

– Значыць, ты – многа, я – мала. А што азначае – «прыручыць»?

– Прыручыць – значыць пераспаць, – жорстка адказаў Калеснiк.

Гэтага Ядзя не чакала. Яна збялелымi вуснамi ледзь прашаптала:

– Калi сам карыстаешся, то не думай, што можаш рабiць з мяне падсцiлку!

– Успомнi студэнцкiя гады, – не зважаючы на палюбоўнiцу, гаварыў далей Калеснiк. – Чым займалася, як зарабляла на жыццё?

– Гэта ты на мне зарабляў, – бездапаможна апусцiлася на пасцель Ядзя, цыгарэта выслiзнула з пальцаў на падлогу, дзе быў дыван. – Ты ўва ўсiм вiнаваты…

– Правiльна! Я вiнаваты! – злосна, трацячы над сабой кантроль, ускрыкнуў Калеснiк. – Аказваецца, гэта я спёр грошы ў спячага, гэта мне хацелася купацца ў золаце, малочных рэках…

– Хопiць! – Ядзя абхапiла галаву рукамi. – Хопiць!

– Не… Ты ўсё ж паслухай, бо сядзець давялося мне, а цяпер сiтуацыя змянiлася. Прыгадай мiлiцыянера, прыдурка-шафёра… Так што без iстэрык, дарагуша, мне патрэбна надзейная жанчына, у iншым выпадку «казлу» хапiла б i прастытуткi. Будзеш у долi, больш нiчога сказаць i абяцаць не магу, – Калеснiк расцёр падэшвай недакурак. – Спалiш калi-небудзь кватэру…

Ядзя не адказала, яна моўчкi ўзнялася, пайшла на кухню, налiла ў шклянку каньяку, выпiла. Праз хвiлiну следам прысунуўся Калеснiк i, не гледзячы на палюбоўнiцу, кiнуў на стол канверт:

– Тут адрас, ключ ад кватэры i аванс. Мае людзi адвязуць i прывязуць.

– Даляры? – раптам праявiла цiкаўнасць Ядзя; каньяк хутка i мякка закружыў галаву, i прапанова Калеснiка ўжо не здавалася брыдкай i абсурднай.

– Яны.

Калi за Калеснiкам зачынiлiся дзверы, Ядзя пералiчыла грошы, пайшла ў залу, адчынiла секцыю, дастала бялiзну i намацала патаемны замок у схованцы. Адамкнула, выцягнула важкую скарбонку, беражлiва паклала грошы, потым склала ўсё, як было, i вярнулася ў спальню. Трэба было папярэдзiць бацькоў, што не прыедзе, як абяцала. Слухаўку тэлефона ўзяла мацi, потым пагаварыла з дачкой.

Пасля тэлефоннай размовы настрой яшчэ больш сапсаваўся. Прыгадала Шаўцова, былога мужа. «Мабыць, Калеснiк стрымаў слова, – разважала Ядзя, – пэўна, пагаварыў з iм, бо Шаўцоў даўнавата не тэлефануе, не вiнавацiць, не пагражае. Апошнiм часам жыцця не даваў, п’яны прылiпала. Вунь Калеснiк таксама не з курорта вярнуўся, а i цяпер варочае такiмi грашыма, што мне i сапраўды не снiлiся, а гэты… Адным словам, слiзняк, нi ўкрасцi не змог, нi аўтарытэту ў турме набыць. Шкада дачку, яна любiць бацьку. Вось i цяпер адразу ж спыталася пра яго».

У Ядзiнай душы не было спакою. Калеснiк растрывожыў, думкi мiжвольна вярталi ў часы, якiя не хацелася нават успамiнаць. У вушах усё яшчэ гучалi словы: «…Чым ты займалася, як зарабляла грошы?..»

Першае знаёмства з Калеснiкам адбылося на Новы год. Ядзя вучылася на другiм курсе народнагаспадарчага iнстытута, i Вiталiк Шаўцоў, яе кавалер, студэнт чацвёртага курса гэтага ж iнстытута, запрасiў у кампанiю школьных сяброў. Святкавалi ў рэстаране, было ўтульна i весела. Шаўцоў знаёмiў Ядзю з сябрамi, i, калi чарга дайшла да высокага смуглявага хлопца з невялiчкiмi чорнымi вусiкамi, цёмнымi, крыху нахабнымi вачыма, дзяўчына ў першы момант разгубiлася, раптам адчула гарачую хвалю любасцi да чалавека, якога бачыла ўпершыню. Нязведанае дагэтуль пачуцце млявай радасцю запаланiла душу i думкi. Шукаючы паратунку ад пранiзлiвых чорных вачэй, расчырванелая Ядзя патупiла позiрк, мацней прытулiлася да Шаўцова.

– Сяргей Калеснiк, – адрэкамендаваўся прыгажун i мякка пацiснуў Ядзiну гарачую руку.

– Ядзя, – не сваiм голасам адказала дзяўчына i яшчэ больш запунсавелася.

– А ты, Вiталiк, хiтрун, – не зводзячы вачэй з дзяўчыны, усмiхнуўся Калеснiк. – Схаваў такую прыгажуню, мог бы i раней пазнаёмiць…

– Не было выпадку, – чамусьцi вiнавацячыся, адказаў Шаўцоў, – ты ж толькi вярнуўся з войска.

Ядзя зiрнула на Шаўцова i не пазнала хлопца. Ён стаяў збялелы, надзьмуты, вялiкiя адтапыраныя вушы палалi чырванню. Шаўцоў спадылба разгублена глядзеў на Калеснiка, вусны крывiлiся штучнай усмешкай, здавалася, ён вось-вось заплача. Чырвоныя вушы i гэтая плаксiвая ўсмешка быццам токам працялi дзяўчыну, яна рашуча вышмаргнула руку з цёплай, мяккай Калеснiкавай далонi i ўсцешна, па-мацярынску пагладзiла Шаўцова па плячы:

– Серж жартуе, сябрам у такой справе дарогу не пераходзяць, – і, спахапiўшыся, зiрнула на Калеснiка: – Прабачце, што назвала Вас Сержам, неяк само зляцела з языка.

– З гэтай хвiлiны iмя Серж мне больш падабаецца, – уздыхнуў Калеснiк, i Ядзя раптам зразумела, што яны будуць разам.

Вечар амаль удаўся. Ядзя яшчэ нiколi не адчувала сябе так добра i ўцешна. Ад выпiтага шампанскага злёгку кружылася галава, сябры Шаўцова здавалiся добрымi i ўслужлiвымi, асаблiва прыкметны ў кампанii быў Калеснiк. Ёй iмпанавала шчырая весялосць, жарты, прастата ў адносiнах. А як ён танцаваў! У вальсе кружыў лёгка i грацыёзна, танга вёў з нейкiм асаблiвым, уласцiвым толькi яму шыкам. Ядзi было прыемна, упершыню ў жыццi хацелася, каб музыка доўжылася вечна. Дзяўчына ў гэтыя хвiлiны забывалася пра ўсё на свеце, нават пра Шаўцова, якi, вiдавочна, яе раўнаваў i ўсё часцей i часцей браў чарку. Калеснiк нi на крок не адыходзiў, не пакiдаў нi на хвiлiну, быццам ён, а не Шаўцоў быў яе кавалерам.

Развязка адбылася напрыканцы вечара. П’яны Шаўцоў падышоў да Ядзi i валадарна загадаў:

– Не танцуй з iм!

– Пойдзем з табой, – перапоўненая пачуццямi, прыпала да хлопцавай грудзiны Ядзя.

– Я не ўмею, – хiстаючыся, ускрыкнуў Шаўцоў i, зласнавата, абыякавы да таго, што на iх пачалi звяртаць увагу, ужо цiшэй дадаў: – Ён правы, не трэба было вас знаёмiць.

– Мы ж толькi танчылi, – няўпэўнена прашаптала Ядзя, – памiж намi…

Яна не дагаварыла, Калеснiк быццам вырас за яе спiнай i жартаўлiва спытаў:

– Атэла раўнуе? I хто ж той шчаслiўчык?

Шаўцоў злосна, з выклiкам зiрнуў на Калеснiка, пагардлiва адвярнуўся i, глыбока засунуўшы рукi ў кiшэнi, хiстаючыся, пашкандыбаў да выхаду.

Ядзя памкнулася за iм, але Серж прытрымаў. Ён далiкатна ўзяў яе руку вышэй локця i, гледзячы ў вочы, спытаў:

– Ты ўпэўнена, што ён патрэбен табе?

Ядзя спынiлася, а праз некалькi хвiлiн п’яны Шаўцоў вярнуўся i, убачыўшы iх побач, нядобра зыркнуў i кплiва ўскрыкнуў:

– Дай, нявеста, мой нумарок, паеду дадому.

Ядзя знiякавела, залiлася чырванню. Яна, здавалася, цэлую вечнасць корпалася ў сумачцы, шукаючы злашчасны нумарок. Ёй таксама хацелася пайсцi з рэстарана, але чамусьцi пабойвалася п’янага, раўнiвага Шаўцова.

– Школьны сябра хапiў лiшку, i мой абавязак – завезцi яго дадому, – прыйшоў на дапамогу Калеснiк i з выклiкам падтрымаў Шаўцова, якi ледзь трымаўся на нагах i ў любы момант мог павалiцца.

– Не чапай! – раптам пачаў вырывацца Шаўцоў, але Калеснiк толькi ўсмiхнуўся, ён моцна трымаў школьнага сябра.

– Я з вамi, – прыняла рашэнне Ядзя i з палёгкай уздыхнула.

Калеснiк прывёў Шаўцова ў фае, усадзiў у крэсла i толькi на хвiлiну пакiнуў, каб дапамагчы Ядзi апрануцца, як пачулася бразгатанне бiтага шкла, п’яныя крыкi, валтузня. Шаўцоў кiнуў важкую попельнiцу, што стаяла на столiку, у вялiзнае люстэрка i, мацюкаючыся, стаў пагражаць некаму нябачнаму кулаком.

Адразу прыбеглi швейцар i адмiнiстратар. Яны схапiлi Шаўцова, як небяспечнага злачынца, але перасцярога была лiшняй. Ён штосьцi п’янае, абразлiвае прамармытаў i захроп, адкiнуўшы галаву на высокую спiнку крэсла. Адмiнiстратар, высокая бялявая жанчына са стомленым, прыгожым тварам, хацела выклiкаць мiлiцыю, але Калеснiк не дазволiў. Ён заплацiў грошы i за люстэрка, i, як сказаў, за маральныя выдаткi. Калi выходзiлi, а дакладней, калi Калеснiк амаль выносiў п’янага Шаўцова, Ядзя бачыла, як ён усунуў у кiшэнь швейцару грошы i, па-змоўнiцку падмiргнуўшы, прагаварыў:

– I абы цiха…

Швейцар расплыўся ў лiслiвай усмешцы:

– Канечне, цiха. Заходзьце, мы Вам заўсёды рады…

Ядзя на ўсё жыццё запомнiла гэтага яшчэ не старога, грубаватага чалавека. Праз некалькi месяцаў, калi яна наведвала рэстаран ужо «па справе», швейцар неяк ухапiў за руку на ўваходзе i, дыхнуўшы перагарам, сцiшана прасiпеў, выскалiўшы жоўтыя зубы:

– Вось што, дзеўка, ты, бачу, тут капейку зарабляеш, а дзялiцца не хочаш… У мяне гонару i пыхi меней, магу i шапнуць каму трэба…

Ядзя пагардлiва зiрнула на маленькi, выцягнуты тварык, падобны да пацуковай морды, i з сiлай вырвала руку з лiпкай далонi. Яна зразумела, што дзяжурнай траячкi швейцару мала, i працягнула яшчэ некалькi.

– Грошы, канечне, вазьму, – з бояззю, што нехта ўбачыць, азiрнуўся швейцар, – але я не пра тое…

– А пра што? – здзiўлена адхiснулася ад яго Ядзя.

– Прыглянулася ты мне, будзеш разлiчвацца тым, чым з клiентамi.

Ядзя не ўтрымалася i з усёй сiлы заляпiла нахабнiку аплявуху, але швейцар толькi рассмяяўся:

– Натурай, дзеўка, разлiчышся, натурай!

Прыйшлося пра ўсё расказаць Калеснiку, i, калi праз некалькi дзён Ядзя прыйшла з Сержам у рэстаран, швейцара было не пазнаць. Куды падзелiся блазнота i пажадлiвыя крыўляннi! Ён, услужлiва прагнуўшыся, адчынiў дзверы, твар свяцiўся такой трывожнай радасцю, быццам ён выйграў у латарэю не меней як машыну, але яе могуць аддаць камусьцi iншаму.

– Сяргей Мiкалаевiч, нашае Вам шанаванне, – прашапялявiў швейцар, i бяззубы рот скрывiла нешна падобнае на ўсмешку. – Рады Вас бачыць з нявестай.

– А без зубоў табе нават лепей, – сур’ёзна зазначыў Калеснiк, паблажлiва ляпнуў швейцара па плячы i шматзначна паглядзеў на Ядзю.

Усё гэта было потым, праз некалькi месяцаў, а ў тую навагоднюю ноч, у iх першую сустрэчу Ядзя не знайшла ў сабе цвёрдасцi i, калi Калеснiк пасля таго, як адвезлi Шаўцова дахаты, прапанаваў зазiрнуць да яго «на кубачак кавы», пагадзiлася.

У Ядзi пачалося новае, нязведанае жыццё. Некалькi тыдняў праляцелi, як адзiн дзень. Яна нават, здаўшы сесiю, не паехала на канiкулы да бацькоў, засталася ў Мiнску. Гэтымi днямi яна адчувала сябе на сёмым небе, цяпер i гадзiны не магла пражыць без свайго Сержа. Калеснiк, вярнуўшыся з войска, узнавiў вучобу на юрыдычным факультэце ўнiверсiтэта, i адразу ў Ядзi з’явiлiся новыя сябры i знаёмыя. Яны часцяком, а дакладней, амаль кожны вечар, бавiлi час у рэстаранах, у нейкiх напаўлегальных начных клубах. Iншым разам Ядзя здзiўлялася: адкуль у студэнта грошы, каб так шыкаваць? Неяк нават наважылася запытацца ў Сержа, але штосьцi стрымала, у душы з’явiлася незразумелая боязь пакрыўдзiць каханка. Ядзя паспрабавала выкiнуць з галавы розныя сумненнi, i праз пэўны час гэта ўдалося, яна поўнасцю даверылася Калеснiку. Грошы i сапраўды перасталi яе турбаваць, усё ўспрымалася як належнае.

Калеснiк, вiдавочна, быў закаханы, але, у адрозненне ад Ядзi, розуму не трацiў, паводзiў сябе разважлiва i памяркоўна. Увесь хатнi клопат ляжаў на ягоных плячах, да каханкi ставiўся ласкава, стараўся ўва ўсiм дагадзiць, улагодзiць, але ў многiм быў цвёрды, нават жорсткi, праяўляў характар. Ядзя да сустрэчы з iм часцяком прагульвала заняткi ў iнстытуце, асаблiва першую пару, а Калеснiк не дазваляў. Нават калi вярталiся дадому апоўначы, да вучобы ставiўся не па-студэнцку сур’ёзна. Гэта спярша трывожыла, Ядзя нават шукала нейкiя тлумачэннi, але адразу супакойвалася, пачуўшы: «Мацi маiх дзяцей будзе i прыгожая, i разумная…»

Потым Калеснiк настаяў, каб Ядзя з iнтэрната пераехала да яго, у трохпакаёвую бацькоўскую кватэру. Сержавы бацькi працавалi за мяжой, iх камандзiроўка заканчвалася праз тры гады, а iншай раднi ў Калеснiка не было. Ядзя хутка ачомалася, ужылася ў новую для сябе ролю – незамужняй жонкi, i, як нi дзiўна, гэта ёй спадабалася. Яна хацела быць вольнай ад людскiх забабонаў i абгавораў, ёй прыносiла неймавернае задавальненне самой, без аглядкi на кагосьцi прымаць рашэннi i быць незалежнай. Ядзя даўно ўпотайкi марыла аб бесклапотным жыццi, якое стварыў для яе Калеснiк.