Текст книги "У ноч на Пакровы"

Автор книги: Ніл Гілевіч

Ніл Гілевіч
У НОЧ НА ПАКРОВЫ

Новыя вершы

Падрыхтаванае на падставе: Гілевіч Ніл, У ноч на Пакровы: новыя вершы. – Мінск: Кнігазбор, 2008. – 88 с., Бібліятэчка часопіса «Куфэрак Віленшчыны» № 12

ISBN 978-985-6852-41-4

УДК 821.161.3-1

Рэдактар: Міхась Казлоўскі

© OCR: Камунікат.org, 2010

© Інтэрнэт-версія: Камунікат.org, 2010

Трое маладых

 
Ясным,
чыстым ранкам велікодным,
у жытло маё, мой церам з кніг,
Завіталі
з добрым словам родным
трое маладых.
 
 
Трое, акрылёных светлай верай
у Хрыстовы дні.
Трое, не прыгнечаных хімерай
д'яблавай хлусні.
 
 
Што іх прывяло?
Яшчэ з парога
з трох сказаў адзін:
«Ведайце, мы гонару народа
сплюндрыць не дадзім!..»
 
 
Хростам сэрца і душы няўгледным
я на гэта бласлаўляю іх —
яснавокіх, гордых, непадлеглых
трое маладых.
 
 
2004-2007
 

Сурма Пузыні

 
Ізноў загучала над плошчай сурма —
Трывожна, бунтоўна, зазыўна.
Так, гэта Валодзька. Ён тут нездарма,
Славуты маэстра Пузыня.
 
 
Музыка ад Бога, ад роду крывіч,
Ён духам на крыўдах узрослы.
Пачуйце ж, пачуйце яго гзты кліч!
Збудзіцеся, брацці і сёетры!
 
 
Пачуйце й ідзіце – усёй грамадой,
Усім уваскрэслым народам —
Змагацца з усебеларускай бядой,
З пагібельным нашым разбродам!
 
 
2005-2006
 

Беларуская пастараль

 
Дрэмле рай пялёсткавы.
Пчол гудуць раі.
Рэчка грае ўсплёскамі.
Пара йдзе з раллі.
Чуеш промняў дотыкі?
За любоў прымі.
(А ў каго ж усё-такі
Рукі... у крыві?)
Колькі ў краі зёлкавым
Ласкі, дабрыні!
Неба п'е вясёлкамі
Чысціню крыніц.
Лепш любой экзотыкі —
Родны краявід.
(А ў каго ж усё-такі
Рукі... у крыві?)
Цеш душу над соткамі.
Галубоў кармі.
Выязджай прасёлкамі
На «свае кругі».
Думамі высокімі
Між жывых жыві.
(А ў каго ж усё-такі
Рукі... у крыві?)
 
 
2005-2006
 

Балада пра рогат пераможцы на бойным полі пад Шэгешварам 31 ліпеня 1849 года

 
Сцягою між ніў даспелых,
Дзе сонечны пыл дрыжыць,
Расхрыстаны, голагаловы,
Угорскі маёр бяжыць.
 
 
Ён уцякае ад смерці.
Яна – наўздагон ускач.
Яна – гэта збройны вершнік,
Двухжыльны казак-вусач.
 
 
Вышэй і вышэй дарожка.
Ячмень і авёс наўзмеж.
Да лесу яшчэ далёка,
А сілы ўсё менш і менш.
 
 
Не дабяжыць, нябога.
Выдыхся, змогся ўшчэнт.
Вось-вось разарвецца сэрца.
I ўсё ж ён бяжыць яшчэ.
 
 
Ды ўжо зусім за плячыма —
Раз'юшаны конскі храп.
I ён павярнуўся тварам
Да смерці. Не ў спіну каб...
 
 
Тады, тузануўшы повад,
Вусач асадзіў каня.
I выбухнуў страшны рогат
На сонечным схіле дня.
 
 
Так рагатаў раскатна,
З выдыхамі, казак —
Заходзіўся аж! – і доўга
Спьшіцца не мог ніяк.
 
 
Нарэшце спытаў са здзекам:
«Ну што? Хацеў ацалець?
Уцекчы ад смерці? Дудкі!
Прыйдзецца акалець!
 
 
Бяжы! Ну бяжы, мадзьярчык!
Стаячага – я не б'ю.
Мне трэба, як птушку ў лёце,
Душу ўпаляваць тваю».
 
 
I раптам такое ўбачыў
У цёмных, як ноч, вачах,
Што скалануўся ў жаху
I – пікай пырнуў з пляча.
 
 
I ўпаў афіцэр. І жменяй
Кашулю пад сэрцам згрэб...
 
 
Гэта быў Шандар Пецёфі —
Вялікі угорскі паэт.
 
 
2005-2006
 

Мне патрэбен цар

 
Сам я хто? Мізюрка!
Дробная казюрка!
Павучок. Жучок.
Мошка. Чарвячок.
 
 
Ні сабе й нікому —
Я не гаспадар.
Для парадку ў дому
Мне патрэбен цар.
 
 
Ён усё мпе скажа —
Як і што рабіць,
I куды, пакажа,
Бацькаўшчыну збыць.
 
 
2006
 

Марадзёры

 
I ўдзень і ўначы
марадзёры арудуюць скрозь,
марадзёры!
I сярод белага дня,
на вачах у людзей,
і ў цямрэчы, таемпа.
 
 
Марадзеры —
адвеку вядомае гнюснае племя,
зводу якому няма.
Марадзёры рабуюць мёртвых —
здзіраюць адзенне, абутак і іншыя рэчы.
Звычайна, з палеглых на бойным полі
і яшчэ не зарытых у дол
ваяроў.
 
 
Але ў гэтых,
у сённяшніх нашых,
разлік адмысловы:
гэтыя з мёртвых
сыноў і дачок Беларусі
зрываюць нацельныя крыжыкі —
амулеты багаславення, —
іх веру, іх гонар, іх памяць.
Сарванае – прадаюць:
золата ўсё ж такі!
Ці ссрабро.
Ну а хоць бы і медзь...
Гэтым патрэбна паспець
душы абрабаваць.
 
 
2006
 

Расхмарыцца...

 
Расхмарыцца,
сыдзе-сплыве за далёкі,
сляпы і глухі небасхіл
чорная навісь,
і выблісне сонца,
пасля – і зусім распагодзіцца,
і будуць
пазумкваць вясёлыя пчолкі
і лянотна-паважна пагудваць
у тон ім чмялі, —
на нашай,
усё яшчэ ў красках і зёлках,
зямлі.
 
 
2006
 

Аб рыфме «свабоду – народу»

Я адплаціў народу,

Чым моц мая магла:

Зваў з путаў на свабоду,

Зваў з цемры да святла.

Янка Купала

 
Вы памыляецеся, пане наватар,
Калі, на пацеху якому звыроду,
Смяецеся з рыфмы «свабоду – народу»
Як з прымітыўнай, нічога не вартай.
 
 
Можа, у нашай мове ёсць
Лепшая да слова «народу» сугучнасць?
Лепшая зместам і духам спалучнасць?
Дык засведчыце: вось яна, вось —
Болей сэнсоўная,
Больш адпаведная,
Болей змястоўная,
Больш запаветная...
 
 
У нашай паэзіі, пане,
«Свабоду – народу» —
Не проста сугучча.
Гэта – лёс,
Гэта – кон,
Гэта – клятва:
Ніводным радком не сагнуцца.
У нашай паэзіі
Самая моцная рыфма —
Тая, што з сэрца,
Якое ад болю ахрыпла.
 
 
Як у Купалы ў трынаццатым,
У дваццатым і дваццаць шостым...
У нашай паэзіі
Самая страшная доля —
Застацца «малым-недарослым».
 
 
Калі будзеце шчыра маліцца
Беларускаму богу Сварогу,
Вы прыйдзеце —
Веру і не хачу памыліцца —
Да сугучча «Народу – Свабоду».
 
 
Да яго ідуць праз пакуты,
Праз боль ідуць люты, пякучы,
Да сябе не знаючы літасці,
Душу вызваляючы з сытасці...
 
 
Зрэшты, кожнаму рупіць сваё,
Можна й гуляць
У вершыкі-хахачкі,
Хіхачкі, хохмачкі...
Іх безліч на свеце —
Лматараў пазабаўляць,
Сугуччы няведамыя знаходзячы.
 
 
Дык гэта на свеце!
А ў Беларусі да слова «народа»
Сёння адзінае трэба сугучча:
С В А Б О Д А !
 
 
Ліпень 2006 г.
 

Пра порткі

 
Між калег, крутых і порсткіх,
Я – апошні на паяўцы,
Хто насіў са зрэб'я порткі,
Фарбаваныя ў рудаўцы.
 
 
Так, іх шылі мне са зрэб'я.
А каб выгляд мелі файны —
Фарбаваць было іх трэба
У рудой балотнай твані.
 
 
Вось іх мама й фарбавала
У імшарным іржавінні.
Як я ў іх фарсіў, бывала, —
Зразумець вы ўсё ж павінны.
 
 
Як ішоў я па дзядзінцы —
Мне ўвесь свет тады зайздросціў.
Больш, чым вам у новых джынсах
У зялёным тым жа ўзросце.
 
 
Пэўна, больш. I болын я імі
Даражыў. Хаця б за тое,
Што другіх не меў. Аднымі
Быў шчаслівы пагатове.
 
 
Памяць, свенчаная ў горы, —
Штука, знаеце, такая,
Што каторых-некаторых
Аж па смерць не адпускае.
 
 
I дыктуе ўсё ім: густы,
Меркі, прынцыпы, пагляды.
Бо – датуль і беларус ты,
Покуль помніш лёс пракляты.
 
 
Ну, а іншых цешыць, жывіць
Дух зусім-зусім інакшы.
Памяць фарбамі чужымі
Перакрэслілі крыж-накрыж.
 
 
І шыкуюць, духу продкаў
Паспяхова рады даўшы...
Я – не з іх. Я – родам з порткаў,
Фарбаваных у рудаўцы.
 
 
Кастрычнік 2006 г.
 

У ноч на Пакровы

 
Вось і холад. Скора снег
сцежкі зацярусіць.
А чаму чуццё віны
точыць – не здаўмею.
Што я мог, ды не зрабіў
дзеля Беларусі?
Божа моцны, падкажы —
мо яшчэ паспею...
 
 
14 кастрычніка 2006 г., пад раніцу
 

Санет беларускаму мёду

П. У. Вяленку

 
Назло ўсім немачам, што пачалі
Усё мацней адольваць з кожным годам,
Назло напасцям розным і нягодам —
Жыву! Нячысцікі йшчэ не ўзялі.
 
 
Жыву таму, што, як дзіця ў сям'і,
Апекаваны ўсім пчаліным родам,
Штодня лячуся беларускім мёдам —
Лячуся ласкай роднае зямлі.
 
 
Цудоўны лек! Любы, хто паспытае, —
Гарчынку знойдзе ў слодычы яго.
Па ёй і цэняць мёд. Але з чаго,
Адкуль бярэцца ў ім гарчынка тая?
Мо з гэных зёлачак, што ў розгар мая
На курганах-капцах цвітуць штогод?
 
 
Снежань 2006 г.
 

Слова з нагоды атрымання ордэна князя Яраслава Мудрага

 
Болей збянтэжаны, мабыць,
чым радасна ўражаны,
думаю: як і чаму
ён пачаўся калісьці —
мой шлях
да найпрэстыжнае, найганаровае
узнагароды вялікай дзяржавы?
 
 
Гэта – не так сабе,
гэта не проста і не вьгаадкова.
Гэта зрабіў,
калі быў я падлеткам яшчэ,
несмяротны Кабзар.
 
 
Помню: апошняю мірнаю,
перадваеннай,вясною
вершык вучыў я напамяць
са школьнай чытанкі:
«Садок вішнёвы каля хаты,
Хрушчы над вішнямі гудуць.
Аратыя з плугамі йдуць,
Спяваюць, ідучы, дзяўчаты,
А маткі іх вячэраць ждуць».
 
 
Як жа ён мне спадабаўся —
праўдзівым малюнкам, настроем,
суладдзем дыхання і слова!
Як запалоніў душу маю
нечым бязлітасна родным —
нашым, нясцерпна знаёмым,
наскрозь беларускім!
I гаварыла настаўніца нам —
як умеюць настаўніцы:
неяк узнёсла, натхнёна,
я нават сказаў бы, святочна:
«Дзеці, запомніце,
што напісаў гэты верш
самы вялікі паэт Украіны —
Шаўчэнка...»
 
 
Я і запомніў. Запомніў.
Не мог не запомніць.
Як жа я мог не запомніць,
калі адвячоркам
гэнага ж дня,
адмыслова схаваўшыся ў пуньцы,
склаў я свой першы ў жыцці —
як у нас гаварылі – «сцішок»,
у перайманне «Садка каля хаты» —
дакладна па ўзоры...
 
 
Так абазвалася – упершыню —
у душы хлапчука
тое, што зробіцца лёсам маім
і жыццём. I любоўю.
Багаславёнай нябёсамі
й толькі нябёсам падлеглай
любоўю.
 
 
От жа тады і пачаўся
мой шлях да Украіны
і да ўкраінскіх братоў-пабрацімцаў,
сясцёр-пасястрынак, —
мілых і любых мне,
слаўных і годнасных
валадароў украінскага Слова.
 
 
Слова
такой першароднай красы
і такое чароўнае моцы,
што калі чую яго, ці чытаю,
або сам сабе дэкламую —
нешта такое яно мне
заўсёды гаворыць,
што і ў сваё, беларускае,
веру яшчэ непахісней.
 
 
Дзякую, мілыя,
дзякую, любыя, родныя,
дзякую!
Будзем жа разам трымацца,
а пічыра, а крэўна,
а сэрцам да сэрца, —
як у стагоддзях
жылі і трымаліся —
гукам да гука,
праўдай да праўды,
і верай да верую —
нашыя мовы!
 
 
2006
 

Не зайздросці

 
Табе, ты лічыш, цяжка.
Яму, ты лічыш, лёгка.
Твайго жыцця каляска
бяжыць па грудах дрогка,
 
 
па камянях, па рытвах,
па ўхабах-касагорах...
А ён – бетонкай бытта
нясецца на рэсорах.
 
 
Ты добра лічыш, братка!
Аднак жа не зайздросці:
у тых, што ездзяць гладка,
хутчэй драхлеюць косці.
 
 
2005-2007
 

Браканьер
Штрыхі да адной біяграфіі

 
Жыў паэт. Жыў і гэтак і так —
з мазаля. У раскошу не ппуўся.
I дажыў да гадоў, калі час
азірнуцца. I ён азірнуўся.
 
 
А татулькі-матулькі мае!
Ажно страшна самому паверыць:
як ён мог так бяздарна свой век
змарнаваць, спуставаць, збраканьерыць?
 
 
Тое ўсё, чым штодзённа жывуць
і чым цешацца ў свеце паэты —
абышло, абмінула яго
як не вартага радасцяў гэтых.
 
 
За апошніх год трыццаць, бадай,
апантаны грыбнік у маленстве,
два ці тры ўсяго, можа, разы
пахадзіў-пабадзяўся па лесе.
 
 
Сорак год не падвязаваў лыж,
і паўсотні набегла ўжо недзе,
як за вёсламі ў чоўне сядзеў
і як ехаў на веласіпедзе.
 
 
Пра аўто нават смех гаварыць —
тут ад жарсці ён поўнасцю вольны:
хоць страляйце яго – «мерседэс»
ён не зможа адрозніць ад «вольвы».
 
 
Ані разу ў жыцці не сіляў
на шампур і не пёк над вуголлем
смакату, у чаканні якой
дух людскі вар'яцее сягоння.
 
 
А жыццё. як цякучы пясок
у той колбе – сцякала, сцякала...
З гэткім нуднікам дружбу вадзіць
стала многім сябрам нецікава.
 
 
Дзіўны лёсу свайго браканьер!
Недарэка. Ды нават і рэдкі.
У свяцілішчы нашых пісьмён —
шмат няцэпкіх. Хай будзе і гэткі.
 
 
2006-2007
 

Чым больш я на свеце...

 
Чым больш я на свеце і жыў і мадзеў —
ішачыў, цярпеў і змагаўся, —
тым болей да праўды дабрацца хацеў,
да праўды ўсім духам ірваўся.
 
 
З хлусні і з абману, з аблуды сляпой —
да праўды, да праўды штосілы!
Да самай вялікай, галоўнай, да той,
што кожнага лучыць з усімі.
 
 
I вось яна ўрэшце адкрылася мне —
ні чым не прыкрытай паўстала.
У поўнай істоце. Ва ўсёй галізне.
...I праўда мяне зруйнавала.
 
 
Студзень 2007 г.
 

А маладых усё хапаюць...

 
А маладых усё хапаюць,
Усё хапаюць і хапаюць —
Па двух, па трох,
Па пяць, па дзесяць, —
Усё хапаюць і хапаюць,
I ў ізалятар запіхаюць,
I люта палкай лупяць-месяць,
Каваным ботам б'юць пад дых —
«Закону» вучаць маладых.
 
 
I зноў хапаюць і хапаюць,
А маткі бедныя ўздыхаюць
І горка плачуць: гора нам!
Але сваім арлам-сынам
Вымоў-папрокаў не кідаюць,
Бо добра ведаюць яны —
Калі ў пакутах слёзы роняць, —
Што толькі мужныя сыны
Іх гонар матчын абароняць.
 
 
Сакавік 2007 г.
 

У дзень найвялікшага свята
Лірычны рэпартаж

 
У дзень найвялікшага свята
Народа,
Краіны,
Дзяржавы
Я сведчу аб злосці зацятай
Да нашай свабоды і славы.
Як дзікі табун, наляцелі
Малойцы ў рубцах уніформы,
Каб гвалтам пазбавіць надзеі
Наш юны народ непакорны.
 
 
У дзень найвялікшага свята
Народа,
Дзяржавы,
Краіны
Я сведчу, што сцяг наш крылаты
Не здолелі сплюндрыць грамілы.
І вочы старога паэта
Макрэюць не з роспачы чорнай,
Не, людзі, – ад гонару гэта
За юны народ непакорны.
 
 
25 сакавіка 2007 г.
 

Жахліва

 
Ну вось і дазналіся мы
з сакрэтных архіўных папер,
што Сталін, у бытнасць сваю
дыктатарам эС эС эС эР,
сам, сам падпісаў на расстрэл
(уласнай рукой, асабіста)
амаль трыста семдзесят спіскаў —
прыблізна на сорак пяць тысяч
дзяржавы сваёй грамадзян.
А ў цэлым з ягоным удзелам
і з волі садысцкай ягонай
былі расстраляны, забіты,
замучаны голадаморам,
хваробамі, сцюжай сібернай,
біццём у катоўнях – мільёны,
мільёны, мільёны людзей...
 
 
Ад гэтага ведання мы
павінны былі звар'яцець,
не вынесшы грузу такога
на кожную фібру душы.
 
 
I мы звар'яцелі, нарэшце.
 
 
Не раптам усе, не адразу —
паціху, патроху, памалу,
адзін за адным, паступова.
(Псіхолагі-медыкі знаюць:
працэс пераходу ў вар'яцтва
бывае парой непрыкметны,
спярша і адрозніць няможна,
ці ўжо ты гатоў, ці яшчэ...
Ці ўжо ты, шчасліўчык, не волен
шалопіць сваімі глуздамі,
ці трохі яшчэ разумееш:
навошта, чаму і куды?..)
 
 
Але, паўтараю, нарэшце
мы ў масе сваёй звар'яцелі
і крыкнулі голасна хорам:
«Адновім жа Лінію Сталіна!
I статуй хай будзе пастаўлены
у памяць, у славу, у гонар
бязмернай любові ягонай
да з'едзеных ім жа мільёнаў
нявінных сваіх грамадзян!..»
 
 
Жахлівае сталася нешта
на нашай зямлі беларускай,
жахлівае, страшнае вельмі...
Каб так адвалілася памяць?..
Каб так адабрала мазгі?..
Каб так амярцвела сумленне?..
I так пачувацца шчасліва?..
Жахліва, браточкі, жахліва.
 
 
Студзень – сакавік 2007 г.
 

Баечка пра грыб

 
Грыб жарэ літаратуру,
Як падлогу ў хаце – рыхтык.
Неабачна гоцнеш здуру —
I памост праломіш дрыхлы.
 
 
Вунь паэт быў. Нават з імем.
Гоцнуў раз – і шусь у пограб!
А ўжо там – гурма! I з імі
Моркву ён храбошча ўпохраб.
 
 
I празаік – у скляпепні.
Галяпуе – рэха ў хаце:
«Я ўжо, хлопцы, не пісьменнік!
Я ўжо, хлопчыкі, пісацель!»
 
 
Во, той грыб – брыда якая!
Лек адзіны – антысептык.
Кажуць: дохне і знікае.
Але я – вялікі скептык.
 
 
Сакавік 2007 г.
 

Аповед пра трубу

 
Пачну празаічна.
Як, зрэшты, і кончу,
па праўдзс сказаць.
Бо гэта жыццёвая проза
не можа
прыгожай метафарай стаць.
 
 
Не тая матэрыя.
Не для паэзіі.
Тут трэба мовіць прасцей.
Дык вось: запрасілі мяне —
яшчэ восенню гэта было —
на сустрэчу ў ліцэй.
Звычайная рэч: літаратар
павінен прыходзіць
са словам любві да людзей.
 
 
I я ўжо сабраўся.
Крыху прыкасцюміўся нават.
I кніжачкі склаў у партфель.
Сказалі: «У дзесяць
прыедзем па вас на машыне».
Ну што ж! Нам машыне латвей.
Сяджу і чакаю.
Амаль а дзесятай —
Званок тэлефонны: – Ало!
 
 
Прашу прабачэння,
сустрэча, на жаль, не адбудзецца:
нас заліло!
Прарвала трубу —
і ўвесь першы лаверх
затапіла вада.
Дык вы ўжо даруйце,
мне вельмі няёмка, паверце,
і вельмі шкада...
 
 
Праз тыдзень
мяне запрасілі
сустрэцца з людзьмі ў РДК.
«Ну, добра!» – сказаў.
«Мы прыедзем забраць вас.
Чакайце званка!»
 
 
Чакаў. Дачакаўся.
I раптам у слухаўцы чую
не радасць, а скруху-журбу:
– Прабачце, сустрэчы не будзе.
Аварыя ў нас тут:
прарвала трубу.
Усё заліло-затапіла!
Такая во стрэслася
неспадзявапа бяда.
Дык вы ўжо даруйце,
мне вельмі няёмка, паверце,
і вельмі шкада...
 
 
Праз месяц —
якраз, калі я ўжо сабраўся
ісці на сустрэчу ў каледж, —
Званок тэлефонны:
– Даруйце, мне вельмі
няёмка і прыкра, але ж...
– Ну што? – перабіў я. —
Прарвала трубу —
I падлога затоплена ўся?
– Ой! – ойкнула слухаўка. —
Праўда, прарвала!
А як вы даведаліся?
 
 
– Спадарыня мілая,
як жа не ведаць
пра гэта мне дома, калі
ужо гэта ведаюць
скрозь у Еўропе,
а мо і на цэлай зямлі!
Так, так, ужо ведаюць,
што ў Беларусі
гадоў, можа, з дзесяць таму
трубу разарвала —
і справіцца з гэтай
аварыяй страшнай
няма ў нас каму.
Дык гоніць і гоніць,
і прэ, і нясе, і фугуе,
і ўсё залівае наўсцяж —
такім залівае,
што часам дыхнуць немагчьтма...
О Госпадзе Божа ты наш!
 
 
Р. S. Мае чытачы дарагія,
мае аднаверцы,
я вельмі вас вельмі прашу:
не клічце мяне
да сябе на сустрэчу, сябры,
не вярэдзьце душу.
Чытайце – пакуль дзікуны
не пакідалі ў вогнішча —
кнігі і кніжкі мае.
Пасля і сустрэчы прадоўжым.
Прадоўжым!
Час прыйдзе.
Наступіць.
Ужо настае.
 
 
Сакавік 2007 г.
 

А ўзбекі рабілі дзяцей...

Паводле статыстыкі

(вельмі сур'ёзнай навукі),

у 1926-м было:

узбекаў каля чатырох мільёнаў,

а беларусаў – у тры разы больш

(гл. «Геаграфію» Смоліча).

 
I адны, і другія —
і ўзбекі, і мы, беларусы,
у наступныя годы і дзесяцігоддзі
заняліся рупліваю працай.
I тыя, і тыя – сваёй,
не адною і той жа.
 
 
Мы пачалі вырабляць
з прывазнога металу станкі, —
з прывазнога, вядома,
свайго ж ані грама не мелі.
I рабілі, рабілі, рабілі іх
безлічы-безліч,
бо трэба, сказала дзяржава,
бо трэба, бо трэба, бо трэба...
А ўзбекі тым часам
рабілі дзяцей —
то ісь, маленькіх узбекаў...
 
 
Па заканчэнні вайны
пачалі мы рабіць трактары
і вялізныя аўтамабілі,
не маючы нават і грама
уласнай сваёй сыравіны, —
можна сказаць – з нічога,
I рабілі, рабілі, рабілі іх
безлічы-безліч,
бо трэба, сказала дзяржава,
бо трэба, бо трэба, бо трэба...
А ўзбекі тым часам
рабілі дзяцей —
то ісь, маленькіх узбекаў,
і таксама – з нічога,
ну ці амаль што з нічога:
колькі там той сыравіны
патрэбна на чалавечка?..
 
 
Пасля пачалі мы рабіць
найвялікшыя ў свеце
гумовыя шыны,
не маючы, зноў жа, сваёй
ні куска сыравіны,
гэта значыць – з нічога.
10 гадоў, і 15, і 30
рабілі, рабілі, рабілі іх
безлічы-безліч,
бо трэба, сказала дзяржава,
бо трэба, бо трэба, бо трэба...
А ўзбекі тым часам
рабілі дзяцей —
то ісь, маленькіх узбекаў,
і таксама – з нічога,
ну ці амаль што з нічога, —
колькі там той сыравіны
патрэбна на чалавечка!..
 
 
I вось што мы маем,
як колісь казалі, у скутку
(у выніку, значыць):
на сённяшні дзень
беларусаў у тры разы менш,
чым узбекаў,
якіх ужо 30 мільёнаў.
А помніце?
Нас было ў тры разы больш,
чым узбекаў,
у тры разы болей!
Але мы рабілі, рабілі й рабілі
цяжкія машыны,
не маючы ўласнай, сваёй
ні куска сыравіны, —
можна сказаць: з нічога.
А ўзбекі рабілі,
рабілі й рабілі дзяцей,
то ісь, маленькіх узбекаў,
таксама – з нічога,
ці амаль што з нічога, —
ну колькі там той сыравіны
патрэбна на чалавечка?..
 
 
Вось і ўсё.
I рабіце высновы, браткі беларусы.
А што іх рабіць?
Яны робяцца самі.
Аднойчы, не так і няскора,
на багаславёнай зямлі
між Дзвіною і Прыпяццю,
Бугам і Сожам
будзе гучаць
толькі родная наша
узбекская мова.
 
 
2007
 

Мая дзіцячая рэпліка з гадоў акупацыі да ўчарашняй дыскусіі мужоў сталых

 
Напярэдадні Дня Перамогі
у гэтым, 2007-м,
знаўцы гісторыі нашай
дыскусію распачалі —
у свабодным эфіры:
ці справядлівай ці несправядлівай
была барацьба беларусаў
супроць акупантаў нямецкіх?
Ці трэба было беларусам
ісці ў партызаны,
падтрымліваць іх,
адзяваць і карміць,
абмываць і лячыць —
і помсту праз гэта прымаць
ад нямецкага войска.
 
 
«А гэта, вы знаеце,
як паглядзець на вайну
і на мэту змагання», —
пратарарэкаў спакойна,
разважлівым тонам
адзін дыскусійнік.
«Так, так, – пагадзіўся
яго суразмоўнік,
па дыхту відно —
тарарэка запраўскі. —
Адзінай высновы няма,
бо залежыць —
якою хто праўдаю мерае.
 
 
Што вёскі гарэлі з жывымі людзьмі —
гэта дрэнна, вядома.
Але – гэта наша ацэнка.
А тыя, што гэта рабілі —
рабілі з упэўненасцю,
што праўда на іхным баку
і што супраціў учыняць ім
няможна.
Ёсць праўда і праўда,
і хто можа сёння сказаць:
справядліва ці несправядліва?»
 
 
Так разважалі дарослыя,
адукаваныя людзі.
Я слухаў – і мушу прызнацца:
мне вельмі зрабілася сумна.
Госпадзе Божа мой!
На беларускай зямлі —
на зямлі Трасцянца, Калдычэва,
Хатыні, Азарычаў, «Ямы» —
ім пра такую і гэткую праўду
і льга тарарэкаць!..
 
 
Год сорак трэці.
Сярэдзіна ліпеня.
Грузны мардаты жандар
допыт здымае з мяне —
аплявухай, цяжэзнай,
як пральнік дубовы,
раз і другі, а пасля —
падкаваным жалезамі ботам.
Я ляжу (мне дванаццаты год),
непрытомны, на пыльнай дарозе
і, бы ў сне, чую лязгат затвора
й імгненна расплюшчваю вочы:
у твар мне глядзіць
чорным колцам бліскучым
сталёвае дула.
Я хачу падхапіцца,
а сілы няма, і ад жаху
крычу безгалоса:
«Дзядзечкі! Міленькія!
Вы пра што тарарэкаеце?
Пра якую —
такую і гэткую – праўду?»
 
 
Сорак трэці.
Набраклы дажджамі,
разбухлы кастрычнік.
«Немцы! Немцы! Хутчэй уцякайце!» —
крычаць і бягуць праз балота,
да ўзлеску, мужчыны.
За дарослымі ўслед
я таксама бягу
па куп'істым балоце,
задыхаюся, падаю,
ногі правальваюцца
па калена ў дрыгву,
адстаю, усё болын адстаю,
адчуваю: не збегчыся мне,
не ўцячы, не ўцячы,
і, ахоплены жахам
(о, жах неўратунку!)
штосілы крычу безгалоса:
«Дзядзечкі! Міленькія!
Вы пра што тарарэкаеце?
Пра якую —
такую і гэткую – праўду?..»
Травень сорак чацвёртага.
Пушча дрымучая.
Дзіч векавы.
Сяджу між кустоў багуну,
у сцюдзёнай рудаўцы па грудзі.
Ногі нямеюць і дзеравянеюць
ад лютага холаду,
іх ломіць
нясцерпна-пранізлівым болем,
ды мушу маўчаць,
бо нельга заенчыць, бо ўчуюць,
праходзячы поблізу, карнікі.
I ўсё ж я крычу —
з той рудаўкі,
з той багны ў дзічы векавечным:
«Дзядзечкі! Міленькія!
Вы пра што тарарэкаеце?
Пра якую —
такую і гэткую – праўду?..»
Наіўны хлапчук быў.
Таму і крычаў:
ну а раптам пачуюць?
А раптам пачуюць і ўспомняць
пра суд у Нюрнбергу?..
 
 
2007
 

Розніца

 
Усе, што гавораць сягоння
пра лёс беларускае мовы,
дзеляцца на дзве палавіны:
на тых, каму баліць
і каму не баліць.
 
 
Тыя, каму не баліць, —
спакойна зусім
філасофствуюць і разважаюць,
аналізуюць і аргументуюць,
нават пішуць трактаты.
 
 
Ну, а тыя, каму баліць, —
у прыступе болю
кідаюцца ніцма на дол
і плачуць надрыўна,
і б'юць кулакамі зямлю...
 
 
Вось і ўсё, і ўся розніца
паміж тымі і тымі.
 
 
Травень 2007 г.
 

Даруйце, мае дарагія...

 
Даруйце, мае дарагія:
стаміўся я ўжо гаварыць —
і ціха, і гучна,
і вусна, і ў друку, —
стаміўся. I ўсё ж паўтараю:
Браты мае! Сёстры мае!
Ды зразумейце ж нарэшце:
пакуль мы не зробім
дзяржаву сваю беларускай —
нічога не мецьмем, нічога:
ні годных заробкаў і пенсій,
ні людскіх бальніц і медпунктаў,
ні нават прыгожае песні...
А вы ўсё не верыце,
а вы ўсё яшчэ спадзяецеся,
што станеце жыць чалавечым жыццём
у небеларускай краіне...
Ах, мае дарагія,
мае дарагія!
 
 
Ліпень 2007 г.