Текст книги "Мой гай дубовы"
Автор книги: Мацей Канановіч
сообщить о нарушении
Текущая страница: 1 (всего у книги 2 страниц)
Annotation
Сучасны польскі паэт і празаік М. Ю. Канановіч – выхадзец з Гродзеншчыны. Яго паэзія прасякнута глыбокім пачуццём да Народнай Польшчы, да нашай краіны i паказвае чалавека на вайне і ў мірным будаўніцтве, у роздуме над жыццём.
МАЦЕЙ ЮЗАФ КАНАНОВІЧ
ЗОРКА НАД АБЕЛІСКАМ
НА ДРУГІ БЕРАГ
ВЁСКА НАД ОДРАЙ
УРОЦЛАЎСКАЯ ІМПРЭСІЯ, 1952
МУЛЯРЫ
ФРАНКФУРЦКІ ЗВОН
КРЫЖ
ВІЗІТ НА ЧУЖЫНЕ
ВАРШАВА
ВАРШАВА, 1948
ПАГЛЫБЛЕННЕ Ў СВІТАННЕ
МАЁ ПАКАЛЕННЕ
ЛІСТ
БУМЕРАНГ I РЭХА
КАЛЫХАНКА[1]
ГАРАДЫ СА СНУ
***
ЗЯМЛЯ АДАМАВАЙ МАЛАДОСЦІ
БЯРОЗКА
4.Х.1957
ГУЦУЛКА
ЧАЦВЁРТЫ ЗАПАВЕТ
НЕНАПІСАНЫ ВЕРШ
СЕМНАЦЦАЦІГАДОВАЯ
ТАЯМНІЦА
ВОГНІШЧА
БАЛАДЫ I РАМАНСЫ
ДЗЕЛЯ МЯНЕ ІДЗЕШ ТЫ
ПЕРШЫ ПРЫХОД
ВЫПУСКНІЦА
БЫЛО ТОЕ ДАЎНО I НЯПРАЎДА
САМОТА
ДУБ НАТХНЕННЯ
СЦЕЖКІ
КАБ ЯШЧЭ РАЗ
ВЫРАЙ
НА ЗМЯРКАННІ ЛЯ ВАДАПОЮ
МАТЫВІРОЎКІ
ЗМЯРКАННЕ З ДЗЯЦІНСТВА
ДУБРОЎКА
НАТУРШЧЫЦА ВЕТРУ
ПАРТЫЗАНЫ
ЗБОР ГРЫБОЎ
НА СМЕРЦЬ ДЗЯДЗЬКІ АНТОСЯ
ЛОДЗЬ
ДЗЕД I БАБКА
ГАЛІНА УЛАНАВА
ФРАГМЕНТ
ПЕСНЯ
ГОРАД, ДЗЕ ГРАЮЦЬ ФАРТЭПІЯНА
КАХАННЕ
ЖОНКА КВЕТКІ I Я
ЛЮСТЭРКА
НАД НЁМНАМ
notes
1
МАЦЕЙ ЮЗАФ КАНАНОВІЧ
МОЙ ГАЙ ДУБОВЫ
Мой гай дубовы: Лірыка. З польскай.– Мн.: Маст, літ., 1986.– 70 с.
Пераклады зроблены з кніг:
Kononowicz М. J. Gaj dębowy: Warszawa: Instytut Wydawniczy «РАХ». 1974.– 54 s.
Kononowicz M. J. W ramionach srebrnych rzek: – Warszawa; «РАХ», 1953.– 51 s.
Kononowicz M. J. Portret nieurojony: – Warszawa: Instytut Wydawniczy «РАХ», 1962.– 59 s.
Kononowicz M. J. Rekonstrukcja biografii: Wiersze wybrane i nowe.– Warszawa: Instytut Wydawniczy «РАХ», 1967.– 126 – s.
Склаў Янка Брыль
Рэдактар В. С. Сёмуха
Мастак С. У. Балянок
Мастацкі рэдактар Л. Я. Прагін
Тэхнічны рэдактар А. Б. Барадзіна
Карэктар Т. В. Трубач
ЗОРКА НАД АБЕЛІСКАМ
Тут крыж не ставілі, і толькі зорка
Паверх слупка, у пяць пялёсткаў краска.
Пад ім гарбок, як кратавіння горка,—
Абвеяная ветрам з Одры каска.
Таблічка на слупку – імя магілы:
«Пятро Сямёнаў з Уладзівастока».
Далечыня!.. Якія ж трэба крылы,
Каб даляцеў сюды той рускі сокал!
Два кантыненты – Азія, Еўропа —
Ў даўгу перад адвагай сакалінай
Тaгo, хто сном салдата ўзбоч акопа
Заснуў навек пад супескам і глінай.
Усіх прахожых спыніць тут магіла,
I зорка будзе сведкай іх паклонаў.
Каб Одра польскай мовай гаварыла,
Аддаў жыццё i ён – баец Сямёнаў.
НА ДРУГІ БЕРАГ
I
Бягом, пехацінец! Праскочыш
Прадполле адзіным махам,
А грымпе над каскай – потырч
Абляжаш пад Млечным Шляхам.
II
Бягом праз агонь! Не кіне ж
Той бераг супраціўляцца.
Што лёсам прызначана, прымеш,
Каб з Одрай і Нісай абняцца.
III
Бягом у міжрэчча! Гэта
Яно табе ставіць задачу:
Той бераг за Одрай – мэта.
Наперад! – і будзе удача.
IV
Бягом к рубяжу рваніся!
Хоць след за табой крывавы,
А ўранні на Одры і Нісе
Ўзаўецца сцяг нашай славы.
ВЁСКА НАД ОДРАЙ
I
Вецер-гарэзнік шарыць і шарыць
па белых блузках,
то грудзі кране,
то пагладзіць па твары,
то прыпадзе да вуснаў.
Кружыць галовы водарам мяты,
лашчыць калені травою.
Ой, дзяўчаты, дзяўчаты,—
асвяжыце губы вадою!
II
Хлопцам вецер на касавіцы
паблытаў чупрыны.
Прыйдуць дадому – як ім адбіцца
ад кпінаў.
Не дзіва дзяўчатам перакалоцца:
чубы як шчаціна, тырчаць бадылямі.
Ой, хлопцы, хлопцы,—
застанецеся бабылямі!
III
А познім прыцемкам неспадзявана,
нібыта сустрэчы ніхто і не хоча,
сышліся-такі над Одрай люстранай
і прастаялі да ночы.
З вады маладзік выскаляўся шчарбаты,
зоркі ўваччу мільгацелі.
Ой, хлопцы, ой, дзяўчаты,—
другія пеўні прапелі.
IV
Пеўні ўжо досвітак абвясцілі,
сонечны промень рэчкі крануўся,
а пацалункі яшчэ не астылі —
так і палаюць на вуснах.
Гоніць падпасак ад хаты да хаты
перад сабой пагалоску...
Ой, хлопцы, ой, дзяўчаты,—
прачнулася вёска!
УРОЦЛАЎСКАЯ ІМПРЭСІЯ, 1952
На вулцы маленькай Уроцлава
вецер на частаколе
стараславянскую песню
грае, нібыта арган.
Дзяўчаты за сонечны вобад
нясуць агністае кола,
на якое з каштанаў пырскае
дрыготкіх ценяў фантан.
Муляр – анёл бяскрылы —
з блакіту працягвае рукі
па новы ладупак цэглы,
даспелай у самы крэс.
Завулак – заступіць шчыглік —
захоплены – што за штукі! —
высіцца шматпавярховы
жалезабетонны лес.
Даходзіць водгук прадмесця,
борзды, шумлівы, іскрысты,—
галасоў маладых і зычных
праз хрыбетнік руін пералёт.
Новыя рытмы ў тых песнях,
узнёслых і дынамічных,—
маладзічок рабрысты
натуе акорды нот.
Заплюшчу вочы ад грому,
што доўга хрыпеў у горле
заіржавелых вулканаў,
аж нібы меч заблішчаў.
За спаленым касцёлам
вырастаў з папялішчаў,
адраджаўся з вуголля
Пястаў арол. I напеў.
МУЛЯРЫ
Метр за метрам вышай мецім рыску,
нас высокі ўзлёт запаланіў.
Мачты прымацуем на вятрыску —
дом уверх пад парусам паплыў.
Так без строп, без крылаў і без вёсел,
хоць прырос граніт да ног і рук,
уздымаем скрэплых фабрык водсвет
і на сёмым небе забрукуем брук.
Абжываем акіян прасторы.
Скрыгат кранаў. Пеніцца раствор.
Нагрувашчваем з цэменту горы.
Заганяем клін між хмар і зор.
З сотага паверха свет шырэе.
Бачым Одру, шапкі ніў і хат.
Даганяем сонца... Вечарэе.
Палавіну зрэзаў далягляд.
ФРАНКФУРЦКІ ЗВОН
Суседзі-немцы, к вам у госці
Ісці ў нас не было настрою.
Я ўпершышо па гэтым мосце
Іду з ахвотай і без зброі.
Вам дзіўна, ды і мне нязвычна:
Да вас з працягнутай рукою
Ідзе паляк праз пагранічны
Кардон над Одраю-ракою.
Ён бачыў на сваёй радзіме,
Як вашы вылюдкі без жалю
Яго братоў у Асвенціме
I ўсюды, дзе прайшлі, знішчалі...
Гісторыя шчэ паскладае
Пра звон у Франкфурце харалы.
Хто ў міры жыць з другім жадае,—
Перакуе мячы ў аралы.
Нібы з нябёсаў над вадою
Нага ўсявышняга спусціла
Не звон, а стрэмя залатое,
I гэта стрэмя зазвінела.
Над вашым і над нашым полем
Гучыць мелодыя другая:
Адтуль, з-за Одры, больш ніколі
Вайна на Ўсход не зашугае.
«У дружбе, міры жыць шчасліва
Суседзям добрым па-суседску»,—
Вяшчуе звон, і ўтораць нівы
Яму па-польску, па-нямецку.
Край свету звон чуцён з нязменнай
Танальнасцю салютаў мая.
I я душою, як антэнай,
У гэты верш яго прымаю.
КРЫЖ
Як вернешся, скажаш маёй матулі,
Няхай пра дамоўку распытвае тую
Над Одрай, дзе дуб наш, нібы ў каравуле,
Нязменна стаіць і спачын мой вартуе.
Як вернешся, скажаш дзяўчыне каханай:
Чакаю штодня, калі ўсход ружавее.
Яна мяне знойдзе пад крыжам драўляным,
Дзе каска, прабітая куляй, ржавее.
Як вернешся, скажаш сябрыне вясковай,
Ксяндзу-палітвязню,– як стануць пытацца,
Што Одра і Ніса мне польскаю мовай
Загадваюць: спі і не думай вяртацца!
ВІЗІТ НА ЧУЖЫНЕ
Ка мне прыляцеў з візітам
белы матыль, як дружа.
– Сядай,– сказаў я госцю.
I сеў ён моўчкі на ружу,
Было блакітна і жоўта,
бела было і чырвона,
зіхотную вазу на кветкі
вянчала сонца карона.
Свой позірк фарбамі цешыў
я, малады і дужы,
было чырвона і бела:
матыль палымнеў на ружы.
З жоўтае шклянкі чаю
пытала аблічча шкляное:
– Дык гэта – ты і праўда?
– Я – і матыль са мною!
– Ты – як штодня, як заўсёды?
– Так, я інакшы заўсёды —
то каляровы, то спеўны,
то злосны, то поўны лагоды...
(Чую, як лічыць дакладна
сэрцавы ўдары ціша,
цень матыльковых крылаў
ружа пяшчотна калыша.)
– Даруй, мой госць, што маўчу я,—
кажу я з хваляваннем,
схіляючыся ўспамінам
над тым, што завуць каханнем.
Даруй, што і ты, і кветкі,
і сонца, і шклянка чаю,
блакіт, і аблокі будзяць
у сэрцы парыў адчаю.
Як каляровае шкельца,
сеў бы ты мне на вочы:
колер чырвоны і белы
бачыў бы днём я і ўночы.
Сеў бы ты мне на губы
песняй звонкай навукі —
з іх не зляцелі б ніколі
крыку зласлівыя гукі.
Даруй, што зноў замаўкаю,
табою зачараваны,
як бацькаўшчынаю любай,
якой да скону адданы...
ВАРШАВА
Дзьмулі ўпартыя ў паняверцы
у жалейкі і медныя трубы,
аж пакуль не ўзрываліся сэрцы,
біла кроў іх праз спеўныя губы.
Ой, дошкі на сценах старожкі,
біла кроў праз спеўныя губы.
Грувасцілі шчэбень з бруку,
тратуары, камоды, цагліны,
палымпелі барвова іх рукі:
дзядулі – падлеткі – жанчыны.
Ой, дошкі на сценах старожкі,
падлеткі і жанчыны.
Стралялі з дубальтовак,
пад стогны і пад енкі
кідалі ў танк бутэлькі
напудраныя паненкі.
Ой, дошкі на сценах старожкі,
гінулі ў дыме паненкі.
З Лондана – песні слалі,
з-за Віслы – хлеб і зброю,
у друзе руін паміралі
хлопцы як героі.
Ой, дошкі на сценах старожкі,
падалі хлопцы-героі.
Глыталі ваду з канавы,
падкошвала ногі знямога,
на бруку і травах каналі:
«Смерць або перамога!»
Ой, дошкі на сценах старожкі,
грымотнае: «Перамога!»
Калі ўжо так жадалі
быць падабенствам цэменту,
дарэшты іх растапталі,
сцерлі Варшаву дашчэнту.
Ой, дошкі на сценах старожкі,
сцерлі Варшаву дашчэнту.
Мёртвым – малітвы шлем мы,
жывым – у сэрцы коле
за срэбны знак на шлемах,
за бела-чырвоны колер.
Ой, дошкі на сценах старожкі,
бела-чырвоны колер.
Грозныя сціхлі маторы,
згубіўся за лесам іх пошчак,
ужо прадаюць памідоры
ля гераічнай плошчы.
Ой, дошкі на сценах старожкі,
ля гераічнай плошчы.
Струнамі граюць кроквы,
сіроты, удовы, калекі,
аддрукаваныя крокі,
як ноты, застылі навекі.
Ой, дошкі на сценах старожкі,
ноты застылі навекі.
Мой сябра, заручаны з цішай,
нямы і глухі назаўсёды,
твой подзвіг і сёння калыша
сцягі жыцця і свабоды.
Ішоў і падаў балесна,
да агню падступаючы блізка...
пра цябе – мая шчырая песня,
калі тупаю да абеліска...
Ой, дошкі на сценах старожкі,
тупаю да абеліска.
ВАРШАВА, 1948
Таварышам з Паўстання
Зноў і зноў прад вачамі
Варшава-сталіца праходзіць,
Ноччу плыве плытамі
Сноў, што ўспаміны родзіць.
Глядзіць маладзік асцярожна,
Мігаючы, зоркі сваволяць.
I – Вісла, якую няможна
Так, як і попел, адолець.
Хоць дым яшчэ слепіць вочы,
Ды днеюць вокны Варшавы,
I крочыш таропка, і крочыш
Сцягой, утаптанай у травы.
Скляпенні святынь з журбою
Вецер блакітны палошча,
Плывеш – і плывуць з табою
Руіны дамоў і плошчы.
Не многа ўбярог нязломны
Горад, баронячы волю,—
Зоркі, і месяц бяздомны,
Раку, і цвінтар, і поле.
Запомні куродым горкі,
Пакуль палацы не ўсталі.
Запомні магіл пагоркі,
Пакуль іх не здратавалі...
Надыхайся ветрам Свабоды,
Якую ў заўтра несці,
Пакратай зубамі шчэбень
На Кракаўскім Прадмесці.
Хай смагу спатоліць рэчка,
Напомняць хваль яе рухі,
Што сёння ты не асечка
Дзён вераснёвай скрухі...
Устань, каб да сонца ўзляталі
Паверхі новай Варшавы,
Што сёння плыве плытамі
Сноў, палеглых у травы.
ПАГЛЫБЛЕННЕ Ў СВІТАННЕ
А ні дарогі не было, ні сцежак,
А ні слядоў па снезе напрасткі.
Нас абступалі камяніцы вежаў,
Жандара постаць змрочыла блакіт.
Але ў вачах не перакрэсліш свята,—
Раднілася нявольнікаў сям’я.
Ты з Волгі быў, грамадзянін Саветаў,
Я з Нёмана, з Варшавы, з Польшчы я.
Фашызму цыркуль не даваў спачыну...
Мы ратаваліся не словам боскім,
Ты блаславіў любімую Айчыну
Святловым, Шчыпачовым і Твардоўскім.
Я – Лібертам, Міцкевіча баладай
Ці палымянай Норвіда страфой.
Грымела пераможна кананада,
Як Пушкіна чыталі мы з табой.
Світанак рос над намі вечным цудам,
Нікога ён на свеце не міне.
Ну, як цябе, Алёша, я забуду?
Ты ж дружбаю пашырыў сэрца мне.
Аршаншчына, чакаю я адказу,
Дзе спіць мой сябар, пад якой сасной?
Яго пачую і пазнаю зразу,
Бо ў кожны час навекі ён са мной.
МАЁ ПАКАЛЕННЕ
Былі напачатку бель і сны,
Сны немаўленчай абстракцыі,
Пакуль не збудзілі мяне званы
I водар рускай акацыі.
Царкоўкі, чароды кабет і вазоў,
I словы, як покліч бою,
Як голас спрадвечных айчынных азоў:
«Polska z tobą» – Польшча з табою!
Пасля – барабанны пошчак ног,
Рэкруцкі спеў з грукам,
Ступіла вайна на самы парог
Гвалтоўным сталёвым друкам...
З высокіх паверхаў праз вокны на брук
У зябкай ранішняй сіні
Кветкі ляцелі з дзявочых рук
Да песні: «О мой размарыне...»
Драбінай раслі за гадамі гады,
Поўдзень выходзіў з дасвецця,
Дужэў, даспяваў лес малады,
Будзілася сэрца ў паэце.
Да трапяткіх вуснаў дзяўчат
Падносіў я полымя ружы,
Хмар навальнічных п’янлівы чад
Вецер гайдаў дужы.
Нарэшце я незабыўнай вясной
Зірнуў пранізліва ў вочы адной...
I зноўку белы малочны сон
Па-над калыскай дачушкі —
Вайна дратавала жытнёвы загон,
Бухалі ў далечы пушкі...
Забраўшы і песню і сэрца маё,
Восень ірдзела іржава,
Друз прыглушыў агню вастрыё —
Упартая змоўкла Варшава.
Граў потым вецер песню журбы
На трэснутых струнах руінаў,
Пакуль апошні выстрал пальбы
На вуснах вайны не застынуў...
Вяртаюся, любая, з дальніх мясцін,
З поля аціхлага бою,
Ты, помніш, пісала, ускліквае сын:
Польшча са мной —
Польшча з табою!
ЛІСТ
Ты ўяўляеш: Прастора,
а гэта плошча, вымераная метрамі,
ты гаворыш: Дзень,
а гэта адрэзак часу ў абручах турбот
і штодзённасці гарбяках,
астаецца Ноч – маленькая станцыя
з забыццём – стойкай буфетнай,
да якой прытуліцца можна,
аж пакуль не абудзіць нас гупат
і свіст цягніка,
значыць, свет існуе па-за гэтым палонам
(і імчыцца туды, адкуль рэха і тое
не можа вярнуцца,
як жыцце пасля трапнага стрэлу).
Затрымаўся цягнік паміж часам і мной,
а ні грукат не вырве мяне з анямення,
ні свіст,
толькі ліст ад Цябе,
з забыцця мяне верне Твой ліст,
па дарогах чужыны блукае ён, кружыць,
і ў далонях халодных самшэлай вялюгай
маўчыць...
У Прастору цягну свае рукі – дзве рэйкі
напружання,
можа, выхапяць, вызваляць рукі
світанак з начы?
I тады да Цябе я вярнуся ў люлянку,
пад калыскай схілілася ты і спяваеш...
Вайна? Стрэлы – паштоўка маўчання —
сляза.
БУМЕРАНГ I РЭХА
Бліжэй і бліжэй – да цябе і да зор —
Чужою краінай іду растаптанай —
Усемагутны, смешны гіпнатызёр...
Магу аддзяліць ад сутоння світанак.
Паслухаю моўчу, зірну ў далячынь —
Ні крылаў, ні зорак, хоць выкалі вока.
Ступнямі ўгрызаюся ў цемру начы,
Крычу: да кахання зусім недалёка.
А што там наўзбоч, карацей ці даўжэй...
Тычка, ці крыж, ці гісторыі веха...
Вось паварот: бумеранг і рэха
Бліжэй і бліжэй —
I хопіць кахання данесці – люблю!
Прасторы і часу ўзарваць ціхамірнасць.
I выйграю я, я ўсе карты паб’ю
Сэрцам сваім, быццам тузам казырным.
Упарты, шчаслівы і смешны, нягож.
Схіляйце галовы ніжэй!
З абдымкаў я вырваны сілай, а ўсё ж —
Бліжэй і бліжэй —
Шчасце якое? Святло, а не змрок.
Хто там заходзіцца смехам?
Вочы твае ў яго, вуснаў апёк,
А для цябе – бумеранг і рэха.
КАЛЫХАНКА[1]
Мацеку
Калыхаліся моры далёкія,
калыхаліся пушчы вялікія,
нахіляліся вольхі надрэчныя,
нахіляліся сны паніклыя.
Калыхаліся хмары на небе,
калыхаліся слёзы пад вейкамі
(так далёка ты, сынку, недзе,
без цябе мне так сумна, маленькі мой).
Калыхаліся нівы і травы
(я не бачыў цябе, мой сыночак).
Калыхаліся ў возеры зоркі
(ты не знайся з тугою, хлопчык).
ГАРАДЫ СА СНУ
Дзіўныя гарады з’яўляюцца ноччу, як здані,
нараджаюцца ў сне і знікаюць яны на світанні.
Я іду скрозь пустэчу, месяц над імі – аховай,
словы снам аддаю, а сны ўсе аддадзены словам.
Са сну гарады у жэсце усе гіпнатычным,
у бледна-зялёнай спазме спакой іх трагічны,
дзіўныя гарады застылі лавінай нямою,
бязлюдныя і пустыя, звоняць яны цішынёю.
Добра мне, гарады над небам бясконцым,
я, нібы лунацік, што выгнаны з сонца —
сярод вуліц слухаю ўласныя крокі,
чутно у месячным бляску рэха з зялёнага змроку.
Люба мне слухаць крокі – адзіныя, першыя,
нібы з рэхам рыфмуюцца бясслоўныя вершы
сярод тых камяніц, што ў маўчанні вякуюць,
галерэяў, скляпенняў, дзе месяц начуе.
Добра быць адзінокім, забыць, што ёсць словы і гукі,
жыць сярод вас, гарады, пераблытаўшы суткі:
свядомасць, і ява, і неба – пагоду прарочаць —
гэта ўсё адбіваецца ў сажалцы ноччу.
Са сну гарады,– сярод вашых дамоў забываю
мелодыю часу, што гадзіннік жывым абвяшчае,
як добра, калі забываеш і час і поры
і крочыш і ў снах і у словах без зморы.
Дзіўныя гарады, вы сустрэлі мяне за ста снамі,
зноў убачыў вас ноччу і зноў паяднаўся я
я з вамі —
агароджы, і плошчы, і вуліцы – ўсё тут вядома,
нібы тут маладосць я правёў і вярнуўся дадому.
Дзіўныя гарады прада мной паўстаюць, нібы здані,
нараджаюцца ў сне і знікаюць яны па світанні.
Зноў іду скрозь пустэчу, месяц над імі – аховай,
словы снам аддаю, а сны ўсе аддадзены словам.
***
Жонцы
Гляну ў неба на знічку-зорку:
любіць не любіць... Кахае...
Так заўжды, калі хтось на падворку
пры расстанні хусцінкай махае.
Ты сказала: «За сёмай гарою...»
Ты сказала: «За сёмай ракою...»
Я падумаў: «Прыгожыя вочы...»
Я такую чакаць ахвочы.
Не вяртаўся адтуль поезд,
грукатаў, абмінаў і гінуў,
у снягах, што былі па пояс,
наплывала вясна – з успамінаў.
Я спаткаў цябе неяк уночы,
быццам зоркі, свяцілі вочы.
Ты сказала: «За сёмай ракою...»
Адказаў я: «Паеду з табою!»
Гляну ў неба на знічку-зорку,
любіць не любіць, кахае...
Ды ўжо я не гадаю – горка
даўні боль у душы аціхае.
Я кажу: «За сёмай гарою».
Я кажу: «За сёмай ракою».
Я вярнуся, ты гэта знаеш,
Хоць і зрокам мяне не кранаеш.
ЗЯМЛЯ АДАМАВАЙ МАЛАДОСЦІ
Калі б ні прыпаў я да струн Тваіх кніг,
Поруч бацька сядае, што пайшоў назаўсёды,—
Твой зямляк, з тых жа самых краёў Наднямоння...
Там, пад цёплым любові таўром, дом мой родны:
Маці (ведае кнігі Твае ўсе на памяць),
Брат задумны, сястра, закаханая ў Нёман...
Калі месяц кідаў на касцёл навагрудскі
Цень ад замка ў руінах – пілою зубатай,—
Як Ты колісь,– блукаў тут і я, закаханы
У дзяўчо-вузкавочку з завулкаў татарскіх.
Па слядах маладосці Тваёй вандраваў я,
Як цябе, калыхала з дзяўчатамі Свіцязь,
I былі закаханыя ўсе мы ў той томік,
На якім Тваё імя стаяла, Адаме.
Твае словы я ў гуках вышукваў і ў фарбах,
У абліччах людскіх, зорным небе й сінечы,—
Ты ж іх шчодра, як зерне, рассыпаў усюды,
Каб цвілі маладосцю яны векавечнай.
Воза скрып на распаленай, сыпкай дарозе,
Млосць ядлоўцу, дзядоўніку сінія кветкі,
Бурштыновая – з коўзкім арэхам – вавёрка,
Ручаінка пад клямкай крывою масточка;
Як замовы – млыны, курганы – як паданні,
Цэрквы, могілак жудасць бяззорнаю ноччу,
Стрэхі ў моху, свіронкі, грэблі, копанкі чорныя,
Смех крынічак – і спеў «жураўлёў» даўгашыіх;
Перавозы, брады, чаек тлум над чаўнамі,
Шчары шызай дарога, блакітны тракт Нёмна...
О, Адаме! Паўсюль, скрозь у гэтых малюнках —
Твая постаць, і вусны, і вочы, і сэрца!..
Ўзіму,– воўчыя зрэнкі, ашклёныя сцюжай,
Далягляд абніжаюць лядзяным мігценнем,—
Я з Дзярэчына браўся, страляючы пугай
Над трывожнымі коньмі і брычкай пявучай.
Увесну, едучы ў Слонім хрыбетнікам грэблі
Паўз асколкі люстэрак на поплаве росным,
Думаў я: ці калі Ты блукаў тут, Адаме?
Грэбля ж, як ксілафон, Тваім ладам звінела.
Летам – зелень, блакіт і дзявочыя вочы,
Працінае гармонік вечаровую цішу,
А панураю восенню – вёска ў панцыры ночы
Залатым пульсам вокан цямнечу калыша.
На пясчаным гарбе – волат дуб-раскарака,
Варта гонкіх таполяў наўкол гаспадарак,—
З кніг Тваіх знаў я гэта ўсё лепш і дакладней,
Чым пасля мне наяве пабачыць прыйшлося.
Паўтараў Твае вёсны ў тых самых мясцінах,
Між людзей гэткіх самых з засценкаў і вёсак.
О, каб мог я патрапіць расказаць пра ўсё гэта
З Тваёй сілай любові, з радкоў Тваіх звонам!
Дзе, калі б ні прыпаў я да струн Тваіх кніг,—
Поруч бацька сядае, што пайшоў назаўсёды,
Маці (ведае кнігі Твае ўсе на памяць),
Брат задумны, сястра, закаханая ў Нёман...
БЯРОЗКА
Танцавальнаму ансамблю «Бярозка»
Гаснуць ціха лубіну свечкі,
У калін – сутоннем паверка,
Сіні змрок пацягнуўся да рэчкі,
Захінае вады люстэрка.
Не даходзяць да вёскі сцежкі,
Прыпыніўшыся на пагорку,
Засвяціўся каштан ад усмешкі,
Галавою калышучы зорку.
Лес гайдае мелодыя песні,
Што вяртаецца рэхам да вёскі,
Дзе начны маладзік напрадвесні
Пакідае на дахах палоскі.
Ён кранае дзявочыя губы,
Што спакусліва гэтак вабяць
Да шчымлівай мядовай згубы,
Падсалоджанай цемраю, мабыць.
Лубін – свечкаю каля пожні,
Заірдзеецца чырвань каліны,
Рэхам вернецца ў раз апошні
Песня ў родныя каляіны.
Час інакшы ўжо надыходзіць,
Небакрай світае за вёскай,
I дзяўчаты з ночы выводзяць
Свае постаці грацыі боскай...
За ракой, дзе мурог адметны,
Табунамі вятры гарцуюць,
Зачароўвае вочы балетны
Рух бярозак, якія танцуюць.
I адрозніць цяпер нялёгка
Ад бярозкі белай паненку,
Калі ранак знімае дрогка
З прыгажуні начную сукенку.
Танец. Плечы – вецер і парус,
Крык грудзей пад пражэктарам сонца,
Ногі, стаўшы крылатымі зараз,
У паветры лунаюць бясконца.
Ах, бярозкі!.. Над верасамі
Узлятаюць чародкай шпаркай,
Ім уторачы ў небе, часамі
Кружаць вольныя птахі пад хмаркай.
Не дае мне заснуць пытанне,
Як жа словам злавіць адгалоскі
Песні той, што ўваходіць у танец
Рухам целаў дзявочых: «Бярозкі».
4.Х.1957
Не параўпаць з захапленнем,
не параўпаць са здзіўленнем,
калі я гляджу на цябе,
рукатворная зорка.
Металічны гук смутку —
чацвёрты дзень, ноч і світанне —
слухаю у касмічным страху:
бііп, бііп – бііп, бііп.
Са змрочнай чырвані клічаш
з марозных планетарных водаў
абяскроўленым сэрцам.
Чаму ж тады наводзіш жах
сталёвых вуснаў, Іліяда:
бііп, бііп – бііп, бііп.
Слабееш. Траціш прытомнасць.
Вернешся на зямлю:
цяжка ўзыходзіць на неба,
калі ціснуць і час і адлегласць.
Калі той, хто спадарожнік убачыць,
падумае: добры знак,
«Паболела зорак кахання!»
ГУЦУЛКА
Лес шуміць. Гара кранула
Мяккі цень – лавіну.
Пакуль светла, пакуль бачыш,
Пашукай дзяўчыну.
Ой сідай, сідай ріда,
Сідай, рідай дана —
Ноч надыдзе, знікнуць зоркі —
Раніца ў тумане.
Хоць мне ў кажусе новым
Горача і млосна,
На гулянцы, дзе малойцы,
Я не быў апошні.
Ой сідай, сідай ріда,
Сідай, рідай дана —
Як з дзяўчынай у скокі пойдзеш,
Ногі не прыстануць.
А калені, як спружыны,
Нібы прут сталёвы —
Ляцяць іскры з-пад абцасаў,
З гор даходзяць словы:
Ой сідай, сідай ріда,
Сідай ріда дана —
Вунь красуня-маладзіца,
Гэта ж мая мама...
Вір шалёны ў развароце,
Ужо косы ў разлёце,
Ужо вусны, вочы, стужкі —
Вір шаленства – весялушка.
Скачуць сцены, вокны, дзверы,
Паласой плывуць іконы,
Чырвань кветак збіта ветрам,
Вір – вір – вір – аж да шаленства,
Нібы з гор лавіна,
Як «ваўчок», што закружыўся
Музыкай няспыннай.
ІІе шкадуюць ног, далоняў,
Аж падлога гнецца!
Прэч, дзяўчаткі, прэч, старыя!
У куток ці ў сенцы.
У тапцораў кроў іграе,
Выгляд зухаваты.
Не ўтрымацца – ападаюць
Зоркі па-над хатай.
О, гэй-гэй! Не кроў ліецца —
Рапак весела смяецца.
Спакайнее тапцаў шал:
Ранак выгляпуў з-за скал...
Зоркі ў небе пагасаюць,
Лоб гуцулы выціраюць.
Моладзь стомлепа, ледзь ходзіць,
Ноч звяла іх, дзень – разводзіць.
А раса зіхціць, іскрыцца.
Гоняць статак да крыніцы.
А дзяўчына? а дзяўчына?
– Злёг туман у паланінах...
Ой сідай, сідай ріда,
Сідай, рідай раты —
Будэш мене, дивчиночко,
Завтра вспоминати...
ЧАЦВЁРТЫ ЗАПАВЕТ
Скроні тваёй маці пабяліла
Сівізна з руплівасцю мастачкі.
А калі ў яе не хапіла крылаў,
Рукі знерухомелі ў бядачкі.
Скамянелі ў твайго бацькі губы,
Скрэслілі маршчыны ўсмешкі ззянне,
Адляцелі, калі змоўклі трубы,
Мроі твайго бацькі аб змаганні.
I да сёння над хрыбтом магілы
Часам на крыжы яны не сцёрты,
Ты ад іх бярэш для ўзлёту крылы
I ад бога – запавет чацвёрты.
НЕНАПІСАНЫ ВЕРШ
Цябе даганяў я сваёй маладосцю
і не пабачыў, як ты сталела.
Сам пасталеў, а ты ўжо ва ўзросце
такім, калі ўся галава пабялела.
Скроні мае маразы апалілі,
зноў ты ў дарозе, на дальнім паўстанку.
Зноў я імчуся праз гады і мілі
услед за табою бесперастанку.
Сустрэнемся, сыдземся недзе нарэшце,
роўныя ўзростам і сівізною.
Гэта і будзе верш мой найлепшы —
размова з табою.
СЕМНАЦЦАЦІГАДОВАЯ
нарадзілася ўчора
на золку
на семнаццатым годзе
ўсёведная
ў бляску ўся
і ў ясноце
нарадзілася ўчора
на золку
ускормленая
плодам з біблейскага дрэва
універсальная
чатырохвымерная
атамная ева
ведаю ўсё беспамылкова
канчаткова
бясспрэчна
прасветленай свядомасцю
ахопліваю хвілю
і вечнасць
прасвятляю наскрозь
людскія мыльныя пузыры
з балотнага ўзвару
выкрываю толькі злосць
пыху
і крывадушнасць
над пергаментам кожнага
твару
і вось
адхіляюся я ад завадзі
тонкаю рыскаю
на марскім прасторы
падбіваю вёсламі
ластаўчыны маршруты
гнеўная
на вольным моры
я найдалейшая
я найглыбейшая
неспасцігальнай сілы
маладосць
падары мне крылы
за мной незмаўкальная
цёмная смутная
заблытаная і брудная
рэчаіснасць
да зямлі прыпісаная
прыцягненнем
безгарызантальная
бяскрылая
замшэлая куча камення
з адкрытага мора
азіраюся
каб адштурхнуцца вачамі
як вёсламі
ад далёкае сушы ліхой памяці
вось
мой вузенькі тварык
у пясчанага берага
на вуснах
стаіць непарушна
хоць плыве мора
хоць адплывае душа
....................
ты хто не мае ўлады
да неіснавання заклікаць
цяперашнія і мінулыя расчараванні
дай скаштаваць мне
неатручаны плод
з дрэва пакоры
і
з дрэва кахання
ТАЯМНІЦА
З ілба непаслушную пасму
адкіну —
і затрапечацца сэрца ў зняменні.
Пабудзь,
пачакай
яшчэ хоць хвіліну,
яшчэ хоць адно імгненне.
Школьны званок нас аберагае,
ведае – часу мала.
Ці гэта пачулася мне:
«Дарагая!» —
ці гэта сама я сказала?
I ты на паўслове замоўк
і сумеўся,
зламаўшы ў трывозе бровы.
Званок! – а мая таямніца
ўва мне ўся
чаканнем
трапеча
новым
і светлым ветразем выплывае
у акіян неабдымны, бясконцы.
Я гэтак шчасце сваё схаваю:
ніхто не пабачыць —
ні неба,
ні сонца,
ні нават той,
якога стварыла
з думак,
з пачуццяў,
з трывогі чакання
і падняла на магутных крылах
да запаветных вышынь кахання,
не здагадаецца,
не папытае —
каго кахаю.
ВОГНІШЧА
Толькі кволы агеньчык
перада мною,
толькі люстра рачное,
начное
ды маўчанне —
найлепшая наша размова
без ніводнага гуку,
ніводнага слова.
Не чапае нас вецер,
мы самі яго не чапаем,
не спалохаем рэха —
няхай спачывае.
Спіць адвечная пушча,
спяць прырэчныя дрэвы,
салаўіны алешнік
стаміўся ад спеваў.
Толькі мы на ўзбярэжку
незабыўнай парою,
твая ціхая ўсмешка
і дагэтуль са мною.
Наш агеньчык гарыць,
і стракоча запознены конік,
а на вёсцы не спіць
закаханы гармонік.
БАЛАДЫ I РАМАНСЫ
Ля самых ног
усплёск
і пырскі,
і наплывае
бераг блізкі
сярэбранай лускі палоскай
і выбліскам зары
над вёскай.
Яшчэ хвіліна на світанку,
і ноч канчае
калыханку
над возерам,
але дасвеццем
гарэзлівыя зоркі,
быццам дзеці,
так разгуляліся —
ні ўпыну,
ні спачыну,
падміргваюць адна другой вачыма
і ў люстра возера
не наглядзяцца,
ім толькі б абдымацца,
мілавацца.
З вышынь
адна
ў ваду нырае,—
са дна
другая
выплывае.
Паддайся толькі,
заглядзіся,
зачараваны,
здзіўлены,
спыніся —
аслепіць вочы свіцязянка,
і не пабачыш
яснага світанку,
як набліжаецца
той бераг
нізкі,
як разбіваецца
на пырскі
сярэбранай лускі налоска,
як прыбярэжная
трымціць
бярозка.
Адзіны ён
навечна ўзяў уладу,
князь песень,
князь рамансаў
і баладаў,
над гэтым возерам
зачараваным
і над уласпым сэрцам
закаханым,
над сітнягамі
і над берагамі,
што ў свет ідуць
бясконцымі
кругамі.
ДЗЕЛЯ МЯНЕ ІДЗЕШ ТЫ
не высільвайся дужа
навошта
не будзе ўсё роўна факт зразуметы
я радуюся ад таго што
ходзіш дзеля мяне ты
ідзеш насустрач прыгодзе
якая была
альбо не была
а магла і адбыцца
з трыма галубятнікамі
п’янымі
у пустым гразкім завулку
што сыра імгліцца
і нічога ты не разумееш
ні таго што са мной ідзеш поруч
але
для мяне цёмнай ноччу
твае міны нязграбныя жэсты
і не баючыся нічога ідзеш ты
не тое што ты – а не хтосьці
важна што йдзеш
дзеля мяне такі моцны
што
дзеля мяне такі важны і ўзнёслы
што
дзеля мяне такі ўжо дарослы
мой гладыятар са школьнага балю
ПЕРШЫ ПРЫХОД
спярша было па-дурному
чаму – здагадайся
ты ўсміхалася кветкам
кветкі мне
я табе ўсміхаўся
за акном стаяў шэры дзень
хату
дождж здаецца ахутваў
а ў пакоі трывожна напята
як у баладах
усё было яўнае дома
нашто сваё першае ўкладваць
у сказ у якім усё сцёрта вядома
паглядзела на маятнік
магніціцца ціша замшавым ценем
вагаешся
ісці – не ісці
ужо – ці яшчэ не...
падае падае слова
і чыесь вершы
а потым клавіш першы
абудзіў піяніна
кветкі прапалі
гадзіннік спыніўся
і не было ўжо нічога ў пакоі
я зноў паўтараю іграю
пласціпку светлых мелодый
і дзякую
дзякую
за першы прыход твой
ВЫПУСКНІЦА
калі маладосць калышацца
і напінаецца
пад звон каруселі
калі плыве пад ветразем
надзьмутым пругка
ружа вятроў у валасах
і ружа вуснаў
параўноўваю
археалогію ікаравай тугі
з галоўкай касмічнай ракеты
ведаю
напачатку былі птушкі
а сёння лячу ў блакіт
напачатку былі птушкі
напачатку была младосць
напачатку было каханне
калышу калышу
вачамі свет
зоркі сцягваю ўніз
кіўком галавы
і касу з кручком
ізумруднай какарды
закідваю ў плынь юнакоў
пад вербамі і каштанамі
сябе адкрываю
у выбухах свядомасці
тварам да твару
у абстрэле паглядаў позіркаў слоў
раздваеннях свядомасці
у падабенствах
са спалохам у запытанні
ці гэта Я учарашняя
адкажы
якая ўсё-ткі Я
аднак іду ў ваду
якая ўсё глыбее
божа дай мне малю
пясчанае дно
і празрыстую плынь
і блакіт
у якім ты цяпер
я з атэстатам сталасці
іду насустрач смутку
іду ў няволю вольнасці
веру ў верны выбар свету
што будзе люстэркам
маёй усмешкі
БЫЛО ТОЕ ДАЎНО I НЯПРАЎДА
раўнадушна
з холадам вонкавым абмінаючы
абмацваеш мяне ты вачыма
нават не скажаш мне:
дзень добры
нават не скажаш:
да пабачэння
рэдка пырхне слова
між табою і мной
на кажановых крылах
а зданяў іглістых ядловец
раніць заўсёды даткліва
мая панурая
пятнаццацігадовая
а бурклівая
адно як заснеш
калі мяне няма для цябе
і ты перапоўнена
снамі
углядваюся я ў цябе потайкам
і знаю
а я
перш чым прачнуся
перш чым сны растварацца
рана
рана
чую як туркочуць маторы
не казалі сабе мы: дабранач
не скажам сабе: дзень добры
ашукваем мы прахожых
вуліца
дом
бакавушка
кажуць: якія чужыя якія варожыя
толькі сябе ашукаць не можам
дачушка
.........................
у назве гэтага верша
найбольшы боль і скарга
паслухай:
было тое даўно і няпраўда
САМОТА
часам надарыцца гэтакі дзень
абвяшчэння самоты
калі насуперак самой сабе
хочацца выйсці
пачаставацца цішай
ды дзе знайсці
такую сцяжыну
якую б хтосьці не пратаптаў
і каб нават уласны мой след
мяне даганяючы
не грукатаў за плячыма
дзе адшукаць такую глуш
