Текст книги "Пампушка (на белорусском языке)"

Автор книги: Ги де Мопассан

сообщить о нарушении

Текущая страница: 3 (всего у книги 3 страниц)

I яна яшчэ доўга разважала гэтаксама, абмяркоўвала волю Бога, прадбачвала яго рашэннi, прыпiсвала яму ўмешванне ў справы, якiя, калi папраўдзе, зусiм яго i не абыходзяць.

Усё гэта падавалася замаскавана, спрытна, красамоўна. Але кожнае слова святой сястры ў манаскiм убраннi рабiла прабоiну ва ўгневаным супрацiўленнi куртызанкi. Потым гамонка трохi адхiлiлася ад галоўнага кiрунку, i манашка загаварыла пра манастыры яе ордэна, пра сваю iгуменню, пра сябе самую i пра сваю прывабную суседку, каханую сястру з абшчыны св. Нiкiфара. Iх выклiкалi ў Гаўр, каб даглядаць у шпiталях салдатаў, хворых на воспу. Яна расказвала пра гэтых няшчасных, падрабязна апiсвала iх пакуты. I вось, пакуль з капрызу гэтага прусака iх затрымваюць у дарозе, богведама колькi памрэ французаў, якiх яны, магчыма, уратавалi б! Даглядаць параненых i хворых ваенных было яе спецыяльнасцю; яна была i ў Крыме, i ў Iталii, i ў Аўстрыi, i, расказваючы пра свае вандроўкi, яна неспадзявана паказала сябе адной з тых хвацкiх i ваяўнiчых манашак, якiя нiбыта на тое i створаны, каб iсцi следам за войскам, падбiраць параненых у разгар бiтвы i лепей ад любога камандзiра адзiным словам утаймоўваць расхлябаных ваякаў; гэта была сапраўдная "ваенная сястра", i яе змарнелы, пабiты воспай твар быў як бы сiмвалам руйнаванняў, спрычыньваных вайной.

Пасля яе нiхто не сказаў нi слова, настолькi ўражлiвым падалося ўсё выказанае ёю.

Як толькi паабедалi, усе адразу заспяшалiся ў свае пакоi i выйшлi толькi назаўтра ранiцай, даволi позна.

Снеданне прайшло спакойна. Вычэквалi, каб зерне, пасеянае напярэдаднi, прарасло i закаласавала.

Апоўднi графiня прапанавала прагуляцца, i, як загадзя было дамоўлена, граф узяў Пампушку подручкi i трошкi адстаў з ёю ад iншых.

Ён гаварыў з ёю фамiльярным, апякунскiм, трохi пагардлiвым тонам, якiм салiдныя мужчыны размаўляюць з публiчнымi жанчынамi, называў яе "дзiця маё", паблажлiва апускаючыся да яе з вышынi свайго сацыяльнага становiшча, той само сабой зразумелай пашаны, якою быў ён акружаны. Ён без нiякiх хiтрыкаў прыступiў да сутнасцi справы:

– Значыць, вы намераны трымаць нас тут i падстаўляць, як i сябе самую, небяспецы ўсiх магчымых здзекаў, непазбежных у выпадку паражэння прускай армii, толькi б не рабiць прыемнасцi, якую вы рабiлi ў сваiм жыццi столькi разоў?

Пампушка нiчога не адказала.

Ён дзейнiчаў на яе ласкавасцю, доказамi розуму, заклiкаў да яе пачуццяў. Ён умеў заставацца на вышынi сваёй графскай годнасцi, быў галантны, калi гэта патрабавалася, лiслiвы, нават сардэчны. Ён расхвальваў паслугу, якую яна магла б зрабiць iм, гаварыў пра тое, як бы яны былi ёй удзячныя; а потым раптам весела загаварыў з ёю на "ты":

– А знаеш, дарагая, у яго будуць усе падставы выхваляцца, што паласаваўся такой панадненькай дзяўчынай, якiх не шмат знойдзецца ў яго на радзiме!

Пампушка нiчога не адказала i паспешлiва далучылася да ўсёй кампанii.

Па вяртаннi з прагулкi яна адразу ж паднялася ў свой пакой i болей не выходзiла. Занепакоенасць дасягнула найвышэйшай ступенi. Што яна вырашыць? А што, калi ўсё-такi заўпарцiцца? Якi жах!

Настала пара абеду; яна не з'яўлялася. Нарэшце прыйшоў пан Фалянвi i паведамiў, што панi Русэ не зусiм здаровая, можна сядаць за стол без яе. Усе натапырылi вушы. Граф падышоў да карчмара i цiха спытаўся:

– Згадзiлася?

– Ага.

З прыстойнасцi ён нiчога не сказаў сваiм спадарожнiкам, толькi лёгка кiўнуў iм. Адразу ва ўсiх вырваўся глыбокi ўздых палёгкi, твары павесялелi. Люазо ўсклiкнуў:

– Д'ябал мяне вазьмi! Плачу за шампанскае, калi толькi яно знойдзецца ў гэтым доме!

На вялiкi жах панi Люазо, гаспадар неўзабаве прынёс ажно чатыры бутэлькi. Усе ўмiг парабiлiся надзвычай кампанейскiя i шумлiвыя; нястрымная радасць распiрала iх сэрцы. Граф быццам упершыню заўважыў, што панi Карэ вельмi прыгожая; фабрыкант кiдаў камплiменты графiнi. Гамонка вялася жывая, вясёлая, дасцiпная.

Раптам Люазо ўстрывожана ўскiнуў рукi ўгору i крыкнуў:

– Цiха.

Усе змоўклi ў здзiўленнi i нават у страху. Люазо прыслухаўся, загадваючы ўсiм памаўчаць, узняў вочы да столi, прыслухаўся зноў i потым прамовiў сваiм звычайным голасам:

– Супакойцеся, усё ў парадку.

Нiхто не адважыўся паказаць, што зразумеў, але ўсмешка мiльгнула на ўсiх тварах.

Хвiлiн праз пятнаццаць ён паўтарыў тую самую камедыю i праз увесь вечар узнаўляў яе неаднойчы; ён рабiў выгляд, быццам звяртаецца да некага на паверсе вышэй i дае яму двухсэнсоўныя парады, вывуджаныя з запасаў свайго комiваяжорскага досцiпу. Часам ён з уяўнай журбою ўздыхаў: "Беднае дзяўчо!"; альбо разгневана цадзiў праз зубы: "Прэч, прускi нягоднiк!" Некалькi разоў, калi, здавалася, нiхто ўжо i не думаў пра гэта, ён дрыготкiм голасам усчынаў лямант: "Годзе! Годзе!" – i дадаваў быццам самому сабе: "Хоць бы нам убачыць яе яшчэ жывую, хоць бы гэты паскуднiк не даканаў яе!"

Хоць гэтыя жартачкi былi дурнымi выхадкамi, яны забаўлялi кампанiю i нiкога не абуралi, бо абурэнне, як i ўсё астатняе, залежыць ад асяроддзя, атмасфера ж, якая спакваля ўтварылася ў заезным двары, была насычана фрывольнымi думкамi.

За дэсертам нават жанчыны сталi рабiць стрыманыя гуллiвыя намёкi. Вочы ва ўсiх разгарэлiся: выпiта было шмат. Граф, якi захоўваў велiчнасць нават тады, калi дазваляў сабе вольнасць, параўнаў iх становiшча з заканчэннем вымушанай зiмоўкi на полюсе, а iх пачуццi – з радасцю пацярпелых караблекрушэнне, якiя бачаць нарэшце, што iм адкрыўся шлях на поўдзень; параўнанне мела вялiкi поспех.

Развяселены Люазо ўстаў з келiхам шампанскага ў руцэ:

– П'ю за наша вызваленне!

Усе ўсталi i хорам падтрымалi яго тост. Нават манашкi паддалiся ўгаворам паняў i згадзiлiся прыгубiць пенiстага вiна, якога яны яшчэ нiколi не каштавалi. Яны абвясцiлi, што яно падобна на шыпучы лiманад, толькi яшчэ смачнейшае. Люазо падагулiў:

– Як шкода, што тут няма фартэпiяна: от бы кадрылю цяпер!

Карнюдэ за ўвесь вечар не прамовiў нi слова, не зрабiў нi руху; быццам апанаваны змрочным роздумам, ён толькi раз-пораз люта тузаў сябе за доўгую бараду, як бы намагаючыся яшчэ болей падоўжыць яе. Нарэшце, пад апоўнач, калi пачалi разыходзiцца, Люазо, якi ледзьве трымаўся на нагах, нечакана пляснуў Карнюдэ па жываце i сказаў непаслухмяным языком:

– Што гэта вы невясёлы сёння? Чаму вы ўсё маўчыце, грамадзянiн?

Карнюдэ рэзка ўзняў галаву i, абводзячы кампанiю палымяным i грозным позiркам, адказаў:

– Ведайце, што ўсе вы зрабiлi подласць!

Ён устаў, пайшоў да дзвярэй, абярнуўся i яшчэ раз паўтарыў:

– Подласць, подласць! – i знiк.

Спачатку ўсiм стала нiякавата. Азадачаны Люазо стаяў з разяўленым ротам, але хутка да яго вярнулася звычайная самаўпэўненасць, i ён нечакана зарагатаў, прыгаворваючы:

– Хоць бачыць вока, ды дастаць далёка!

Так як нiхто не разумеў, што тут да чаго, ён расказаў пра "таямнiцы калiдора". Грымнуў чарговы выбух весялосцi. Панi аж падалi ад смеху. Граф i пан Карэ-Лямадон рагаталi да слёз. Iм нават не верылася, што гэта праўда.

– Як?! Няўжо?! Ён хацеў...

– Ды кажу ж вам, я сам бачыў!

– I яна адмовiла?!.

– Таму што прусак быў у суседнiм пакоi!

– Быць не можа!

– Клянуся!

Граф проста задыхаўся. Фабрыкант трымаўся за бакi. Люазо не сунiмаўся:

– Дзiва што цяпер яму зусiм, зусiм не да жартаў!

I ўсе зноў аж заходзiлiся, аж знемагалi ад рогату. Нарэшце разышлiся. Панi Люазо, асоба з'едлiвая, укладваючыся спаць, не прамiнула заўважыць мужу, што "гэтая ведзьмачка Карэ-Лямадон" увесь вечар смяялася змушаным смехам:

– Знаеш, калi жанчына шалее ад мундзiра, дык ёй ужо сапраўды ўсё адно, хто яго носiць, француз там цi прусак. Ну, цi ж не сарамата, даруй Божа?!

I ўсю ноч у цеменi калiдора праносiлiся слабыя пошумы, шолахi, ледзьве ўлоўныя, нiбы ўздыхi, павевы, шарахценне босых ног, невыразныя скрыпы. Пастаяльцы пазасыналi, вiдаць, вельмi позна, бо пад дзвярыма яшчэ доўга вiднелiся палоскi святла. Шампанскае часта дзейнiчае гэтак: ад яго не спiцца.

На другi дзень снег асляпляльна зiхацеў пад яркiм зiмовым сонцам. Дылiжанс, нарэшце-такi запрэжаны, чакаў каля варотаў, а чарада белых галубоў, ружовавокiх, з чорнымi кропачкамi зрэнак, выпнуўшы бухматыя грудкi, важна разгульвала каля ног шасцёркi коней, шукаючы спажытку ў дымных конскiх яблыках.

Фурман, захутаны ў кажух, пакурваў на козлах люльку, а ўсцешаныя падарожныя таропка ўкладвалi пакункi з харчамi на рэшту шляху.

Чакалi толькi Пампушку. Але вось з'явiлася i яна.

Яна была трохi ўсхваляваная, збянтэжаная; нясмела падышла да сваiх спадарожнiкаў, аднак тыя, нiбы па ўгаворы, дружна адвярнулiся, быццам не заўважылi яе. Граф з падкрэсленай годнасцю ўзяў жонку подручкi i адвёў убок, як бы аберагаючы ад нячыстага дотыку.

Таўстушка, уражаная, спынiлася; потым сабрала ўсю сваю мужнасць, падышла да жонкi фабрыканта i збянтэжана пралепятала:

– Добры дзень, панi...

Тая толькi ледзь кiўнула галавой i кiнула на яе позiрк зганьбаванай дабрачыннасцi. Усе прыкiдвалiся, што дужа заняты сваiмi справамi, i трымалiся як мага далей ад Пампушкi, нiбыта яна ў сваiм прыполе прынесла нейкую заразу. Потым усе таропка падалiся ў карэту; Пампушка ўвайшла апошняя i моўчкi села на тое ж месца, якое займала на пачатку дарогi.

Яе, здавалася, болей не заўважалi, не пазнавалi; адно панi Люазо, з асуджэннем разглядваючы яе зводдаль, сказала мужу напаўголаса:

– Якое шчасце, што я сяджу не побач з ёю!

Цяжкi дылiжанс калыхнуўся, i падарожжа ўзнавiлася.

Спачатку ўсе маўчалi. Пампушка не адважвалася ўзняць вочы. Яна i гневалася на сваiх суседзяў, i адчувала сябе прынiжанай, што саступiла iм, што апаганiла сябе пацалункамi прусака, у абдымкi якога яе штурхнулi гэтыя крывадушнiкi.

Неўзабаве графiня абярнулася да панi Карэ-Лямадон i абарвала гнятлiвае маўчанне.

– Вы, здаецца, знаёмыя з паняю д'Этрэль?

– А як жа, гэта мая прыяцелька!

– Якая цудоўная жанчына!

– Проста чароўная! Вось ужо дзе вытанчаная натура, адукаваная, таленавiтая! I дзiвосна спявае, i малюе проста выдатна!

Фабрыкант субяседнiчаў з графам, i скрозь бразгатанне шыбак часам чулiся словы: "купон – вэксаль – плацёж – у тэрмiн".

Люазо, якi сцягнуў у заезным двары старую калоду картаў, замусоленую за пяць гадоў гульнi на кепска выцертых сталах, расчаў з жонкай партыю ў безiк. Манашкi ўзялiся за доўгiя ружанцы, што звiсалi ў iх з пояса, суладна перажагналiся, i ўраз вусны iх шпарка заварушылiся, захадзiлi iмклiвым невыразным шэптам, быццам спаборнiчаючы ў хуткасцi; раз-пораз яны цалавалi абразок, зноў жагналiся i зноў усчыналi сваё таропкае, бясконцае мармытанне. Карнюдэ сядзеў задумлiвы, нерухомы. Па трох гадзiнах дарогi Люазо сабраў карты i сказаў:

– Пара i перакусiць!

Яго жонка дастала перавязаны вяровачкай скрутак i выняла кавалак халоднай цяляцiны. Яна акуратна парэзала яго на тонкiя, тугiя лустачкi, i яны пачалi есцi.

– А што, калi i мы – з iх прыкладу? – прапанавала графiня.

Пярэчання не было, i яна распакавала харчы, нагатаваныя на дзве сямейныя пары. У прадаўгаватай фаянсавай мiсцы з вiдарысам зайца на накрыўцы, якi азначаў, што тут месцiцца паштэт з зайчацiны, ляжала сакаўная, уперамешку з iншымi, тонка нарэзанымi гатункамi мяса, смажаная дзiчына, па якой збягалi белыя ручаiнкi тлушчу. На кавалку швейцарскага сыру, вынятым з газеты, вiднелася слова "Здарэннi", выбiтае на яго маслянiстай паверхнi.

Манашкi распакавалi цэлае кола каўбасы, якая пахла часнаком, а Карнюдэ, запусцiўшы абедзве рукi адначасова ў шырокiя кiшэнi свайго палiто, дастаў з адной чатыры звараныя ўкрутую яйкi, а з другой лусту хлеба. Ён абабраў яйцы, кiнуў шкарлупiну сабе пад ногi ў салому i стаў есцi, упускаючы на пышную бараду светла-жоўтыя крошкi, якiя нагадвалi там зоркi.

Пампушка, якая ў спешцы i разгубленасцi ранiшняга абуджэння не здолела нi пра што паклапацiцца, ажно задыхалася ад шаленства, гледзячы на гэтых людзей, якiя так няўзрушана спатольвалi свой голад. Спачатку яе ахапiў гнеў, i яна ўжо разявiла рот, каб выплеснуць iм усё, што яна пра iх думае, i патокi лаянкi ўжо гатовыя былi хлынуць з яе вуснаў; але яе душыла такое абурэнне, што яна не магла гаварыць.

Нiхто не глядзеў на яе, не думаў пра яе. Яна адчувала, што яе захлiствае пагарда гэтых шляхетных мярзотнiкаў, якiя спярша ахвяравалi ёю, а потым кiнулi прэч, як непатрэбную брудную анучу. Тут ёй успомнiлася яе вялiкая карзiна, напакаваная ўсялякай ядою, якую яны так прагна спустошылi, прыгадалiся два кураняцi ў празрыстым жэле, паштэты, грушы, чатыры бутэлькi бардоскага; яе гнеў раптоўна апаў, быццам недзе ўсярэдзiне ў яе лопнула занадта напятая струна, i яна адчула, што вось-вось расплачацца. Яна рабiла неймаверныя намаганнi, каўтала слёзы, як дзiця, але яны выступалi на вачах, паблiсквалi на вейках, i неўзабаве дзве буйныя слязiны паволi пакацiлiся па шчоках. За iмi, ужо шпарчэй, пабеглi другiя, яны сцякалi, нiбы кроплi вады з расколiны ўцёса, i адна за адной падалi на круты выстул яе грудзей. Яна сядзела роўна, з акамянелым бледным тварам, гледзячы ў адну кропку, у надзеi, што на яе не звернуць увагi.

Але графiня заўважыла слёзы ў Пампушкi i жэстам паказала на яе мужу. Ён пацiснуў плячыма, як бы кажучы: "Што зробiш, я тут нi пры чым". Панi Люазо бязгучна, але пераможна засмяялася i прамармытала:

– Яна аплаквае сваю ганьбу!

Манашкi загарнулi ў паперу рэшту каўбасы i зноў пачалi малiцца.

Карнюдэ, пераварваючы з'едзеныя яйцы, выцягнуў доўгiя ногi пад лаўку насупроць, адкiнуўся, скрыжаваў рукi, усмiхнуўся, быццам прыдумаў удалы жарт, i стаў насвiстваць "Марсельезу".

Усе спахмурнелi. Народны гiмн, вiдаць, не падабаўся яго суседзям. Яны сталi нервавацца, злавацца i, здавалася, гатовыя былi завыць, як сабакi на голас катрынкi. Карнюдэ заўважыў гэта i ўжо не супыняў свiсту. Часам ён нават выспеўваў словы:

Любоў святая да радзiмы!

Хай выкрасае помсту боль,

Свабода любая, вядзi нас,

Тваiх заступнiкаў, на бой!

Конi цяпер беглi раўней, бо снег стаў цвярдзейшы; i да саменькага Дзьепа, праз усе доўгiя панурыя гадзiны язды па выбоiстай, траскай дарозе ў змроку, а потым у глыбокай цемры Карнюдэ з жорсткай упартасцю прадаўжаў сваё помслiвае аднастайнае пасвiстванне, змушаючы стомленых, раздражнёных спадарожнiкаў сачыць за песняй ад пачатку да канца, прыпамiнаць кожнае слова i суправаджаць iмi кожны такт.

А Пампушка ўсё плакала, i часам, памiж дзвюма строфамi, у поцемках прарывалася галашэнне, якога яна не магла стрымаць.