Текст книги "Два сябры (на белорусском языке)"

Автор книги: Ги де Мопассан

сообщить о нарушении

Текущая страница: 1 (всего у книги 1 страниц)

Де Мопассан Ги
Два сябры (на белорусском языке)

Гi дэ Мапасан

Два сябры

Пераклад: Змiцер Колас

Абложаны, згаладалы Парыж хрыпеў i задыхаўся. На дахах амаль зусiм не стала вераб'ёў, памыйныя рыштокi апусцелi. Людзi елi ўсё, што траплялася.

Ясным студзеньскiм ранкам Марысо, гадзiннiкавы майстар па прафесii i бяздзейны гультай па збегу абставiн, сумна цягнуўся па бульвары, сунуўшы рукi ў кiшэнi нагавiц i прыслухоўваючыся да бурчання ў пустым жываце. Раптам ён спынiўся перад другiм такiм самым разявакам. Гэта быў яго былы прыяцель Саваж, з якiм Марысо пазнаёмiўся на беразе ракi.

Да вайны кожную нядзелю Марысо на золку выходзiў з хаты з бамбукавай вудай i бляшаным кашом за спiнай. Ён сядаў у цягнiк, якi вёз яго ў бок Аржантэля, сыходзiў у Калёмбе i пешкi iшоў да вострава Марант. Ледзь паспеўшы дабрацца да гэтак жаданых мясцiн, ён увесь аддаваўся ловам i вудзiў да позняга вечара.

Кожную нядзелю ён сустракаў там маленькага вясёлага таўстуна Саважа, галантарэйнiка з вулiцы Нотр-Дам-дэ-Лярэт, якi быў таксама заўзяты рыбак. З вудамi ў руцэ, звесiўшы ногi над вадой, яны часта да паўдня сядзелi побач каля ракi i, дзякуючы гэтаму, хутка пасябравалi.

Часам цэлымi днямi яны маўчалi. Iншы раз i гаманiлi, бывала, але i без слоў яны добра разумелi адзiн аднаго, бо мелi аднолькавы густ i ва ўсiм падобныя пачуццi.

Вясеннiм ранкам, гадзiне а дзесятай, калi памаладзелае румянае сонца развешвала над прыцiхлай ракой празрыстую смугу i сагравала спiны зацятых рыбакоў ужо забытым мяккiм цяплом, Марысо часам казаў свайму суседу:

– Якое хараство.

I Саваж пагаджаўся:

– Лепш i не бывае.

I гэтага iм хапала для ўзаемнага паразумення i павагi.

А восеньскiм надвячоркам, калi крывавае на захадзе неба залiвала пурпурам раку, у якой адбiвалiся пунсовыя абрысы воблакаў, запальвала далягляд, асвятляла вогненнымi барвамi абодвух сяброў i залацiла ўжо парудзелае лiсце, якое зябка дрыжала на дрэвах у прадчуваннi зiмы, Саваж, усмiхаючыся, пазiраў на Марысо i мармытаў:

– Любата.

I зачараваны Марысо, не зводзячы вачэй з паплаўка, адказваў:

– Гэта лепш, як сядзець на бульвары, га?

Сустрэўшыся цяпер, у такiх незвычайных абставiнах, яны былi вельмi ўсхваляваныя i моцна пацiснулi адзiн аднаму рукi. Саваж глыбока ўздыхнуў i сказаў:

– Вось як яно ўсё павярнулася.

Марысо панура прастагнаў:

– А надвор'е якое! Першы пагодны дзянёк сёлета.

Неба i сапраўды свяцiлася празрыстым блакiтам.

Яны моўчкi пайшлi па бульвары, кожны сумна думаючы пра сваё. Раптам Марысо сказаў:

– А як мы рыбку вудзiлi, га? Прыемна ўспомнiць!

Саваж уздыхнуў:

– Калi цяпер гэта будзе?

Яны зайшлi ў невялiчкую кавярню, выпiлi па чарцы абсенту i потым зноў пабрылi па тратуары.

Марысо нечакана спынiўся:

– Можа, яшчэ па чарцы, га?

Саваж згадзiўся:

– Не пярэчу.

Яны зайшлi ў другi шынок.

Выйшлi яны адтуль на добрым падпiтку, з ужо затлумленымi галовамi, як яно часта бывае, калi цяпнеш нiчога не еўшы. На дварэ было цёпла. Ласкавы ветрык казытаў iм твары.

На свежым паветры Саваж канчаткова сп'янеў i, спынiўшыся, прапанаваў:

– А што, каб туды з'ездзiць?

– Куды гэта?

– Ну ў рыбу, вядома.

– А куды?

– Ды на наш востраў. Французскiя аванпасты цяпер каля Калёмба. А палкоўнiк Дзюмулен – мой знаёмы, нас прапусцяць.

Марысо аж затрымцеў ад прыемнага прадчування.

– Дамовiлiся! Я згодзен.

I яны разышлiся па хатах, каб сабраць свой рыштунак.

Праз гадзiну сябры ўжо iшлi поплеч па гасцiнцы. Неўзабаве яны дабралiся да вiлы, якую займаў палкоўнiк. Яны расказалi яму сваю просьбу, i ён, усмiхнуўшыся, згадзiўся задаволiць iх дзiвотную выдумку. Атрымаўшы пропуск, сябры рушылi далей.

Хутка яны мiнулi аванпасты, прайшлi праз апусцелыя Каломбы i апынулiся на краi невялiкiх вiнаграднiкаў, якiя спускалiся да Сены. Было каля адзiнаццацi гадзiн.

На другiм беразе вёска Аржантэль, здавалася, вымерла. Над усiм наваколлем панавалi два ўзгоркi, Аржэмон i Сануа. Шырокая раўнiна, якая распасцiралася да самага Нантэра, была бязлюдная, зусiм бязлюдная, на яе шэрай зямлi вiднелiся адно голыя вiшнi.

Саваж паказаў пальцам на вяршынi ўзгоркаў i цiха шапнуў:

– Там прусакi!

I два сябры застылi, з трывогай пазiраючы на пустэльны абшар.

"Прусакi!" Яны iх нiколi не бачылi, але вось ужо некалькi месяцаў адчувалi, як гэты нябачны i ўсемагутны вораг душыць Парыж, руйнуе Францыю, рабуе, гвалтуе i морыць голадам яе жыхароў. I нейкi нечалавечы, незразумелы жах мяшаўся ў iх з нянавiсцю да гэтага невядомага i непераможнага народа.

Марысо прамармытаў:

– А што, калi мы раптам на iх натрапiм?

З чыста парыжскiм гумарам, якi не знiкае нi пры якiх абставiнах, Саваж адказаў:

– Пачастуем iх смажанай рыбкай!

Але маўклiвая цiшыня далягляду бянтэжыла iх, i яны па-ранейшаму не маглi адважыцца рушыць далей.

Нарэшце Саваж рашыўся:

– Ну што, пайшлi! Толькi трэба быць уважлiвым.

I прыгнуўшыся, а дзе паўзком, хаваючыся за хмызамi, яны пачалi спускацца па вiнаграднiку, увесь час трывожна пазiраючы вакол i напружыўшы слых. Каб выйсцi да берага, заставалася перасячы адно вузкую палоску голай зямлi. Сябры кiнулiся бегчы i, ледзь апынуўшыся каля ракi, схавалiся ў сухiм чароце.

Марысо прыцiснуў шчаку да зямлi i прыслухаўся, цi не ходзiць хто-небудзь паблiзу. Нiчога чуваць не было. Яны былi адны, зусiм адны.

Сябры супакоiлiся i ўзялiся вудзiць рыбу. Насупраць бязлюдны востраў Марант хаваў iх ад другога берага. Маленькi шынок, якi стаяў на iм, быў зачынены i здаваўся пакiнутым ужо многа гадоў.

Неўзабаве Саваж выцягнуў першага печкура. Марысо злавiў другога, i раз-пораз яны пачалi смыкаць вуды, на канцы лёскi ў якiх бiлася маленькая серабрыстая рыбка. Ловы iшлi надзiва добра.

Яны дбайна складалi рыбу ў шчыльны сак, якi мокнуў у вадзе каля ног. I цёплае, радаснае пачуццё разлiвалася ў iх на душы, тое пачуццё, якое агортвае чалавека, што зноў знайшоў сваю ўлюбёную ўцеху, якой быў пазбаўлены доўгi час.

Ласкавае сонца сагравала iм спiны, яны ўжо нiчога не чулi, нi пра што не думалi, забылiся на ўсё на свеце – яны вудзiлi.

Але нечакана, нiбы з-пад зямлi, пачуўся глухi гуд, i глеба страсянулася ў iх пад нагамi. Зноў загулi гарматы.

Марысо падняў галаву i там, злева, убачыў высокi абрыс гары Мон-Валер'ен, над якой вiўся маленькi сiвы чубок. Гэта было воблачка парахавога дыму, якое яна толькi што выплюнула.

I адразу над крэпасцю на гары ўзвiўся новы слуп дыму, i праз некалькi iмгненняў грымнуў другi залп.

Гарматы загрукаталi адна за другой, i час ад часу гара пыхкала сваiм смяротным дыханнем i выкiдала малочную пару, якая паволi ўздымалася ў цiхае неба i завiсала там нерухомаю хмарай.

Саваж пацiснуў плячыма i сказаў:

– Ну вось, зноў пачынаюць.

Занепакоена пазiраючы на пёрка свайго паплаўка, якi раз-пораз ныраў пад ваду, Марысо раптам адчуў зразумелы мiрнаму чалавеку гнеў да гэтых бязглуздых ваяк, якiм прыйшло ў галаву бiцца.

– Якiмi ж трэба быць дурнямi, каб гэтак забiваць адзiн аднаго, – прабурчаў ён.

Саваж згадзiўся:

– Горш за звяроў.

Марысо выцягнуў верхаводку i заявiў:

– I падумаць толькi, што так яно будзе заўсёды, пакуль светам будуць кiраваць урады.

Саваж запярэчыў:

– Рэспублiка не аб'явiла б вайны...

Але Марысо перапынiў яго:

– За каралямi ваююць з iншымi, за рэспублiкай – памiж сабой.

I яны пачалi спакойна абмяркоўваць важныя палiтычныя праблемы, выказваючы на iх свае цвярозыя думкi, уласцiвыя лагодным i абмежаваным абывацелям, i ўрэшце сышлiся на тым, што свабоды людзям нiколi не ўбачыць.

А Мон-Валер'ен безупынна грымеў, руйнаваў ядрамi. французскiя дамы, знiшчаў усё жывое, абрываў жыццё, чыесьцi мары, радасцi, шчасце, сеяў адчай у сэрцах дачок, жонак i мацярок, нёс невылечныя пакуты тут i там, у iншых краях.

– Такое жыццё, – прамовiў Саваж.

– Скажыце лепш: такая смерць, – з усмешкай кiўнуў Марысо.

Але тут сябры з жахам здрыганулiся, выразна адчуўшы за спiнай чыесьцi крокi. Яны павярнулiся i ўбачылi проста побач з сабой чатырох барадатых i ўзброеных здаравякоў, якiя былi, нiбы служкi, апрануты ў лiўрэi i пляскатыя шапкi i цэлiлiся ў iх са стрэльбаў.

Вуды выпалi ў iх з рук i паплылi ўнiз па рацэ.

За лiчаныя секунды рыбакоў схапiлi, звязалi, кiнулi ў човен i завезлi на востраў.

I за тым самым домам, якi iм здаваўся пакiнутым, яны ўбачылi два дзесяткi нямецкiх салдатаў.

Нейкi патлаты бамбiза, якi сядзеў верхам на крэсле i палiў вялiкую парцалянавую люльку, запытаўся ў iх на выдатнай французскай мове:

– Ну што, панове, цi добра лавiлася рыбка?

Тады адзiн салдат паклаў да ног афiцэра сак, поўны рыбы, якi ён не забыўся захапiць з сабой. Прусак усмiхнуўся:

– О-го-го! Бачу, справа iшла някепска. Але цяпер гутарка не пра гэта. Слухайце мяне ўважлiва. Для мяне вы – два шпiёны, засланыя, каб дапiльнаваць мой атрад. Я вас злавiў i цяпер расстраляю. Вы прыкiдвалiся, нiбы ловiце рыбу, каб лепей схаваць свае планы. Але, на жаль, трапiлi ў мае рукi, i тым горай для вас – гэта вайна. Аднак вы прайшлi праз аванпасты, i, безумоўна, у вас ёсць пароль, каб вярнуцца назад. Скажыце гэты пароль мне, i я злiтуюся над вамi.

Два сябры, абсалютна збялелыя, стаялi побач, iх рукi калацiлiся ў дробнай нервовай лiхаманцы, але яны маўчалi.

Афiцэр загаварыў зноў:

– Пра гэта нiхто i нiколi не даведаецца, а вы сабе спакойна вернецеся дахаты. Таямнiца знiкне разам з вамi. Калi ж вы адмовiцеся, вас чакае смерць, неадкладная смерць. Выбiрайце.

Яны па-ранейшаму стаялi нерухома i не вымаўлялi нi слова.

Прусак паказаў рукой у бок ракi i гэтак жа спакойна сказаў:

– Падумайце. Праз пяць хвiлiн вы можаце апынуцца там, на дне гэтай ракi. Праз пяць хвiлiн! У вас, напэўна, ёсць крэўныя?

Мон-Валер'ен безупынна грукатаў.

Два рыбакi стаялi моўчкi i не варушылiся. Немец аддаў нейкi загад на сваёй мове. Потым ён адсунуў крэсла, каб перасесцi трошкi далей ад палонных, i за дваццаць крокаў ад iх выстраiлiся дванаццаць салдатаў са стрэльбамi каля нагi.

Афiцэр сказаў:

– Даю вам адну хвiлiну, i нi секунды болей.

Потым ён нечакана ўстаў, падышоў да двух французаў, узяў пад руку Марысо i, адвёўшы яго ўбок, цiха шапнуў:

– Гаварыце хутка, якi пароль? Ваш прыяцель нiчога не даведаецца. Я зраблю выгляд, быццам вас пашкадаваў.

Марысо нiчога не адказаў.

Тады прусак адвёў убок Саважа i задаў яму тое ж пытанне.

Саваж не адказваў.

Iх зноў паставiлi побач.

Афiцэр аддаў загад. Салдаты ўскiнулi стрэльбы.

У гэты момант позiрк Марысо выпадкова ўпаў на поўны печкуроў сак, якi ляжаў на траве за некалькi крокаў ад яго.

Сонечны прамень зiхацеў на лусцы рыб, якiя яшчэ трапяталiся. I раптам Марысо апанавала нейкая слабасць. На яго вачах мiмаволi нагарнулiся слёзы.

– Бывайце, Саваж, – прамармытаў ён.

I той адказаў:

– Бывайце, Марысо.

Яны пацiснулi адзiн аднаму рукi, i абодвух з ног да галавы бiла неадольная дрыготка. Афiцэр крыкнуў:

– Агонь!

Дванаццаць стрэлаў злiлiся ў адзiн.

Саваж, як падкошаны, нiцма павалiўся на зямлю. Марысо, вышэйшы, вагануўся, перакруцiўся i ўпаў на свайго прыяцеля ўпоперак, тварам дагары. Па яго фрэнчы, прастрэленым на грудзях, пацяклi цурочкi крывi.

Немец даў яшчэ некалькi загадаў.

Салдаты некуды пабеглi, прынеслi вяроўкi, камянi, прывязалi iх да ног забiтых французаў i занеслi трупы на бераг.

Мон-Валер'ен грукатаў i грукатаў, над iм ужо вырасла вялiзная дымная хмара.

Два салдаты ўзялi Марысо за галаву i за ногi, два другiя гэткiм жа чынам паднялi Саважа. Потым яны моцна разгушкалi iх целы i зашпурнулi далёка ў раку. Целы апiсалi дугу i стаўма пайшлi пад ваду, бо камянi цягнулi ўнiз спачатку iх ногi.

Вада паляцела пырскамi, зашумела, забурлiла, потым супакоiлася, i толькi маленькiя, дробныя хвалi паразбягалiся да берагоў.

На паверхнi яшчэ плавалi невялiчкiя плямкi крывi.

Афiцэр, па-ранейшаму абсалютна спакойны, цiха прамовiў:

– Рэшту зробяць рыбы.

Пасля гэтага ён рушыў да дома.

Але раптам на вочы яму трапiўся сак з печкурамi, што ляжаў на траве.

Ён падняў яго, паглядзеў, усмiхнуўся i крыкнуў:

– Вiльгельм!

Падбег салдат у белым фартуху. Прусак кiнуў яму ўлоў расстраляных французаў i загадаў:

– Ану, падсмаж мне гэтую рыбку, ды давай хутчэй, пакуль яна яшчэ жывая. Будзе чым паласавацца.

I ён зноў запыхкаў люлькай.