Текст книги "Бурлівая крыніца"

Автор книги: Ганна Навасельцава

сообщить о нарушении

Текущая страница: 1 (всего у книги 1 страниц)

Ганна НАВАСЕЛЬЦАВА

БУРЛІВАЯ КРЫНІЦА

Міфалагічна-легендарнае апавяданне

Я бягу ў далёкі, нязведаны свет. Хачу збегчы адсюль, збегчы ад пакут, пазбыцца гора... Мінаю квяцістыя берагі, поўныя радасці, поўныя вясёлай пацехі. Гэта няпраўда, што я некалі там была. Смяшлівая, бесклапотная. Ці даўно? Не ўспомню. Адбіваюцца ў плыткай вадзе лёгкія аблокі. Узіраюцца ў празрыстую плынь. І толькі я адна ведаю, толькі я адна бачу, што хаваюцца за аблачынкамі і прагныя, і страшныя... Не глядзіцеся, красуні, у празрыстыя люстэркі. Не вы адны любуецеся сваёй прыгажосцю. Лёгка схіліцца над крынічнай вадою, толькі нялёгка развітацца. Струменю ваду, збіваю люстраныя адбіткі шчаслівых твараў. Не хачу, каб іх пабачылі тыя, прагныя...

– Сама не хочаш бачыць, – шэпчуць мне аблокі, якія плывуць-бягуць за мною ўслед. – Балючы табе гэты напамін. Табе, злой бурлівай крыніцы...

Ускіпаю хвалямі ад такіх слоў. Бурлівая, гэта праўда. Але адкуль вам уведаць, ад чаго мне балюча. Як дазнацца вам, чаго напраўду мне зусім не хочацца бачыць? Не адгадаеце маіх дум, не зведаеце маіх мараў, не спазнаеце майго гора. Маё яно, толькі маё...

– І наша, – смяюцца зноў аблокі. – Бо мы ж яго ўчынілі. Навошта нам твае думы-мары? І так ведаем пра цябе ўсё...

Зноў ускіпаю бруістай хваляй. Не зведаць вам пра мяне ўсяго... А я збягу з возера, збягу далёка-далёка. Вы не ўтрымаеце мяне, журлівыя аблачынкі. Плывіце, ляціце за мною. Узгадвайце. Карайце.

Не, яны проста абрыньваюцца дажджамі на мае радасныя берагі. Пояць вадою зямлю. Ды выглядаюць-высочваюць: можа, якая маладая шчыра ўсміхнецца дажджу. Яны, прыгожыя, часам так робяць. Я і сама некалі так рабіла.

Ніхто не ўбачыць, як тады злятаюць з белых аблокаў імклівыя цені. Адбіваюцца на імгненне ў маёй плыткай вадзе. Прагныя. Здагадлівыя. Праніклівыя. Уладарныя над дажджамі. Цікаўныя да людзей. Да маладых журбот. Да чыстых спадзяванняў.

– Не, не збяжыш ад нас. Навечна табе, прыгожая, смяшлівая, быць у нашым палоне. А мы цябе не адпусцім, не адпусцім аніколі.Не змаўкаю, не слухаю, не згаджаюся. Б’юся ў спеўныя, шчаслівыя берагі. Няхай пачуюць, пазнаюць, дапамогуць...

– Ніхто цябе не пачуе. Ніхто цябе не пазнае. Ніхто табе не дапаможа, – лянотна пацягваюцца дажджавыя хмары. – Ты ж злая. Злая бурлівая крыніца.

Я не заліваю берагоў. Я не плыву туды, дзе жывуць людзі. Я толькі хачу збегчы. Збягаю ўжо цяпер. Усё далей ад возера. Далей, далей. Бягу, іду, выбіваюся з сіл. Мне б вады. Зусім нямнога вады. Тады б прабілася, уцякла.

Падаюць дажджавыя кроплі з пявучым плёскатам. Падаюць, множаць паціху маю сілу. Зліваюцца з маёй вадою, кажуць свае шчаслівыя сны. Падалі гэтыя кроплі на зямлю і бачылі радасныя ўсмешкі. Купаліся ў белай квецені пахучых чаромхаў. Паілі зялёную рунь на лепшы плён. І ў мяне тое будзе, калі я збягу. Я зноў хачу збегчы.

– Ты сапраўды хочаш збегчы? – пытаюцца кроплі, выконваючы наказ тых, прагных. – Няўжо і ад гэтага хочаш збегчы?

А кроплі ведалі. Як звінела без мяне высокае жыта. Нетаропка, не верачы раннім вёснам, убіраліся, шумлівай лістотай векавыя ліпы. Тыя самыя ліпы. І жыла без мяне, і радавалася жыццю вялікая прыгожая зямля – тая зямля, якая мяне чакае. Будзе чакаць заўсёды. Толькі кроплі падалі на зямлю і вярталіся да аблокаў. Кроплі ведалі пра ўсё.

– Што ж, бяжы, а мы паглядзім. Мы ж дадалі табе моцы.

Гнеўна, шырока ўскіпаю хвалямі. Вы не адолееце мяне, не змусіце. Бягу, бягу хутчэй, шпарчэй ды чую ў азёрным плёскаце, у подыху вятроў, у песні ўсёй зямлі такое знаёмае:

– Брат слаўны. Брат наш слаўны.

Спатыкаюся ад чутых-перачутых слоў. Супыняюся. Азіраюся назад. Не, я зусім не вагаюся. Я па-ранейшаму гневаюся, яшчэ болей злуюся, б’юся хвалямі. Ускіпаю ды ападаю, пакуль чую:

– Ідзі да нас на аблачынку, смяшлівая. Панясём цябе над зямлёй. Можа, і пабачыш якога слаўнага.

Мне ж не патрэбны «які слаўны». Не трэба іншага. Не трэба. Паўтараю гэта зноў і тады, нарэшце, супыняюся. Куды ж мне збегчы без яго? Няма куды. І вяртаецца, непазбежна даганяе тое, ад чаго мне хацелася ўцячы. Калі змаўкаюць прагныя, то зноў гучыць і жаданае, і радаснае:

– Брат наш. Брат наш слаўны.

...Я пачула гэта першы раз, калі ў захапленні спыніліся-пакланіліся трое. Незнаёмыя, нечаканыя. Не ад нашай зямлі. Чужы-чужаніцы.

– Вітаем, князёўна чароўнага краю. Цябе пабачыць, што на зорачку ясную зірнуць. Чулі мы пра тваю прыгажосць, ды не верылі, пакуль самі не спаткаліся з ёй. Нас трое братоў. А гэта старэйшы – Брас. Брат наш слаўны.

Яны прыйшлі, калі позняя вясна атуляла зямлю сваёй лагодай. Звыкла буяла пахучая чаромха. Як і многімі ранейшымі вёснамі, лёгка марылася, нечага чакалася. Ды толькі ў гэтую вясну наймацней хацелася змяніцца і змяніць. У чым? Як? Не ведаю. Мабыць, проста хацелася трывожнай вясны.

Трое каралевічаў з далёкай зямлі, трое маладых, прыгожых братоў. Дзівіліся з нябачанага раней краю ды завіталі на бацькаў замчысты двор. Казалі, што нямала пахадзілі па свеце, але такога прыўкраснага кутка яшчэ не сустракалі. Што многа сустракалі людзей, якія не хапаліся за зброю, якія дзяліліся хлебам, адно такіх добрых і гасцінных нідзе не напаткалі. І яшчэ дадалі, што замнога спазналі чара дзейных таямніц: і радасных, і самотных, але дагэтуль анідзе не бачылі краю, дзе б хавалася столькі нязведанага.

– Неспазнаная твая зямля, князь Дзвін. Чарадзейная. Заўсёды марылі пра такую.

Змоўклі хутка, пабачыўшы, як хмурыцца бацька. Адкуль ім ведаць было, што не церпіць князь чараў, чарадзействаў, чарадзеяў. Тады сказалі яшчэ, што лёгка ім усё чарадзейнае пазнаваць. І што вандруюць па свеце, каб знішчаць чары, чыняць пераследы тым, хто чарамі валодае. Пэўна, я адна пачула ў іхніх словах няшчырасць. Тады падумалася: чаго вы не сказалі, прыгожыя браты? Але ж услых прамовіла іншае:

– Шмат на свеце прыгожых земляў з добрымі людзьмі. Ёсць у кожнай свае таямніцы. Не шкодныя, не злыя. Навошта ж іх вынішчаць?

Усміхнуўся мне бацька ў сівыя вусы, і змоўклі нашыя нечаканыя госці, як быццам бы сумеўшыся.

– Князёўна нашай зямлі, – махнуў рукой родны. – Як бачыце, і смелая, і прыгожая.

– Праўда твая, князь, – тут жа падхапілі браты. – Столькі земляў пабачылі, а такой смелай князёўны нідзе не сустрэлі.

І першымі засмяяліся, лёгка, прывабна. Можа, ад гэтай бесклапотнай жартаўлівасці ўпадабаў князь Дзвін незнаёмых вандроўнікаў, дазволіў застацца, колькі пажадаюць. Мне і самой заўсёды падабаліся вясёлыя ды кемлівыя, адно гэтых братоў-каралевічаў не ўзлюбіла.

– За што, князёўна ясная, паглядаеш на нас так пахмурна? Чым жа мы табе не да спадобы?

А пра іх амаль адразу паціху пачалі казаць, што сочаць яны за чарамі ды чарадзействамі. Што нядобрыя яны. Мабыць, таемна размаўляў з гасцямі-каралевічамі князь ды ўзяў з іх слова, што чарадзейныя таямніцы яны будуць знаходзіць, разгадваць. А створаныя чары караюцца згодна з княскім словам. А чарадзеяў жа заўсёды гналі. Лепей было б не з’яўляцца тут каралевічам, учыняць яны бяду.

– І разумныя вы, і вясёлыя, і бачылі дзівосаў нямала. Толькі з чужой зямлі вы прыйшлі, туды і вяртайцеся.

– За што, князёўна добрая, гэтак з намі? Чым жа мы цябе пакрыўдзілі?

– Не вам мяне пакрыўдзіць. Толькі і не гонар мне чужынцам усміхацца.

– Ведаем цуды, ведаем чарадзействы. Табе ж падабаецца ўсё незвычайнае.

І адкуль толькі дазналіся. Хоць бацька мне заўсёды казаў, каб чараў не чыніла, не цягнулася да іх, нават не думала пра такое, не пакідала я сваёй мары. Як быццам клікалі да сябе таямніцы. Як быццам чакала мяне ўсё дзівоснае.

– Ведаеце цуды, каб лягчэй іх пазнаваць, каб хутчэй знаходзіць, – не хавала сваёй прыкрасці.

– Не толькі ведаем, самі чыніць іх умеем, – усміхаецца мне Брас.

– А што князь на гэта скажа?

– Давярае нам твой бацька, князёўна. Давярай і ты, – падаюць голас малодшыя.

– Хоць паглядзі. Хоць падзівіся. – ходзяць за мной следам.

– Добра, здзівіце мяне.

– Не бойся, князёўна.

Махнуў рукою старэйшы брат. Адразу, хоць не было на небе ніводнай аблачынкі, стала хутка расці, напаўзаць на нас чорнае хмарнае мроіва. Закрыла і княскі двор, і навакольныя лясы, і, як кінуць вокам, знаёмыя абшары-разлогі. Заслала змрокам паўнеба.

– А скажы мне, князёўна, – лагодна пытаецца Брас. – Што на той хмарцы? Хто на той хмарцы? Як адгадаеш, то мы з братамі выканаем тры любыя жаданні...

– А як не адгадаю?

– Тады пашкадуеш. Моцна. Лепей адгадай.

Смяюцца малодшыя браты, кажуць, каб добра падумала. Цяжка валюхаецца, як жывая, чорная злавесная хмара. Хціва пазірае на сінія зубчатыя лясы, на схаваныя пад ляснымі шатамі вёскі.

– Не бойся, князёўна. Мы з табою. Не зачэпіць навальніца твой двор.

А я і не баюся. Я веру, што нясе чорная хмара цёплы летні дождж. Не заляскочуць знішчальныя перуны, не ападуць на саламяныя стрэхі. Чуеш мяне, чужынскае чарадзейства? За цёмнай хмарай, якая нахілілася нізка-нізенька, мне прымроілася сіняе неба і яснае сонца. Спалі маё сэрца, сонейка. Разгані чорную хмару.

Не спаліла майго сэрца высокае сонца. Грымнулі далёкім пошчакам перуны, грымнулі ды замоўклі. Зямлю агарнула моцнай улевай. Доўгай, нястрашнай. Кожны цуд павінен быць добрым. На тое ж ён і цуд.

– Кожны цуд павінен быць добрым, князёўна, – здзіўлена паглядае на мяне Брас. – Хоць часам цуды палохаюць.

– На тое яны і цуды, – адказваю ды нават не гляджу ў ягоны бок.

– На тое і цуды, – лёгка пагаджаецца Брас. – Але шчасце тваё, ганарыстая, што маеш добрае сэрца.

Прыходзілі і сыходзілі хмары, пакліканыя чарамі. Лілі цёплыя дажджы, паілі ўдосталь зямлю. А браты-каралевічы смяшылі і бацьку, і нямала людзей, глядзелі мне ў вочы, нібы выпрабоўваючы. Ганілі чары, абяцалі зжыць-звесці іх з усяго свету, а самі зноў чаравалі. Ведала пра тое я адна. І хацела, хацела расказаць, ды не магла.

– Князёўна, прыгожая, ганарыстая, калі ж загадаеш нам свае жаданні? Чакаем, чакаем, каб зрабіць.

– Князёўна, добрая, чаму ж не глядзішся ў люстэркі? Не скачаш у карагодах з красунямі? Досыць ужо сумаваць.

– Князёўна, – проста кліча мяне Брас. – Не трывож бацьку. Жорсткі князь Дзвін, многіх выгнаннем пакараў. Як уведае, што не чужыя табе чары, не пашкадуе роднай дачкі.

Так засталіся браты-чарадзеі на маёй зямлі, у маім княстве, у замчыстым княскім хораме. Упадабалі ўсё гэта, значыць. Ужо шчыра вітаюць іх людзі, болей не чакаюць бяды. А чаго яе чакаць, калі ўбіраецца ў поўную сілу звонкае лета? Стары князь палагаднеў, паласкавеў. З каралевічамі падоўгу размаўляе. А з імі так і хочацца перакінуцца слоўцам. Лёгка тады на сэрцы, спакойна. І з чаго яны, маладыя, ужо сталіся такімі мудрымі?

– Хочам тут, князёўна, назаўсёды застацца. Мілы нам твой край.

– Усміхніся нам, прыгожая, мы ж радыя цябе бачыць.

А бацька, мой добры бацька, аднойчы мовіў рашуча, цвёрда:

– Скончыцца мой род на мне, бо няма ў мяне сына. Няхай будуць праклятымі тыя чары, якія так учынілі! Выбірай, дачка, сабе каго з трох братоў. Кожны з іх слаўным будзе князем, мудрым, паважаным. Будуць у нас моцныя, прыязныя суседзі, бо госці нашыя – каралевічы. Дык выбірай жа.

Не кажы так мне! Не рабі гэтага. Ты не слухаеш мяне. Зусім не чуеш. І зразумела я тады, што не магу, як раней, волі тваёй запярэчыць. Не магу не пагадзіцца. Што ж тут зробіш, раскажу. Як уведаеш, што тыя каралевічы чараўнікі, прагоніш іх з краю.

– Князёўна, ганарыстая, хочаш, зробім цуд?

– Буду мудрым, паважаным, выбірай мяне.

– А мне загадай жаданні. Ну, акрамя таго, каб пад зямлю я праваліўся.

Не зважаю на гэтыя кпіны малодшых братоў. Трэба, трэба мне расказаць, і тады ўсё скончыцца. А старэйшы брат тут як тут:

– Князёўна, не трывож бацьку. Навошта яму напамін пра чарадзейнае. Радасна яму глядзець на цябе, адно не абуджай старое, забытае.

– Хочаш здзівіць мяне, Брас? Не той гэта цуд. Прыдумай што іншае.

– Не цуд, праўда. Што сказала б ты, каб уведала, што не Дзвінавай ты крыві? Не любіць і не любіў ягоны род чараў, не церпіць і не цярпеў чараўнікоў. У табе ж чары жывуць і чакаюць.

– Не веру табе, чарадзею, не веру табе, чужынцу. Не міла мне слухаць пра тое, што не бацькавай я крыві.

– Не вер мне, князёўна. Запытася ў чыстых крыніц. Паслухай, што звіняць яны, звіняць табе адной. І мне з братамі не зразумець іхняй песні, не раскрыць таямніцы вады. Можа, гэта адзінае, чаго мы не здолеем.

А што іх, плыткіх, пытацца. Іскрацца яны ды бесклапотна булькочуць пра цёмныя хмары, пранізлівыя вятры, халодныя снягі, якіх даўно чакаюць. Глядзяцца ў бяздоннае неба, чыстае, гожае, мілае. Кажуць, каб ішла я да сіняга калодзежа, там даведаюся праўду. Каб не вагалася, не марудзіла. Верыла сіняй вадзе. І зноў па-ранейшаму мараць бегчы-цячы ў высокае неба.

Прыспешвае мяне бацька, пытаецца, каго ж з трох братоў я выбрала. Злуецца, як кажу, што яшчэ нікога. Пайду да сіняй вады. Што ж з таго, як забаронены туды шлях строгім княжацкім наказам. Толькі, як схіляюся нізка да глыбокага вока, усё роўна цяжка мне паверыць, што няродная я дачка. Як жа так магло стацца.

Вось і першы раз схілілася, і другі, але ўцякае ад мяне, хаваецца ў зямлю сіняя вада. Што ж гэта такое? Але, як схілілася трэцім разам, шуганула ўгору сіняя-сіняя, падхапіла ды панесла мяне з сабою. Як у мінулае хаваецца глыбокі калодзеж.

Упала. Утапілася. Але чаму тады не вярнуліся і неба, і зямля? Чаму ж не бачу знаёмых лясоў-палёў? І дзе бацькоўскі замчысты двор? Людзі, багатыя ці простыя? Нікога не відаць ні здалёку, ні зблізку.

– Шукаеш такіх, як сама, князёўна? Чаго прыйшла сюды, парушыўшы бацькаў наказ?

Забурліла гнеўна сіняя вада, не жадала мяне тут бачыць. Заплёскала хвалямі, усхадзілася ды разлілася. Як сапраўдная рака, далёка, шырока. Паднялася імкліва з вады сіняя прыгажуня, іскрыстая, як тая крынічная сляза. Высокая, як валатоўна з напаўзабытых сказаў. Гаспадыня сіняга калодзежа. Не пачула ад мяне адказу. Ды і не чакала яго. Засмяялася глуха, горка. І скаланула мяне ад такога пакутнага смеху.

– Даўно чакаю цябе, Вярнігорава халодная кроў. Стагоддзі мінулі, а ты не змянілася. Ды хіба ж магло стацца іначай.

– Чаму назвала ты мяне Вярнігоравай кроўю?

– Таму што адрадзілася ў табе Вярнігорава надзея. Мацнейшая за род і кроў.

І адбіла раўнюткае сіняе люстэрка. Паказала далёкае, людзьмі забытае.

Адвечныя лясныя абшары паўсталі на зямлі. Ходзяць па лясах волаты, самі ці не ўпоравень з дрэвамі. Але, хоць і вялікія яны, ды нязлыя, нястрашныя. Б’ецца ў іхніх грудзях чалавечае сэрца. Могуць яны і спадзявацца, і кахаць, як людзі. А вось гэтыя дык ужо і закаханыя.

Дзяўчына-валатоўна зусім такая, як гаспадыня сіняга калодзежа. Сумная, нібы маленькая чуллівая крынічка ў восеньскі дзень. Толькі жывая, сапраўдная. Гаворыць русяваму, як сама, сінявокаму:

– Быў і будзеш ты ў маім сэрцы. Толькі заляцаецца да мяне Вярнігор. Мушу даць вам абодвум выпрабаванне. Хто пераможа ў ім, з тым і застануся.

І далей люструе крынічная вада, як паляцелі па-над ляснымі разлогамі два валуны. Адзін, як ладная печ, а другі – меншы, лягчэйшы. Валатоўна падала іх хлопцам ды сказала, што той, хто кіне валун далей, і стане яе абраннікам. Адно нялюбаму Вярнігору дастаўся валунок большы.

Паляцелі валуны, кінутыя далёка-далёка. Абодва багатыры – і смелыя, і вартыя, ды толькі Вярнігор дужэйшы. Упаў ягоны камень далей на некалькі крокаў. Заплакала ад роспачы дзяўчына, глянула абодвум волатам у вочы, прызналася, што не хоча абяцання свайго выканаць. Не застанецца ні з адным, ні з другім.

– Абярніся крыніцай, ідзі па зямлі вадою, – гнеўна ўспыхнуў Вярнігор. – За падман доўга чакаць табе: пакуль не прыйдзе апошняя з майго роду. Дадасі ёй сілы, падорыш ёй чары, якія табе берагчы-вартаваць, але да якіх не дакрануцца. А тады, калі схочаш, зноўку станеш чалавекам. Будзе часу табе падумаць, як гэта – чыніць нягожа.

Стаўся першым князем Вярнігор, распачаў слаўны род, які шмат мацаваў уладны пасад. Толькі не прайшло без следу помслівае чарадзейства. За тое, што зрабіўся князем нелітасцівым, сталі драбнець волаты, пакуль не сталіся людзьмі. Ды не згасла ў іх волатава кроў. Як і сказаў Вярнігор, чакала сваёй часіны. Люструе-адбівае крынічная вада, што зноў унукі становяцца дзядамі. Што прыходзіць з-за мора Дзвін, шукае мячом сабе шляху. Заваяваў княства, як заўсёды хацеў, адно не займеў ніводнага сына. Паклікаў найслыннейшых чарадзеяў, паабяцаў золата-срэбра, калі ўчыняць яны цуд.

– І абудзіліся тады схаваныя Вярнігорам чары. Не ад заваёўніка Дзвіна, ад волатавай крыві з’вілася на свет немаўля. Гэта ж ты, князёўна. Пазнаю, пазнаю цябе адразу. Не можаш забываць. Не ўмееш прабачаць. Забірай свае чары. Прарочу, прадказваю, што хадзіць па зямлі сіняй вадзе, няхутка ёй здабыць людское аблічча. Памятай добра: як учыніш крыўду ды боль, стацца табе крыніцай. Уцякаць-вырывацца з таго палону, але ніколі не ўцячы.

Абяцала так ды знікла пад зямлёю сіняя крыніца. Вярнула мяне ў чалавечы свет. Не такі мілы, не такі прыгожы. Цяжкі, непрыветны. Калаціліся-прасіліся на волю чары зямлі, казалі мне, што не жадаюць болей таіцца. Не прасіцеся, рабіце лад, а не ляда. Гневаліся чары агню, патрабавалі сабе ежы-спажывы. Нялёгка загадаць ім маўчаць. Цяжка дыхалі чары паветра. Не, вы не збяжыце знішчальнымі віхурамі. Плакалі чары вады, глядзелі ў душу празрыстымі азёрнымі вачыма. Ды ўведаць іхняга жалю не ставала моцы. І чаго вы такія цяжкія. Чаму высах сіні калодзеж? Куды ж ты збегла, сіняя крыніца. Веру, што надакучыла табе зберагаць-вартаваць. Адно баюся, што анідзе болей не будзеш ты для зямлі ратавальнай вадою.

Баюся і глядзець у вочы князю-бацьку. Уведалі ўжо людзі, што знік калодзеж, што нехта туды хадзіў. Шукаюць, як ды хто. Не хачу, каб знайшлі невінаватага. Суровы ж князеў загад. Толькі не стае смеласці прызнацца. Як раней змаўчала, то цяпер ужо расказаць не магу. І не прысніцца, не прымроіцца мне, што магу стацца выгнанніцай.

– Паедзем, князёўна, з намі. Далёкі наш край, толькі там не будзем гнанымі.

Уцякаць з вамі, браты-каралевічы? Куды ж. Не спраўдзіла я пакуль Вярнігоравай надзеі. Як жа мне знікаць без гэтага?.. Для нечага ж чакалі мяне не адзін чалавечы век ягоныя чары. Я адчуваю кожнай крывінкай, як уздыхае імі зямля, пырскае агонь, па-кацінаму пацягваючыся ў гарачай печы. Дыхае імі паветра на поўныя грудзі, струменіцца глыбокая сцюдзёная вада. Мацнеюць чары, дужэе белы свет, збірае вялікую сілу. Збірае, аддае людзям. Дзівуюцца яны, але і радуюцца нечаканаму дарунку. А я думаю, думаю-спадзяюся, няўжо вернуцца, няўжо зноў будуць хадзіці па маёй зямлі волаты. Б’ецца волатава кроў. Не магла яна знікнуць, не магла мінуцца.

– Уцякайма з намі, князёўна. Абудзіліся чары тваёй зямлі, множаць яны і нашыя сілы. Толькі не зможам дапамагчы, як здагадаецца-знойдзе цябе князь Дзвін. А ён хутка ўжо знойдзе.

Не зможаце. Вы ж каралевічы. Не ведаю, чаму волатавы чары адгукаюцца вам, чужынцам. Яны ж чуюць родную кроў. Але не паеду я з вамі. Куды ж мне ўцякаць, як вяртаюцца на маю зямлю волаты. І таму кажу ім зноў:

– Што халадней за снег?

– Што пранізлівей за вецер?

А тады, як малодшыя, пакрыўдзіўшыся, ідуць ад мяне прэч, пытаюся ў каралевіча Браса:

– А што цямней за самую цёмную хмару на свеце?

І ўсміхаюся лёгка, згледзеўшы, як цямнеюць ад пранізлівага болю глыбокія вочы. Усміхаюся, каб не здагадаўся, што і мне трывожна-трывожна. Мяне ўжо знайшоў князь Дзвін. Чакала расчаравання і гневу. І цяжкай размовы. Не, зусім не гэтага дачакалася.

Не паглядзеў у мой бок, калі абвясціў чорным раннем:

– Гонар сваёй зямлі шануючы, славу сваёй зямлі шануючы, выбіраю будучага князя за адвагу, за спрыт, за мужнасць. Няхай жа ў бойцы выпрабуюць сябе каралевічы. За таго, хто пераможа астатніх братоў, пойдзе замуж князёўна. Ён і атрымае княжы пасад.

Пакланіліся мне браты-каралевічы. І кінуліся малодшыя біцца. Аж сярод лета нечакана з’явілася зіма. Наляцеў пранізлівы вецер, закружыўся з халодным снегам. Заслалі ўвесь свет сваім змаганнем. Круціцца вецер, валіць снег, рассыпаецца як тая мяккая порхаўка. Але і снег ветру не саступае, спавіў яго белымі стужкамі, як вецер не кідаецца, а снег яго трымае. Завыў, застагнаў вецер. Зарыпеў ад натугі снег. Загуло, закалацілася. Ды раптоўна знікла. Аціх вецер. У імгненне растаў снег. Хутка вярнулася на зямлю цёплае лета. Толькі не пабачыў болей аніхто малодшых каралевічаў. Шукалі-клікалі – не знайшлі. А можа, схавала іх сіняя вада, якая прабіваецца на гэты свет.

Сумныя сляды пакінулі тыя чары. Счэзлі, пачарнелі палеткі з садамі. Напалохаўся люд – цяжка яму зразумець, цяжка прыняць такое. І за ўчыненае ягонымі братамі, загадвае князь схапіць каралевіча Браса.

– Думаў, я не пазнаю цябе, каралевіч? Прыкрай была вашая ліслівасць. Звёў я ўжо са свету тваіх братоў і цябе звяду. Робіце толькі злое, чараўнікі. Не хадзіць вам па маёй зямлі аніколі.

– Хто сказаў табе, князь Дзвін, што гэта твая зямля? – прамовіў каралевіч Брас.

Прамовіў і абярнуўся цёмнай хмарай, такой, як некалі мною адчараваная. Прайшоўся вялікім страхам над лясамі-палямі. Не супыніць цябе самым вялікім войскам. Ані слязой, ані сілай. Заслалася хмарамі ўсё неба, знікла яснае сонца. Што хочаш ты ад маёй зямлі? Невінаватая ж яна ў тваёй страце.

– Князёўна, праз цябе загінулі мае браты.

Загінулі. Загінулі. Праз мяне. Як паўсвету знікла разам з імі. Заплачу крынічнай слязой, толькі перайду табе шлях. Чары зямлі і вады слухаюць слова маё. Ты забыўся, што чужы-чужаніца, каралевіч. Не хадзіць табе цёмнай хмарай над маім краем. Клічу, клічу чары.

– Вяртайся туды, адкуль прыйшоў, князь Дзвін. Бяжы, уцякай. Як не быў добрым, так і сам не чакай спагады, – сказаў Брас моцнае чарадзейнае слова.

Пабег Дзвін. Уцякаў, уцякаў.

– Няма Дзвіна, – казалі людзі. – Дзвіна. Дзвіна.

Шырокая, суровая Дзвіна. Пабегла туды, адкуль прыйшоў князь. А людзі не верылі, што гэта чары навечна зрабілі яго ракою.

Толькі і мае чары напаткалі цябе, каралевіч. Ледзь не захлынуліся, як у змаганні з блізкімі-роднымі. Пабялела цёмная хмара, глынуўшы моц зямлі і вады. Сталася лёгкай маленькай аблачынкай. Я знямела ад прадчування бяды, але паспела, паспела. Паўсталі чары волатавай крыві. Не было і не будзе анічога мацней за іхнюю веру, за іхнюю памяць.

– Князёўна, прыгожая, што ж ты нарабіла. Я так спадзяваўся на тваё добрае сэрца. Не, я не знікну, я не памру, адно не змагу табе дапамагчы. Не слухаецца мяне вада, не слухаецца мяне крынічная сіла.

Гэта добра, што не слухаецца. Збягу, збягу ад цябе, каралевіч Брас. Збягу ад таго, што адкрываюць мне цяпер ціхія, слухмяныя чары вады, адлюстроўваюць схаванае скрыўджанай на Вярнігораў род сіняй крыніцай. Ад волатавай крыві з’явілася на свет не адно немаўля. Жадаючы схаваць, панесла вада ў далёкія землі трох хлопчыкаў, трох братоў. Панесла ды абяцала вярнуць. Снег. Вецер. Хмару.

Як учыню крыўду ды боль, стацца мне крыніцай. Лавіць снег. Слухаць вецер. Абяцаюць яны ніколі не выпусціць мяне з палону. Як знайшлі, то баяцца страціць-згубіць. Хаваюцца за аблокамі. Прагныя да жыцця. Таго, якога не мелі. Не, не мінуцца аніколі снягі з вятрамі. Будуць шукаць сабе прыгажунь. А мне гэта бачыць, а мне назіраць.

Б’юся хвалямі. Клічу-плачу:

– Спраўдзі маё жаданне, каралевіч Брас. Спраўдзі, ты ж абяцаў. Не пакінь маю зямлю. Не пакінь мяне. Не пакінь.

І ты зрабіў-спраўдзіў. Браты твае верныя ганарацца табой, славяць твой горад, шэпчуць мне з-пад аблокаў:

– А брат наш слаўны. Брат слаўны. Бра. слаў. Бра. слаў. Браслаў.

Мінаю яго, збягаючы далёка-далёка. Б’юся хвалямі. Не радуюся вясёлым берагам. Хачу пазбыцца гора, забыцца на страту. Адбіваю ў плыткай вадзе лёгкія аблокі. Узіраюцца яны ў маю празрыстую плынь. І толькі я адна ведаю, што хаваюцца за аблачынкамі і прагныя, і страшныя. Як успаміны злой ды бурлівай. Як забытыя абліччы снягоў з вятрамі. Як тая белая хмара між празрыстых ды лёгкіх, што зноў і зноў растае над слаўным горадам летуценным туманам.

Лагаднеюць прагныя, гледзячы ў мае бруістыя хвалі.

– Стань добрай, крыніца. Добрай. Забудзься на ўсё. Змірыся, прабач. Тады збяжыш, а мы цябе не зловім.

Я злая князёўна. Упартая. Халодная. Не забудуся. Не зміруся. І не ўведаць вам, што паспела я ўчыніць, астатні раз паклікаўшы чары. Буду чакаць Вярнігораву кроў, каб аддаць ёй з крынічнай сілай моцныя чары. Буду чакаць неспадзяванага ратавання для іх, вятроў, снягоў ды хмар. Бо сярдзітая. Злая. Чарадзейка, якая скінулася сіняй вадою, сіняй, як неба, бурлівай крыніцай.