Текст книги "Арэна"

Автор книги: Фредерик Браун

сообщить о нарушении

Текущая страница: 1 (всего у книги 2 страниц)

Браун Фредерик
Арэна (на белорусском языке)

Фрэдэрык Браўн

Арэна

Пераклала Лiна Каўрус

Карсан расплюшчыў вочы i ўбачыў над сабой цьмяна мiгатлiвы блакiт.

Было горача. Ён ляжаў на пяску. Яму ў спiну ўпiваўся востры камень з пяску. Карсан павярнуўся на бок, потым сеў, упiраючыся рукамi ў пясок.

"Я звар'яцеў, – падумаў ён. – Цi памёр. Цi яшчэ што-небудзь..."

Пясок быў блакiтны. Ярка-блакiтны. А блакiтнага пяску няма нi на Зямлi, нi на адной з планет.

Блакiтны пясок.

Блакiтны пясок пад блакiтным купалам, – нi небам, нi столлю, а нейкай замкнёнай паверхняй. Карсан чамусьцi ведаў, што яна замкнёная i канечная, хоць i не мог гэтага бачыць.

Ён набраў жменю пяску, якi заструменiў памiж яго пальцамi. Струменьчыкi заказыталi яго голую нагу.

Голую? Ён быў зусiм голы, i яго цела пакрылася ўжо густым потам ад знясiльнай гарачынi i таксама стала блакiтнае там, дзе налiп пясок.

Але ў астатнiх месцах яно было белае. "Значыць, гэты пясок сапраўды блакiтны, – падумаў ён. – Калi б ён толькi здаваўся блакiтным у блакiтным святле, то i я быў бы блакiтны. Але я белы, – значыць, пясок блакiтны. Блакiтны пясок. Блакiтнага пяску не бывае. I такое такой не бывае, як гэтая".

Пот сцякаў яму ў вочы. Было горача, як у пекле. Толькi пекла павiнна быць дачырвана распаленае, а не блакiтнае.

А калi гэта не пекла, то што гэта? З усiх планет такi гарачы толькi Меркурый, але гэта не Меркурый. I потым, Меркурый застаўся прыкладна за чатыры мiльярды мiль ззаду ад...

I тут ён узгадаў, дзе ён быў толькi што. У маленькiм аднамесным касмалёце, што нёс патрульную службу за арбiтай Плутона, на адлегласцi мiльён мiляў ад фланга зямной армады, пастроенай у баявы парадак, каб сустрэць Прышэльцаў.

Ён успомнiў той раптоўны, рэзкi, трывожны званок, калi сiстэмы сачэння зарэгiстравалi наблiжэння ворага...

Нiхто не ведаў, хто такiя Прышэльцы, як яны выглядаюць, з якой далёкай галактыкi яны прыйшлi, – ведалi адно, што яна дзесьцi ў кiрунку Плеяд.

Першыя разрозненыя налёты на далёкiя калонii i апорныя пункты Зямлi. Асобныя сутычкi памiж зямнымi патрулямi i невялiкiмi групамi касмiчных караблёў Прышэльцаў: сутычкi, у якiх зямляне часам перамагалi, часам цярпелi паразу, але дагэтуль нi разу не змаглi захапiць касмалёта працiўнiка. Не засталося жывога i нiводнага жыхара калонiй, на якiя рабiлiся налёты, расказаць хоць што-небудзь пра Прышэльцаў не было каму.

Спачатку пагроза здавалася не вельмi сур'ёзнай – налёты былi нячастыя i прычынялi не так многа шкоды. Iх касмалёты як быццам злёгку ўступалi зямным ва ўзбраеннi, хоць крышачку пераўзыходзiлi iх у хуткасцi i манеўранасцi. Якраз настолькi, што Прышэльцы, калi толькi яны не былi акружаныя, маглi выбiраць уступiць iм у бой цi ўцячы.

I ўсё-такi Зямля рыхтавалася да рашучай бiтвы. Быў пабудаваны небывала магутны касмiчны флот. Чакаць давялося доўга. Але цяпер генеральная бiтва наблiжалася.

Разведчыкi выявiлi вялiзны флот Прышэльцаў за дваццаць мiльярдаў мiль ад Зямлi. Гэтыя разведчыкi так i не вярнулiся, але iх паведамленнi былi атрыманы. I вось зямная армада, усе дзесяць тысяч касмалётаў i паўмiльёна касманаўтаў размясцiлiся ў чаканнi за арбiтай Плутона, гатовая змагацца насмерць.

Бiтва мелася быць роўная для абодвух бакоў – аб гэтым можна было меркаваць па рапартах перадавых патрулёў, якiя ахвяравалi жыццём, але перад тым, як загiнуць, перадалi звесткi пра колькасць i сiлу флоту працiўнiка.

Пры роўнасцi сiл лёс Сонечнай сiстэмы магла вырашыць сама нязначная выпадковасць. I рашэнне было б канчатковым – у выпадку паражэння Зямля i ўсе яе калонii апынулiся б у поўнай уладзе Прышэльцаў...

О так, цяпер Боб Карсан усё ўспомнiў.

Праўда, гэта не мела дачынення да блакiтнага пяску i мiгатлiвага блакiту над галавой. Ды ён памятаў, як прагучаў гэты рэзкi званок трывогi, як ён кiнуўся да панелi кiравання, як у лiхаманкавай спешцы прышпiлiўся да крэсла, як перад iм на экране расла светлая кропка.

Як у яго перасохла ў горле. Як ён з жахам зразумеў – пачалося! Для яго, прынамсi: асноўныя сiлы ўдзельнiкаў бiтвы былi яшчэ за межамi дасягальнасцi адзiн для аднаго.

Менш як праз тры секунды ён або застанецца пераможцам, або ператворыцца ў жменьку попелу. Тры секунды – столькi доўжыцца бой у космасе. За гэты час можна не спяшаючыся злiчыць да трох, а пасля гэтага ты або пераможаш, або будзеш мёртвы. Аднаго пападання зусiм дастаткова для маленькага, аднамеснага, лёгка ўзброенага i слаба бранiраванага патрульнага касмалёта.

Машынальна шэпчучы перасохлымi вуснамi "Раз!", ён лiхаманкава круцiў ручкi на пульце, каб кропка, што ўсё большала, заставалася ў перакрыжаваннi лiнiй на экране. Правая нага яго замерла над педаллю спуска. Адзiны смяротны залп – цi ён пацэлiць, цi не. На другi стрэл часу ўжо не застанецца.

"Два!" Ён зноў не чуў, як у яго гэта вырвалася. Кропка на экране перастала быць кропкай. Размешчаны за некалькi тысяч мiль варожы касмалёт быў вiдаць так, нiбыта да яго некалькi соцень метраў. Гэта быў лёгкi, хуткi патрульны касмалёт амаль такога самага памеру, як i ў Боба.

Варожы патрульны касмалёт.

"Тр..." Яго нага дакранулася да педалi...

I раптам Прышэлец слiзгануў па экране ўбок i выйшаў з перакрыжавання. Карсан ухапiўся за ручкi, каб пусцiцца ў пагоню. Нейкую долю секунды працiўнiка не было вiдаць, потым карабель Карсана павярнуўся, i той зноў з'явiўся на экране – Карсан убачыў, як ён крута знiжаецца да зямлi.

Да зямлi?

Нейкая аптычная iлюзiя, не iначай. Гэтай планеты, што цяпер займала ўвесь экран, не магло быць тут. Проста не магло. Навокал не было нi адной планеты блiжэй, чым Нептун, а ён быў за тры мiльярды мiль. Плутон знаходзiўся па другi бок Сонца, якое вiднелася адсюль малюсенькай кропкай.

А як жа сiстэмы сачэння? Яны не выяўлялi нiякага прадмета памерам хоць бы з астэроiд. Сiгналы маўчалi i цяпер.

Гэтага не магло быць – таго, да чаго ён наблiжаўся i што было ўжо за некалькi соцень мiляў пад iм.

Раптоўная пагроза катастрофы прымусiла яго забыцца нават на працiўнiка. Ён уключыў пярэднiя тармазныя ракеты i, павiснуўшы на рамянях з усяе сiлы навалiўся на штурвал аварыйнага павароту, ведаючы, што толькi поўная магутнасць рухавiкоў уратуе яго ад катастрофы i што ад такiх перагрузак ён зараз страцiць прытомнасць.

А цяпер ён сядзеў на гарачым блакiтным пяску, зусiм голы, але цэлы i здаровы. Навокал не было нiякiх слядоў яго касмалёта, ды i самога космасу. Гэтая паверхня над галавой нiяк не магла быць небам.

Ён, хiстаючыся, стаў на ногi. Сiла цяжару была крыху большая за зямную. Ненамнога.

Навокал распасцiраўся роўны пясок. Дзе-нiдзе купкамi раслi нейкiя мiзэрныя кусцiкi. Яны таксама былi блакiтныя, але розных адценняў – адны святлейшыя, чым пясок, другiя цямнейшыя.

З-пад блiжэйшага куста выбегла маленькая жывёлiна, падобная на яшчарку, толькi ў яе былi не чатыры нагi, а куды болей. Яна таксама была блакiтная светла-блакiтная. Убачыўшы Карсана, яна зноў схавалася пад куст.

Боб зноў паглядзеў угору, спрабуючы ўцямiць, што ж там такое. Гэта не было падобна на дах, аднак мела форму купала. Яно мiгцела, i глядзець на яго было цяжка. Ды яно напэўна з усiх бакоў даходзiла да самай зямлi – да блакiтнага пяску.

Боб стаяў недалёка ад цэнтра купала. Да блiжэйшай сцяны – калi гэта сцяна – было метраў сто. Над плоскай паверхняй пяску як быццам было перакулена нейкае блакiтнае паўшар'е метраў 250 у акружнасцi.

I ўсё было блакiтнае, акрамя аднаго прадмета. Каля далёкага боку круглай сцяны ляжала нешта барвовае. Гэта быў амаль правiльны шар дыяметрам каля метра. Ён быў занадта далёка, каб яго можна было ясна разгледзець у гэтым блакiтным мiгценнi. I ўсё-такi Карсан чамусьцi здрыгануўся.

Ён выцер пот з iлба тыльным бокам рукi.

Што гэта, кашмар? Гэтая гарачыня, гэты пясок, гэтае цьмянае адчуванне жаху пры адным позiрку на барвовы шар?

Сон? Не можа быць: у час касмiчнага бою не засынаюць.

Смерць? Немагчыма: калi бяссмерце i iснуе, то ў iм не можа быць гэтага недарэчнага блакiтнага пяску, блакiтнай гарачынi i барвовага жаху.

I тады ён пачуў голас.

Ён пачуў яго не вушамi – голас загучаў усярэдзiне яго галавы. Ён iшоў нiадкуль i адусюль.

"Падарожнiчаючы ў прасторы i часе, – звiнела ў яго ў мозгу; – я выявiў дзве цывiлiзацыi, гатовыя пачаць вайну, якая б знiшчыла адну з iх i настолькi аслабiла б другую, што яна непазбежна рэгрэсавала б i ўжо нiколi не выканала б свайго прызначэння, а распалася б i вярнулася ў пыл, з якога яна ўзнялася. Ды гэтага не павiнна здарыцца".

"Хто... ты?" – Карсан не сказаў гэтага ўголас, але пытанне ўзнiкла ў яго ў мозгу.

"Ты не зможаш гэтага правiльна зразумець. Я... – голас замоўк, як быццам шукаў у мозгу Карсана слова, якога там не было, якога ён не ведаў. – Я – вынiк эвалюцыi цывiлiзацыi такой старажытнай, што яе ўзрост нельга выказаць зразумелымi табе словамi. Цывiлiзацыi, што злiлася ў адзiнае цэлае, якiм можа стаць i твая прымiтыўная цывiлiзацыя... – зноў паўза, падшукванне слова, праз доўгi час. Такiм могуць стаць i тыя, каго ты называеш Прышэльцамi. Таму я i ўмяшаўся перад пачаткам бiтвы, гэткай роўнай, што вынiкам яе будзе знiшчэнне абедзвюх цывiлiзацый. Адна з iх павiнна выжыць. Выжыць, каб развiвацца далей". "Адна, – падумаў Карсан. – Мая цi..." "У маiх сiлах спынiць вайну, паслаць Прышэльцаў назад, у сваю галактыку. Але яны ўсё роўна вернуцца або вы рана цi позна iх знойдзеце. Толькi пастаянным умяшаннем мог бы я прадухiлiць узаемнае знiшчэнне, але я не магу застацца. Таму я вырашыў умяшацца цяпер. Я цалкам знiшчу адзiн флот без нiякiх страт для другога. Так адна з цывiлiзацый зможа выжыць".

"Кашмар. Вядома, гэта кашмар", – падумаў Карсан. Але ён ведаў, што гэта не кашмар.

Усё гэта было занадта бязглузда, занадта неверагодна, каб не адбывацца на самай справе.

Ён не адважыўся задаць пытанне – якi? Але яго думкi задалi гэтае пытанне самi.

"Выжыве мацнейшы, – сказаў голас. – Гэтага я не магу – i не стаў бы мяняць. Я проста ўмешваюся, каб гэта была сапраўдная, а не... – зноў паўза, а не Пiрава перамога, каб цывiлiзацыя, што пераможа, не была ёю зламана.

Я выбраў двух iндывiдуумаў – цябе i Прышэльца. Я бачу, што ў вашай старажытнай гiсторыi, гiсторыi мiжнацыянальных войнаў, вядомыя паядынкi памiж прадстаўнiкамi плямёнаў, якiя вырашалi зыход барацьбы.

Табе i твайму працiўнiку трэба будзе вытрымаць паядынак. Абодва вы голыя i бяззбройныя, абставiны аднолькава незнаёмыя абодвум, аднолькава непрыемныя абодвум. Час не абмежаваны – тут няма часу. Адзiн з вас пераможа. Яго цывiлiзацыя выжыве".

– Але... – Карсан сам не ведаў, што ён хацеў сказаць, але голас адказаў:

"Гэта справядлiва. Умовы такiя, што вырашыць не выпадковая фiзiчная перавага. Памiж вамi бар'ер. Ты зразумееш. Розум i мужнасць будуць важнейшыя за сiлу. Асаблiва мужнасць – воля да жыцця".

– Але пакуль гэта будзе адбывацца тут, нашы касмалёты...

"Не, вы ў iншым часе, iншай прасторы. Пакуль вы тут, у вядомым вам свеце час стаiць на месцы. Я бачу, ты думаеш, цi на самай справе ўсё гэта iснуе. I так i не. Але для цябе цяпер гэта iснуе сапраўды. I калi ты памрэш, ты памрэш сапраўды. А твая смерць будзе канцом усёй вашай цывiлiзацыi. Цяпер ты ведаеш дастаткова".

I голас змоўк.

Карсан зноў застаўся адзiн. Не, не адзiн – ён узняў вочы i ўбачыў, што той барвовы прадмет, той страшны шар, якi, як ён цяпер ведаў, i ёсць Прышэлец, коцiцца да яго.

Коцiцца.

У яго як быццам не было нi рук, нi ног, нiякiх вонкавых прыдаткаў. Ён кацiўся па блакiтным пяску, як кропля ртуцi. А перад iм нейкiм чынам шырылася, паралiзуючы, хваля галавакружнай, дурманлiвай, страшнай нянавiсцi.

Карсан азiрнуўся. За некалькi футаў ад яго ў пяску ляжаў камень – адзiнае, што магло сысцi за зброю. Камень быў невялiкi, але з вострымi краямi, як у асколка крэменю. Ён i падобны быў на блакiтны крэмень.

Карсан схапiў камень i прыгнуўся, гатовы адбiць напад. Працiўнiк наблiжаўся – ён рухаўся хутчэй, чым мог бы бегчы Карсан.

Не было калi думаць пра тое, як змагацца з iм, ды i як можна было загадзя ўявiць сабе змаганне з iстотай невядомай сiлы, невядомай будовы, з невядомымi прыёмамi барацьбы?

Дзесяць метраў. Пяць. I тут яно спынiлася.

Правiльней, яго штосьцi спынiла. Яго пярэдняя частка раптам стала пляскатай, нiбыта яно наткнулася на невiдочную сцяну. Яно нават адскочыла назад.

Потым яно зноў пакацiлася ўперад, ды ўжо павальней, асцеражней. I ў тым самым месцы зноў спынiлася. Паспрабавала ў iншым месцы – i таксама спынiлася.

Памiж iмi быў нейкi бар'ер. I Карсан успомнiў: "Справу вырашыць не выпадковая фiзiчная перавага. Памiж вамi бар'ер".

Гэта, вядома, нейкае сiлавое поле. Не поле Нетцы, вядомае на Зямлi: яно свяцiлася i патрэсквала. Гэтае было невiдочнае i не выдавала нiякiх гукаў.

Бар'ер iшоў ад аднаго краю перакуленага паўшар'я да другога. Карсану не давялося самому ў гэтым пераканацца – гэта зрабiў Прышэлец. Ён бокам пракацiўся ўздоўж бар'ера i не знайшоў праходу.

Карсан ступiў паўтузiна крокаў уперад, выцягнуўшы перад сабой левую руку, i нарэшце дакрануўся да бар'ера. Ён быў гладкi, пругкi, падобны болей на гуму, чым на шкло. Цёплы навобмацак, але не цяплейшы за пясок пад нагамi. I ён быў зусiм нябачны, нават зблiзку.

Ён кiнуў камень i налёг на бар'ер абедзвюма рукамi. Бар'ер як быццам крыху падаўся. Але не больш, нават пасля таго, як Карсан навалiўся на яго ўсёй сваёй вагою. Гэта было падобнае на сталь, пакрытую слоем гумы. Да нейкай мяжы пругкасць, а далей – несакрушальная цвёрдасць.

Ён прыўзняўся на наскi, але там, куды ён мог дацягнуцца, быў бар'ер.

Прышэлец, дакацiўшыся да краю арэны, вяртаўся. У Карсана зноў закружылася галава, яму стала моташна, i ён адступiў ад бар'ера. Але Прышэлец не спынiўся.

А цi далёка iдзе бар'ер унiз. Карсан устаў на каленi i пачаў раскопваць пясок. Пясок быў лёгкi, рыхлы, капаць яго было лёгка. Ён выкапаў яму глыбiнёй на два футы, – i бар'ер там усё яшчэ быў.

Прышэлец зноў кацiўся да яго. Вiдавочна, ён нiдзе не знайшоў праходу.

Але ж павiнен быць спосаб пранiкнуць праз бар'ер, падумаў Карсан. Мы павiнны неяк дабрацца адзiн да аднаго. Iначай уся гэтая дуэль не мае сэнсу.

Але не трэба спяшацца. Спачатку трэба паспрабаваць што-колечы яшчэ. Прышэлец ужо вярнуўся i спынiўся з таго боку бар'ера, усяго за нейкiх метры два ад Карсана. Здавалася, ён разглядае яго, хоць Карсан нiяк не мог выявiць у яго якiх бы там нi было органаў пачуццяў. Нiчога падобнага на вочы, вушы, нават на рот. Зрэшты, цяпер ён убачыў на паверхнi з дзесятак выемак, i якраз у гэты час з дзвюх такiх выемак раптам высунулiся два шчупальцы, якiя пагрузiлiся ў пясок, быццам спрабуючы ягоную шчыльнасць. Шчупальцы былi каля цалi дыяметрам i фута паўтара даўжынёй. Яны ўбiралiся ў выемкi, калi ў iх не было патрэбы – напрыклад, калi Прышэлец кацiўся. Да яго спосабу перамяшчэння яны, вiдавочна, не мелi дачынення. Наколькi Карсан мог меркаваць, Прышэлец перакочваўся, неяк змяняючы размяшчэнне свайго цэнтра цяжару, хоць як ён мог гэта рабiць, Карсан не меў нават далёкага ўяўлення.

Яшчэ раз паглядзеўшы на Прышэльца, ён здрыгануўся. Гэта была iстота, да жудасцi чужая ўсяму зямному, усiм формам жыцця, выяўленым на iншых планетах Сонечнай сiстэмы. I ён iнстынктыўна адчуў, што розум, якiм надзелена гэтая iстота, гэтаксама чужы ўсяму зямному, як i ягоны арганiзм.

Ды паспрабаваць трэба было. Калi гэтая iстота не мае тэлепатычных здольнасцей, спроба асуджана на няўдачу. Але Карсану здалося, што такiя здольнасцi ў Прышэльца ёсць. Ва ўсякiм разе, ён пасылаў вакол сябе амаль адчувальную хвалю адчування – адчування нянавiсцi. А калi гэтак, то, мабыць, ён зможа i чытаць думкi.

Карсан падняў камень – сваю адзiную зброю, потым дэманстратыўна шпурнуў яго на зямлю i ўзняў перад сабою пустыя рукi далонямi ўперад. Ён загаварыў, хоць i ведаў, што яго словы будуць незразумелыя гэтай iстоце, – але ён падумаў, што гэтак яму будзе лягчэй засяродзiцца на думках, якiя ён хацеў перадаць.

– А можа, мы заключым мiр? – сказаў ён, i ягоны голас дзiўна прагучаў у абсалютнай цiшынi. – Нам сказалi, што адбудзецца, калi нашы цывiлiзацыi будуць ваяваць адна з адной: знiшчэнне адной i аслабленне i рэгрэс другой. Зыход бiтвы залежыць ад таго, чым скончыцца справа ў нас. Цi не заключыць нам мiр. Вы застаяцеся ў сваёй галактыцы, мы – у сваёй?

Карсан адключыў усе свае думкi, каб атрымаць адказ.

I адказ прыйшоў – ён абрынуўся на яго амаль фiзiчна, аж Карсан пахiснуўся. Ён нават адступiў на некалькi крокаў, жахаючыся ад сiлы i глыбiнi той нянавiсцi, той прагi забiваць, якiя адкрылiся перад iм у перададзеных Прышэльцам вобразах. Не ў членападзельных словах, як перадавалiся яму думкi Адзiнай Iстоты, а ў хвалях дзiкага шаленства. Нейкi момант, што здаўся яму вечнасцю, ён змагаўся з сiлай гэтай нянавiсцi, каб ачысцiць ад яе свой розум i адагнаць чужыя думкi, якiя ён дапусцiў сабе ў галаву. Яго занудзiла.

Ягоны розум памалу вызвалiўся, як чалавек, ачуняўшы ад кашмару, пакрысе разрывае нiцi трызнення, якiмi быў аблытаны, Карсан яшчэ задыхаўся i чуў слабасць, але ён ужо мог думаць.

Ён стаяў, разглядаючы Прышэльца. Той не кратаўся з месца, пакуль iшла гэтая дуэль, якой ён ледзь не выйграў. Цяпер ён адкацiўся на некалькi футаў убок, да блiжэйшага блакiтнага куста. З выемак паказалiся тры шчупальцы i пачалi абмацваць куст, галiнка за галiнкай.

– Што ж, – сказаў Карсан, – вайна дык вайна. Яму ўдалося нават крыва ўхмыльнуцца. – Калi я правiльна цябе зразумеў, мiр цябе не задавальняе.

I, не могучы ўстрымацца ад прыгожай фразы, дадаў:

– Вайна – не на жыццё, а на смерць!

Ды ў гэтай абсалютнай цiшынi яго словы прагучалi недарэчна, – нават ён сам гэта адчуў. I тут ён зразумеў, што вайна будзе сапраўды не на жыццё, а на смерць. I яго смерць – цi смерць гэтай круглай iстоты – будзе смерцю цэлай цывiлiзацыi. Калi ён пацерпiць паражэнне, гэта прывядзе да пагiбелi чалавецтва.

Падумаўшы гэтак, ён раптам адчуў страх. Ён жа ведаў гэта напэўна, без нiякага сумнення. Ён чамусьцi ведаў, што той, хто наладзiў гэты паядынак, гаварыў праўду пра свае намеры i магчымасцi. Не абдурваў.

Будучыня чалавецтва залежыць ад яго. Пра гэта было страшна падумаць, i ён адагнаў гэтую думку. Трэба было падумаць пра пiльныя справы.

Павiнен жа быць якi-небудзь спосаб пранiкнуць праз бар'ер – цi забiваць праз бар'ер.

З дапамогай тэлепатыi? Ён спадзяваўся, што не, таму што тэлепатычныя здольнасцi Прышэльца яўна перавышалi чалавечыя. А можа, не перавышалi? Змог жа ён выгнаць з свайго розуму думкi Прышэльца. А Прышэлец? Калi ў яго мацней развiта здольнасць перадаваць свае думкi, цi не робiць гэта яго больш уразлiвым для чужых?

– Памры, – падумаў ён. – Ты зараз памрэш. Ты памiраеш. Ты...

Ён спрабаваў некалькi разоў, у розных варыянтах, спрабаваў перадаваць вобразы. Пот выступiў у яго на лбе, ён увесь калацiўся ад напружання. Але Прышэлец працягваў абмацваць куст – усё гэта зрабiла на яго не большае ўражанне, чым калi б Карсан расказваў таблiцу множання. Значыць, нiчога не выйшла.

Ад гарачынi i страшнага напружання думкi ён зноў адчуў слабасць i галавакружэнне. Ён прысеў на пясок адпачыць i заняўся пiльным вывучэннем Прышэльца. Мажлiва, ён зможа выявiць яго моцныя i слабыя бакi, даведаецца пра што-небудзь такое, што можа спатрэбiцца, калi справа дойдзе да рукапашнай.

Прышэлец абломваў галiнкi. Карсан уважлiва сачыў за iм, спрабуючы вызначыць, якiх гэта патрабуе ад яго намаганняў. Трэба будзе знайсцi такi самы куст на маiм баку, падумаў ён, самому зламаць такiя самыя галiнкi i параўнаць сiлу маiх рук i гэтых шчупальцаў.

Галiнкi адломвалiся з цяжкасцю; ён бачыў, што Прышэльцу даводзiлася з кожнай парадкам паваждацца. Кожнае шчупальца на канцы раздвойвалася, утвараючы два пальцы з кiпцюром на кожным. Кiпцюры выглядалi не надта небяспечнымi. Не больш небяспечнымi за чалавечыя пазногцi, калi даць iм крыху падрасцi.

Не, увогуле з iм не так цяжка будзе справiцца. Вядома, калi гэтыя кусты не вельмi моцныя. Карсан азiрнуўся вакол i ўбачыў якраз такi самы куст побач з сабой. Ён працягнуў руку i адламаў галiнку. Яна аказалася крохкай i нетрывалай. Вядома, Прышэлец мог наўмысна хаваць сваю сiлу, але наўрад цi.

З другога боку, дзе яго ўразлiвыя месцы? Як, уласна, можна яго забiць, калi выпадзе такая мажлiвасць? Ён зноў пачаў вывучаць працiўнiка. Яго вонкавая абалонка выглядала даволi моцнай. Спатрэбiцца якая-небудзь вострая зброя. Карсан зноў падняў камень. Ён быў цаляў 12 у даўжыню, вузкi i з адным досыць вострым краем. Калi б ён шчапаўся, як крэмень, з яго можна было б зрабiць зусiм прыстойны нож.

Прышэлец працягваў даследаваць кусты. Ён падкацiўся да блiжэйшага куста iншай разнавiднасцi. З-пад куста выскачыла блакiтная шматногая яшчарка – якраз такая самая, якую Карсан бачыў на сваiм баку.

Шчупальца Прышэльца кiнулася, схапiла яе i падняло ў паветра. Другое шчупальца пачало абрываць ёй ногi – спакойна i абыякава, як быццам гэта былi галiнкi. Яшчарка сутаргава бiлася, вiшчала рэзкiм вiскам – першы гук, якi Карсан пачуў тут, калi не лiчыць свайго голасу.

Карсан здрыгануўся, яму захацелася адвесцi вочы. Але ён прымусiў сябе глядзець – усё, што ён дазнаецца пра Прышэльца, можа аказацца карысным. Карысна нават бачыць гэту непатрэбную жорсткасць. Будзе проста прыемна прыкончыць гэту iстоту, калi гэта ўдасца.

Менавiта таму ён стрымлiваў агiду i працягваў глядзець, як Прышэлец iрве яшчарку на кавалкi.

Але ён узрадаваўся, калi яшчарка, у якой была ўжо адарвана палова ног, сцiхла, перастала бiцца i вiсела мёртвая ў Прышэльцавых шчупальцах.

Той не стаў адрываць ёй астатнiх ног i пагардлiва адкiнуў яе цела ў бок Карсана. Мёртвая яшчарка ўпала ля самых яго ног.

Яна мiнула бар'ер! Бар'ера болей няма! Карсан iмгненна ўсхапiўся, моцна сцiскаючы ў руцэ нож, i скочыў уперад. Зараз ён з iм расправiцца! Калi бар'ера няма...

Але бар'ер быў. Ён пераканаўся ў гэтым на горкiм вопыце, наляцеўшы на яго галавой i ледзь не страцiўшы прытомнасць ад удару. Яго адкiнула назад, i ён упаў.

Калi ён зноў сеў, трасучы затуманенай галавой, ён заўважыў, што ў яго бок нешта ляцiць, i, каб ухiлiцца, распластаўся на пяску. Ён убярог сваё тулава, але адчуў раптоўны востры боль у левай лытцы.

Не зважаючы на боль, ён адкацiўся назад i падняўся на ногi. Цяпер ён бачыў, што ў яго папаў камень, а Прышэлец ужо падняў другi, захапiўшы яго двума шчупальцамi, i замахнуўся.

Камень паляцеў у Карсана, але ён лёгка ўхiлiўся. Прышэлец, вiдавочна, не мог кiдаць камянi моцна i далёка. Першы камень папаў у яго толькi таму, што ён сядзеў i не бачыў, што ён ляцiць.

Ухiлiўшыся ад слаба кiнутага другога каменя, Карсан запусцiў у Прышэльца сваiм каменем, якi ўсё яшчэ быў у яго ў руцэ. Ён раптам узрадаваўся, падумаўшы: калi камянi могуць пералятаць праз бар'ер, то варта гэтым заняцца. Чалавек з дужай рукой i дакладным вокамерам...

З чатырох метраў ён не мог прамахнуцца па трохфутавай мiшэнi, i ён не прамахнуўся. Камень праляцеў дакладна i моцна – у некалькi разоў хутчэй, чым камянi, кiнутыя Прышэльцам. Ён трапiў у самую сярэдзiну, ды, на няшчасце, трапiў плазам, а не вострым канцом.

Тым не менш ён трапiў – пачуўся цяжкi ўдар, i Прышэлец яўна яго адчуў. Ён гэтым часам шукаў яшчэ каменя, але цяпер перадумаў i адкацiўся назад. Да таго часу, як Карсан падрыхтаваўся да новага кiдка, Прышэлец быў ужо за сорак метраў ад бар'ера i працягваў кацiцца назад.

Другi раз Карсан прамахнуўся на некалькi футаў, а трэцi камень не даляцеў. Прышэлец быў па-за межамi дасягальнасцi – ва ўсякiм разе, для досыць цяжкага каменя, якi мог бы зрабiць яму шкоду.

Карсан усмiхнуўся. Гэты раўнд ён выйграў. Калi не лiчыць...

Ён нагнуўся, каб паглядзець, што ў яго з нагой, i ўсмешка знiкла з яго вуснаў. Востры край каменя нанёс яму даволi глыбокую рану на некалькi цаляў даўжынёй. З яе моцна iшла кроў, хоць артэрыя, хутчэй за ўсё, закранута не была. Калi кроў спынiцца сама, усё будзе ў парадку. А калi не, справы дрэнь.

Але трэба было заняцца чымсьцi важнейшым за гэту рану. Будовай бар'ера.

Ён зноў падышоў да бар'ера, выцягнуўшы ўперад рукi. Ён знайшоў бар'ер i, упiраючыся ў яго адной рукой, кiнуў у яго жменю пяску. Пясок праляцеў наскрозь, а яго рука – не.

Арганiка i неарганiка? Не, таму што праз бар'ер праляцела мёртвая яшчарка, а яшчарка, нават мёртвая, – гэта ўсё роўна арганiка. А раслiна? Ён адламаў сучок i торкнуў iм у бар'ер. Сучок прайшоў наскрозь, але калi да бар'ера дакранулiся яго пальцы, якiя сцiскалi сучок, яны не прайшлi.

Значыць, Карсана бар'ер не прапускае, i Прышэльца таксама. А камянi, пясок, мёртвую яшчарку...

А жывая яшчарка? Ён пачаў паляваць на iх пад кустамi i хутка злавiў адну. Ён асцярожна кiнуў ёю ў бар'ер, i яна адляцела назад i пабегла прэч па блакiтным пяску.

Наколькi можна было меркаваць, гэта быў канчатковы адказ. Бар'ер перагароджваў шлях жывым iстотам. Нежывое i неарганiчнае рэчыва маглi пранiкаць праз яго.

Высветлiўшы гэта, Карсан зноў паглядзеў на сваю параненую нагу. Кроў iшла слабей – гэта значыла, што яму не трэба думаць пра турнiкет. Але трэба было знайсцi крыху вады, каб абмыць рану.

Пры думцы пра ваду ён зразумеў, што страшна хоча пiць. Калi схватка зацягнецца, рана цi позна неабходна будзе знайсцi ваду.

Накульгваючы, ён пачаў абход сваёй паловы арэны. Кранаючыся бар'ера адной рукой, ён дайшоў да паўкруглай сцяны. Яна была бачная – зблiзку яна здавалася шэра-блакiтнай – а навобмацк была акурат такая, як i бар'ер.

Карсан на ўсякi выпадак кiнуў у яе жменю пяску, – пясок прайшоў наскрозь i знiк з вачэй. Значыць, паўкруглая сцяна – гэта таксама сiлавое поле. Але суцэльнае, а не празрыстае, як бар'ер.

Ён пайшоў уздоўж сцяны, пакуль не вярнуўся да бар'ера, а потым уздоўж бар'ера да таго месца, з якога пачаў. Вады не было i следу.

Занепакоены, ён пачаў хадзiць улукаткi памiж бар'ерам i сцяной, уважлiва разглядаючы прастору памiж iмi.

Вады не было. Блакiтны пясок, блакiтныя кусты, невыносная гарачыня. I болей – нiчога.

"Напэўна, мне толькi здаецца, што я так ужо пакутую ад смагi", – сказаў ён сабе. Колькi прайшло часу? Вядома, на меркi яго прасторы-часу – нiколькi. Яму ж было сказана, што пакуль ён тут, там час стаiць на месцы. Але жыццёвыя працэсы ў яго арганiзме iдуць i тут. Колькi ж прайшло часу, калi вымяраць яго гэтымi працэсамi? Верагодна, тры-чатыры гадзiны. Ва ўсякiм разе, не так доўга, каб пачаць сур'ёзна пакутаваць ад смагi.

I ўсё-такi ён моцна ўсмяг. У горле ў яго перасохла. Можа, ад гарачынi. А было сапраўды горача! Напэўна, градусаў 55. Сухая гарачыня без руху паветра.

Ён моцна кульгаў i быў знясiлены да таго часу, як скончыў безвынiковы абход сваiх уладанняў.

Ён паглядзеў на нерухомага Прышэльца i падумаў: спадзяюся, што i яму гэтаксама пагана. Вельмi можа быць, што так i ёсць. Нам жа сказалi, што абставiны тут аднолькава незнаёмыя i аднолькава непрыемныя нам абодвум. Можа, на планеце Прышэльцаў нармальная тэмпература – градусаў 90. Можа, тут, дзе Карсан марудна падсмажваецца, Прышэлец замярзае.

А можа, паветра тут занадта шчыльнае для Прышэльца, як яно занадта разрэджанае для Карсана. Пасля прагулянкi ён проста задыхаўся. Цяпер ён сцямiў, што паветра тут не шчыльнейшае, чым на Марсе.

I нiякай вады.

Гэта азначала, што для барацьбы пастаўлена мяжа – ва ўсякiм разе, для яго. Калi ён не знойдзе спосабу пранiкнуць праз бар'ер або забiць ворага, застаючыся з гэтага боку, – рана цi позна яго заб'е смага.

Ён зразумеў, што трэба спяшацца. Ды ўсё-такi ён прымусiў сябе прысесцi, каб трохi адпачыць i падумаць.

Што рабiць? Нiчога. I тым не менш спраў шмат. Вось, напрыклад, розныя вiды кустоў. Яны выглядаюць не вельмi шматабяцальна, але трэба ўважлiва iх вывучыць. Потым нага: з ёю нешта трэба зрабiць, хоць i без вады. Падрыхтаваць боепрыпасы ў выглядзе камянёў. Знайсцi камень, з якога можна было б зрабiць добры нож.

Нага да таго часу моцна разбалелася, i ён вырашыў пачаць з яе. На адным з кустоў расло лiсце або нешта накшталт лiсця. Ён сарваў жменю лiсця i вырашыў рызыкнуць. Лiстамi ён сцёр пясок, гразь i запечаную кроў, потым зрабiў кампрэс з свежага лiсця i прывязаў яго да нагi вусiкамi з таго самага куста.

Гэтыя вусiкi аказалiся нечакана моцнымi. Яны былi тонкiя, але затое гнуткiя i пругкiя, i ён не мог iх пераламаць, як нi стараўся. Давялося адпiлоўваць iх вострым краем блакiтнага каменя. Тыя вусiкi, што былi таўсцейшыя, у даўжыню дасягалi цэлага фута, i ён на ўсякi выпадак запомнiў, што, калi iх звязаць па некалькi штук, атрымаецца даволi добрая вяроўка. Можа, вяроўка яму спатрэбiцца.

Ён працягваў даследаваць кусты. Заставалася яшчэ тры разнавiднасцi. Адны кусты былi без лiсця, сухiя, крохкiя, падобныя да сухiх перакацi-поле. Другiя былi мяккiя i крышылiся, амаль як гнiляк. Падобна было, што з iх выйдзе цудоўны трут для агню. Трэцiя былi больш чым астатнiя падобныя да дрэў. У iх было далiкатнае лiсце, якое згортвалася пры дотыку, а сцяблы былi хоць i кароткiя, але трывалыя i моцныя.

Было горача. Невыносна горача.

Моцна кульгаючы, Карсан падышоў да бар'ера i памацаў, цi тут ён яшчэ. Бар'ер усё яшчэ быў тут.

Нейкi час ён стаяў i глядзеў на Прышэльца. Той трымаўся на бяспечнай адлегласцi ад бар'ера i там нешта рабiў, рухаючыся ўзад i ўперад. Што ён рабiў, Карсан разгледзець не мог.

Адзiн раз ён спынiўся, крыху наблiзiўся i як быццам утаропiўся на Карсана. I зноў Карсану прыйшлося змагацца з прыступам млосцi. Ён шпурнуў у Прышэльца каменем, той адступiў i працягваў займацца сваёй незразумелай справай.

Прынамсi, Карсан мог трымаць яго на адлегласцi.

"Вельмi многа з гэтага карысцi", – падумаў ён з горыччу. Тым не менш наступныя дзве гадзiны ён правёў, збiраючы камянi патрэбнай велiчынi i складаючы iх у акуратныя кучкi паблiзу ад бар'ера.

Горла ў яго гарэла. Ён амаль нi пра што не мог думаць, акрамя вады.

Але яму даводзiлася думаць. Пра тое, як пранiкнуць праз бар'ер, як дабрацца да гэтай iстоты i забiць яе, пакуль гарачыня i смага не забiлi яго самога.

Бар'ер з абодвух бакоў даходзiў да сцяны. А зверху i знiзу?

Некаторы час у Карсана ў галаве стаяў нейкi туман, i ён чiяк не мог даўмецца, як яму гэта высветлiць. Седзячы нерухома на блакiтным пяску (а як ён сеў – гэтага ён не памятаў), ён бязмэтна глядзеў, як блакiтная яшчарка перабягае ад аднаго куста да другога.

Карсан усмiхнуўся ёй. Можа, у яго ў галаве штосьцi было не ў парадку, бо ён раптам успомнiў старыя балачкi марсiянскiх каланiстаў: "...Хутка табе робiцца так адзiнока, што ты пачынаеш загаворваць з яшчаркамi, а потым настае час, калi яны пачынаюць табе адказваць..."

Вядома, яму трэба было думаць пра тое, як забiць Прышэлыiа, але замест гэтага ён усмiхнуўся яшчарцы i сказаў:

– Прывiтанне!

Яшчарка зрабiла некалькi крокаў да яго.

– Прывiтанне! – адказала яна.