Текст книги "Дэжа вю: перавыбранае"

Автор книги: Андрэй Хадановіч

З кнігі “Несымэтрычныя сны” (2010)

 
АБМЕНЬНІК
 
 
Я прыходжу ў “абмен валюты”:
памяняць на верасень люты,
памяняць на грошы гады,
каб – нябедны і малады,
каб яшчэ раз пабыць дзіцёнкам,
абмяняцца з табой пярсьцёнкам,
каб жадалі каханьня ў тосьце,
каб – жывыя ўсе нашы госьці…
Па якім мяняеце курсе?
Толькі дзеўчына зноў ня ў курсе.
 

 
РАЗМОВА З РЭХАМ
 
 
– Хто скажа табе, калі ты не зашпіліш прарэха?
– …рэха.
– І толькі яно, бо людзям усё роўна настолькі?
– …толькі.
– Хто будзе маніць, хто падставіць цябе неўспадзеўкі?
– …дзеўкі.
– Ёй будзе няёмка, як схлусіць табе незнаёмка?
–…ёмка.
– І хто яны ўсе, у якіх ты ня знойдзеш спагады?
– …гады.
– Што кажуць табе, зь іх грашыма, з басэйнам і з пляжам?
– …спляжым.
– І хто ты для іх, што ні бэ ў тваёй мове, ні мэ, бля?
– …мэбля.
– Куды яны шлюць цябе, зь беднай тваёй апранахай?
– …
 

 
СЬВЯТА ПАЭЗІІ
 
 
(Па матывах Андрэя Радыёнава)
 
 
Вечарына паэзіі, на жаль, пераносіцца –
аўтар учора палучыў у пераносіцу.
Аўтар хацеў быць ня горшым за Ясеніна,
і вось вечарына паэзіі адменена.
Аўтар чытаў свае вершы прастытуткам.
На трэцім радку яго назвалі ублюдкам.
Маўчаньне – золата, слова – срэбра.
Аўтар адказаў. Яму далі па рэбрах.
Аўтар хадзіў у выкшталцоных лірыках,
пакуль пагодным вечарам ня трапілі па нырках.
Аматар Бадлера, перакладчык Паўнда
не пратрымаўся да канца першага раўнду.
На чужыя мазгі не шкадуючы пудры,
ён нешта пра каханьне выпісваў на кампутары,
трымаўся за мышку на зайздрасьць мікі-маўсу,
але ў канктрэтнай бойцы трох хвілін не пратрымаўся.
Аўтару заехалі шыкоўнаю буцай.
Вечарыны паэзіі, на жаль, не адбудзецца.
Упаў на зямлю, як пад сярпом тваім калосьсе.
Вечарыны не адбудзецца. Сьвята адбылося.
 

 
ПЭ. ЭС.
 
 
У ноч, калі лебедзю ў сквэры скруцілі шыю,
а дзеўчына зноў засталася без парасона,
я цягаўся па Менску, зьбіраючы словы чужыя,
і каля Батанічнага саду з адной сустрэўся пэрсонай.
Ён працягнуў мне ў плястыкавай бутэльцы “джын-тонік”, паглядзеў так, нібы запрашаў у рэлігійную сэкту,
і прадставіўся як выдавец белліту й крыху садоўнік,
анёл-садоўнік гэтага вось праспэкту.
І я слухаў яго, фільтруючы словы і кантралюючы рухі, покуль ён разбаўляў свой “джын-тонік” гарэлкаю проста з рыльца.
І матылькі начныя сядалі яму на рукі,
і ён дыхаў цёплым паветрам на іхныя крылцы.
Мы пайшлі да дзіцячай чыгункі – калі яшчэ гэты ранак!
Другая пляшка “джын-тоніку” для падтрыманьня гаворкі.
– Дарэчы, як цябе зваць? Мяне Франак.
Да ну цябе, малец, у сраку! Сам ты Георгій!
На будынку бібліятэкі агеньчыкі танчылі полечку.
На стаянцы таксі цалаваліся закаханыя парачкі.
Ён сказаў мне, што ён ганаровы жыхар Наваполацку,
і выцягнуў з торбы падпольных кніжак два пачкі.
Драўляны дзядок ганяў мухабойкай кабету-інсэкту
на радасьць дзядам і бабулям у маргінальнай крытыцы…
А я глядзеў, як аднафамілец прахезанага праспэкту
піў і дыхаў начным матылькам на халодныя крылцы.
 

 
ПАЛЕСКІ ЦЫРУЛЬНІК
 
 
В. А.
 
 
Сонца яму на скуры малюе зоркі і свастыкі,
а ён, паслаўшы апёкі да самай яснай халеры,
паказвае найвышэйшую клясу мастацкай гімнастыкі,
калі размотвае стужкай рулён туалетнай паперы.
Плыве за вадою й зрабіўся крыху цырульнікам,
бо неабачлівым рыбкам галовы стрыжэ да шыек,
хвасты падстрыгае русалкам, палескі унікум,
ператвараючы іх у спартсмэнак-паралімпіек.
Воўну з аблокаў стрыжэ і сплаўляе паверхняй ракі,
а рэшткі ўначы сабе цягне ў намёт пад голаў;
смак хлеба, якім ён корміць мясцовых дзяўчат з рукі, аддае сродкам ад камароў – зрынутых зь неба анёлаў.
Ён ведае, дзе бярозкі растуць скрозь старыя пні,
нібы на голае цела мераюць фенечкі і маністы.
Калі ён заходзіць мыцца ў раку, у мыльнай пене сьляпні
канаюць, быццам замерзлыя ў горных сьнягах альпіністы.
Гарэлку ператварае ўначы ў навальнічны сок,
які цячэ лістотаю дуба ў жывым электрычным праменьні, і кроплі здаюцца сухімі, як жоўты палескі пясок,
быццам сябры й сяброўкі кінулі зь неба па жмені.
Сьцьвіга, ліпень 2005
 

 
КЛЯСЫКА
 
 
Аб дзьверы яе хлапцы разьбівалі лбы,
пасьля залівалі раны з рыльца за ровам.
А сонца хавалася ў шатах яе вярбы,
а вецер ганяўся па лузе за ейным роварам.
Цёткі казалі: “Надта ж любіць сябе”.
Дзеўкі казалі: “Хопіць фарсіць, карова!”
Хлапцы маўчалі. Адзін выразаў імя на вярбе,
іншы лісты пакідаў на багажніку ровара.
Дні цяклі, як заўжды: касьба, малацьба,
рыбнадзор, браканьерства, схаваны бровар.
А малец пісаў у рыфму: “Вярба – судзьба”,
а іншы таксама ў рыфму: “Ровар – гейм овэр”.
Дзяўчыну зьвязуць у горад – і ўсё, труба!
Мужык яе, кухар (па-гарадзкому “шэф-повар”),
нядаўна купіў круты рэстаран “Вярба”
і мае крутую тачку маркі Land Rover.
Палова вёскі нап’ецца – у знак журбы,
другая ўжо будзе пад мухай, а мух тут прорва...
А вецер пляце на прутках ейнай вярбы,
а сонца вяжа на сьпіцах ейнага ровара.
 

 
НЕСЫМЭТРЫЧНЫЯ СНЫ
 
 
каб меў я мабільнік, зараз было б на ім безь сямі тры
ноч – і мы сьнім адно аднаго, але без сымэтрыі
ты сьніш, быццам я на верш для цябе не шкадую паперы
я сьню, быццам ты мне звоніш, і я званю – табе ў дзьверы
ты сьніш, бы вязеш з бацькамі знаёміць, а я – што іх дома няма
і ты са мной застаесься зусім нечакана сама
ты сьніш, нібы я сарамлівы, а я – што нахабны і дужы
ты – быццам кахаю ў душЫ, а я – што кахаю ў дУшы
ты сьніш, нібы кажаш: каго яшчэ ў свае запішу я абраньніцы
а я – што лаві імгненьне і хопіць згадваць аб раніцы
ты сьніш, бы звоніць мабільнік і мы спыняемся ў выніку
а я – што за кайф, калі табе не ламаюць кайф па мабільніку
я сьню, нібы вучыш мяне такім рэчам, якім не вучылі ў школе
ты сьніш, нібы я нарэшце кажу, чаго не казаў ніколі
я сьню, што мы разам з табой парушаем да раніцы цішыню
у сьне, дзе ты проста ню, а я цябе проста сьню
 

 
ДЗЕСЯЦЬ СПОСАБАЎ БЫЦЬ ВЫЦЯГНУТЫМ З ЛОЖКА ДЗЯЎЧЫНЫ
 
 
Ты ўжо разьдзеў і цябе ўжо разьдзелі.
Хто ж цябе выцягне зь цёплай пасьцелі?
Шмат перашкод у інтымным жыцьці.
Спынімся на дзесяці.
Першы спосаб банальны. Сусед прыходзіць пазычыць крэслы
для застольля, а заадно й запрасіць на бяседу.
І нецярплівы чытач, што чакае тут рыфмы “чрэслы”,
будзе расчараваны – яна адчыніць суседу.
Другі. Разам з ложкам вы расхісталі й кніжную шафу, і – бля-
кбастэр зь бібліятэкай адразу даходзіць да кульмінацыі, бо зьверху на вас сыпецца поўны збор з творамі Васіля
Быкава. Першыя восем тамоў. Магло быць і чатырнаццаць!
Трэці. Ты заўважаеш, што вас у пакоі ня двое:
хтосьці варожа шыпіць за стосікам “Нашае Нівы”.
“Гэта мой коцік, – тлумачыць яна, – бо я люблю ўсё жывое”.
І, выціраючы кроў табе з твару: “Ну так, ён вельмі раўнівы”.
 
 
Чацьверты. Усё было клас. Яна грызла падушку зубамі.
Толькі ў самы разгар інтымнасьцяў вашых:
“Стой! Там жа па тэліку інаўгурацыя прэзыдэнта Абамы!
Пойдзем глядзець! Што значыць “лепш ідзі да мяне”? Ты што, фашык?!”
Пяты. Звоніць мабільнік. “Танечка, прывітаньне!
Так, толькі вельмі хуценька. Я размаўляць ня ў стане”.
І размаўляе гадзіну, радасная, як слон.
З гора вылазіш з ложка і йдзеш глядзець біятлон.
Шосты. Толькі яна прашаптала: “ну ўсё, цяпер я цяжарная”, як вас, уварваўшыся ў дом, паліваюць са шлянгаў пажарныя.
Паўбудынку згарэла, і ты вінаваты, каўбой:
сьвечку запальвалі? Трэба гасіць за сабой!
У параўнаньні зь сёмым, папярэднія – дробязі,
бо яна, пасярод любошчаў, кажа: “З табой так добра!
З раніцы напішу пра гэта ў жывым часопісе...”
Ты ўцякаеш так хутка, быццам у ложку – кобра.
Восьмы. Суворыя людзі ўламіліся ў хату пад раніцу,
і забіраюць, але не цябе, а тваю абраньніцу.
Трэ было ў войска самой ісьці, як сяброўкі раілі.
Ледзь не забыўся: падзеі разгортваюцца ў Ізраілі.
Дзявяты. Раптам – сьвятло і хтось шасьцікрылы з трубою.
Ты думаў, што апакаліпсіс і сьвету настаў хэпі-энд.
“Дзяўчына! У нашай галяктыцы ўсе трызьняць толькі табою!
А ты брысь адсюль, распусьнік, ты лішні тут элемэнт!”
Дзясяты – і самы надзейны – спосаб такі:
у дзьверы звоняць яе бацькі.
 

 
БЕЛАРУСКІЯ МУЖЧЫНЫ
 
 
Беларускі мужчына прыходзіць на сьвет
у камарыных укусах замест радзімак
і таму добра ведае: дзе больш балотаў, там больш радзімы.
Беларускі мужчына ўмее апынуцца ў такой багне,
што адтуль ні халеры ня выцягнеш, але беларускі мужчына цягне.
Беларускі мужчына выдатна ведае дзесяць бульбяных страваў
і сто дзесяць адмазак ня чысьціць бульбы,
бо мае шмат іншых справаў.
Беларускі мужчына жыве ў самым цэнтры Эўропы,
калі верыць мапе:
ў гэтым цэнтры стаіць канапа і беларускі мужчына
ляжыць на канапе.
Яго дзед перажыў калгас і мэліярацыю.
Яго бацька – крызіс сярэдняга веку і гіпэрінфляцыю.
Яго дом перажыў рамонт. Яго кот перажыў кастрацыю.
Ён гаворыць, што можа быць горай, – і мае рацыю.
Беларускі мужчына купляе машыну, прыгнаную з-за мяжы, і другую палову жыцьця шчасьліва жыве зь ёй у гаражы.
Беларускі мужчына – футбольны фанат. Калі раптам заб’юць мазілы, шматкватэрны дом патрасаюць пякельныя сілы.
Беларускі мужчына ня чуў пра паліткарэктнасьць ніколі
і таму жартуе так сьмешна, што лепей ня слухаць без алькаголю.
Кожны трэці п’е піва, другі кожны трэці – гарэлку, а трэці трэці
разумее: гарэлка бязь піва – грошы на вецер.
Яго дзед перажыў калгас і мэліярацыю.
Яго бацька – крызіс сярэдняга веку і гіпэрінфляцыю.
Яго дом перажыў рамонт. Яго кот перажыў кастрацыю.
Ён гаворыць, што можа быць горай, – і мае рацыю.
Беларускі мужчына падасьць жанчыне руку і набудзе кветак, і аднойчы паабяцае не раскідваць па доме шкарпэтак!
Беларускі мужчына аматар праводзіць выходныя дома.
Часам выйдзе на дзесяць хвілін і вяртаецца ўночы.
Дзе быў, невядома.
Засынае ў таксоўцы, што едзе дамоў,
прачынаецца ў незнаёмым трамваі…
І нікому ня ясна, за што яго жонка трывае,
выбачае футбол і канапу, гараж і буханьне?
Беларускі мужчына – чысты аб’ект каханьня.
Яго дзед перажыў калгас і мэліярацыю.
Яго бацька – крызіс сярэдняга веку і гіпэрінфляцыю.
Яго дом перажыў рамонт. Яго кот перажыў кастрацыю.
Ён гаворыць, што можа быць горай, – і мае рацыю.
 

 
ВЕРШЫК ПРА САНКІ
 
 
калі мама з татам табе куплялі першыя санкі
ты ведаў, што будзеш катаць усіх дзяўчат у двары
потым, калі жыватом аб ваду навярнуўся з тарзанкі
ты ведаў, што ёй цікава – патонеш ці не ў віры
калі ў школьным ціры наўмысна паліў па мішэні
ад якой не пасьпеў яшчэ адысьці ваянрук
ты ведаў, што будзе адразу пасьля, а потым твае кішэні
стануць сховам ад ветру для самых прыгожых рук
калі крэмзаў парту сьцягнутым дома сьцізорыкам
і зь непераможным кампом змагаўся ў шахматы й го
калі на мяжы скандалу спрачаўся ў класе з гісторыкам
адзін гісторык у класе ня ведаў, дзеля каго
і хай аднакласьнік з парыжу сёньня глядзіць з дакорам на
“баралускага” лузэра, што робіць ня тое з жыцьцём
а ты глядзіш, як дачка глядзіць на хлапцоў – і ня сорамна
перад ейнаю мамай – ты быў нармальным дзіцём
 

 
ПСІХААНАЛІЗ
 
 
Упершыню цалаваўся ў дзіцячым садку:
сярэдняя група, сярэдзіна ціхай гадзіны.
Дзеўчына доўга трымала мяне за руку,
потым прызналася: я ў яе не адзіны.
Упершыню мяне моцна пабілі ў старэйшай
групе – тая дзяўчынка, зь якой цалаваўся ў сярэдняй.
Я наглядзеўся tv – і назваў яе гейшай.
Гейша таксама глядзела tv. Бойка была канкрэтнай.
Упершыню пасварыўся зь сябрам у першым класе,
дзеля дзяўчынкі, зь якою біўся ў старэйшай групе:
“Ты ж мне пакляўся! Я ж на цябе паклаўся!
Што робіць ейны волас у гэтым гарохавым супе?!”
Упершыню спавядаўся, мыючы сходы за шатняю,
сябру сяброўкі на тэму сяброўкі сябра.
“Сёньня дала мне…” – кажу. Патлумачыць “…дала сьпісаць хатняе”
я не пасьпеў – перашкодзіла сябрава швабра…
Дваццаць гадоў мінула – і вось, ляжу на кушэтцы
сябра-псіхааналітыка, што зламаў аб мяне
некалі швабру: “Ты тут ні пры чым. Я ня верыў Сьветцы.
Дзеўкі няверныя. Здрада не абміне.
Я таксама герой. На тую цягне, да гэтай хіліць.
Хоць ты жаніся зь першаю выпадковаю.
Пабяруся з балгаркай – і хай мяне піліць!
Пазнаёмлюся зь фінкай – і хай падколвае!
Сьветка ж (ты сьведка!) заўжды карысталася попытам.
У адзінаццатым класе скокнула ў даўжыню.
Прызямляецца. З попы пясок атрасае. А попа там!..
Дваццаць гадоў мінула, а бачу, бы ўпершыню”.
Хутка пясок будзе сыпацца, а ён пра дзіцячыя дупы.
Слухаеш – і ня ведаеш, хто аналітык, хто псіх.
Раскажы пра садок. Інвалідам сярэдняй групы
хопіць кушэтак. На ўсіх.
 

 
ВЫХАВАНЬНЕ ПАЧУЦЬЦЯЎ
 

І толькі ў хваляваньні скуб рукаў,

Калі цябе да дошкі выклікалі.

Рыгор Барадулін

 
Школа, дзе я вучыўся, была сярэдняй –
якраз пасярэдзіне між кальцавой і цыганскім пасёлкам.
Бяжыш папаліць у лясок, а там ужо вучні суседняй:
маглі пазнаёміць зь цёлкамі, маглі і аттырыць з толкам.
Ваенрук па мянушцы Дзот калашом наводзіў парадак,
фізрук па прозьвішчы Пшонка
трапляў ува ўсе баскетбольныя кольцы,
піянэры на лесьвіцы ціскалі акцябратак,
піянэрак за шатняю ціскалі камсамольцы.
Школа ігнаравала нашы дурныя жарты.
Вучні ўдавалі, што не разумеюць кпінаў.
Але аднойчы мой аднаклясьнік запусьціў у настаўніцу партай –
і былі тыя, хто шкадаваў, што ён не дакінуў.
Мы добра ведалі, што ў нас называюць капустай,
а вось пра дзяцей у капусьце бацькі нам не расказалі.
У нас не было басэйну для знаёмства з распустай,
таму хараство дзяўчатак мы адкрывалі ў спартзалі.
Раз на фізры, калі мы ўсёй клясай поўзалі па канаце, я завіс – ні туды, ні сюды – паміж падлогай і стольлю, і ты раптам спыніла ўвагу на маёй клаўнадзе:
а хто там вісіць дагары нагамі й не наракае на долю?
Я пачуў тваё рагатаньне – і ляснуўся долу на маты.
Покуль Пшонка нешта крычаў, а пасьля перайшоў на маты, ты пяшчотна сказала “прыдурак”, унушыўшы адной ухмылкай, што маё зьяўленьне на сьвет не было фатальнай памылкай.
Я ня мог да цябе павярнуцца сьпінай і не наважваўся тварам, адчуваў сябе закаханым у прыгажуню пачварам.
Сэрца білася ў захапленьні, варта толькі вачыма сустрэцца, як –
уваскрэсьлі боства й натхненьне, і жыцьцё, і сьлёзы, й эрэкцыя.
Каб цябе ўратаваць ад адказу з двойкаю немінучай,
я гатовы быў зьесьці твой дзёньнік і крэйду разам з анучай.
Я табе падказаў усе даты па гісторыі Рыма і Грэцыі,
а потым катаў на раме – на злосьць дзяржаўтаінспэкцыі.
Мы езьдзілі разам трамваем, пасьля ў падземным вагоне
(якраз нядаўна пусьцілі мэтро), палілі ў цябе на балконе, на тваім дні нараджэньня я насьмяшыў тусоўку
і – вяршыня інтымнасьці – пазычыў табе насоўку.
Ты плакала – я выціраў. Ты мне казала: “Ня трэба”.
Казала, што хутка зьедзеш, бо тут савок і імпэрыя.
А потым: “Дурны, я кахаю іншага. Табе да яго, як да неба”.
Я паглядзеў на неба, халоднае, нізкае, шэрае.
 

 
УРОКІ СЬПЕВАЎ
 
 
Колькі год запар на дзень нараджэньня з раніцы ў электрычцы, мроячы пра стоп-кран у вушах, каб хоць на хвілю – ціш.
Перакрыкваючы рынгтон з “калі вам крыху за трыццаць”, хлопчык-жабрак сьпявае: “дзяцінства, куды ты ляціш?”
А і напраўду, куды? Бо пацану на мыліцах
ні пабегаць па дахах, ні паганяць галубоў.
Хто наагул дакладна скажа і не памыліцца,
з кім плюсаваць Наташку, каб у суме любоў?
Помню, настаўнік сьпеваў, што кіраваў нашым хорам,
на сьвята савецкай арміі вадзіў нас на вінзавод,
потым зьнікаў і вяртаўся чырвоны, а хлопцы зь нямым дакорам
глядзелі яму наўздагон, набіваючы тортам жывот.
Помню Пятра, ударніка працы і проста ўдарніка:
так граў на вясельлях, што фаны не адпускалі ў WC.
Пяяў для нас, як прапаў сабака, а потым разам з напарнікам
прапаў – і толькі праз тыдзень абодвух знайшлі ў рацэ.
На дзень нараджэньня паштоўкай паслаў запрашэньне сяброўцы.
Яна прыйшла ў такім макіяжы, што ясна: мама – грымёр.
У самы разгар нашых сьпеваў сусед па пляцоўцы
ня вытрымаў: “Хулі шуміце, учора Андропаў памёр!”
Але ў аматараў цішыні надзвычай крыклівыя дзеці.
Ягоны сын вучыў мяне гульням, да якіх я ня звык:
скакаў па дошках і гучна пяяў:
“ЯК ХОРАША ЖЫЦЬ НА СЬВЕЦЕ!”
Я радасна скочыў за ім на дошку – й нагой напароўся на цьвік.
Успомніць жахліва, як потым да ліфта адольваў сходы.
Нават цяпер згадаю – і правы ступак памацаю.
Зрэшты, а як іначай было дабіцца, каб я заўсёды
помніў пра песьню хлопца, што стопудова меў рацыю?
 

 
РАДЫЁ-ВІЁН
 

Mais ou sont les neiges d’antan?

Франсуа Віён

О, как похож ты, тающий снег…

“Ласковый май”

 
Хлопец насупраць – ня супэр-зорка, дзяўчынка яго – ня мэга, але, пяшчотна абняўшы, яна гаворыць яму:
“Мама казала, праз сорак дзён пасьля першага сьнегу
выпадае сапраўдны, каторы – на ўсю зіму.
Першы быў пазаўчора, я падлічыла – і, ведаеш,
гэта зіма пачнецца якраз трыццаць першага сьнежня.
Той Новы год быў нейкі ня вельмі вясёлы, у гэты ж
так пагуляем, што дворнікам зранку будзе ня сьмешна!”
Я пагуляю таксама. Хай сьнег замятае дарогу,
што перайду, каб дрэнных прыкмет не баяўся сустрэчны кот.
Буду брысьці па леташнім сьнезе і згадваць сабе патроху
тых, якія мінулі, як гэты год.
Дзе прыўкрасная А., выдатніца па фізкультуры?
Як аблягалі попку яе трусы!
Як яна танчыла пад “You My Heart” са школьнай апаратуры, за вялікія вушы закінуўшы валасы!
Дзе чароўная Н., што ведала ўсе памеры
і вершавала пра маці, радзіму і ўсё такое?
Я хацеў яе… Н. разгадала мае намеры –
і пасьпявала схавацца ў піянерскім пакоі.
Дзе дзівосная М., што ў інтэрнаце шпалеры
клеіла разам са мной, каб квітнеў унівэрсытэт?
Я не заўважыў, як трапіў да яе ў кавалеры,
і ня ведаў, што трэба рабіць, застаўшыся тэт-а-тэт.
Дзе спакусьніца І., што езьдзіла з намі на бульбу
і не здала іспытаў, нарадзіўшы дзіця?
Я напісаў ёй агульны сшытак вершаў і – mea culpa! –
так і не перайшоў ад паэзіі да жыцьця.
Дзе неймаверная В. з Крыжоўкі на Менскім узмор’і?
(Брат, лейтэнант ГБ, пагражаў, што мяне дастане.)
Потым я бачыў яе ў праграме “Прагноз надвор’я”: нешта пра пацяпленьне й сьнег, каторы растане…
Хай ласкавы шансон у кавярні гучыць папсова,
покуль зь дзяўчынкай цалуецца маладзён.
Кожны леташні сьнег растане своечасова,
каб нам было што ўспомніць праз сорак дзён.
 

 
ДОЎГАЯ ДАРОГА ДА ГАРШКА
 
 
а здорава было б узяць і напісаць сямейную сагу
пра бацькоў і дзяцей і назваць яе “доўгая дарога да гаршка”
тамоў так на сто пяцьдзясят прывітаньне бальзаку
калі ў друкарцы і ў аўтара хопіць на ўсё парашка
капітальна прадумаць розныя сюжэтныя адгалінаваньні
каб плынь сьвядомасьці бараніла віры свае
каб каханкі ў ложку шкілеты ў шафе тапельцы ў ваньне
і духоўнасьць духоўнасьць духоўнасьць а як безь яе
вось скажам філфак унівэру да самай спартзалі набіты німфэткамі
з гарадзкою прапіскай сurrent мusic: на мурамскай дарожцы стаялі тры
ён знаёміцца і адразу ж пачынае яе параўноўваць з рознымі кветкамі
бо ён тут адзіны зь вёскі яму сямнаццаць столькі ж александры…
ён з маленства аматар броўкі яна мае пірсінг на броўцы
кажа што кветкі выклікаюць у яе іншы асацыятыўны шэраг
яны нешта п’юць ён прачынаецца зранку на ейнай сяброўцы
яна дарыць яму пацалунак ён згадвае аб людажэрах
яна кажа што ейныя бацька і брат толькі што селі
за групавое забойства яе папярэдняга жаніха
і пакуль яны там трэба хутка згуляць вясельле
як гэта ледзьве знаёмыя? а каму я тады да раніцы ладзіла вднх?
трыццаць дзьве незамужнія аднакурсьніцы вялі іх замест канвою
адзінаццаць абкураных дваццаць адна бухая
і толькі пад праваслаўнай былой уніяцкай царквою
ён зразумеў што напраўду кахае
гасьцей панаехала цэлы аўтобус як на экскурсію
апошні раз ён так хваляваўся калі вучыўся браць акорды з барэ
празь дзевяць месяцаў яна мела найпрыгажэйшы жывот на курсе
хлопчыку ў гонар здадзенага іспыту далі імя анарэ
ад крыкаў маленькага генія зранку расколвалася башка
але гэта палова бяды бо нягоднік паставіў мэтаю
з паўгадзінкі паседзеўшы марна пасьля пакакаць міма гаршка
разоў гэтак сто пяцьдзясят каб бацькі чалавечую мелі камэдыю
і вось зь яго вырас батан-выкладчык пад гучны гоман
ён сочыць як у студэнтак сыходзіць румянец са шчок
покуль ён валіць ім мантру: рамантычны энтузіязм іронія гофман
і залаты гаршчок
залаты гаршчок
залаты гаршчок
 

 
ФАЛЬШЫВЫЯ СЯБРЫ ПЕРАКЛАДЧЫКА
 
 
Ён верыў у Дзеда-Мароза, яна ў выкраданьне Эўропы,
яго бацькі ў камунізм, яе бацькі ў гараскопы.
Ён – лютаўскі Вадалей, яна – верасьнёвыя Шалі,
і ейныя тата і мама яго на першых парах запрашалі.
Ейныя продкі былі элітай яйкагаловай:
бацька – доктар навук, маці – проста мэгера.
А кавалер іх дачкі меў тады восем з паловай,
і ўсе яго звалі Гоша, яна ж называла – Гера.
Яна ў свае сем была вундэркіндам і нават ведала троху
лаціну. Сказала яму: “Carpe diem! Перакладзеш з Гарацыя?”
Ён дома аскуб адрыўны каляндар. Пасьля стаяў на гароху, бо бацька ня трапіў тады на цягнік, а ў бацькі рука гарачая…
Празь дзесяць гадоў ён сустрэў яе на ўзьбярэжжы Юрмалы.
Убачыў – і крочыў за ёю ў ваду, адчуўшы юр не малы.
Яна крычала: “тану!”, а ён: “не патонеш, мячык!” –
і перакладаў яе з хвалі на хвалю, як перакладчык.
Яна яму: “што ты робіш?”, а ён у адказ: “то и делаю!” –
і цалаваў яе проста ў Балтыйскае мора.
Потым ён жартаваў, што вышэйшы на цэлую
галаву. А яна яму: “Цэлую? Ты ж на яе – хворы!”
Ейны бацька сказаў: “Валіў бы ты ў войска, лепш у памежнікі!”
Ён адказаў: “Carpe diem! Гэта з паэзіі Рыма”.
Потым дадаў: “Вы – вяршкі грамадзтва, мы – яго вершыкі”.
Потым ляснуў дзьвярыма.
Ейная мама на кухні да ранку рыдала, як плачка,
павучала дурніцу восем гадзінаў запар:
“Доча, калі ты хочаш у лінгвістычны на перакладчыка, ён – твой фальшывы сябар!
Хочаш на перакладчыка – менш паэзіі!
Хочаш у лінгвістычны – сябруй з галавою!”
Уночы яна прысьніла, што яму галаву адрэзалі,
і яна размаўляла зь ёй, як з жывою,
любавалася ўсьмешкай зь беларусьфільмаўскім прыкусам
і пахавала ў вазоне з маміным фікусам…
Хтось назаве ўсё гэта казкай ці містыкай, іншыя скажуць: “Жыцьцё – тэатар, які пачынаецца зь вешалкі”.
Сёньня яна працуе высокааплатнаю сынхраністкай.
Ён сядзіць у яе на шыі, перакладаючы вершыкі.
 

 
ЗЯЛЁНАЯ ГАРБАТА
 
 
Гэткае адчуваньне, што да мяжы засталося гадзіны дзьве, як тады, калі на ялінках у Беластоку расквіталі гірлянды; ты чуеш, як малазнаёмая мова гудзе ў галаве,
як булькае ў торбе чароўны напой з Ірляндыі.
А недзе ЖЖ-карыстальніца зь немаўлём піша сваю ідылію, і цішыня, падзяляючы вашыя словы, здаецца няспыннай; покуль ты, нібыта вясьляр акадэмічнага стылю,
набіраеш хуткасьць наперад сьпінай
у intercity ў адным вагоне з аматарамі паленьня, і на ролю ахвяры табе пасаваў бы любы, –
але недзе там немаўля, седзячы ў яе на каленях,
сьмяецца табе здалёк на ўсе чатыры зубы.
І ты дасылаеш ёй словы, якія ня будуць страляць гарматай, але павольна дзейнічаць далікатна запаранай зялёнай гарбатай, каб яна ад іх не заплакала, на сьмех усяму тралейбусу, сярод падагрэтага зусім не зялёнай гарбатай плебсу.
Каб вершы чыталіся лёгка ў лістах і далучаным “вордзе”, не палілі агнём і не студзілі як лёд,
каб, робячы перасадку ў незнаёмым аэрапорце,
яна, зачытаўшыся, не спазьнілася на самалёт.
 

 
* * *
 
 
там, дзе нас няма, цяпер зіма
мроі з воску лепяцца па-свойску
канапляны водар задарма
і байцоўскі клюб заместа войска
там бывае добрай навіна
робяцца прыемныя адкрыцьці
хочаш волі – апынайся на
а ня хочаш – хоць на маргарыце
там да самай сьмерці маладосьць
на раство – халвы халяўнай торба
там, дзе мы пакуль яшчэ ня ёсьць
і таму – па азначэньні – добра
бізнэс-чортам лётае каваль
бо жадае туфлікі аксана
там, дзе нас пакуль яшчэ, на жаль
зрэшты, дзе мы ёсьць – зіма таксама
 

 
* * *
 
 
Малая, я выйшаў з дому пасьля вечаровых навінаў,
якраз пачынаўся трэці пэрыяд хакейнага матчу:
канадцы па поўнай праграме пярдолілі фінаў,
ці, можа, фіны канадцаў – тыя таксама мача.
А два з паловай гады таму ты плыла ў велікодных званах, мазала шчасьце на хлеб і мне прапаноўвала лусту…
Пасьля пайшла ад мяне да першага лепшага нах-
імаўца і, як відаць па мэйлах, цалкам зьехала з глузду.
Хтосьці казаў, што ты ў інтэрнэт ходзіш, як на хаўтуры, пасьля сябе пакідаючы мёртвыя жывыя дзёньнікі…
І пальцы бяруць дзьве актавы кірыліцы-клявіятуры,
і дрэнныя рыфмы б’юцца аб шкло манітора, як матылькі-аднадзёнкі.
Яшчэ сем дзён, нібы сем самураяў, у баявой апранасе
ідуць паўзь мяне ў беспрабуднай цішы, на восьмы ж
я разумею: дзеля таго каб забыць адну вар’ятку, прынамсі
патрэбна другая вар’ятка, а дзе такіх яшчэ возьмеш?
І што там на юзэрпіку за голыя ногі? Ня сьцяміце.
І што там за прыгажуня сьмяецца ў начным трамваі
табе напаўабарота? Бо час сутыкаецца з памяцьцю,
час сутыкаецца з памяцьцю – і забівае.
 

 
АСЕНЬНЯЕ ЛІСЬЦЕ
 
 
Памяці Оскара Пітэрсана
 
 
быў час калі на ялінкі
мяняюць звыклыя елкі
я вымяняў тры пласьцінкі
на вашыя дзьве кружэлкі
а потым на “караване”
сьлёзы змываў у ваньне
і жоўтае лісьце сумленна
ляцела з пустога сквэру
у рытме поля вэрлена
зь вітаньнем жаку прэвэру
і восень жазэфа касма
гучала быццам зіма
і восень зіму прысьніла
і зноў калядныя ёлкі
і нат па сьмерці вінілу
жыцьцё на канцы іголкі
і круціць і круціцца час
пакуль ня скончыўся джаз
хай шчокі надзьме гілесьпі
і неба хопіць у лёгкіх
і вашая тэма ўзьлезе
па гуках яго далёкіх
а мы прыслухоўвацца станем
шчасьлівых калядаў астатнім
24-25 сьнежня 2007
 

 
ШЧОДРЫ ВЕЧАР
 
 
Вечар на мытні. Католікі п'юць заварку.
На ўкраінскай, вядома, сідають їсти.
На беларускай, магчыма, кульнулі чарку.
Добра ім, бульбашам, яны атэісты.
Сьнег на заставах такі ж, як у Вільні й Рызе.
Зорнае неба гоніць думкі аб хлебе.
У Эўразьвязе эканамічны крызыс:
эканомяць сьвятло – і зоркі відаць лепей.
Трое бадзягаў. Два зь візамі, трэці бязь візы.
Твары такія, што можна крычаць: “горка!”
Кажуць, па Эўраньюс выступалі ганцы зь Пізы,
быццам на ўсход ад шэнгену гарыць зорка.
Пэнсыянэр-фальксваген – нібы вярблюд аднагорбы.
Фатаробат кіроўцы вядомы мясцовым уладам.
На рухомую стужку складаюць свае торбы.
На маніторы ў мытніцы: золата, сьмірна, ладан.
Першы з пакетам прэзэнтаў. На пакеце багоўка.
Ясна, што зь беластоцкага супэрмаркету. Пагаварым-с?
Пан Бальтазарскі Караль, дзе ваша страхоўка?
Мэта паездкі?
Пішыце “зорны турызм”.
Вы, Мэльхіёрас Валхваўскас, пачаму без
візы? Па ксэраксе?! Групавой?!! Трохгадовае даўніны?!!!
Хто падпісаў дазвол? Генэрал-лейтэнант Анубіс?
Так, харэ выдурняцца. Ну вы й зьвіздуны!
Раптам: “Здароў, Касьпяровіч! Зямляк! З-пад Валожына!
На Каляды дадому – у нашым стылі…”
Тут здараецца цуд, хоць і не паложана:
ўсіх траіх – нават лабуса – прапусьцілі.
Ражджаство ў Беларусі? Будуць прыгоды на сраку вам –
падарунак для мага. (Валхва? Караля? Зьвіздуна?)
Недзе над Ракавам
вернікам і абыякавым,
нібы зорка зь ялінкі, сьвеціць яна.
 

 
СУСЕДЗІ
 
 
Калі ты раптоўна зрываесься з ложку ў чвэрць
на трэцюю ночы, бо ў дзьверы нехта пазвоніць,
ня бойся: гэта ня злодзей, ня мент і тым больш – ня сьмерць, а проста сусед памыліўся званком, шукаючы тых, хто гоніць.
Таму што за сьценкай ад вас жыве ідэальная пара,
далёка ад журналістаў і аўтараў вікіпэдыі,
трыццаць гадоў душа ў душу, гандлюе сваім таварам:
яна разьлівае ў бутэлькі, а ён развозіць іх на мапэдзе.
Мы ведаем іх даўно: просяць на “ты” і па імені,
кажуць, з траіх дзяцей дома ніхто ня ўседзеў.
Бо дома са скрыняў бульбу тыраць разам са скрынямі.
А скажаш – так будуць гнаць, што лепш – самагонка суседзяў.
Часам зойдзеш да іх, пазычыш на сьвяты зэдлікі –
водар такі, што сьлёзы вышыбае з вачэй.
А ён насустрач ніколі ня выйдзе без камізэлькі.
А яна папярэджвае: “Ён глухі, ты грамчэй”.
Яны так хадзілі пад ручку, што мы ледзь ня скручвалі шыяў…
Потым мы зьехалі. Кажуць, і ў іх ніхто цяпер не жыве.
Хочацца верыць, яны да сына перабраліся ў Кіеў.
Ці да старэйшай унучкі: здаецца, яна ў Літве.
Так і ўяўляю, як іх у пляцкартным вагоне трасе.
Цяжка дастаць матрасы, не паламаўшы карку.
Юная спадарожніца коўдры ім прынясе
і дапаможа запоўніць іміграцыйную картку.
Лямпы пагасьлі. Паліцы засьцелены. Шклянкі зьвіняць ад руху.
Шчыльны туман за вокнамі падае на зямлю.
“Што ты кажаш, ня чую? Ды не крычы мне ў вуха,
я яшчэ не аглух!.. Так, я таксама люблю”.
 

ДЗЯДЫ

Драматычная паэма

 
КАРАТЭІСТ
(замест уступу)
 
 
сем гадзін на паўднёвы ўсход на старэнькім “ЛАЗе”
і вясна за Кармой, і ты ўсё лета ў Чачэрску
дзе сусед-вэтэран, што ведае ўсё аб празе
і смазе з раніцы, лаецца не па-чэску
дзе нас на летні час пераводзяць крыкамі пеўні
у кінатэатры “Акцябар” піраты і магараджы
а вечарамі з плястмасавай крышкі ўсё больш упэўнена
п’ецца мядзьведжая кроў на развалінах ратушы
шыкоўныя “ГАЗ” і “ЗІЛ” на пляцоўцы ля ДОСААФа
сто дваццаць км на сьпідомэтры і мы амаль неўміручыя
і хто мог знаць, што мясцовы маёр, буйнагабарытная шафа
так спрытна бегае й так балюча вушы накручвае
і вечаровыя рамантычныя падарожжы
з мэтай калгасных яблыкаў стырыць у садзе
і першыя траўмы – купаньні старэйшых суседак у Сожы
у таварыстве мальцаў, зь якіх кожны чацьверты сядзе
і Сож быў глыбокі, і віскат быў гучны, і малец быў хуткі
і пад вадою добра чыталіся ўсе іх рухі
і мы, ня ведаючы, як правільна пішацца ПРАСТЫТУТКІ
на прыбярэжным пясочку пісалі ШЛЮХІ
гэта праз год усё выглядала проста
бусі марусі, танькіны станікі, ленкі каленькі
і нязьменны стандарт 90/60/90
хлопцы ўносілі па 90 капеек, а я 60 як самы маленькі
а пасьля міма касы ў краме – лепей ужо маўчы
слоік зь бярозавым сокам – першы сур’ёзны твор мой
і на дзіцячай пляцоўцы недзіцячыя махачы
проста каб разагрэцца ці пахваліцца формай
помню шчарбатага хлопца – пярэднія нехта выбіў
шорты ніжэй за калена і губы ў таматным соўсе
ён замахнуўся двойчы і двойчы схібіў
а на маю нагу потым сам напароўся
думаю, зараз заб’е, а ён хутка залез на плот
і залізвае там баявыя раны
і раптам як закрычыць на ўвесь свой таматны рот
ТЫ ЯШЧЭ ЖЫЗЬНІ НЯ БАЧЫЎ КАРАТЭІСТ ЗАСРАНЫ!
яшчэ памятаю дзьве бойкі ў гонар дзявочай плоці
адна была з дошкамі, іншая з парай лёгкіх гантэляў
але нішто не закрэсьліць байца на чачэрскім плоце
які два разы замахваўся і два разы не пацэліў
і цяпер, калі нехта па п’яні жадае біцца
я адказваю ветліва: “слухай, наконт біцьця
пры ўсёй калясальнай павазе да тваіх мэга-біцэпсаў
ніхто з нас – ні я, ні ты – яшчэ ня бачыў жыцьця”
 

 
1. ПРЫВІД
 
 
у чорным-чорным лесе
за чорнай-чорнай ракой
і ўсе чачэрскія дзеці штовечар гублялі спакой
на чорнай-чорнай паляне
і зырылі ў рот дзевяцігадовай Ульляне
стаіць чорны-чорны дом
а ў ім чорны-чорны… замоўкні, дурань, ніякі ня дзядзя Том
у чорным-чорным пакоі
заткніся, разумнік, чорт ведае, што такое
на чорным-чорным ложку чорная-чорная падушка
не рагачы, Андрушка
у чорнай-чорнай падушцы чорная-чорная голка
цішэй, Міколка
з чорнаю-чорнаю ніткай
хто хоча працягу – частуй шакаляднай пліткай
і мы пагаджаліся з гэтай драпежнай палітыкай
бо ў Валеркі бывалі цукеркі
жуйкі ў буржуйкі Валі
і ўсе давалі
дык вось, прынесьлі дадому бохан чырвонага хлеба
іншага ў краме не засталося, а есьці трэба
елі мама і тата, і сын, і сястра ягоная
(а буханка чырвоная!)
толькі заснулі, як у сьцяне адчыняецца дзьверца…
АДДАЙ МАЁ СЭРЦА!
міжгародні аўтобус спыняецца на прыпынку
маці выбегла на хвілінку
пакінуўшы ў ім дзяўчынку
праходзіць хвіліна, і дзесяць, а мамы няма і няма
дзяўчынка выходзіць сама
шукае маму – дарма
мінае восень, зіма
а тата-міліцыянт яе ўсё ня знойдзе
і толькі ўлетку будаўнікі, зламаўшы асфальт,
знайшлі валасы і пазногці
на глыбіні два з паловай мэтры
а ўночы з мамінай шафы зьявіўся прывід у маміным швэдры
і тут найстарэйшы з нашай кампаніі, Коля
абсалютна бясплатна пагнаў гісторыі, што яму ў школе
апавядаў прасунуты прэпад па маляваньні
пра труп, схаваны ў лядоўні, пра кроў нябожчыка ў ваньне
пра тое, як муж сваю жонку замураваў у сьцяне
мы слухалі, нібы ў сьне
як сэрца забітага стукала пад паркетам
настаўнік быў геніем, вучань – таксама някепскім паэтам
і мы траплялі ў адаптаваныя для райпо
пекла Лаўкрафта і рай По
толькі тут мы заўважылі, што сапраўды ўжо вечар
што згусьцілася цемра і ў доме насупраць
на словах “…Маргарэт Тэтчэр…”
радыё змоўкла раптоўна, а дом наагул
карыстаўся нядобрай вядомасьцю
гаспадары неяк зьніклі з усёй іх маёмасьцю
а бабуля казала, што добрых людзей ніколі ў ім не жыло
часам у вокнах запальвалася, потым гасла сьвятло
часам гучала і раптам змаўкала радыё
вось і цяпер: сядзім мы на ганачку й самі ня радыя
што калі гэты дом – насамрэч дом з прывідамі?
прывіды людзі сур’ёзныя, помняць абразы з крыўдамі
тэрарызуюць жывых злачынствамі даўнімі
нават такімі, як мы, не пагрэбуюць даўнамі
тут усе спалатнелі
Таня і Сьветка, і нават сястра яе Нэлі
біла дрыготка Жэню
што сарамліва хаваў свае пальцы ў кішэню
я ўжо маўчу пра сваё трымценьне
раптам над намі навісьлі два велізарныя цені
зарагатаўшы на два галасы нелюдзк ія:
ШТО, ГАРАДЗКІЯ?!
шчэрачы чорныя зубы й чырвоныя дзясны
Воўка Уздоўскі і Чэчык, граза Калгаснай
з крыкам НЯ ССЫ!
кідалі ў валасы
Сьветцы, якая ляжала са складзенымі на грудзях ручкамі
як і належыць спалоханай прывідам даме
лопухавымі калючкамі
а па-чачэрску – ДЗЯДАМІ
 

 
2. ОЛІВЭР ТВІСТ
 
 
Слухай, навошта агульны сшытак?
Могуць заўважыць, бо тоўсты, а па-другое, які зь яго ўжытак?
Выдраць старонку – дык прыйдзецца дзьве,
і ў кішэню штаноў не пакласьці.
Ты зразумей, не ў памеры шчасьце!
Лепей блакноты красьці.
Тырыць блакнот трэба з сэнсам.
Скажам, вось гэты з букетам і сэрцам –
пасуе толькі дзяўчынцы
у занядбанай правінцыі.
Узяўся тырыць – давай нам
з модным сучасным дызайнам.
Добра, хай будзе гэты, з камбайнам.
Спыняць на касе – сябруй з галавой.
Скажаш, што гэта твой,
што носіш заўсёды з сабой, бо рыхтуесься так да дыктовак.
Для даставернасьці можаш стырыць вунь той аловак.
Не расслабляйся, потым яшчэ ў прадуктовы.
Гатовы?
Помні, ня суй пад майку пірожныя заварныя.
Потым ніхто не адмые.
Іншая справа – коржык.
Восем – пад майку, адзін – для алібі ў кошык.
А заварныя цягні адразу ў пакеце.
Дзесяць ня трэба. Саня цяпер на дыеце.
Шухер! Змывайся! Ды не туды.
З горкі і ў роў, празь дзяды…
Увесь у дзядах – гэта мінус.
Добра, паказвай, што вынес.
Кніжка? “Олівэр Твіст”?
Мне ў прэзэнт? Ты садыст?
Што мне рабіць з гэтым… Дыкенсам?
Мне без патрэбы. Выкінь сам.
Выбраў бы нешта з добраю назвай.
Схавай. Пацанам не паказвай!
 

 
3. ДРАБІНА ДЗЯДЗІ ЯШЫ
 
 
Яна ляжала ў гародзе й бабуля казала: “Наша”,
ды ўсе памят алі: драбіну пазычыў нам дзядзя Яша.
Прычым не задарма – адносіў яму трохлітровік соку я.
Тады ён спытаў мяне: “Гэта драбіна – доўгая ці высокая?”
Я сказаў, што высокая. І тады ён паклаў яе на зямлю.
У гэты момант я ведаў, за што яго не люблю.
Драбіна была жалезная. Дзядзя Яша сам яе зварваў.
Бацька круціў каля скроні пальцам, кажучы: “Варвар!”
А потым – іронія лёсу – мы самі яе папрасілі.
Яша цешыўся болей, чым соку, таму, што прагрэс яшчэ ў сіле.
Драбіна нам прыдалася. Быў акурат пачатак
зьбіраньня вішняў. Ля самага плота ў шэраг стаяў дзясятак
красуняў зь цёмна-вішнёвай жывіцаю на камлі,
і што магло быць тады смачнейшае на зямлі?
Вішні былі старыя. Здаецца, апошні год
было столькі ягад. І кожная для нас – забаронены плод.
Першымі ўзьлезьлі на дрэва мае стрыечныя сёстры.
Момант суперніцтва ў нас заўсёды быў вельмі востры,
а тут яшчэ гэтыя вішні. Я лезу, а дзьве сяструхі
косткамі зьверху кідаюцца. Я паскараю рухі.
Абяцаю, што зараз замучае іх аддача!
Я не паводзіўся высакародна, мой шляхетны чытачу!
Паўзу на галіну за імі па прынцыпе трэці лішні…
Пяці сэкунд не мінула, як сёстры адны засталіся на вішні.
Лячу цераз плот на рабіну, а потым, гора-садоўнік,
ламаю рабіну і падаю ў найгусьцейшы дзядоўнік.
На крыкі і трэск прыбеглі дзед з бабай, бацька і мама, і сёстры спусьціліся зь вішні палюбавацца таксама.
Пад плотам ляжала доўгая (так, дзядзя Яша!) драбіна, зь іншага боку – я, са мной у абдымку – рабіна.
Продкі схіляюцца нада мной, і пытаюся ў продкаў я:
“Слухайце, а рабіна – нізкая ці кароткая?”
–
З таго часу ў мяне ёсьць рахункі з гародамі і садамі, драбінамі і рабінамі, вішнямі і дзядамі.
Бо для некага дзяды – гэта сьвята ў лістападзе,
а для іншага дзяды – вэтэраны на парадзе,
для мяне ж – абрад атрасаньня калючак
і мой удзел у абрадзе!
 

 
4. СЬВЯТОЕ
 
 
А зараз не пра дзядоўнік. Зусім не пра тое.
На ўскрайку Чачэрску ёсьць возера з назвай Сьвятое.
Бабуля казала, на гэтым месцы калісьці была царква,
вялізная і надзвычайнага хараства,
якая аднойчы з усімі званамі пайшла на дно.
Кажуць, што часам у цішы тыя званы чутно,
а ў найясьнейшыя дні
макаўку можна разгледзець у глыбіні.
Мы там купаліся й проста культурна бавілі час.
Раз на выходных, за пару крокаў ад нас,
на прыбярэжнай траве сядзелі салдаты.
Двое дзядоў (адзін зьлёгку, другі ўжо ня зьлёгку паддаты).
Трэці салдацік, які выглядаў, як дух,
апавядаў ім пра возера. Тыя слухалі ўдвух.
Як? Як ты кажаш? Званы зазьвінелі самі?
І патанула? З народам? З папом? З абразамі?
А абразы дарагія былі, як думаеш, Лёша?
Слухай, няхай малады іх дастане, а нам будуць грошы!
Чуеш, што кажуць? Давай! Што “нашто”? А на тое!
Правільна, Лёха! Загнаць духа ў возера – гэта сьвятое.
Тут Лёха сарваў зь яго шыі і кінуў у возера крыжык.
Плыві за ім сьледам!
Пасьля нам раскажаш, дзе быў, чыжык-пыжык!
Хутчэй, а то зараз па галаве!
Дух разьдзяецца, заходзіць у возера, потым плыве.
Трохі адплыў, а пасьля пад вадой зьнікае.
І не вынырвае, сволач такая.
А ў тых кісла робіцца ў роце ад думкі, што скажуць у роце.
Крычаць, разьдзяюцца, ныраюць за духам…
А той незаўважна ўсплывае ў чароце,
хвілінку любуецца іх падводнымі танцамі,
сьмяецца, хапае адзежу й змываецца ў бок аўтастанцыі, купляе квіток на Карм у, а пасьля ўсю дарогу псуе сабе к арму, бо мроіць пра возера, што затапіла б яго казарму.
 

 
5. ЯК Я ЎПУСЬЦІЎ ВЯДРО
 
 
Раз-два-тры-чатыры-пяць –
пачынаю іх зьбіраць.
Нагінаюся за дзедам,
валачу свой посуд сьледам
і сабранае дабро
гучна падае ў вядро.
Гэта вам ня йсьці ў грыбы,
доўга крочыць на абы.
Тут вы на адным кусьце
цэлы слоік зьбераце.
Нецярплівым проста рай:
нахіліўся – і зьбірай.
Па лістах вяду рукою:
“Выбачайце, непакою!” –
і ў руках чатыры жмені
застаецца іх, ня меней.
Ах, як радуецца сэрца!
Напаўняецца вядзерца.
А ў вядзерцы не суніцы,
не чарніцы, не клубніцы,
не дурніцы-буякі –
калярадзкія жукі!
–
Засталася чвэрць вядра,
але дзед сказаў: “Пар а.
Зараз мы іх будзем трушчыць.
Толькі помні: жук трывушчы.
Лепей трушчыць, каб ушчэнт,
аб асфальт ці аб цэмэнт,
ды патроху, па чарзе”.
Дзед гаворыць – жук паўзе
па вядры. Гляджу на вязьня:
“Зараз будзе табе лазьня.
Мой суворы дзед такі.
Беражыцеся, жукі!”
Кожны мітусіўся, кожны
быў такі бездапаможны.
Зрэшты, што я ім, ахоўнік?
І ўпусьціў вядро ў дзядоўнік.
А яны як ламанулі!
Выляталі, быццам кулі.
Мне на хвілю зьнесла дах,
а яны – ужо ў дзядах…
Дзед злавіў, але ня ўсіх.
Дзед сказаў мне, што я псіх.
Дзед паскардзіўся бабулі,
абяцаў пазбавіць бульбы.
Але я не шкадаваў,
што жука пашкадаваў.
 

 
6. НА КАРОВУ
 
 
На ганку, на дзьвюх лавачках за столікам,
сядзелі зь Юрам, Славікам і Толікам
і трэці запар дзень гулялі ў карты:
занятак варты,
калі партнэр упарты й сам змагар ты.
А пойдзе карта – гэта вам ня мапа!
Гулялі ў “гаўналяпа”.
На што гуляць, каб сэнс наш меў занятак?
На распрананьне? Дык няма дзяўчатак.
Гуляць сур’ёзна? Скончыліся грошы.
На інтарэс? Занятак нехарошы.
На пстрычкі? Біць сяброў ніхто ня стане.
Сышліся, што гуляем на жаданьне.
Вядома, хто застаўся гаўналяпам…
Каб знаць, што пажадае Толік – кляпам
заткнуў бы рот, бо ён са мной дарма так:
я быў павінен заўтра пасьвіць статак!
Агульны статак – трыццаць тры каровы,
і раз на месяц – графік несуровы,
як на сям’ю, бо кожная ў чарзе.
(Ухілісься – сумленьне загрызе.
А шчэ суседзі! Шмат бы хто з суседзяў
сумленьне ў справе “грызьці” б апярэдзіў.) Ды нашая чарга яшчэ праз тыдзень,
а Толікава – заўтра. Толік – злыдзень!
Устаць за чвэрць гадзіны пад два гімны.
На мацюкі і туалет інтымны
згубіць хвілінаў дзевяць або дзесяць,
язык і пугу на плячо павесіць –
і можна сьмела шыбаваць на луг
з каровамі і купкай недалуг.
Наперадзе ішоў дзядуля Толіка
хадою вэтэрана й алькаголіка:
шмат ведаў пра жанчын і мэдалі,
каторыя далі і не далі.
За ім – ягоны сябар і пляменьнік,
мясцовы рыбнагляд і шызафрэнік,
па сумяшчальніцьве паэт-аматар:
паслухай верш – дасьць пакатацца катэр.
Наступны – бацька Толі, трактарыст,
спартсмэн і фан каманды “Джудас прыст”.
Ягоная палова – цёця Каця,
што працавала ў лодачным пракаце.
Будзь Толік, дык сабралася б сям’я.
І ў давяршэньне ўсёй клаўнады – я.
Ідзем і размаўляем з “рыбнадзорам”:
– Андрэйка, а ты вершы любіш? Сорам!
Як не любіць высокай прыгажосьці?
Вось ты паслухай, пачытаю штосьці:
“А над Чачэрскам зор, нібы гароху!..”
Я ўжо таксама вершаваў патроху
і, галяком купнуўшыся ўначы,
мог у адказ мэтафару сьпячы,
што зор там, як укусаў камароў
на срацы. Параўнаньне будзь здароў?
Ды вернемся з вышыняў да кароў!
Над вухам авадні вясёлай фугай.
Адмахваемся – хто хвастом, хто пугай.
Парнакапытным хораша на траўцы.
Мужчыны абмяркоўваюць, як знаўцы,
далікатэсы з торбы цёці Каці,
якімі ўчора грэбавалі ў хаце.
Салодка сьпіцца на чачэрскім сонцы
пярэстай халмагорцы і херсонцы,
цялушцы Зорцы і старэнькай Лысцы.
Сьпіць вэтэран, як немаўля ў калысцы,
пакінуўшы загад – глядзець Чарнушку,
бо гэта можа зладзіць нам вайнушку:
штодня ўцякае з лугу, чорт рагаты,
і іншых за сабой вядзе дахаты.
“Рагаты чорт” хутчэй была бязрогай.
Штодня ўцякала іншаю дарогай,
ня кожны раз трапляючы дадому.
Шукай пасьля й ці знойдзеш – невядома.
Ну, так і ёсьць. Бяжыць. Забудзь пра стому.
Дарэмна я гуляў у карты ўчора!..
Бягу за ёй, наперадзе Чачора,
фарсірую раку, як быў, у ботах,
лячу ўгару і пераводжу подых
адно каб азірнуцца на пагорку…
“Чорт! Мужыкі, трымайце Лыску й Зорку!”
Ці дзень такі, ці пасьвілі нягегла,
але палова статку такі зьбегла.
Ганяў яе па пустках і садах.
Вярнуўся, згодна з назвай, у дзядах,
зь вялікім гузаком на галаве,
паабстрыкаўшы рукі ў крапіве.
Але злавіў за Замкавай гарой
і потым пачуваўся, як герой.
А цераз тыдзень пасьвіць яшчэ раз…
Пасьля крычаў картыжнікам: “я пас!”
А калі хто казаў: “не на карову”,
я пачынаў сьмяяцца нездарова.
 

 
7. КАМАНДЗІР БАБСКАГА БАТАЛЬЁНУ
 
 
Гэты кашмар пачаўся з прычыны бульбы.
Не, не спаймалі нікога з чужою бульбінай, скуль бы!
Проста адна малая паненка
з прозьвішчам рэдкім на “енка”
(што вельмі важна, пры сымпатычным сьведку)
неяк прасіла сяброўку-суседку
дапамагчы абраць пяць кіло
бульбы, а той было западло.
Першай, вядома ж, крыўдна. Хацела абразіць “сучкай”, ды выхаваньне ўзяло сваё – абмежавалася “беларучкай”.
Гэтая штось недачула, падумала, што “беларускай”,
з намёкам на бульбашоў –
і пачалося шоў.
Тую, на “енка”, не пачаставала сушкай,
абазвала “хахлушкай”
і для нагляднасьці – добра агрэла падушкай.
Можа, усё абышлося б, ды сьведка быў сапраўдны ўкраінец, на дапамогу пакрыўджанай кінуўся, як марскі пехацінец, вырваў падушку ў злачынкі,
выцер соплі ў пабітай дзяўчынкі
з выглядам малайчынкі, што добрыя робіць учынкі.
А ні халеры!
У “беларучкі” свае кавалеры.
Вечарам ён атрымаў ультыматум на брудным кавалку шпалеры:
“Зафтра ля рова
будзе цібе хярова,
бо ты і сам ідыёд і дзефка твая карова”.
Проста існуюць традыцыі
па-за ўладай бацькоў і міліцыі,
як шанаваная тут гадамі
ПЕРАСТРЭЛКА ДЗЯДАМІ.
Першы стрэл прыняў на сябе валасаты Данік,
а другі рыкашэтам трапіў Таньцы за станік.
Трэцім стрэлам Славіку з Гомеля ледзь ня выбілі вока.
Славік крыкнуў, што пойдзе дадому, бо нешта моцная сьпёка.
Нос разьбілі малому Ваню чацьвертым стрэлам –
над камандаю гарадзкіх запахла гарэлым,
але ў момант, калі іх войска ўжо страціла трох сяброў, мой лірычны герой якраз праходзіў паўз роў.
“Нашых б’юць!” – пранеслася ў думках,
а потым: “Куды б схавацца?”
Але раптам заўважыў тую, зь якой ледзь дамовіўся цалавацца.
Тры дзяўчынкі ў адной камандзе, а хлопцаў ужо няма,
і зьяўляецца шанец дамовіцца з тымі дзьвюма.
Як-ніяк у менскіх вайнушках ён быў падпалкоўнікам –
і ён рынуўся ў гушчу падзеяў зь вялікім кустом дзядоўніка.
А дзе ж тыя ваяры,
Што дзядоўніку сябры?
А дзе ж тыя іх дзяды,
Што лятуць туды-сюды?
Каб ачысьціць гэты роў
Ад варожых ваяроў!
Скажаце, што “кічуха”, скажаце, што “бытавуха”,
а ў яго пасьля ад удару з тыдзень гарэла вуха.
Але зараз ён Гойка Міціч і перамогу сьвяткуюць апачы, і бледнатварыя ворагі дражняцца, адступаючы:
“Камандзір бабскага батальёну, камандзір бабскага батальёну!”
А ён у Чачэрскім раёне – кароль раёну.
 

 
8. ЯК Я ПРАВЁЎ ЛЕТА
 
 
Першыя ўрокі. Мусоліш аловак і сьцёрку.
Тэма на дошцы – пішы, як праводзіў ты лета.
Пішуць, казлы. Ты таксама хацеў бы “пяцёрку”,
толькі пра што тут пісаць, як раскажаш пра гэта?
Як ты глядзеў тэлевізар тайком ад бабулі:
над галавою імгненьні сьвісьцяць, нібы кулі,
ледзь нашы гол у адказ забіваюць шатляндцам –
бабця ў адказ прабівае па задніцы сланцам.
Як ты з набітых кашоў выкідаеш лісічкі:
месца няма ўжо, а белых грыбоў усё болей.
Як літаральна за тыдзень мяняюцца звычкі
і геніяльна смакуе партвэйн дзядзі Колі.
Як па дарозе дамоў спатыкаўся, бы Чаплін.
Як, пачатковец-нудыст, ледзь ня зьмерз у Сажы
і, каб сагрэцца, – ударыла ў голаў мача, блін! –
сена калгаснага стог падпаліў. Раскажы!
Як ты глядзеў у кіно “Чалавека-амфібію”,
рот адкрываючы прагна спайманаю рыбаю.
Ўражаны бацька назаўтра купіў табе ласты.
Славік зайздросьціў: “Тапелец, а не вадалаз ты!”
Як з Засажэўскага лесу дамоў на папутцы –
першы твой раз, як сказаў бы цяпер, аўтаспынам.
Як ад дажджу ў тэлефоннай хаваліся будцы
з той, што пасьля назаве цябе сучыным сынам.
–
Дзе гэта ўсё? Аўтастанцыя. Ціша. Бязьлюдна.
Цераз пітомнік (бабуля казала “пітоўнік”)
крочыш паволі. Зьмянілася ўсё абсалютна.
Толькі дзядоўнік, дзядоўнік, дзядоўнік, дзядоўнік.
Пафарбавалі ў зяленіва дом бабы Валі,
вуліцу неяк бяздарна заасфальтавалі,
роў закапалі – і не засталося сьлядоў.
Толькі дзяды, нібы ўнукі тых вашых дзядоў.
 

 
Document Outline
 
 
З чаго пачынаецца Жодзіна?
З чаго пачынаецца Жодзіна?
Шчэ больш на зямлі – мама родная! –
З чаго пачынаецца Жодзіна?
Жартоўнасць жыцця без жуды…
З чаго пачынаецца Жодзіна?..
Трамвай “Жаданне”
Остановите, вагоновожатый…
М. Гумілёў
Ты пустазеллем у цяпліцы вырас
Дачакаць!
Прадмова да Кнігі Юдзіф
Паміж пустак, балот беларускай зямлі,
дзе бароняць звяры сваіх нораў;
дзе рахманыя пчолы бароняць вуллі,
дзе бароніць пятля тваю шыю,
птушкі гнёзды зацята бароняць свае
й беларусы бароняць чужыя;
што анёлы бароняць крылаў сваіх,
што шатаны бароняць рылаў сваіх,
што тапельцы бароняць сваіх віроў,
Дж. К. Роўлінг. Гары Потэр і Ордэн Фенікса
дэжа вю
ажываюць персанажы анекдотаў
з падсвядомасьці выходзяць на пленэр
гарадскі раманс
Геніюс у лодцы
Трэція содні палюем на genius loci,
Моцныя выразы моўчкі хаваем у слоўнік –
размовы з экерманам
мысьлю значыць яшчэ жывы
каб любіць пярдолю на вы
быццам івіка журавы
на палесьсе да беларусі
бо я ўмею лётаць у сьне
не тану ў айчынным лайне
і на самым глыбокім дне
Адвечным шляхам
Баляда пра трыццаць восьмы тралейбус
Трыццаць восьмы тралейбус запальвае свае бартавыя агні:
Не забывайце аплачваць, – чуецца, як пароль, –
К+М+Б –
Стары паэт
Стары паэт
Прагрэс у літаратуры
Арфэй, Эўрыдыка, герпэс
Драйв
Чэмпіянат Эўропы
РАЗМОВА З РЭХАМ
ПАЛЕСКІ ЦЫРУЛЬНІК