Текст книги "Сарман алты таңба кітабы"

Автор книги: Алпамыс Сырманов

сообщить о нарушении

Текущая страница: 3 (всего у книги 6 страниц)

– Сіз сыртта күтіңіз, қалғаны біздің жұмысымыз, – деп есікті Ерұланның алдында тарс жапты.

Ерұлан сыртта, іштен шыққан Сұлудың айқайын естіп, өзін қоярға жер таппай, ары-бері жылдам жүріп, баспалдақпен ақырын сарайдың ауласына түсті. Ол қобалжығаны соншалықты, қораптың жарқырағанын да ұмытып кетті. Қарсы алдында тұрған тауға қарады. Жаңадан атып келе жатқан таңның нұры, қып-қызыл бола таудың төбесінен шашылды. Жүзіне соққан салқын таза ауамен терең тыныс алып, өзінің қобалжуын басуға тырысты. «Барлығы дұрыс болады, барлығы дұрыс болады» деп іштей өзіне қайталаумен болды. Осы сәтте оған баланың шыр етіп жылаған үні естілді.

Ерұланның басқан әрбір қадамы гүрсілдей естіліп, асыға баспалдақпен көтеріліп, Сұлу жатқан бөлменің алдына келе, тойқтай қалды да, есікке ақырын қолын созды. Есікті ақырындап ашып, ішке сығалай қарады, іштегі шырылдаған баланы дәргердің матаға орап, сүртіп жатқанын көріп, бөлмеге аяқ басты, ал Сұлу есінен танып жатты.

– Сұлуға не болды? – деді ол ішке аяқ баса.

– Оны мен тыныштандырдым, – деп дәрігер суық дауыспен сөйледі. Ерұлан үнсіз баласын ұстаған дәрігерге жақындап:

– Баламды көрсем бола ма? – деп дәрігердің қолындағы балаға үңіле қарады. Дәрігер баланы кеудесіне қарай жасырып, оны Ерұланға көрсеткісі келген жоқ. – Баламды көрсем бола ма? Ұл ма, әлде қыз ба?

– Міне , балаңмен болатын осы бір сәтті пайдалынып, оның иісін иіскеп құшақтап ал, – деп ол баланы Ерұлаға ұсынды.

Ал Ерұлан дәрігерге түсінбестікпен қарап:

– Бұл не дегенің? – деп түрі өзгеріп кетті.

– Оның түсінбейтін несі бар, баланың арқасына қара – сол кезде түсінесің, – деді дәріге.

Ерұлан матаға оралған баласын, жылдам арқасын аша, арқасына қарады, оның арқасында қанатсыз айдаһарға ұқсас ірі жануардың басы мен денесі бейнеленген, ол әлгі Тұмандыдан алып келген бойтұмардағы таңбадан еш айырмашылығы жоқ, оны көрген Ерұлан орнында қадалған қазықтай қатып, сөйлеу қабілетінен айрылған адам сияқты, не дерін білмейді.

– Бұл… бұл… – деп қайталай, – бұл нені білдіреді? – деп дәрігерге тесіле қарады.

– Бұл – сенің балаңды қарғыс атқанын білдіреді, сондықтан оны басқаларға зияны тимей жатып алып кетуіміз керек, – деді дәрігер Ерұланға мұқият қарай.

Бөлмеде үнсіздік орнады.

– Енді түсінген боларсың, бұдан былай ол сенің балаң емес, енді ол ханның мүлкі, – деп дәрігер орнынан тұра, көмекшісінің жанына келіп, астаудағы жылы суға қанмен былғанған қолын жуды.

Ерұлан баланың арқасына көз алмай қарап тұр, дәрігердің айтқан сөздерін естіген соң, оның бойынан біртүрлі сезім толқын сияқты жүріп өтті. Қолындағы баласын құшағына басып, баланы ақырын Сұлудың жанына жатқызды. Сосын ол есін жиды ма, оған сөйлеу қабілеті қайта оралды:

– Мүмкін бұл бір белгі шығар, мүмкін сен маған өтірік айтып тұрған боларсың, жаңадан туылған бейкүнә сәби неліктен қарғысқа ұшырауы керек? Сендер өтірік айтып тұрсыңдар, баланың сендерге не үшін керек екенін білмеймін, бірақ оны мен бұлай оңайлықпен беріп қоймаймын, – деп Ерұлан маңдайын тыржитып, сұсты жүзімен дәрігерге қарағанымен, оның сөздерінде қорқыныш байқалды. Осы сөздерді естіген дәрігер қолын жуып жатып қызметшісіне:

– Суды төгуге шыққанда, сарбаздарға дабыл бер, – деп өздерінің түсініксіз тілінде сыбырлады.

Дәрігер қолын жуып бола, бір-екі рет ақырын сілкіді.

– Батыл айтылған сөздер, бірақ ханның мыңдаған сарбаздары сенің сарайыңның алдына қарумен келсе не істемексің?

Хан бұл баланы әлемнің кез келген жерінен тауып алады, одан да осы жерде, барлығы дұрыс кезде баланы бер, осылай істесең, саған және сенің отбасыңа ешкім, ештеңе істемейді, тіпті сен ойыңа келмеген байлыққа кенелесің. Оның үстіне саған ханға неліктен мына сияқты балалар керек екенін білудің қажеті шамалы, аз білсең ұйқың тыныш болады, – деп Дәрігер қолын таза матаға сүртіп, өтірік жымиды.

Көмекші ақырындап қолына астауын алып, Ерұланға қайта-қайта көз қырымен қарай, сыртқа кетіп бара жатқан сәтте, Ерұлан жылдам белбауындағы семсерін суырып, көмекшінің мойнына тақады. Көмекші селк етіп тұрған орнында қозғалыссыз қалды. Астаудағы судың дірілдегенінен, оның қолдарының дірілдеп тұрғаны байқалды. Ол әрең жұтынып Ерұланға қарады.

– Бұл бөлмеден ешкім сыртқа шықпайды, – деп ол өзіне сенімді түрде сөйледі.

Бөлмеде барлығы орындарынан тапжылмады, дәрігер Ерұланға бірнеше қадам жақын тұрды. Ол Ерұланның нақты қадамға бекінгенін түсіне, сөздің пайдасыз екендігіне көзі жетіп, оны күшпен тоқтатуды ұйғарды, ақырындап қолын қалтасына салып, қалтасындағы инені алды да, үстелдің үстінде, ыдыстың ішінде тұрған сұйықтыққа инені Ерұланға байқатпай малып, қысып ұстап:

– Ақымақ болма, Ерұлан, қаруыңды түсір, – деп дәрігер оның назарын аударып , жылдам инені Ерұланның сол жақ желке тұсына сұқты, сол сәтте Ерұланның қолынан семсері түсіп, шатқалақтай бірнеше қадам артқа шегінді де, қабырғаға гүрс етіп соғылып, жерге отырып қалды. Сол жақ аяқ-қолы оған бағынар емес, құдды ұйып қалғандай.

Дәрігер көмекшісіне:

– Қаш! – деп айқайлады.

– Маған не істедің? – деп Ерұлан бар дауысымен сөйледі.

Көмекші астауды жерге тастай сала қашты. Дәрігер үндемей еңкейіп, жерде жатқан семсерді алып. Ол ақырын жүре, мысқылдай күліп, Ерұланның жанына келді, семсерді ақырын аспанға көтерді де:

– Мен саған барлығы дұрыс кезде баланы бер деп айттым, ал сен менің сөздерімді құлағыңа асқан жоқсың, ал енді өзіңнің ақымақтығыңның кесірінен өлесің, – деді дәрігер, Ерұлан оның көзіне тік қарады, осы сәтте дәрігердің көз қарашығы үлкейіп, көзі толықтай қап-қара түске ие болды.

– Сен өзі адамсың ба? – деп Ерұлан, сол жақ желке тұсында қадалған инені суырып, жұлқына жерге лақтырды.

– Жоқ, – деп дәрігер мысқылдай күле, қылышты барынша жоғары көтеріп, семсерді оның жүрегіне сұқпақ болған сол еді, оның алқымына Сұлу артынан келіп пышақ тақады.

– Тағы бір қимыл жасасаң өлесің, – деп қолындағы пышағын дәрігердің алқымына қаттырақ басты. Алқымы кішкене тілініп, шыққан қан төмен ақты.

– Ал енді қолыңдағыны Ерұланға бер, – деді Сұлу.

Дәрігер кішкене ойланып, басқа таңдауы қалмағанын түсінді де, семсердің сабын жерге қаратып Ерұланға ұсынды, Ерұлан жерде отырған күйі семсерді оң қолымен, қатты қысып ұстады.

– Енді ақырын отыр, ешқандай артық қозғалыс болмасын, – деп онымен бірге Сұлу жерге тізерлей отырды.

– Бұл істеріңе әлі өкінесіңдер, себебі сендер баланы қайда алып қашсаңдар да, хан оны тауып алады, – деді Дәрігер.

– Оған бала не үшін керек? – деді Ерұлан.

– Мен оны саған өлсем де айтпаспын.

– Дәрігер аяғын бүгіп отырғаны сол еді, Ерұлан семсердің жалпақ бетімен оның жүзінен ұрды, әлгі соққыдан дәрігер есінен танды. Сұлудың әлі құрығаны соншалықты, ол аяқтарында әрең тұрды.

– Мұнда не болып жатыр? – деді ол бәсең дауыспен.

Ерұлан орнынан тұрып жансызданған қол-аяғын сілкіді де, ес-түссіз жатқан дәрігерге көз тастап:

– Саған барлығын кейін түсіндіремін, мынадан көз алушы болма, егер артық қимыл жасаса, сен білесің не істеу керектігін, – деп оған қылышты беріп, сыртқа қарай жүгірді.

– Тоқта, Ерұлан, қайда барасың? – деп Сұлу артында айқайлап қалды.

Бұл уақытта көмекші сарайдан сытылып шығып, белбауында тұрған көк түсті таяқшаны қолына алып, аспанға қарата, түбінен соқты, тарс етіп жарылыс естілді де, аспанда көк түсті түтін пайда болды және ол бірден жайыла Ерұланың сарайының төбесін жапты.

Айнала қараңғылау болғанына қарамастан, түтінді көру ешқандай қиындық тудырған жоқ. Сосын көмекші, белбауындағы сыбызғыға ұқсас дабылдағышты қолына алып, терең ауа жұта, оны барынша үрледі – қасқырдың ұлығанына ұқсас дабылдағыштан шыққан дыбыс, қалада жаңғыра естілді. Дабылдың дауысынан шырт ұйқыда жатқан қала тұрғындары да ояна бастады.

Бұл уақытта әскери қоныстағы сарбаздардың барлығы ұйқыда жатты, тек жиырмаға жуығы кезекшілікте болды, Ерұланның сарайы әскери қоныстан алыста орналасқандықтан, көмекші берген дабылдың дыбысы оларға ақырын естілді.

– 

Мынау дабылдың дыбысы емес пе? Сен естіп тұрған жоқсың ба? – деді кезекшіліктегі сарбаз екіншісіне, олар кішене үнсіздікте қалды, алайда дабылдың дыбысын естіген жоқ.

– Жоқ, саған жай естілген болар, – деді ол, бірақ артынша екінші рет берілген дабыл олардың құлағына анық естілді

– Естідің бе? – деді біріншісі жолдасына жалт қарай.

– Иә… мынау дабыл, кәне дауылпазды қақ, мен қолбасшыға хабар берейін, – деп ол айқайлады.

Олардың бірі қоршаудың үстімен жүргіріп, дауылпазға беттеді, ал екіншісі әскери қоныстың қолбасшысы Даттың шатырына бет алды. Сарбаз дауылпазды соққанда, оның күркіреген үні қалада жаңғырды.

***

Ерұлан сыртқа шығып жан-жағына жылдам қарап көмекшіні іздеді, оның ойында дәрігердің көмекшісін тоқтату. Ол сыртқа шыға салысымен, аспанды жапқан көк түсті түтінді көрді, ал артынша көмекшінің берген дабылын естіді, сол сәтте Ерұланға қарай бірнеше сарбаз жүгіріп келе жатты.

– Қарғыс атқыр! – деді ол, сосын сарбаздарға қарап: – Сарайдың барлық қақпаларын жабыңдар, барлық сарбаздарды жинаңдар және маған Батыраны тауып келіңдер… – деп ол кідіре, – күйме дайындаңдар, ең жылдам шабатын жылқыларды жегіңдер, – дегені сол еді, оның құлақтарына әкери қоңыраулардың дыбысы жетті. Ерұланның ойына бірінші кезекте соңғы бірнеше ай бойы оған маза бермей жүрген түсі келді, құдды оның түсінде көргені өңінде қайталанып жатқандай, бойын үрей басып, не істерін білмей кішкене орнында тұрды.

Сосын есін жия кітапханасына жүгірді, кітапханасына асыға кірді, алайда қорап орнында жоқ болды, оның орнында Ерұланның киімі ғана жатты. Ерұлан мұны көріп, санасында сан қилы ойлар туындады. Ол үстелге ақырын жақындап, киімін алған кезде, үстел үстінде оған беймәлім кітап жатты, Ерұлан басында ештеңені түсінген жоқ, ол кітапқа қарап тұрды, Ерұлан қорапты біреу алып кетті деген ойға келді, бірақ кітапты қолына алғанан кейін – бәрін түсінді… Қоңыр түсті кітаптың сыртында алты түрлі, ол бұрын-соңды көрмеген жануардың таңбасы екі қатарда бейнеленді, ал Ерұланда ондай кітап болған емес. Кітап бетіндегі ең соңғы таңба жаңа ғана дүниеге келген баласының арқасындағы таңбадан еш айырмашылығы жоқ.

– Бұл нені білдіреді? Қораптың ішінде, кітап болғаны ма? – деп, кітаптың ішін ашып еді, оның ішінде ешқандай жазу, ештеңе болған жоқ, Ерұлан кітапты бірнеше рет парақтап қарап шықты – ештеңе таппады, ол кітаптың бос екенін түсінді, – қарғыс атқыр! – деп ол кітап пен бас сүйекті қоржындарға салып, онымен қоса көптеген қағаздар мен Бабадүрдің кітабын қолтығына қыстыра, сыртқа алып шықты.

Сыртта оны сарбаз алып келген күйме күтті, баспалдақпен жылдам түсіп, сарбазға:

– Есікті аш! – деп айқайлады. Есік ашылысымен ішіне қолындағыларын лақтырып, ол жылдам Сұлу жатқан бөлмеге қайта оралды, бөлмеге кірген кезде, Сұлу баласын қолына алып, оның жүзіне күлімсіреп қарап отырды. Сұлу бірден назарын Еұланға аударып:

– Мұнда не болып жатыр? – деді. Ерұлан есі ауысқан адам сияқты бөлме ішінде ары-бері жүріп, көзіне түскен матамен ес-түссіз жатқан дәрігерді қолдарын арқасына байлады. Сұлудың жанындағы семсерін қолына алып, қайта қынабына салды да:

– Жылдам жинал, біз қаладан қашамыз.

– Не? Сен маған тіпті не болып жатқанын да айтқан жоқсың ғой, мынаның барлығы не үшін болып жатыр? Неге сені дәрігер өлтірмек болды? Не үшін біз қашуымыз керек? – деп ол Еұланға айқайлай сөйледі. Ерұлан терең дем тартып, күрсіне қайта шығарды, Сұлудың жанына барып, қолындағы баланың арқасын көрсетті:

– Мына таңбаны көрдің бе? Дәрігерлер қалада бостан-босқа жүрген жоқ, олар денесінде таңбасы бар балаларды іздеп жүр; дәрігер біздің баламызды тартып алғысы келді, себебі балалар ханға керек және оларға мұндай балалардың не үшін керек екендігін мен білмеймін, бірақ олар балаға қол жеткізбей тоқтамайды, ал егер біз мұнда осылай сөйлесіп отыра берсек, оларға бізді ұстауға үлкен көмек көрсетеміз… – деп орнынан тұра, – маған сен, өтінемін, тек маған сен, енді артық сөзді қойып, соңымнан ерші, – деді Ерұлан оны құшақтай.

Сұлу орнынан атып тұрып, баланы Ерұланға ұстата, үстіне қалыңдау киім киіп, Ерұланға дайынмын дегендей басын изеді. Ерұлан: бір қолымен баласын, екінші қолымен Сұлуды ұстап сыртқа асыға жүрді.

***

Бұл уақытта әскери қоныста қарбалас басталды, дабылдың дыбысын естіген сарбаздар асыға киініп, сыртқа шығып, тізіліп сап түзеді. Қатты дауыстан жеке шатырында жатқан Дат шошып оянды, далаға жартылай жалаңаш күйі жүгіре шыққан ол айналасындағы қарбаласты көріп:

– Мұнда не болып жатыр? Дабыл не үшін соғылуда? – дегені сол еді, ол қаланың оңтүстігіндегі алып көк түтінді көріп, баланың табылғандығын түсінді. – Жылдам қақпаларға барыңдар, қақпаларды жабыңдар, ешкім менің рұқсатымсыз қаладан шығушы болмасын, – деп айқайлады. Оның жанына әлгі сарбаз келіп:

– Мырза, дабыл беріп жатқан адамды не істейміз? – деді.

– Оның бізге қазір қажеті шамалы, баланың қайда екенін, біз ана көк түтіннің арқасында табамыз, бірақ сонда да оны тауып, маған алып келіңдер, – деп шатырына кірді.

Дат ұзын бойлы, арық денелі мұртты адам, сол көзінің астыда үлкен тыртық бар, Дат әлсіз көрінгенімен, қару-жарақты шебер қолданады, ал жіңішке жүзі суық әрі қатал көрінеді.

Ол шатырына қайта оралып, ағаш ілгіштегі сауыт-сайманын асыға киіп, аз уақыттың ішінде сыртқа шықты – әскери қоныстың алдында мыңға жуық атты әскер жиналды, Дат олардың алдында тұрып, барлығына көз жүгірте, оған алып келген аттың үстіне үндеместен қонып:

– Қазір біздің жолымызды бөгеп, мақсатымызға жетуге кедергі жасағандардың бәріне аяушылық танытпайсыңдар, соңымнан еріңдер, – деп түтін тұрған жаққа қарай аш қасқыр сияқты шаба жөнелді.

***

Ерұлан Сұлуды жетектеген күйі сыртқа ұмтылды, оның бойын қорқыныш пен қобалжу торуылдады, жүрегінің қатты соққандығы соншалықты, кеудесінен атып шығып кететіндей күйге түсті, ал денесінен мұздай тер бөлініп, тынысының қатты болғандығы сонша, оның дыбысы Сұлуға естілді.

– Біз енді қайда барамыз, барлық қалада, барлық жерде сарбаздар бар емес пе? – деді Сұлу.

– Мен бағаналы бері соны ойлап келемін, қайда барамыз, не істейміз және мынаның ақыры не болып аяқталмақ? – деді, оның Сұлудың қолын қысқандығы соншалықты, Сұлудың саусақтарының ұшы қызарып кетті. Сұлу ешқашан Ерұланның бұлай қобалжығанын көрген емес. – Менің әкемнің інісі Нариманды білесің бе? Ол Жент қаласының сұлтаны – ол бізге көмектеседі, кезінде әкем оны бір өлімнен алып қалған, ол бізге кез келген уақытта және кез келген жағдайда көмектесетінін айтқан, сонда баруымыз қажет, алайда онда жету оңайға соқпайтын сияқты… – деп кішкене кідірді де, – біз ол қалаға жету үшін Батыс орман арқылы жүруге мәжбүрміз… – дегені сол еді.

– Батыс орман! Ерұлан, сен шынымен айтып тұрсың ба? – деп Сұлу тоқтап қалды.

– Иә, бізде басқа амал жоқ, себебі айналамыздың барлығы жазық дала, олар бізді кез келген жерден тауып алады, тауға қашып құтыламыз деп ойлайсың ба? Жо-жоқ, тауда бізді табу әлдеқайда оңай, ал біз Батыс орманның ішінде бойтасалай аламыз және Жентке де жылдам жетеміз.

– Бірақ өзің білесің ғой орманға кірген адам тірі шықпайтынын, сен сонда біздің өмірімізді қатерге тікпексің бе?

– Мұның барлығы сендер үшін, менде басқа таңдау жоқ, өтінем маған сенші, – деді ол Сұлудың бетіне қолын қойып, осы сәтте Сұлу күйеуінің ең аянышты жүзін көрді, ол жұбайының өміріндегі ең қиын таңдауды жасап, бекінгендігін түсінді де, оған жымия:

– Мен саған сенемін, – деді ол.

Сарай алдында елуге жуық сарбаз жиналды, олардың жүзінде білместік байқалды, «не болып жатыр?» деген сұрақ айтпаса да жүздерінен көрінді, Ерұлан сыртқа шыққан сәтте олардың назарының барлығы Ерұланға ауды, ол кішкене кідірді де, ары қарай жүрісін жалғастырып, Сұлуды күймеге отырғызды. Ол қайта сарайдың алдына көтерліп, алдында жиналған адамдарының жүзін шолып шықты. Осы сәтте:

– Қақпаны ашыңдар, – деген Батыраның дауысы естілді. Ерұлан қақпаның алдындағы сарбазға.

– Жылдам аш! – деп айқайлады. Қақпа ашылып ішке қарай сексенге жуық сарбазымен бірге Батыра кірді.

– Қақпаны жаппай тұра тұр! Мен бірнәрсе айтуым қажет, сосын жаба беруіңе болады, – деді Ерұлан. – Мұнда не болып жатыр деген сұрақ барлығыңды мазалаған болар, мен сендерге түсіндірем, мен бүгін әке атандым: иә, жақсы жаңалық, бірақ баламды менен хан жіберген дәрігер тартып алғысы келді, себебі оның денесінде таңбасы бар, оның не екенін мен білмеймін, бірақ әлгі дәрігерлер мұнда ауруды тоқтату үшін емес, сондай балаларды жинау үшін келген, естіген боларсыңдар, үш апта бұрын осындай бала үшін Қамшат қаласында қақтығыс болғандығын, егер естімесеңдер, олар сендердің білгендеріңді қаламайды, себебі бұл жағдай олардың былығын әшкерелуі мүмкін, – деді ол ары-бері жүре.

Ерұланның жанына Батыра келіп, үндемей оның сөзін тыңдады. Осы сәтте қаланың солтүстігінен шыққан атты сарбаздардың дыбысы естілді, барлығының назары сонда ауды.

– Естіліп жатқан шығар бізге қарай атты сарбаздардың шауып келе жатқандығы, бұл мұнда қазір Қамшаттағыдай қақтығыс болады деген сөз, кетемін десеңдер өз еріктерің, мен сендерді ұстамаймын, бірақ сендердің көмектерің маған керек екенін біліп қойғандарың абзал, тезірек шешім қабылдамасаңдар кеш болады, – деді де, ол Батыраға қарап: – Мынаның барлығын қайдан тауып келгенсің? – деді ол.

– Өткен жолы келген сарбаздар, мыналарды ай-шай жоқ сатқындықта айыптап, оларды абақтыға қамамақ болды, «өтірік сатқындықта айыпталып, абақтыда отырғанша, әділетсіздікке қарсы шыққан дұрыс» деп, менің соңымнан ерді. Сонымен, бала қайда? Ол денесінде таңбамен туылды дегенге сене алмай тұрмын, – деді ол.

– Иә, өкінішке орай, оның арқасында таңба бар… Бәрі осылай аяқасты болады деп ешқашан ойламаппын.

– Сұлу қайда? Сенде қандай жоспар бар? Қала толықтай жабық, бізге қарағанда қарсыластарымыздың саны он, тіпті жиырма есе көп, – деп оған сұрақ жаудыртты.

Ерұлан басын изеп, төменде тұрған күймені көрсете:

– Сұлу мен балам күймеде, ал жоспарға келер болса, менде ол бар, – деп Бтыраға қарады. – Бірақ сенен сұрасам бола ма? Сен екі апта бойы қайда жүрдің? – деді ол.

– Менің жауынгерлеріме олар өтірік айып тақты, мен солармен бірге болдым.

Ерұланның сарбаздардың көбі оның сөзінен кейін ойланбай, қаруларын тастап, сарайдан асыға шығып кетті, тек жиырмаға жуығы ғана қалды. Ерұлан оларға:

– Жылдам атқа қонып, бар керектерді алыңдар, өз шешімдеріңе өкінбейді деген ойдамын, – деді ол.

– Жоқ, мен мұнда не болып жатқанын толық түсінген жоқпын, бірақ билеушілердің барлық қалаларға сарбаз жіберіп, ондағы тұрақты сарбаздарды тергеуі, мұнда шынында бір шикіліктің бар екенін білдіреді және сіздің айтқан сөзіңіз жалған емес екеніне менің шүбәм жоқ, біз соңына дейін сіздің жағыңыздамыз, бәрібір Дат бізді жайымызға қалдырмайды, ол қолындағы билігін пайдаланып, барынша бізді жазаға тартқысы келеді, – деді сарбаз.

– Сонымен, жоспар қалай? – деді Батыра.

– Барлығын айтып отыратын уақыт жоқ, сен адамдардың жартысын бастап, оңтүстік қақпаға жетпей, ең бірінші көпірден өте сонда жайғастыр, Сұлуды да өзіңмен бірге ала кет, ал мен осында қалып, оларды ұстаймын. Саны жағынан көп болғандықтан, олармен ашық алаңда шайқасудың мәні жоқ, орталық қақпаның аймағы ашық болғандықтан, оларды қалада тастап кету қажет, мен белгі берген кезде сен менің келе жатқанымды білесің, сол кезде дайын бол, ал енді сәттілік, сарбаздар мен күймені бастап тездетіп кет, – деп ол Батыраға мұқият қарады. – Айтпақшы, ең маңызды дүниені айтамын деп ұмытып кетіппін, әлгілер мен біздің киген сауыттарымыз бірдей болғандықтан, біз қолымызға ақ мата байлап аламыз, егер мата жоқ болса, онда олар біз емес – осыны есіңнен шығарма. Батыра оның қолдарының дірілдеп тұрғанын көрді.

– Сен маған қандай белгі бересің? Және орталық қақпадан қалай шығамыз, әрине, егер онда аман-сау жетсек, – деп әзілдей сөйледі.

– Менің белгім сенің құлағыңнан мүлт кетеді деп ойламаймын, егер сен сол сәтке дейін саңырау болып қалмасаң, – деді Ерұлан жымия, – ал қақпаға келер болсақ, бір амалын табармыз, онда қаладағыдай сарбаздар көп емес, енді жылдам кет! – деді.

– Әміріңізге құлдық, – деді де, Батыра сарбаздардың жартысын бастап күймемен бірге сарайдан шыға қаланың оңтүстік қақпасына беттеді.

– Қақпаны жабыңдар! – деп Ерұлан артынша айқайлады. – Кәне жігітте, аттарыңа қоныңдар! Қазір біз оларға сыйлық жасаймыз, сосын іш көйлектеріңнен кішкене жыртып, көрінетіндей етіп қолдарыңа байлаңдар, – деп әмір етті.

Оларға шапқан жылқылардың дыбысы барған сайын қаттырақ естіліп, жер дірілдей бастады, әлгі дыбыстан сарайдағылардың бойын қорқыныш биледі.

– Үлгеретін шығармыз деп ойлаймын, – деді Ерұлан дыбыс шыққан жаққа бас бұра, – екеуің соңымнан еріңдер! – деп жанында тұрған сарбаздарға бұйрық берді. Ол шеберханасына қарай беттей, ішіне кіре, тікелей зеңбірекке барып, бетін жапқан матаны жұлып алды да, оған кішкене қарап тұра Ерұлан сарбаздарға:

– Мынаны сарайдың алдына алып барыңдар! – деп бұйрық беріп, өзі оқтық пен зеңбірек оқтарын арбаға салып, сарбаздардың соңынан ерді.

Бұл уақытта сарайға Дат та жақын қалды, ол түтіннің Ерұланның сарайының төбесінде тұрғанын түсініп, жымиғаны соншалықты, езуі құлақтарына дейін жетті.

Сарайға жақындай келе жорғалай шапқан жылқылардың дыбысы қаттырақ естіле түсті, олар шұбыра сарайды тар көшелермен айнала қоршай бастады, іштегі жауынгерлер қабырғаның арғы жағынан естілген аттардың дыбысынан қалай оларды қоршап жатқандығын түсінді. Сырттан келген дыбысты естіп, олардың тынысы тарылып, жүректері жылдам соқты. Даттың әскері бірнеше сәттен кейін сарайды толық қоршап, садақтарын дайындықта ұстап, Даттың келесі бұйрығын күтті. Дат жабық тұрған қақпаны көріп, олардың әлі іште екенін түсінді.

Ерұлан зеңбірегін оқтап, оны қақпаға бағыттап қойды да:

– Жылқыларыңды бекем ұстаңдар және сарайға жақын тұрыңдар, – деп сыбырлай сөйлеп, қолымен артқа шегініңдер дегендей жауынгерлеріне белгі берді.

– Сендер кімге қарсы шығып тұрғандарыңды білесіңдер ме? Қаруларыңды тастап, беріліңдер, баланы бізге беріңдер, осы істегендеріңе көз жұма қараймыз және сендер бұрынғыша өмір сүре бересіңдер; естіп тұрған боларсың, Ерұлан, бәрібір қаладан шыға алмайсың – барлық қақпалар жабық және сарбаздар саны да көп. Сенің тек бір-ақ таңдауың бар – баланы бізге бер, мен саған ойлануға уақыт берем, – деп Дат дауысын көтере сөйледі. Сосын Дат қасындағы жауынгерлеріне:

– Қақпа бұзғышты дайындаңдар, – деп бұйырды.

– Одан да бірден шабуыл жасап, баланы тартып алармыз, – деді сарбаз.

– Жоқ, бала бізге тірідей керек, сондықтан біз оларды көрмей жатып шабуылға шыға алмаймыз, көрейік соңына дейін не болатынын, бәрібір бізден қашып құтыла алмайды, олар торға түскен тышқандай, – деді.

Жауынгерлер көп ұзамай бұзғышты дәл Ерұланның табалдырығының төбесінде ұстап, онымен соққы жасауға дайын болды.

– Ерұлан, текке қан төгіп қайтесің, тыныш баланы бер де, осы жерде мына ақымақтықты тоқтат! – деді Дат, қолын аспанға көтеріп сарбаздарға күтуін ескерткендей.

Бір сәт тыныштық орнап, екі жақ та өздерінің қолбасшыларының бұйрығын күтті. Ерұлан қолына от ұстап зеңбіректі атуға дайын тұр, оның тынысы тарылып, маңдайынан суық тер бөлінді.

– Ерұлан, сенің уақытың тәмам болып қалды, мені қан төгіп, күш көрсетуге мәжбүрлеме, егер біреу зардап шегетін болса, онда ол сенің мойныңда – беріл! – деп Дат айқайлап, қолын ақырындап түсіре бастады. Ерұлан қақпаға қарап, терең тыныс алып:

– Ешқашан, – деп айқайлады, Ерұлан сарбаздарына бұрылып. – Мен мұны ешқашан адамдарға қолданамын деп ойлаған емеспін, – деп зеңбіректі атты, одан шыққан оқ артында сап-сары шоқ ұшқынын қалдыра, көз ілестірмес жылдамдықпен, қақпаға соғылып жарылды. Жарылыстан қақпамен қоса оның арт жағындағы сарбаздарды үйілген асықтарға келіп тиген сақа сияқты, жайратып салды.

Қақпаның оң жағында тұрған Датқа қақпадан ұшқан ағаш қалдығы, сол иығына қадалып, оны атынан ұшырып түсірді, бірақ үстіндегі ауыр сауытының арқасында, оның денесін ағаш тесіп өткен жоқ, тек бір елі ғана кірді, алайда құлағының шыңылдағаны соншалықты, айналасындағы бірде-бір дыбыс оған естілер емес, не болғанын түсінбей ол кішкентай бала сияқты жерде еңбектеп жүрді. Айнала көк түтінге оралып, мұрын жаратын оқтықтың иісі ауаны басты. Бұрын-соңды мұндай жойқын дауысты естімеген сарайды қоршаған сарбаздардың жылқылары қала көшелерімен жан-жаққа бытырай қашты, тіпті жауынгерлердің өзі оларды тыныштандыруға асыққан жоқ. Бұл көріністен кейін Ерұлан өз қаруының неге қабілетті екендігін көріп, жас балаша қуанды, бірақ бір жағынан қаруды адамдарға қолданғаны үшін ол өзін күнәлі сезінді.

Осы сәтте сарайдан бір шақырым жерде көпірдің жанында оларды күткен Батыра мен оның жауынгерлеріне жарылыстың дауысы естілісімен:

– Мынау Ерұлан айтқан белгі шығар, қызық, ақымақ не істеді екен? Әлгі өзінің айтқан қаруын қолданған шығар, – деп Батыра мұрнының астынан сөйледі де, – кәне жігіттер, олар бізге қарай келе жатыр, дайын болуымыз керек, – деді ол, ал сарбаздар артынша садақтарын дайындықта ұстады.

***

– Тоқтаңдар, күтіңдер, – деп Ерұлан айқайлап, екінші рет зеңбіректі оқтады, енді ол қақпаның сол жағын көздеп, тағы да бір от шашты, зеңбіректің оғы қабырғаны қиратып жарылмай, көшенің арғы бетіндегі қабырғаға соғылып жарылды, екінші жарылыс олардың жолдарын толықтай ашты, сарайды қоршаған аттар, жан-жаққа бытырап қашып кетті, жарылыстың толқыны онсыз да есеңгіреп отырған Датты шалқасынан түсірді.

«Алға!» деген қатты дауыс шықты, Ерұлан атының үстіндегі тығыздалып салынған оқтықтың қапшығын тұтатып, оны зеңбіректің астына тастады да, сарбаздарымен бірге сарайдан сыртқа қарай ағылды.

Олар айқай салып, өз қарсыластарына ұмтылып, бірер сәттен кейін Ерұлан тастаған қапшық жарылып, зеңбіректің тып-типылын шығарды. Ерұланға маза бермеген түс енді оның өңінде қайталанды, олар алдарында кездестірген қарсыластарын садақтарымен атып, жылқыларымен соға оңтүстік қақпаға қарай бет алды.

Бірнеше сағат бұрын тып-тыныш болған қала, енді міне ең шулы орынға айналды. Айнала күл мен шаңға толды, аспанға өртенген қақпаның түтіні көтеріліп, жердің бетін қиранды жапты. Күн көк жиектен көтеріліп, тау төбесінен нұрын шашты, бұл уақытта тіршілігі қайнайтын қала көшелері тым-тырыс күй кешті. Ерұлан мен сарбаздары барынша жылқыларын қамшылап оңтүстікке қарай беттеді. Бірақ қайта топтасып үлгерген Даттың сарбаздары, олардың ізіне түсіп, мыңға жуық жауынгердің барлығы бір көшеге сыймайтын болғандықтан, үш топқа бөлініп, оларды жан-жақтан қуды.

Бос көшелермен ұйтқи соңдарына түсіп, оларға жақындай, екі жақ бір-біріне садақ оқтарымен ғана алмасты, Ерұланның бірнеше жауынгерінің жарақат алып, жерге құлағанын көре:

– Қарғыс атқыр! – деп ол ашулана айқай салды. – Басыңдар, қамшыны басыңдар, көпірге дейін жетсек болды, – деп арттағы жауынгерлеріне айқайлады.

Дат есін жиғанымен, оның құлағындағы шуыл басылған жоқ. Ол иығына қадалған ағаш қалдығын суырып, жерге лақтырды, орнынан шатқалақтай тұра айналасына көз жүгіртті, ол бұрын-соңды мұндай көріністі көрген емес және ол осындай жағдайға жетемін деп те ойламаған. Оның жанына бір сарбаз жүгіріп келіп:

– Барлығы дұрыс па? Қолбасшы, қолбасшы! – деп оны екі иығынан ұстап тұрды, бірақ жауынгердің дауысы оған құдды бір алыстан тұйықталып естіліп жатқандай.

Оның оң құлағынан қан кетіп, Дат оны қолымен сүртті. Сарбаздың қойған сұрағы мен жұлқуына еш мән берген жоқ, тек саусағындағы қанды ысқылаумен болды, алайда бірер сәттен кейін ол есін жиды.

– Олар қайда?

– Оңтүстікке қарай беттеді, қазір оладың соңында біздің сарбаздар бар, оларды жібермейміз.

– Маған ат алып кел! – деді ол жерге еңкейе.

– Бірақ сіз атқа отыратын шамада емессіз ғой, – деп жауап қатқаны сол еді, оның жағасынан Дат жұлқи ұстап.

– Айтылған бұйрықты орында, солтүстік қақпағадағы жауынгерлердің барлығын оңтүстікке жіберіңдер, ал мұндағылар жылдам қайта топтассын, оларды қақпа жақтан қолға түсіреміз, – деп маңдайын тыржита сөйледі.

Бұл уақытта Ерұлан көпірге де жетіп қалды, алайда олардың қарсыластары да қалысар емес, ақырындап қуып жете бастады, қуғыншылар оларға оқ атуын тоқтатар емес, тек күшейте түсті, қала нағыз шайқас алаңына айналды.

Ұзын көшенің соңы жақындап, көпір де көріне, сол сәтте Ерұлан аттың жылдамдығын бәсеңдетіп сарбаздардың арасынан өтіп, қала бастады.

– Сендер шаба беріңдер, тоқтамаңдар, мен бір нәрсені бітіруім керек, – деді ол, оның іс-әрекетін көріп тоқтамақ болған жауынгерлерге, бұл жолы Ерұлан мен оның сарбаздарының жүзінен батылдық байқалды, олардың қанаттанғаны соншалықты, кез келген әскермен соғысатын күйде болды.

Арада аз уақыт өте олар көпірге жақындап, өзеннің арғы бетінде биіктігі орташа тастан жасалған қоршаудың екі жағында садақтарын тартып тізіле орналасқан атты сарбаздар көрінді. Өзен айтарлықтай үлкен болған жоқ, көлденеңінен отыз қадамдай шығады, ал ағаштан жасалған көпірдің үлкендігі Ерұлан мен оның сарбаздарына жылдам өтіп кетуге ешқандай қиындық тудырмады. Олар жақындай келе Батыраға қолдарына байлаған ақ мата көрінді, бірақ олардың арасында Ерұлан көрінбегендіктен, оның санасын күдік жайлады.

– Мұнда Ерұлан жоқ қой, мүмкін біз күдіктенбесін деп олар да ақ мата байлап алған шығар, – деді де, сарбаздарға атуға бұйрық бермек болып еді, сол сәтте:

– Батыра, дайындал! – деген айқайлаған дауыс, келе жатқан топтың арасынан шықты.

Батыра Ерұланның дауысын естіп:

– Ух, – деп бойындағы күмәні сейілді, бірер сәттен кейін олардың артына түскен қуғыншылар да көрінді. Ерұлан мен сарбаздары көпірді сілкіндіре өтіп, артында қалған Ерұлан көпірдің үстіне жарылғыш қапшығын тастап кетті де, сарбаздарының артынан барып.

– Садақтарыңды дайындаңдар! – деп бұйрық берді, олар артынан жетіп келген қуғыншылардың жақын жерге жеткенін күтіп, олар көпірге жақындаған сәтте.

– Атыңдар, – деген Батыраның дауысы шықты, жүзге жуық жебе тар көшеге қарай ұшып, қарсыластарының алдыңғы шебін жайратып салды, осы сәтте жарылыс болып, көпір ортасынан қирай өзенге опырылып түсті.

– Оларға оқ жаудырып, мұнда тұрудың қажеті жоқ, тездетіп қақпаға барайық, біз кішкене уақыт ұттық деп ойлаймын, – деп Ерұлан алдыға қарай ұмтылды.

Мұндай жарылысты бұрын-соңды көрмеген Батыра:

– Ерұлан, сен қып-қызыл жындысың! – деп қуана оның соңынан ерді.

Өзеннің жанында үлкен үйдің бұрышында Сұлу отырған күйме алдыға қозғалып, оны сарбаздар қоршай барлығы қақпаға бет алды. Батыра Ерұланның жанына жақындай:

– Сендерде ешқандай шығын болмаған сияқты ғой, – деді ол басын артқа бұра.

– Жоқ, өкінішке орай, бірнеше сарбаз мерт болды.

– Түсінікті, ары қарай не істейміз, қақпадан қалай шығамыз? Көпірді жарғандай, оны да жарамыз ба? – деді Батыра Ерұланға.

– Иә, дәл таптың, – деді Ерұлан, оның жүзі мұңды болды, Батыра оны көріп.

– Не болды ? Қорқып тұрсың ба?

– Жоқ, ештеңе болған жоқ, тек мен осы жайтты түсімде көрдім, – деді Ерұлан.

– Иә, түсіңде көрсең не болыпты? Бәрімізде болатын жағдай. Ерұлан үндеместен назарын алдыға қарай алыста орналасқан қақпаға аударды. Оның көрген түсі өңінде болып жатқанына ол сене алған жоқ.