Текст книги "Цюцік"

Автор книги: Янка Брыль

сообщить о нарушении

Текущая страница: 1 (всего у книги 1 страниц)

янка Ѕрыль – ÷юц≥к

1

®н нарадз≥Ґс€ Ґ лесе, у двары таго дз€дзьк≥, што п≥льнуе лес. —пачатку н≥чога не бачыҐ ≥ н≥€к не называҐс€,Ч жыҐ сабе вобмацкам, ды ҐсЄ. Ѕыло нешта в€л≥кае, калматае, цЄплае, у чым Єн хаваҐс€ разам са сва≥м чорным казытл≥вым чмыс≥кам; там жа была нейка€ соска з крын≥чкай цЄпленькага малака; а нешта в€л≥кае, добрае грэла цюц≥ка, абнюхвала ≥ л≥зала, п€шчотна ≥ многа. Ѕыло €шчэ нешта другое Ч маленькае, цЄпленькае; €но тоҐхалас€ з ≥м разам у пушыстай аҐчыне ≥, заблудз≥Ґшыс€, дарма намагалас€ адабраць у €го соску з малаком ≥ ҐсЄ мармытала, усЄ пахныквала…

ѕасл€ цюц≥к стॠбачыць ≥ Ґц€м≥Ґ, што тое в€л≥кае нешта з пушыстым цЄплым кажухом ≥ соскам≥ Ч гэта €го мама, калмата€ сука ћуха, а цЄпленьк≥ мармытун Ч брат, так≥ самы шчанюк, €к ≥ Єн. « ≥м разам цюц≥к ссॠматку, пасл€ хл€бтॠмалако з чарапка, гу눥 на двары ≥ Ґ будзе на саломе.

I н≥кол≥ €му на ц€мок не Ґзышло, што з ≥м будзе далей.

јднойчы мац≥ недзе пабегла, а €ны з братам с€дзел≥ Ґ будцы ≥ гл€дзел≥ на двор. ÷ерушыҐ дождж, на будку капала з €л≥ны, ≥ не хацелас€ нават носа высаджваць на двор.

÷ераз лесн≥кову с€дз≥бу, дарогай, ехал≥ фурманк≥ з дровам≥. ƒз€дзьк≥ спын€л≥с€ кал€ студн≥ ≥ па≥л≥ коней. яны цмокал≥ на шчан€т у будцы, гаварыл≥ пра ≥х, але н≥хто не чапаҐ.

ј пасл€ дык едзе адз≥н тольк≥ дз€дзька на с≥вай, пац€рушанай грэчкай, кабыле. —пын≥Ґс€ кал€ студн≥, раск≥лзॠсваю здыхатую ды давай ц€гаць Єй ваду вагой у старое заплеснелае карыта. ѕ’е —≥Ґка, а дз€дзька падсв≥ствае Єй ≥ гл€дз≥ць на шчан€т. ѕасл€ гэта Ч шлэп, шлэп у лапц€х Ч падышоҐ да буды.

Ч ≤-≥,Ч кажа,Ч €к≥€ харошаньк≥€!

”садз≥Ґ у буду руку ≥ пагладз≥Ґ ≥х, прыгаворваючы: “÷юценьк≥, цюцьк≥…” «а каршэнь вы툥 цюц≥ка з буды, у爥 на рук≥, пагладз≥Ґ, пагаварыҐ, зноҐ палажыҐ, а сам пайшоҐ у хату.

« хаты выйшл≥ €ны Ґдвух з дзедам јрцЄмам.

Ч я ж кажу, чалавеча,Ч гаварыҐ дзед,Ч б€ры хоць абодвух, балазе ≥ сук≥ н€ма.

Ч ƒзе там, дзеду, абодвух,Ч адказॠдз€дзька,Ч будзе мне ≥ з адным моташна. Ѕаба Ґ м€не драпежна€, сама н≥€к не наесца.

Ч Ёй, а што ж ты? ћужчына, € ж кажу, €к той м€дзведзь, а бабы ба≥шс€.

Ч якое там, дзеду! ¬оҐк сабак≥ не ба≥цца, але не хоча зв€г≥ слухаць.

Ч я ж ≥ кажу Ч часцей нос падц≥рॠбы.

Ч ј Ґжо ж не€к там будзе.

Ч ƒык у што ж ты €го возьмеш, чалавеча?

Ч ћ€шэчак вось…

I дз€дзька з툥 з воза мокры мех з рэшткам≥ сена.

Ч ƒз€ржы ж, т’кал€. я ж кажу Ч €дуць усЄ, €к стары€, ≥ Ґ роце чорна: злосны€.

ƒзед вы툥 цюц≥ка, расшчам≥Ґ €му зубы, паказваючы дз€дзьку цюц≥кॠчорны рот, ≥ апусц≥Ґ шчанюка Ґ мех. ћех зав€зал≥, ≥ цюц≥ку зраб≥лас€ цЄмна. ƒз€дзька закурыҐ з дзедам з баран€га капшука, сунуҐ €му нейкую нуду на махорку, прыв€зॠмех на дровах ≥ паехаҐ.

Ѕыла позн€€, шэра€ восень, гразка, ≥ на зв≥л≥стых л€сных дарогах Ч глыбок≥€ выбо≥. ƒровы моцна калывала ≥ трасло, мех качаҐс€ на паленах. ÷юц≥ка Ґ м€ху к≥дала Ґва Ґсе бак≥; у цемры Єн тоҐхаҐс€ носам у б€сконцае мокрае палатно ≥ жаласна пахныкваҐ.

Ћесам, лесам, пералескам≥ Ч ≥ дз€дзька выехॠна шырок≥ гасц≥нец. Ќа глыбок≥м п€ску перастала трасц≥. ÷юц≥к супако≥Ґс€, сагрэҐс€ трошк≥ ≥ заснуҐ.

2

ƒахаты дз€дзька прыехॠпозна. ћокры, ацэплы, галодны. –аспрог сваю —≥Ґку, упусц≥Ґ €е Ґ хлеҐ, у爥 на адну руку мокры хамут з шорам≥, а Ґ другую Ч м€шок з цюц≥кам ≥ пайшоҐ у хату. “ам сабе л€мпачка свец≥ць, цЄпла, ≥ дзец≥ €го, ћ≥хась ≥ ¬олька, гэтак рады€ будуць п€рэстаму цюц≥ку!..

Ч Ўто гэта, дзец≥? Ч усм≥хаецца дз€дзька, прыҐз툥шы руку з м€шком.Ч ћожа, шышк≥ €ловы€ або шэраньк≥ зайка? Ќе, гэта вось што!

I дз€дзька вытрас цюц≥ка на падлогу.

Ч —абачка! ћама, сабачка! Ч закрычал≥ ћ≥хась ≥ ¬олька.Ч јх ты, наш малышок! ÷юценька мой, ≥ лапк≥ рабеньк≥€, сыценьк≥, цЄплы… ћама, дай €му малачка! ” кошчын чарапок!

Ч яшчэ чаго не было,Ч аказалас€ мац≥.Ч ћала €шчэ, што галубоҐ г≥блота, дык новую трасцу прывалок. ƒальбог, ≥ гэтага зв€ду! Ќе бачыла смуроду!

Ч ќт ты сц≥хн≥,Ч адказॠЄй бацька.Ч якраз табе хлеба не хоп≥ць. «асц≥гнула. ≈сц≥ лепш давай!

®н распрануҐс€ ≥ сеҐ кал€ стала. ¬олька падышла да €го, палажыла €му ручк≥ на кален≥ ≥ спытала, паз≥раючы Ґ вочы:

Ч ј што мы €му, тата, есц≥ будзем даваць?

Ч ќт, пакуль малачко будзе хл€бтаць, а потым бульбу св≥ную. √этак, €к урц≥к, пам€таеш? Ч адказॠтата ≥ пагладз≥Ґ ¬ольку па галоҐцы.

Ч ѕэҐна,Ч аказалас€ ад печы мама.Ч —в≥ную бульбу. ј потым заколеш €го. Ќа вось, жары! Ч пастав≥ла €на на стол капусту.

јле бацька Ґстॠ≥ пайшоҐ да пал≥цы, на €кой ста€л≥ збанк≥ з малаком, завешаны€ зрэбнай полачкай.

Ч ’ац€ ж поҐнага не пачынай, каб ц€бе л≥ха заела! ƒай € сама!

ј першы з краю збанок €краз быҐ поҐны. ’ацеҐ бацька Ґз€ць €го, на злосць баб≥най зв€зе, але падумॠ≥ Ґз€Ґ пачаты. ћ≥хась падстав≥Ґ кошчын чарапок, тата нал≥Ґ малака, у爥 цюц≥ка за каршэнь ≥ ткнуҐ мызачкай у малако. I малыш пачॠпрагна хл€бтаць.

ћ≥хась ≥ ¬олька падскаквал≥ ад радасц≥ ≥ см€€л≥с€ на Ґсю хату. “ата паджургвॠсваю пасаломленую чупрыну ≥ таксама см€€Ґс€.

ј той, за каго пасварыл≥с€ Ч галодны цюц≥к з рабеньк≥м≥ лапкам≥,Ч хл€бтаҐ, разг≥рачыҐшыс€, ≥ тольк≥ пачмыхваҐ, пав≥львॠтоҐстым хвосц≥кам ≥ Ґвачав≥дк≥ таҐсцеҐ.

3

ћаму звал≥ цЄтка јлена.

I вось гэтую з≥му нешта дрэнна куры н€сл≥с€ Ґ цЄтк≥ јлены. јдна марока. ¬ыпусц≥ць €на ≥х з падпечка, хоп≥ць адну-другую за крылл≥, памацае ды лаецца:

Ч ј каб вас каршун падзЄр! јдно павы€дал≥с€, €к копы!

Ўэраму пеҐню пападала па пер’≥, ≥, адскочыҐшыс€, Єн нездаволена кудкудыкаҐ, не ведаючы, чаго €на хоча Ч дурна€ баба…

Ч јгрызайс€ €шчэ, ц≥пун табе на €зык, жарабец ты!

Ќа “шчадра” цЄтка јлена накарм≥ла ≥х куццЄй у в€л≥к≥м абручы з кадушк≥, ≥ неҐзабаве ƒрап€сценька€ выйшла з падпечка, скочыла на лаву ≥ на Ґсю хату раскудахкала, што €на зн€слас€. ћама паслала ћ≥хас€ пад печ з газоҐкай.

Ч ®сць! Ч крыкнуҐ ћ≥хась.Ч ” гэтым куточку €йцо, а Ґ гэтым €шчэ адна с€дз≥ць, жоҐта€!

јд крыку €го закалыхаҐс€ агеньчык газоҐк≥ ≥ цЄмны€ цен≥, а курыца спалохана пакл€вала галавой ≥ кудахнула.

Ч Ќу, вылазь, а то спудз≥ш €е! Ч гукнула мац≥ пад печ, ≥ ћ≥хась вылез на хату.

Ч ћне зварыш, мама, мне! Ч затупала ¬олька.

ј ћ≥хасю проста хацелас€ самому кудахкаць ад радасц≥. ®н падсунуҐ €ечка цюц≥ку пад нос. Ўчанюк панюхॠ€го, зав≥눥 хвосц≥кам ≥ абл≥заҐс€.

Ч яшчэ чаго не было! Ч крыкнула мама.Ч Ќавучы, бацькॠсынок! ƒай сюды €йцо! ј ты вон, здыхата!

ћама адшпурнула цюц≥ка нагой. Ўчанюк заплакॠ≥ лЄг у сва≥м кутку.

ѕлакаць €го навучыла цЄтка јлена. “ак з самага ранн€ ≥ л≥чы, што €к дз€дзьк≥ дома н€ма, дык ≥ паплачаш. I каб сказॠбыло за што! ’оць бы надоечы. «найшоҐ Єн у каморы пад скрын€й палав≥ну каравай хал€вы ад старога валЄнка ≥ панЄс €го дзе-небудзь лепш перахаваць. ј цЄтка стрэла €го Ґ сен€х ≥ дала прачуханца махрам≥. ј тут, €к нал≥ха, з кожным днЄм усЄ ц≥кавей раб≥лас€ пашукаць што-небудзь, знайсц≥ ды занесц≥ Ґ лепшае месца. I заҐсЄды амаль спаткаешс€ з гаспадын€й ≥ €е п€кучым≥ махрам≥…

÷Єтка н≥бы знарок шукала прычыны, каб звесц≥ цюц≥ка. I так≥ анайшла.

јднойчы €на выпусц≥ла курэй з падпечка, а сама пайшла недзе з б€зменам, прычын≥Ґшы дзверы. ћалых не было дома: ћ≥хась пайшоҐ у школу, а ¬олька да свае с€броҐк≥ “он≥. ј сам дз€дзька паехॠу млын. ÷юц≥к убег у кухню пагрэцца, а пасл€ Ч нюх, нюх, нюх,Ч пад печ. ј там тры €ечк≥, так≥€ самы€, €к ћ≥хась панюхаць даваҐ Ч цЄпленьк≥€, гладзеньк≥€. ÷юц≥к у爥 адно асц€рожненька Ґ зубы, панЄс.

Ч ќ, гэта дык але! Ч стрэла €го Ґ сен€х цЄтка. —хап≥ла цюц≥ка за хвост, разв€зала другой рукою фартух ≥ давай €го сц€баць, прыгаворваючы: ” ј € табе! ј € табе!” ј цюц≥к крычॠна Ґвесь свет. ÷Єтка вынесла €го на двор ≥ шпурнула цераз плот на мерзлую раллю.

–негу было н€шмат, ≥ цюц≥к выб≥Ґ лапку. «аенчыҐ, заплакаҐ. ѕас€дзеҐ, пал≥зॠбольку, хацеҐ ≥сц≥, але тольк≥ ступ≥ць Ч заенчыць зноҐ. I Єн пачык≥눥: тры з палав≥най, тры з палав≥най… ѕлот быҐ новы ≥ зус≥м шчыльны. як н≥ намагаҐс€ цюц≥к ушыцца на свой двор Ч не было нават малое дз≥рачк≥. “ры з палав≥най, тры з палав≥най… “џ-хы-хы! џ-хы-хы!..” ѕасл€ плот кончыҐс€, а навокал усЄ снег ды снег, а па снезе паскрэбвае с€рдз≥ты вецер.

„ык≥눥, чык≥눥 цюц≥к ≥ апынуҐс€ пад нейк≥м гумном. « дз€дзькавага хутара, сам таго не ведаючы, Єн прычык≥눥 у вЄску. ѕачынала шарэць. ÷юц≥к кульгॠпа вул≥цы ≥ пахныкваҐ. ѕадышоҐ да нейк≥х варот, ц≥кнуҐ спадн≥зу ≥ палез на падворак. ѕуста навокал, ≥ сен≥ зачынены. ” наступных дзв€рах у куточку была дз≥рка, дл€ ката. ÷юц≥к панюхॠ≥ палез. ÷Ємна. Ќюх, нюх, нюх… јдна тольк≥ шорстка€ кастрыца. ј потым раптам Ч шшух! Ч ≥ пал€цеҐ кудысьц≥ старчма. —тукнуҐс€ аб нешта цвЄрдае, вострае, перакул≥Ґс€ ≥ Ґпॠна сырое каменне. ѕаб≥Ґ лабац≥ну, сп≥ну. ѕлакаҐ, плакаҐ, €к той бедны якаҐ, ≥ ҐсЄ €му пан бог аднакаҐ. “ады Єн змоҐк ≥ прыслухаҐс€: ц≥хенька, цЄмна, тольк≥ пахне квашанай капустай ≥ сырою бульбай. ” кутку шарганулас€ нешта па дошках, а пасл€ зап≥шчал≥, зац€Ґкал≥ пацук≥.

“Ќу,Ч падумॠцюц≥к,Ч прападу € тут за н≥шчымны квас…”

4

” √абрусЄвых у хаце была тольк≥ бабка ’в€дос€. Ўарую гадз≥ну спраҐл€ла сабе ды пагл€дала Ґ вокны, што гэтак позна, а хатн≥х Ч н€ма ды н€ма. яны пайшл≥ да малатарн≥ да як≥ма Ч ≥ —ц€пан, ≥ Ќастул€, ≥ –ыгорка.

Ч ј-а, што ж гэта так забав≥л≥с€? —кац≥не не давана. ’м, пайсц≥ хоць бульбы Ґнесц≥.

Ѕабул€ апранула кажушак, уз€ла кошык ≥ патэпала Ґ пагрэбн≥к. ѕадышла да жарала, к≥нула туды кошык ≥ ну ступаць на лесв≥чку.

Ч ј-€-€й! Ч заенчыла нешта адтуль.

Ч ѕан Ѕог з нам≥ Ч што ж гэта? Ч ”здрыгнулас€ бабул€ ды ходу.Ч ’ай €го л≥ха, што ж гэта? Ч ѕаста€ла, падумала.Ч ѕайду х≥ба газоҐку вазьму.

јле стара€ ≥ з газоҐкай паба€лас€. —тала зноҐ чакаць хатн≥х. ѕрыйшл≥ €ны, ≥ бабул€ ≥м расказала.

Ч ’адзем! Ч сказॠ–ыгорка.

яны пайшл≥. ’лопец палез у €му.

Ч ј мо не лезь, унучак, хай €го…

Ўаркнула запалка, ≥ Ґ жарале засв€ц≥лас€.

Ч —абачка, баба, сабачка! ј мой жа ты!

« €мы пачулас€ пахныкванне.

÷юц≥ка дастал≥ ≥ панесл≥ Ґ хату. ј там ужо мама агонь запал≥ла.

Ч Ѕедненьк≥, цюцька, галодненьк≥,Ч шкадавала €на.

’ай €го! “ольк≥ напалохалас€,Ч см€€лас€ бабул€.Ч ƒальмала: што за звер?..

Ч ќт, бедавал≥ па Ћыску. ќт ≥ сабака будзе. Ѕачыш, €к≥ ладны,Ч казॠтата, папыхваючы люлькай.

Ќал≥л≥ цюц≥ку капусты.

Ч Ѕачыш, бачыш, аж чарапок падскоквае! Ч см€€Ґс€ тата.

Ч Ќейка€ ж зараза ножку пераб≥ла,Ч гаварыҐ

–ыгорка, прыгл€даючыс€.

“ата адкаш눥с€ ≥ плюнуҐ.

Ч ћала х≥ба дур툥 на свеце,Ч сказॠЄн ≥ зноҐ зац€гнуҐс€ дымам.

Ч ќт дзе Ч буху, буху, €к у бочку, а ҐсЄ смокча махнушу гэтую,Ч сказала мама.

ј бабул€ ’в€дос€:

Ч Ўто ж ты,Ч кажа,Ч друг≥ б’еш скац≥нку: скац≥нка ж нема€, м≥лы€, €на не скажа…

ј цюц≥к тольк≥ абл≥зваҐс€ ды пав≥львॠтоҐстым хвосц≥кам.

–ыгорка занЄс €го Ґ хлеҐ, пагладз≥Ґ ≥ палажыҐ л€ √недчынага катуха, а сам паста€Ґ ≥ пайшоҐ.

÷юц≥к пачॠпрыслухоҐвацца, нюхаць. ѕад ≥м навокал пахла конск≥м гноем ≥ аржаной саломай, а над галавой хрупала сена кабыла. ѕачуҐшы сабачы дух, €на панюхала ≥, не датыкаючыс€ да цюц≥ка цЄплым≥, валасатым≥ губам≥, з аг≥дай пырхнула. ÷юц≥ку здалос€, што ≥ €на Ґжо ведае пра €гоную крыҐду ≥ шкадуе €го. ®н пахныкॠЄй трох≥, а потым змоҐк. √недка хрупала мерна, павольна, час ад часу спын€ючыс€, каб насцеражыцца, паслухаць…

јх, €к добра цюц≥ку, €к смачна Ґ жываце, €к≥ Єн пузаценьк≥, цЄплы ≥ м눥к≥!

÷юц≥к скурчыҐс€ ≥ шчасл≥ва заснуҐ.