Текст книги "Забойства ў Лабернэм-Катэджы (на белорусском языке)"

Автор книги: Агата Кристи

сообщить о нарушении

Текущая страница: 1 (всего у книги 1 страниц)

Кристи Агата
Забойства ў Лабернэм-Катэджы (на белорусском языке)

Агата Крысцi

Забойства ў Лабернэм-Катэджы

Апавяданне

Пераклад: Валерый Чудаў, Кацярына Дзмiтрыенка

Мiс Полiт узяла ў руку дзвярны малаточак i далiкатна пастукала ў дзверы катэджа. Крыху пачакаўшы, яна пастукала яшчэ раз. Пакунак у яе пад левай рукой ссунуўся, i яна паправiла яго. У гэтым пакунку была новая зялёная, прыгатаваная да прымеркi сукенка мiсiс Спэнлаў. На левай руцэ ў мiс Полiт вiсела сумка з чорнага шоўку, у якой ляжалi швейная рулетка, падушачка са шпiлькамi i вялiкiя нажнiцы.

Мiс Полiт – высокая худая жанчына з вострым носам, зморшчаным тварам, тонкiмi губамi i рэдкiмi прыгладжанымi валасамi.

Яна нерашуча пастаяла некалькi хвiлiн, потым стукнула ў дзверы трэцi раз. Кiнула позiрк удоўж вулiцы i ўбачыла нейкую постаць, што наблiжалася да яе. Мiс Хартнел, прыемная жанчына гадоў сарака пяцi, павiталася сваiм звычайным нiзкiм басам:

– Дзень добры, мiс Полiт!

Швачка адказала ёй:

– Дзень добры, мiс Хартнел.

У яе быў вельмi тонкi голас i правiльнае вымаўленне. Сваё жыццё яна пачынала пакаёўкай у лэдзi.

– Прабачце, – сказала яна далей, – вы часам не ведаеце, калi можна застаць мiсiс Спэнлаў дома?

– Не, не ведаю, – адказала мiс Хартнел.

– Бачыце, неяк няёмка выходзiць. На сёння была прызначана прымерка новай сукенкi мiсiс Спэнлаў. Яна прасiла прыйсцi а палове чацвёртай.

Мiс Хартнел паглядзела на свой гадзiннiк на руцэ.

– Цяпер ужо больш за палову.

– Я стукалася тройчы, але нiхто не адказвае, i я ўжо вырашыла, што мiсiс Спэнлаў некуды пайшла i забылася пра прымерку. Звычайна яна не забываецца, калi прызначае, да таго ж яна хацела паслязаўтра надзець гэтую сукенку.

Мiс Хартнел адчынiла брамку, прайшла з мiс Полiт па сцежачцы да катэджа i спынiлася каля зачыненых дзвярэй Лабернэм-Катэджа.

– Чаму ж не выходзiць Глэдзiс? – пацiкавiлася яна. – Ах, ды сёння чацвер выхадны дзень у Глэдзiс. Мусiць, мiсiс Спэнлаў заснула. Мне здаецца, вы цiха стукалi. – I, узяўшы малаток, яна пачала малацiць у дзверы, потым загрукала з усяе сiлы кулакамi, выкрыкваючы: "Хто там? Адгукнiцеся!"

Нiхто не азываўся.

Мiс Полiт прамармытала:

– Вiдаць, мiсiс Спэнлаў проста забылася i пайшла. Я выберу пазней хвiлiнку i падыду яшчэ.

Яна ступiла на сцежку i сабралася ўжо iсцi.

– Глупства, – упэўнена перабiла яе мiс Хартнел. – Яна не магла нiкуды пайсцi. Я б яе сустрэла. Трэба заглянуць у акно, цi ёсць там хто-небудзь жывы?

Яна засмяялася зычлiвым смехам, паказваючы, што гэта жарт, i заглянула ў блiжняе акно, так, нядбайна кiнула позiрк, бо ведала, што ў пярэднiм пакоi мiстэр i мiсiс Спэнлаў бываюць рэдка, яны больш любяць гасцiны пакой.

Зiрнула – i анямела: за акном на падлозе ляжала на дыване перад камiнам, раскiнуўшы рукi, мёртвая мiсiс Спэнлаў.

Канечне, успамiнаючы потым гэтую гiсторыю, мiс Хартнел расказвала:

– Я не разгубiлася, калi ўбачыла забiтую мiсiс Спэнлаў. Полiт ад хвалявання разгубiлася i не ведала, што рабiць. "Вазьмiце сябе ў рукi, сказала я ёй. – Вы заставайцеся тут, а я пабягу да канстэбля Полка". Яна адмаўлялася, не хацела заставацца адна, але я не зважала на гэта. З людзьмi такога тыпу трэба заўсёды быць цвёрдай. У такiя моманты яны залiшне мiтусяцца. Дык вось, у тую хвiлiну, як я сабралася ўжо iсцi, з-за дома выйшаў мiстэр Спэнлаў.

Тут мiс Хартнел зрабiла паўзу. Нехта з слухачоў, выкарыстаўшы зручны момант, спытаўся:

– Скажыце, а як ён выглядаў?

Мiс Хартнел уздыхнула i пачала гаварыць далей:

– Па праўдзе кажучы, я адразу зразумела, што тут нешта не так. Ён iшоў спакойны, ураўнаважаны. Прынамсi, яго гэта не здзiвiла. I што хочаце кажыце, але гэта не ўласцiва чалавеку – даведацца пра смерць жонкi i каб нiякiх эмоцый.

Усе згадзiлiся.

Палiцыя таксама згадзiлася з гэтым. I такой падазронай яны палiчылi абыякавасць мiстэра Спэнлаў, што, не трацячы часу, адразу пачалi высвятляць, у якiм становiшчы апынуўся гэты джэнтльмен у вынiку смерцi жонкi. Выявiлася, што мiсiс Спэнлаў была багатая партнёрка i што яе грошы згодна з завяшчаннем пасля яе смерцi пераходзяць мужу. А тое, што завяшчанне было складзена адразу пасля вяселля, навяло на яго яшчэ большае падазрэнне.

Мiс Марпл, гэтая прыемная з выгляду, ужо немаладая жанчына, вострая на язык, жыла па-суседску з прыходскiм свяшчэннiкам. Праз паўгадзiны пасля таго, як Канстэбль Полк пабываў на месцы здарэння, ён дапытаў мiс Марпл:

– Калi вы не супраць, мэм, я задам вам некалькi пытанняў.

– Гэта звязана з забойствам мiсiс Спэнлаў? – у сваю чаргу спыталася мiс Марпл.

Полк здзiвiўся:

– Мадам, адкуль вы ведаеце пра гэта?..

– Рыба, – адказала мiс Марпл.

Такi адказ быў зразумелы Полку. Ён правiльна вырашыў, што гэтую навiну прынёс мiс Марпл хлопчык – прадавец рыбы – разам з вячэрай.

Мiс Марпл спакойна гаварыла:

– Гэту жанчыну, што ляжала ў гасцiнай на падлозе, задушылi нечым магчыма, вузкiм рэменем. Але што б гэта нi было, яно прапала.

Твар Полка гарэў ад гневу i абурэння.

– Як гэты хлапчына Фрэд даведаўся пра ўсё?..

Мiс Марпл коратка i спрытна перапынiла яго:

– У вашым кiцелi шпiлька прышпiлена.

Здзiўлены канстэбль Полк зiрнуў унiз i вымавiў:

– Як кажуць: "Убачыш шпiльку – падымi яе, каб цэлы дзень быў у цябе ўдачлiвы".

– Спадзяюся, мне пашчасцiць. Але што вы хацелi паведамiць?

Канстэбль Полк адкашляўся, важна паглядзеў на мiс Марпл i зiрнуў у сваю запiсную кнiжку.

– Мiстэр Спэнлаў, муж нябожчыцы, паведамiў мне, што ў дзве гадзiны трыццаць хвiлiн, калi не падводзiць памяць, яму пазванiла мiс Марпл i спыталася, цi не зможа ён прыйсцi да яе ў пятнаццаць хвiлiн чацвёртай, бо ёй трэба з iм аб нечым параiцца. Ну як, мэм, гэта праўда?

– Канечне, не, – сказала мiс Марпл.

– Што, вы не званiлi мiстэру Спэнлаў у дзве трыццаць?

– Нi ў дзве трыццаць, нi ў якi iншы час.

– Вось як, – здзiўлена прамовiў канстэбль Полк i з задавальненнем пагладзiў свае вусы.

– Што яшчэ сказаў мiстэр Спэнлаў?

– Мiстэр Спэнлаў гаворыць, што, як яго i прасiлi, ён пайшоў сюды, а з дому выйшаў, калi на гадзiннiку было дзесяць хвiлiн чацвёртай. Але, калi ён прыйшоў, служанка паведамiла яму, што мiс Марпл няма дома.

– А вось гэта так i было, праўда, – заявiла мiс Марпл. – Ён прыходзiў сюды, але я была на сходзе ў "Жаночым iнстытуце"*.

* Арганiзацыя, якая аб'ядноўвае сельскiх жанчын. (Тут i далей заўвагi перакладчыкаў.)

– Дзiўна, – зноў сказаў канстэбль Полк.

– Скажыце мне, канстэбль, – усклiкнула мiс Марпл, – вы падазраяце мiстэра Спэнлаў?

– Я нiчога не магу сказаць канкрэтна на гэтым этапе расследавання, але ў мяне такое ўражанне, быццам нехта, не будзем пакуль называць iмя, спрабуе перахiтрыць усiх.

– Мiстэр Спэнлаў? – задумлiва прагаварыла мiс Марпл.

Ёй падабаўся мiстэр Спэнлаў. Гэта быў невысокi хударлявы чалавек, нязграбны i ветлiвы ў размове, што сведчыла аб яго прыстойнасцi. Здавалася дзiўным, што ён прыехаў жыць у вёску, ён яўна ўсё жыццё пражыў у горадзе. А чаму пераехаў у вёску – прычыну ён растлумачыў толькi мiс Марпл.

– З той пары, як я сябе помню, я заўсёды хацеў жыць у вёсцы i мець свой сад. Мне заўсёды падабалiся кветкi. Ведаеце, у маёй жонкi была невялiчкая крама кветак. Там я ўпершыню i ўбачыў яе.

Скупыя словы, але яны раскрывалi яго рамантычную душу. Маладая прыгожая мiс Спэнлаў на фоне кветак – як цiкава.

Аднак мiстэр Спэнлаў у кветках нiчога не разумеў. Ён не разбiраўся ў насеннi, не меў нiякага ўяўлення пра расаду, пра пасадку, пра аднагадовыя i шматгадовыя раслiны. У яго была толькi адна мара – мара мець агарод, засаджаны пахучымi кветкамi, побач з катэджам. Ён не раз распытваў мiс Марпл пра пасадку расады, агарод i яе адказы на свае пытаннi занатоўваў у запiсную кнiжачку.

Чалавек ён быў стрыманы. Магчыма, гэта рыса характару прыцягнула ўвагу палiцыi да яго, калi яго жонку знайшлi забiтай. Цярплiва i настойлiва яны патроху высвятлялi мiнулае мiсiс Спэнлаў, i неўзабаве ўся вёска Сент-Мары-Мiд таксама даведалася пра гэта.

Нябожчыца мiсiс Спэнлаў спачатку працавала служанкай у адным вялiкiм доме. Яна пакiнула гэта месца, бо выйшла замуж за садоўнiка i разам з iм адкрыла краму кветак у Лондане. Крама давала вялiкi прыбытак. А садоўнiк захварэў i памёр.

Удава вяла далей справу, пашырыла краму i славiлася на ўвесь горад. Потым яна выгадна прадала краму i другi раз выйшла замуж за мiстэра Спэнлаў, ювелiра сярэднiх гадоў, якi атрымаў у спадчыну выгадную справу. Праз некаторы час яны прадалi краму i пераехалi ў Сент-Мары-Мiд.

Мiсiс Спэнлаў была багатая жанчына. Прыбытак ад сваёй кветкавай гаспадаркi яна ўкладала ў краму, "як ёй раiлi духi з неба", – так яна тлумачыла ўсiм i кожнаму.

Як нi дзiўна, а яе ўклады давалi прыбытак. Аднак яе вера ў спiрытызм не памацнела, наадварот, яна раптам закiнула медыумы i сеансы i хутка кiнулася ў змрочную рэлiгiю, блiзкую да iндыйскай, якая грунтавалася на розных формах глыбокага дыхання. Але, пераехаўшы ў Сент-Мары-Мiд, зноў вярнулася ў артадаксальную англiканскую веру. Яна часта бывала ў свяшчэннiка дома, рэгулярна хадзiла ў царкву. Яна апекавала вясковую царкву, цiкавiлася мясцовымi навiнамi i гуляла ў брыдж. Сумнае штодзённае жыццё. I раптам забойства.

Палкоўнiк Мэлчэт, галоўны канстэбль, выклiкаў iнспектара Слэка. Слэк быў чалавек з вытрымкай, настойлiвы, прынцыповы, адным словам, з цвёрдым характарам. Калi ён прымаў рашэнне, дык трымаўся яго. Цяпер ён быў зусiм упэўнены.

– Муж зрабiў гэта, сэр.

– Вы так думаеце?

– Упэўнены. Вы толькi зiрнiце на яго. Па iм не вiдаць, каб ён бедаваў цi перажываў. Вярнуўся дахаты, ведаючы, што жонка забiтая.

– Ён так i не паспрабаваў iграць ролю забiтага горам мужа?

– Дзе яму, сэр? Занадта задаволены самiм сабой. Некаторыя джэнтльмены не могуць iграць. Як я разумею, яна яму проста абрыдла. У яе былi грошы, i яна была дакучлiвая жанчына – вечна займалася нейкiмi "iзмамi" i ўсялякiм iншым глупствам. Ён спакойна вырашыў прыбраць яе i зажыць, як душа жадае.

– I трэба было выбраць зручны момант.

– Праўда, ён чакаў зручнага моманту. Старанна распрацаваў план. Прыдумаў, каб яму пазванiлi па тэлефоне i выклiкалi спецыяльна з дому...

Мэлчэт перапынiў яго:

– А званок вы праверылi.

– Не, сэр. I дурню ясна, што або хлусiў, або званiлi з тэлефона-аўтамата. У вёсцы толькi два тэлефоны-аўтаматы: на станцыi i на пошце. З пошты нiхто не званiў. Мiсiс Блад бачыць кожнага, хто ўваходзiць. А вось са станцыi мог быць званок. У дзве гадзiны двацаць сем хвiлiн прыходзiць цягнiк, i ў гэты час тут такая мiтусня. Але галоўнае ў тым, што ён запэўнiвае нас, быццам яму званiла менавiта мiс Марпл. Мы праверылi. З яе дома нiхто не званiў, i сама яна была ў iнстытуце.

– Вы не дапускаеце магчымасцi, што той, хто забiў мiсiс Спэнлаў, спецыяльна выклiкаў мужа па тэлефоне, каб адвесцi такiм спосабам ад сябе падазрэнне?

– Вы маеце на ўвазе маладога Тэда Герарда, так, сэр? Я ўжо разбiраўся з iм, але ён тут нi пры чым. Ён нiчога не выйграе.

– Хоць ён – фiгура цёмная: вялiкая растрата даручаных яму грошай.

– А я i не кажу, што ён бязгрэшны. Аднак ён прыйшоў да свайго боса i прызнаўся ў гэтай растраце. I яго работадаўцы не даведалiся пра гэта.

– Сябра "Оксфардскай групы"*, – сказаў Мэлчэт.

* Адна з рэакцыйных рэлiгiйных груп, што iснавала ў 20-я гады. Яе крытэрыi: сумленнасць, чысцiня душы, любоў да людзей, бескарыслiвасць.

– Так, сэр. Прыняў другую веру i адразу апраўдаў свой учынак – прызнаўся, што ўкраў грошы. Заўважце, я не кажу, што гэта не магло быць хiтрасцю, здагадаўся, што яго падазраюць i вырашыў спекульнуць на шчырым раскаяннi.

– У вас скептычны розум, Слэк, – сказаў палкоўнiк Мэлчэт. – Мiж iншым, вы мелi гаворку з мiс Марпл?

– Якое яна мае дачыненне да гэтай справы, сэр?

– Нiякага. Але ж яна чуе, што гавораць. Чаму б вам не пайсцi i не пагаварыць з ёй? Яна вельмi назiральная жанчына.

Слэк перавёў гаворку на iншае.

– Хачу папытацца ў вас, сэр, вось пра што. Нябожчыца пачынала сваю працоўную кар'еру служанкай у доме сэра Роберта Аберкромбы. Там былi ўкрадзены каштоўныя камянi – смарагды – каштоўныя пацеркi. Iх так i не знайшлi. Я пацiкавiўся гэтым, прапажа, вiдаць, здарылася, калi там працавала мiсiс Спэнлаў, у той час яна была яшчэ дзяўчына. Цi не думаеце вы, сэр, што яна замяшана ў гэтай справе? Спэнлаў, знаеце, быў адным з тых дробных ювелiраў, якiя не грэбавалi скупкай крадзенага.

Мэлчэт пакiваў галавой.

– Не думаю, што ў гэтым штосьцi ёсць. Яна тады яшчэ не ведала Спэнлаў. Гэту справу я помню. У палiцыi палiчылi, што тут замешаны сын гэтай сям'i Джым Аберкромба – малады марнатраўца. У яго былi вялiкiя даўгi, i амаль адразу пасля крадзяжу iх пагасiла, казалi, нейкая багатая дама. Праўда, гэтага я не ведаю дакладна – стары Аберкромба не даў ходу гэтым чуткам, у палiцыю таксама не звяртаўся.

– Гэта толькi меркаванне, сэр, – сказаў Слэк.

Мiс Марпл сустрэла iнспектара Слэка ветлiва, асаблiва калi пачула, што яго прыслаў палкоўнiк Мэлчэт.

– Сапраўды, гэта вельмi прыемна, калi цябе яшчэ помняць.

– Вядома, ён помнiць вас. Сказаў мне, калi вы чаго не ведаеце пра тое, што робiцца ў Сент-Мары-Мiд, дык i не варта ведаць.

– Вялiкае дзякуй яму, але я сапраўды нiчога не ведаю. Я маю на ўвазе гэта забойства.

– Як вы зразумелi, гаворка iдзе пра забойства.

– Канечне, iнакш не варта было б марнаваць часу.

Слэк лагодна дадаў:

– Бачыце, гэта не афiцыйная размова, а, калi можна так сказаць, канфiдэнцыяльная.

– Вы, вiдаць, хочаце ведаць, што людзi гавораць. I цi ёсць у гэтым хоць доля праўды?

– Менавiта.

– Канечне, многа розных размоў i плётак. Утварылiся як бы два лагеры. Адны лiчаць, што гэта зрабiў муж. У такiх выпадках звычайна падазраюць мужа або жонку, праўда?

– Звычайна так, – асцярожна адказаў iнспектар.

– Такiя блiзкiя адносiны, ведаеце. Потым, часта яшчэ грашовы аспект. Я чула, што ў мiсiс Спэнлаў былi грошы, i, выходзiць, мiстэр Спэнлаў мае нейкую выгоду з яе смерцi. У наш час, бывае, апраўдваюцца злосныя злачынствы.

– Ён атрымлiвае ў спадчыну кругленькую суму, гэта без сумнення.

– Сапраўды. Здавалася б больш верагодным для яго – задушыць яе, пакiнуць дом, выйсцi з другога хода, прайсцi полем да майго дома, спытаць мяне, прыкiнуцца, быццам яму пазванiлi па тэлефоне ад мяне, потым вярнуцца i знайсцi сваю жонку забiтую, спадзеючыся, канечне, што злачынства прыпiшуць якому-небудзь злодзею цi валацугу.

Iнспектар кiўнуў у знак згоды галавой.

– Калi вы лiчыце, што гэта грашовы аспект... i яны былi ў дрэнных адносiнах апошнi час...

Мiс Марпл перапынiла яго:

– Але яны былi ў добрых адносiнах.

– Вы ўпэўнены ў гэтым?

– Калi б яны сварылiся, дык пра гэта ўсе б ведалi. Пакаёўка Глэдзiс Брэнт адразу раззванiла б па ўсёй акрузе.

– Яна магла i не ведаць, – слаба запярэчыў iнспектар. I ў адказ атрымаў паблажлiвую ўсмешку.

– I потым, тут ёсць яшчэ адзiн аспект. Тэд Герард. Прыгожы малады чалавек. Ведаеце, я лiчу, што прывабны выгляд больш уплывае на людзей, чым нам здаецца. Наш памочнiк прыходскi свяшчэннiк – ну проста магiчнае ўздзеянне. Усе дзяўчаты хадзiлi ў царкву як на вячэрню, так i на ютрань. I многiя пажылыя жанчыны пачалi актыўней працаваць у прыходзе... А пантофлi i шалiкi якiя спецыяльна яму робяць! Вельмi няёмкае становiшча для маладога чалавека. Але пачакайце, да чаго гэта я? Ага, гэты малады чалавек, Тэд Герард. Канечне, i пра яго гаварылi. Ён часцяком заходзiў да яе. Мiсiс Спэнлаў сама расказвала мне, што ён быў сябрам нейкай групы, здаецца, яе называлi Оксфардскай. Яны вельмi шчырыя i сур'ёзныя, i, я мяркую, мiсiс Спэнлаў усё гэта ўражвала.

Мiс Марпл перадыхнула крыху.

– I я ўпэўнена, што няма прычыны лiчыць, быццам у гэтым было нешта большае, але вы ведаеце, якiя ёсць людзi. Большасць людзей лiчаць, што мiсiс Спэнлаў ашукаў гэты малады чалавек, а яна яму пазычыла вялiкую суму грошай. Праўда i тое, што яго бачылi ў той дзень на станцыi. У цягнiку, якi прыбывае ў дзве дваццаць сем. Ну, канечне, было б вельмi лёгка, праўда, – саскочыць з другога боку цягнiка, пералезцi цераз канаву i плот, прайсцi ўздоўж плота i такiм чынам незаўважана абысцi ўваход на станцыю? Тады можна было i не заўважыць, як ён iдзе да катэджа. I канечне ж, людзi думаюць, што мiсiс Спэнлаў была апранута дзiўна.

– Дзiўна?

– Кiмано. Не сукенка. – Мiс Марпл пачырванела. – Гэта такi фасон, ведаеце, гэта як бы намёк на нешта непрыстойнае.

– Вы думаеце, што гэта непрыстойна?

– Ды не, я так не думаю. Мне здаецца, натуральна.

– Вы думаеце, гэта было натуральна?

– У такiх абставiнах, канечне.

Пагляд у мiс Марпл быў спакойны i задумлiвы.

– Гэта дае нам яшчэ адзiн матыў для мужа, – дадаў iнспектар Слэк. Рэўнасць.

– Ды не, мiстэр Спэнлаў нiколi не раўнаваў. Ён не з тых мужчын, якiя заўважаюць падобнае. Калi б яго жонка пайшла i пакiнула на падушцы запiску, тады б ён упершыню даведаўся, што гэта такое.

Пранiклiвым позiркам мiс Марпл зiрнула на iнспектара Слэка, i ён чамусьцi падумаў, што ўся гаворка намёкам на нешта iншае, чаго ён нiяк не мог зразумець.

– А вы, iнспектар, не знайшлi нiякiх ключоў да разгадкi на тым месцы? яна зрабiла нацiск на слове "месцы".

– У наш час не пакiдаюць адбiткаў пальцаў i попелу ад цыгарак, мiс Марпл.

– Мне здаецца, гэта маё асабiстае меркаванне, што гэта было старамоднае злачынства.

– Што вы хочаце гэтым сказаць? – рэзкiм голасам спытаўся Слэк.

– Я думаю, – не спяшаючыся пачала мiс Марпл, – вам мог бы дапамагчы канстэбль Полк. Ён быў адным з першых, як кажуць, на... "месцы злачынства".

Мiстэр Спэнлаў сядзеў у крэсле. У яго быў збянтэжаны выгляд. Ён сказаў цiхiм голасам:

– Можа, усё, што адбываецца, iснуе толькi ў маiм уяўленнi. Можа, мой слых ужо не такi, як быў раней. Але мне здалося, што я добра чуў, як нейкае хлапчанё крыкнула мне наўздагон: "Тады хто Крыпен?*" I ў мяне склалася такое ўражанне, што ён думае, быццам я... забiў сваю дарагую жонку.

* Атруцiў жонку, пасля сенсацыйнага працэсу ў Ангельшчыне ў 1910 годзе быў пакараны.

Мiс Марпл акуратна абрэзала нажнiцамi завялую ружу, потым звярнулася да мiстэра Спэнлаў:

– Безумоўна, вам гэта здалося, што ён так думае.

– Але як такая думка магла прыйсцi ў дзiцячую галаву?

Мiс Марпл кашлянула:

– Напэўна, падслухоўвае размовы старэйшых.

– Вы... вы хочаце сказаць, што iншыя думаюць гэтаксама?

– Палова людзей у Сент-Мары-Мiд.

– Але, паважаная мiс Марпл, хто мог такое прыдумаць? Я быў вельмi прывязаны да сваёй жонкi. На жаль, ёй не падабалася жыць у вёсцы, як я спадзяваўся, але поўная згода ў кожным пытаннi – гэта немагчымы iдэал. Верыце, я вельмi перажываю сваё гора.

– Магчыма. Але, прабачце за мае словы, гэта гучыць непераканаўча.

Мiстэр Спэнлаў падхапiўся з крэсла.

– Паважаная мiс Марпл, шмат гадоў таму назад я прачытаў пра аднаго кiтайскага фiлосафа, якi, калi памерла яго дарагая жонка, спакойна бiў у гонг на вулiцы – звычайная кiтайская гульня, – як быццам нiчога не адбылося. Яго незвычайная сiла духу ўразiла жыхароў горада.

– Але, – запярэчыла мiс Марпл, – жыхары нашай вёскi Сент-Мары-Мiд рэагуюць зусiм iнакш. Iх не цiкавiць кiтайская фiласофiя.

– Але ж вы разумееце?

Мiс Марпл кiўнула згодна галавой.

– Мой дзядзька, – растлумачыла яна, – нiколi не трацiў самавалодання. У яго было прозвiшча "Нiколi – нiякiх – эмоцый". Ён таксама вельмi любiў кветкi.

– Я думаю, – сказаў з запалам мiстэр Спэнлаў, – што на заходнiм баку катэджа ў мяне будзе альтанка. Ружы i, магчыма, глiцынiя. I яшчэ гэта белая кветка, падобная на зорку... цяпер не ўспомню, як яна называецца.

Мiс Марпл лагодным голасам, якiм звычайна размаўляе з трохгадовым пляменнiкам, сказала мiстэру Спэнлаў:

– У мяне ёсць вельмi добры каталог з малюнкамi. Напэўна, вы хочаце паглядзець яго, а мне трэба схадзiць у вёску.

Мiстэр Спэнлаў застаўся сядзець у садзе з каталогам у руках. Гэты занятак яго крыху супакоiў. А мiс Марпл прайшла ў дом, хуценька загарнула нейкую сукенку ў паперу, выйшла з хаты, накiравалася да пошты. Мiс Полiт, швачка, жыла ў пакоях над поштай.

Але мiс Марпл адразу не ступiла на прыступкi i не адчынiла дзвярэй. Была палова трэцяй, i праз хвiлiну каля пошты спынiўся аўтобус. Жанчына-палiцмайстар выскачыла з пакетамi, бо пры пошце была маленькая крама, дзе прадавалi цукеркi, танныя кнiжкi i цацкi.

Амаль чатыры хвiлiны мiс Марпл была адна на пошце.

Пакуль жанчына-палiцмайстар вярнулася назад да аўтобуса, мiс Марпл паднялася наверх i растлумачыла мiс Полiт, што яна хоча перашыць сваю крэпдэшынавую сукенку на маднейшую.

Галоўны канстэбль вельмi здзiвiўся, калi да яго завiтала мiс Марпл.

– Прабачце, прабачце, калi ласка, што турбую вас. Я ведаю, што вы вельмi заняты, але я палiчыла, што лепш звярнуцца да вас, палкоўнiк Мэлчэт, чым да iнспектара Слэка. Перш за ўсё мне б не хацелася, каб у канстэбля Полка былi якiя-небудзь непрыемнасцi. Правiльней было б, я мяркую, каб ён нiчога не чапаў.

Палкоўнiка Мэлчэта вiзiт гэтай жанчыны азадачыў.

– Полк? Гэта канстэбль у Сент-Мары-Мiд, так? Што ён натварыў?

– Ён падняў з падлогi шпiльку i прышпiлiў да свайго кiцеля. Яшчэ тады я падумала, што, можа, ён знайшоў яе ў доме мiсiс Спэнлаў.

– Цiкава, цiкава, дык, нарэшце, што такое шпiлька? Сапраўды, ён падняў шпiльку, якая ляжала каля забiтай мiсiс Спэнлаў. Прыйшоў i сказаў пра гэта Слэку, учора, – я думаю, гэта вы яго навялi на такую думку. Ён не павiнен быў чапаць яе, але я ўжо сказаў, што такое шпiлька? Гэта толькi звычайная шпiлька. Такiмi шпiлькамi карыстаюцца звычайна ўсе жанчыны.

– Ды не, палкоўнiк Мэлчэт, вы тут памыляецеся. Магчыма, калi паглядзець з мужчынскага боку – гэта звычайная шпiлька, а на самай справе гэта не так. Гэта спецыяльная шпiлька, вельмi тонкая, з тых, якiя прадаюцца цэлым наборам, i iмi карыстаюцца звычайна швачкi.

Мэлчэт здзiўлена паглядзеў на мiс Марпл, цьмяна пачынаючы разумець, на што намякае гэта жанчына. Мiс Марпл нецярплiва кiўнула некалькi разоў галавой.

– Пэўна ж, так. Мне здаецца гэта такiм вiдавочным. Мiсiс Спэнлаў была ў кiмано, таму што збiралася прымерваць сваю новую сукенку; яна зайшла ў пярэднi пакой, а мiс Полiт, вiдаць, сказала, што трэба памераць, i абкруцiла вакол шыi... а потым ўсё, што ёй трэба было зрабiць – гэта перакрыжаваць канцы рулеткi i зацiснуць... вельмi лёгка, як я чула. Зрабiўшы сваю чорную справу, яна выйшла з катэджа, зачынiла дзверы, спынiлася на ганку, узяла ў руку малаточак, як быццам толькi што прыйшла. Але шпiлька даказвае, што яна ўжо была ў гэтым доме.

– I гэта мiс Полiт званiла па тэлефоне Спэнлаў?

– Ага. З пошты ў дзве гадзiны трыццаць хвiлiн, якраз калi прыходзiць аўтобус i на пошце нiкога няма.

– Але чаму, паважаная мiс Марпл? Чаму? Цi ж можна забiваць чалавека без дай прычыны.

– Бачыце, палкоўнiк Мэлчэт, з усяго пачутага мною я зрабiла вывад, што злачынства небеспадстаўнае, яно мае даўнi пачатак. Ведаеце, яно нагадвае мне двух маiх кузенаў Энтанi i Гордана. За што б нi ўзяўся Энтанi, у яго ўсё заўсёды iшло добра, а ў небаракi Гордана – наадварот: скакавыя конi закульгалi, акцыi ўпалi, маёмасць абясцэнiлася. Як я разумею, гэтыя дзве жанчыны разам удзельнiчалi ў адной справе.

– У якой?

– Крадзяжы. Даўно. Вельмi каштоўныя камянi смарагды. Пакаёўка i служанка. Таму што адзiн факт нельга растлумачыць: дзе служанка, калi выйшла замуж за садоўнiка, узяла столькi грошай, каб адкрыць краму? Тут была ўкладзена яе частка здабычы, я лiчу, такi выраз падыходзiць у дадзеным выпадку. Усё, што яна нi рабiла, канчалася ўдала. Грошы рабiлi грошы. Але другой удзельнiцы, пакаёўцы, не пашчасцiла. Яна стала звычайнай сельскай швачкай. Мiнула шмат гадоў, i яны зноў сустрэлiся. Спачатку ўсё было нармальна, пакуль на сцэне не з'явiўся Тэд Герард. Разумееце, мiсiс Спэнлаў пачало мучыць сумленне, таму яна схiлiлася да рэлiгii. Гэты малады чалавек, безумоўна, угаворваў яе "адкрыцца" i "ачысцiцца", i, вiдаць, яна б гэта зрабiла. Але мiс Полiт глядзела на ўсё iнакш. Яна разумела, што можа сесцi ў турму за крадзеж, якi ўчынiла многа гадоў таму назад. Таму яна прыняла рашэнне: палажыць канец усяму гэтаму. Мяркую, яна заўсёды была разбэшчаная жанчына. Мне здаецца, яна б i вокам не маргнула, калi б павесiлi гэтага слаўнага бязглуздага мiстэра Спэнлаў.

– Мы можам... праверыць вашу тэорыю, каб паставiць кропку, – паволi вымавiў палкоўнiк Мэлчэт. – Iдэнтыфiкацыя мiс Полiт з пакаёўкай у сям'i Аберкромба, але...

– Гэта будзе вельмi лёгка, – запэўнiла яго мiс Марпл. – Яна з тых людзей, якiя прызнаюцца адразу, калi сутыкаюцца з праўдай. I потым, паглядзiце, у мяне яе рулетка. Я... украла яе, калi была на прымерцы. Выявiўшы прапажу, яна здагадаецца, што рулетка ў палiцыi.. Да таго ж яна вельмi неадукаваная жанчына i падумае, што рулетка – ёсць доказ у гэтай справе супраць яе.

Яна ўсмiхнулася яму i бадзёра дадала:

– Магу запэўнiць, што ў вас не будзе клопату.

Мiс Марпл сказала яму такiм тонам, якiм аднойчы яго цудоўная цётка запэўнiла яго, што ён не можа не здаць уступных экзаменаў у Сандхерст*.

* Сандхерсцкi ваенны каледж паблiзу вёскi Сандхерст, графства Беркшыр.

I ён здаў.